Статистикалық бақылау: ұғымы, кезеңдері, түрлері және қателер

Статистикалық бақылау

Статистикалық бақылау - қоғамдық құбылыстар туралы мәліметтерді жоспарлы және ғылыми ұйымдастырылған түрде жинау

Статистикалық бақылау жұмыстарының 3 кезеңі:

статистикалық бақылаудың дайындық жумыстары

қажетті материалды (бастапқы мәліметтерді) жинау

жиналған материалды өңдемес бұрын тексеру

Мысалы: халық санагы, мал санагы

Бақылау уақыты

Субъективті

Объективті

Бақылау мәліметтеріне катысты уакыт

Бақылау жүргізілетін уақыт аралығы

Мысалы: шығарылған өнімді есепке алу уақыты

статистикалык мәліметтердің толықтығы және практикалық құндылығы

мәліметтердің дұрыстығы және дәлдігі

уақыт және кеңістік өлшемдері бойынша мәліметтердің салыстырмалы болуы

бақылау жүргізілетін жиынтықты іріктеудің негізді болуы (жалпы жиынтықты сипаттауы)

Статистикалық бақылауға қойылатын талаптар:

арнайы ұйымдастырылған бақылау

Статистикалық бақылаудын формасы

есеп беру формасы

бақылау бірлігі есепті міндетті түрде береді;

есеп құжаттарға негізделіп жасалады;

есепке басшының қолы қойылып, заңды түрде расталады

Есеп берудің негізгі ерекшеліктері:

1. Жиынтықтағы бірліктерді қамту дәрежесіне байланысты

Статистикалық бақылау түрі екі факторға байланысты анықталады

2. Мәліметтерді тіркеуге алу уақытына байланысты

Жиынтықтың негiзгi бөлiгiн бақылау

Бақылау түpi

(I фактор бойынша)

Жаппай бақылау

Жартылай бақылау

Ішінара бақылау

Монографиялық бақылау

Бiр жолғы бақылау

Бақылау түpi (II фактор бойынша)

Ағымдағы бақылау

үздіксіз

Мерзімдік бақылау

үздікті

Өзiндiк тipкey

Бақылау тәсілдері

тiкелей санау, өлшеу

Экспедициялык (ауызша сұрау)

құжаттық

сұрақ жауап

корреспонденттік

Бақылау бағдарламасы деп бақылау барысында бақылау бірліктеріне койылатын сұрақтардың тізімін тіркеуге алынатын белгілердің тізімін айтады.

Статистикалық бақылау объектiсi деп зерттелетін әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестерді айтады.

Статистикалық бақылау бірлігі деп белгілері тіркеуге алынатын, яғни бастапқы статистикалық мәліметтер жиналатын бақылау объектiлерiнiң құрамындағы элементтерді айтады

Бақылау бағдарламасындағы сұрақтардың жауабын жазу үшін қолданылатын белгілі бір нысандағы арнайы құжатты формуляр дейді.

Бақылаудың ерекшелігіне байланысты формуляр әр түрлі аталады:

бланк

форма (нысан)

сауалнама

карта

санақ кағазы

бағдарламада зерттеуге сөзсiз қажет сұрақтар ғана болуы тиіс;

бағдарламаға дәл жауап алатын сұрақтарды ғана енгiзу қажет;

бакылау бағдарламасын бір сұрақтардың жауаптары арқылы екінші бір сұрақтардың жауаптарын тексеруге болатындай етіп құру орынды.

БАҚЫЛАУ БАҒДАРЛАМАСЫН ҚҰРУ ПРИНЦИПТЕРІ

көрсеткіштің бақылау нәтижесінде алынған мәні мен нақты мәнінің айырмасы

Бақылау қатесі

Мұндай қателер негізгі жиынтықтың бір белiгi ғана зерттелгендіктен болады

Іріктеліп, бақылауға алынған жиынтық бөлігіндегі зерттелетін белгі мәнінің негізгі жиынтықтағы оның нақты мәнінен ауытқуын репрезентативті қате дейді.

Репрезентативті кате тек жартылай бакылау кезiнде болады