Моғолстанға билік еткен хандар

Нұрмұхамбет Дария Ғалымжанқызы

ЮҚқ222

Моғолстан - 14 ғ. ортасында құрылған мемлекет. Ол Шағатай әулеті иеліктерінің шығыс бөлігінде қалыптасты.

Негізін салушы

дулат тайпасының көсемі Әмір Болатшы

Алғашқы ханы

Тоғылық Темір (1348-1362 жж. ), ол Моғолстан билеушілері әулетінің негізін салды. Ол Шағатай ұрпағы Дува ханның немересі.

Астанасы

Іле алқабындағы Алмалық қаласы болды.

Территориясы:

Оңтүстік-Шығыс Қазақстан, Қырғызстан, Шығыс Түркістан. Орталық аймағы - Жетісу

Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи Рашиди» еңбегінде моғолстан территориясы туралы жазды. «… қазіргі Моғолстан деп аталатын аумақтың ұзындығы мен көлденені 7- 8 айшылық жол…»

«Моғолстан» атауы «монғол» сөзінен шыққан. Өйткені түрік және парсы деректерінде монғолдарды осылай атаған.

Халқы

дулаттар

қаңлылар

керейттер

арғындар

үйсіндер

барластар

Олар мемлекет атауына сай моғолдар деп аталды. Осынау тайпалардың Жетісуды жайлайтын едәуір бөлігі кейін қазақ халқының құрамына енеді, ал оның Тянь-Шань өңірі мен Шығыс Түркістанды мекендейтін екінші бөлегі қырғыздар мен ұйғырлар құрамына кетеді. Осылардың ішінде дулаттар ең қуатты тайпа болды.

IKAZ. KZ - ашық мәліметтер порталы

Моғолстанға билік еткен хандар

Тоғылық Темір

(1348-1362 жж. )

Ілияс Қожа

1362-1385 жж.

Қызыр Қожа хан

(1385-1399 жж. )

Мұхаммед хан

1408-1418)

Уайс хан

(1418-1428)

Есен Бұға хан

(1433-1462)

Жүніс хан

(1462-1487)

І. Мемлекетті басқару құрылысы

Бұқара халық атқарған қызметтер

Әскерии

Кірешілік

Еңбек

Почта

ІІ. Жерге меншіктік қатынастар туралы

Мемлекеттік жер

Інжу

Вакфтық жерлер

Шаруалардың мүліктік жерлері

Сойырғал, иқта

Тікелей ханның қарамағындағы жерлер

Шыңғыс тұқымдарының жасау ретінде алған жерлері

Дін иелерінің қарамағындағы жерлер

Отырықшылық аудандардағы егіншілік жерлер

Әскери немесе мемлекеттік басқару ісінде ханға адал қызмет істегені үшін берілетін жер

ІІІ. Салық түрлері және міндеткерліктері

Әскерді қамтамасыз ету

Тағар

Жан басына,

мал басына

Жер көлеміне

Құшыр

Қалан

С т

А ү

Л р

Ы л

Қ е

Т р

Ы і

Зекет

Мұсылмандардың кемтарларға

Баж

Харадж

Жер, егін

ІV. Қоғамдық және әкімшілік құрылысы

Лауазым атауы

Атқарған қызметтері

Ұлысбек

Мұрагерді таққа отырғызу, әскер басқару, көрші мемлекеттермен дипломатиялық қатынастар жасау

Атабек

Хан баласы- мұрагердің тәрбиешісі

Көкілташ

Мұрагердің «тел бауыры»

Наиб, Моғол хандығында

Жастайынан сайланған хандарға ақыл-кеңес беруші

Жасауыл

Жиын -той, мерекелерде тәртіп, салт-дәстүрдің сақталуын қадағалаушы

Ішік аға басы

Сарай қызметінің басшысы

Инақ

Хан кеңесі

Миршикар

Ханның аңшылық ісін басқарушы

Даруғалар

Алым-салық жинап, тәртіпті қадағалаушы

Моғолстанның ішкі-сыртқы жағдайы

Саяси тұрақсыздық орын алған күрделі кезенде билік басына келген Тоғылық-Темір хан елдің ішкі-сыртқы жағдайын жақсартып, XVI ғасырдың басына дейін билік еткен әулеттің негізін қалады. Хандықтың бүкіл аумағын біріктіріп, бір орталыққа бағындырады. Мемлекеттің орталығы Алмалық қаласы болады.

Хан өзінің билігін бұрынғы қалыптасқан жүйемен жүргізеді. Оны ұлыстық басқару жүйесін сақтауынан көруге болады. Дулат тайпасының мұралық лауазымы жоғары ұлысбегі деген атағын сол қалпында қалдырады. Салық жинауда кейбір жаңа шаралар қолданылады. Мұсылман дінін мемлекеттік дін ретінде қабылдайды.

IKAZ. KZ - ашық мәліметтер порталы

Тоғылық Темір шапқыншылықтары

Шағатай ұлысының жерлеріне толық билікті жүргізуді көксеген тоғылық Темір деншменттің атынан билеп отырған Қазақстанның көзін құртуды сол арқылы бұл өңірді Моғолстанға қосып алуды ойлап 1358 жылы астыртын кісі жіберіп Қазаған Әмірді өлтіртті.

1360 жылы Орта Азияның болашақ билеушісі Әмір Темір Тоғылық Темірге бағынатынын білдіріп, сол үшін Кеш қаласының үлесті жерінен өзіне басқару алады.

1361 жылы көктемде Мауереннахрға аттанады. Мауереннахрдың билеушісі Қожа Барлас Тоғылық Темірге өзінің бағынышты екенін мойындап Шахрисяп түменнің қолбасшысы болып тағайындалады.

Моғолстанның алғашқы ханы Тоғылық Темір өз билігін нығайту үшін ислам дінін тірек етті. 1362 жылы Тоғылық Темір қаза табады.

Тоғылық Темір хан қаза болғаннан кейін Әмір Темір Мауараннахрдағы билікті өз қолына алу үшін, Ілияс - Қожаға қарсы шығады. Әмір Темір мен Ілияс - Қожа ханның арасында бірнеше рет қақтығысулар болады. Ташкент қаласының маңында 1365 жылы 22 маусымда екі жақтың арасындағы шешуші шайқас «Батпақ шайқасы» болады. Жазба деректердің хабарына қарағанда екі жақтан 10 мыңға жуық адам қырылған. Шайқаста Ілияс - Қожа хан жеңіске жетіп, Әмір Темір қашып құтылады.

Батпақ шайқасы

Әмір Темірдің Моғолстанхандығына жорықтары

XVI ғасырдың аяғында Әмір Темір Моғолстан жеріне бас көтертпей, дүркін-дүркін жорықтар жасайды. Алғашқы жорығы 1371-1372 жылдары болған. Бұл жорықта Алмалық қаласына дейін жетеді, бірақ қалаға кірмейді. Жол бойындағы елді мекендерді тонап, халықтың мал-мүлкін талан-таражға ұшыратып, көптеген тұтқын алып қайтады. Екінші жорықта 1375*1377 жылдары оңтүстік Қазақстан арқылы жүріп, жетісудің Шарын өзеніне дейін жетеді. Моғол ұлысының басшысы Қамар ад-динмен шайқасып, оны жеңеді. Қамар ад-дин Шығыс Түркістанға, Үш Тұрфанға қарай қашып құтылады.

Ұқсас жұмыстар

Әмір Темірдің басқыншылық жорықтары жайлы

Қазақ хандығының құрылу алғы шарты және қазақ хандығының құрылуы

Әмір Темірдің басқыншылық жорықтары

XV – XV ІІІ ғғ. Қазақ қоғамының саяси - әлеуметтік құрылысы және шаруашылығы

Қарахан мемлекетінің құрұлуы мен қоғамдық құрылысы

Біз еліміздің жүрегі, тәуелсіздігіміздің тірегі мәңгілік елордамызды тұрғыздық

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ХАНДАРЫ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ -

XVII ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ

Әбілхайыр ханның немересі

Нұр - Сұлтан қаласы

Пәндер