Махмұт Қашқари және Диуани лұғат ат-Түрк: алғашқы түркі сөздігінің құрылымы мен лингвистикалық ерекшеліктері

Скачать

Махмұт Қашқари “Диуани лұғат ат түрк” сөздігі

Махмұд Қашқари (1029-1101) - түркі ғалымы,

әйгілі «Диуану лұғат-ит-түрк» («Түркі сөздерінің жинағы») атты еңбектің авторы.

Толық аты жөні Махмұт ибн әл Хұсейн ибн Мұхаммед.

Туған жері қазіргі Қырғызстан жеріндегі Ыстықкөл жағасындағы (кей деректе Шу бойындағы) Барсхан қаласы.

Тұңғыш түркі тілінің сөздігін жасап шыққан, грамматикасын түзген, күллі түркі тілдерінің тұтастығын білдіретін қасиеттерін, өзара айырмашылық белгілерін айқындап, өзекті заңдылықтарын жүйелеген тұңғыш ғалым.

“Мен бұл кітапты хикмат сөздер, сежілер, мақал-мәтелдер, өлең-жырлар, режез және несір секілді әдеби сөздермен безендіріп, мақсұс әліппесі ретімен түзеп шықтым. Үйренушілер мен қызығушылар керекті сөздерді тез, оңай табу үшін көп жылдар бейнет шегіп, сөздерді орын -орнына қойдым.

Ақыры бұл тіл кітабын мынадай сегіз бөлікке жіктедім”

М. Қашқари

“Диуани лұғат ат -Түрк”

И<Ж

Ы<І иып-жіп, иыр-жыр, иаш-жас,

иыл-жыл, баш-бас, тыл-тіл

Ш<С

Ғ<У тағ-тау, бағ-бау

Т<Д тауыш-дауыс

Б<М байрам-мейрам

Шығыс септігі: -тін (бешіктін иөрді - бесіктен шешті)

Көмектес септігі: бірлә (қанығ қан бірле иумас - қанды қанмен жумас)

-ды, -ді < -ты, -ті ішді

ұшды

ашды

(қапұғ ашды - қақпаны ашты)

Оттұз < отыз

Иүз < жүз

“Диуани лұғат ат Түрк” (үзінді) Тангуттарға қарсы күрес жырлары

1. Қатұнсіні йоғылады,

Танғұт бәгін йағылады

Қаны ақып зағылады

Бойұн сұвын қызыл сағды

Қатұнсің деп ұрандады,

Таңғұт бегімен айқасты.

Қаны ағып заулады,

Мойнынан қызыл су саулады.

Қатұнсіні Қатұнсің

Йоғылады ұрандады

ЙО Ұ, Ғ Р, Л Д

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс