Ойлаудың дара ерекшеліктері

Презентация қосу

Ойлау түрлері мен
қасиеттері

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Интеллект

Интеллект (лат. іntellectus — таным, ұғыну, аңдау) — жеке
тұлғаның ақыл-ой қабілеті. Ақыл-ой сезімі адамның таным әрекетімен
байланысты.
Алғашында бұл термин адам психикасының орынды ойлау
функцияларын белгілесе, казіргі кезде оған барлық танымдық
үрдістер кіреді. Интеллект - адамның болмысты тануының негізгі
нысаны. Интеллект - ақпаратты мақсатты бағытта қайта өңдеуге,
реттеуге, оқуға қабілеттіліктің күрделі жүйелерінің танымдық іс-
әрекеті.
Интеллект функциялары:
оқуға деген қабілеттілік;
қоршаған болмысының заңдылықтарын белсенді меңгеруге
қабілеттілік. Бірқатар психологиялық тұжырымдамаларда интеллект
ақыл-ой операцияларының жүйесімен теңестірледі.
www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Теориялық және практикалық Интеллект жеке адамның
эмоциялық- еріктік ерекшеліктерімен байланысты.
Интеллект түрлері:

1. абстрактылы интеллект,
2. ересектер зияты,
3. нақты интеллект,
4. кристалданғая интеллект,
5. қарапайым интеллект,
6. жануарлардың зияты,
7. жасанды интеллект.

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Г.Эббингауз ойлауға
өзінше анықтама бере
отырып, бұл процесс
адамның тұрақты
идеясы және құйын мен
идеялык шабысы
Г.Эббингауз арасындағы құбылыс деп
бағалады.
Ойлаудағы күйын мен
шабыс жайыңдағы
Эббингауз бен оның
пікірлестерінің бағытын
ProPowerPoint.ru біздер ассоциация
www.ZHARAR.com
Ойлау-

Өзіндік ішкі жалпы
қарама –қарсы психологияны
қайшылықтарғ ң негізгі
а толы бөлімдерінің
процесс. бірі.

тұлға
рефлексиясының жоғары
қажетті психикалық
құрылымы және функциялардың
өзі осы бірі болып
рефлексияның табылады
объектісі

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Ойлау дегеніміз-сыртқы дүние заттары мен
құбылыстарының байланыс-қатынастарының
миымызды жалпылай және жанама түрде сөз арқылы
бейнеленуі.
Ойлау – бұл ерекше дәл,терең толық жалпы және
жанама түрді шындықты бейнелеуге негізінен біздің
түйсінуіміз бен қабылдауымызға мүмкін болмайтын
заттар мен құбылыстардың арасындағы мәнді
байланыстар мен қатынастарды бейнелеуге
бағытталған сананың қызметі.
Ойлау-дербес процесс. Ойлауды психологиялық
тұрғыдан зерттеу дегеніміз-оның ішкі ,танымдық
құпия мәнін және жемісті болуының себебін ашып
көрсету, яғни психология детерменизм принципіне
сүйене отырып, ойлаудың мәнін зерттейді,әрбір
адамның өзіндік ойлау ерекшеліктерін дамытып
отыруға баса мән береді

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Ойлаудың негізгі үш түрі
кездеседі : ұғым, пікір, ой
қорытындысы.
Ұғым – бұл заттар мен құбылыстардың жалпы және маңызды
қасиеттерін бейнелейтін ойлаудың түрі. Ұғым бір-бірімен
байланысты зат туралы түсніктерден –оның
қасиеттері,жағдайлары,байланыстарыжәне қатынастарынан
тұрады. Әрбір зат,әртүрлі көптеген қасиеттерді,белгілерді
иеленеді. Түсініктердің жиынтығы ұғымды ашып көрсетеді
және осы ұғымның мазмұнын құрайды.неғұрлым заттың
маңызды белгіліері осы түсініктерде байқалса, соғұрлым
мазмұны жағынан ұғым терең болады. Екі түрлі ұғымның түрі
кездеседі: заттық немесе нақтылы және дерексіз.
Заттың нақтылы ұғымы дегеніміз- заттарға тұтас
түрде қарау. Мысалы: адам,өсімдік,жануар т.б.
Дерексіз немесе абстрактылы ұғым дегеніміз-
ұғымдардың заттар мен құбылыстарға тұтас түрде қарамай,
тек жеке қасиеттерге,сапаларға және жағдайларға
қатысты. Мысалы:адамгершілік туралы ұғым, ақша туралы
ұғым т.б.
ProPowerPoint.ru
www.ZHARAR.com
Ой қорытындысы- бұл тарихи қалыптасқан
ойлаудың логикалық түрі, ол арқылы бір немесе
бірнеше белгілі пікірлерден жаңа пікір туады. Ой
қорытындысы үшке бөлінеді: индукция, дедукция
және ұқсастық (аналогия)
Индукция дегеніміз- бірнеше жалқы немесе
жеке пікірлерден бір жалпы пікір жасау.
Дедукция- бұл жалпы пікірлерден, деректерден
жеке пікірлерге,деректерге көшудің жалпы
заңдылықтар мен ережелерді білу негізінде
жекелеген деректер мен құбылыстарды
пайымдаудың тәсілі.
Аналогия-ұқсастық бойынша ой
қорытындыларын жасау
www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Ой тәсілдері түрлерінің
схемасы

жасанд
жасанд
табиғи
Ой

ы
ы
тәсілдері

топтастыру

жүйелеу
талдау
абстракцияла
у

жалпылау
жинақтау

салыстыру

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Ойлаудың дара ерекшеліктері
Ойдың мазмұндылығы- заттар мен құбылыстар,
шындықтың салалары туралы сананың пікірлер мен
және ұғымдармен жеткілікті болу дәрежесін айтамыз.
Адамда неғұрлым ой көп болса және неғұрлым әртүрлі
болса, соғұрлым оың ойлауы мазмұнды және бай келеді.
Бірақ ойлаудың мазмұндылығы тек бар ойлаудың
сапалық жағымен ғана сипатталып қоймацды, сонымен
қатар осы ойлауда бейнеленеді. Сондықтан да ойдың
мазмұндылығына тек байлығы емес, сонымен қатар оның
тереңдігі жатады.
Ойлаудың тереңдігі- ойлауда ерекше маңызды
қасиеттер мен салалар, ерекше маңызды байланыстар
мен қатынастар бейнеленеді. Ойлаудың мазмұндылығы
байлығы, ал тереңдігі адамның іс-әрекетімен, оның
білімімен тәжірибесімен, қиялының даму дәрежесімен
айқындалады.
Ойлаудың дербестігі- адамның өзіне жаңа
міндеттерді қоя білуі, www.ZHARAR.com
басқа адамдарың көмегінсіз бұл
міндеттерді өзінің айрықша әдістерімен шеше білуі.
ProPowerPoint.ru
Ойдың белсенділігі- өзінің жаңа сұрақтары мен
міндеттерін қоя білуінде және іздену мен міндеттерді
шешу үшін жолдар мен тәсілдерді табуға талпынуында
аңғарылады.
Ойдың икемділігі- міндеттерді шешуде алынған
біржақты ескірген тәсілдерден еркін болу ептілігінде,
міндеттерді шешудің жаңа тәсілдерін тез ұйымдастыру
немесе таңдауында байқалады.
Сын тұрғысынан ойлау- ақиқат және жалға ретінде
басқаның немесе өзінің ойларын тексеру мен бағалау
қабілеттілігінде аңғарылады. Сын тұрғысынан ойлауды
айтылған ойлардың практикалық өмірлік құндылығын
тексеру ептілігінде аңғарамыз. Сыни ойлау- бұл өзінің
және басқаның ойларына өте қатаң қарау.
Ойдың ұшқырлығы- қойылған сұраққа түпкілікті
жауаптың қаншалықты уақыттың ішінде
алынғандығымен анықталады. Яғни, бұл уақыт
қарапайым ойлау үрдісінде біршама қысқа болады, ал
күрделі
ProPowerPoint.ru ойлау үрдістерінде ұзақтау болады. Кейбір
www.ZHARAR.com
Ойлау формалары ұғым, пікір, ой
қортындысы.

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Интеллектті зерттеу
Ғылыми зерттеудің объектісі ретінде интеллект түсінігін
психологияға ХІХ ғасырдың соңында Ф.Гальтон еңгізген. Гальтон
бойынша интеллект туқым қуалаушылық жолымен берілетін қабілет.
Осындай көзқарас бірінші интеллект тесттердің негізінде жатыр. Бине,
Кеттелл, Термен даму жағдайларына тәуелсіз қабілетті өлшейміз деп
есептеген. Психологияда интеллект туралы бір көзқарас жоқ. Интеллект
мәнісін түсіндіретін бір неше амал бар:
Оқуға деген қабілет (А. Бине, Ч. Спирмен, с.Колвин, Г. Вудроу т.б.)
Абстракциялармен жұмыс істеу қабілеті (Л.Термен, Р.Торндайк,
Дж. Петерсон )
Жаңа жағдайларға бейімделу қабілеті (В. Штерн, Л. Терстоун,
Эд. Клапаред, Ж.Пиаже)

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Әр амалдың кемшіліктері бар. Мысалы, егер интеллекті оқуға қабілет
ретінде қарстыруға болады, бір оқу нәтижесі тек қана интеллект деңгейіне
емес көптеген факторларға тәуелді екендігі мәлім. Егер интеллекті
абстракті ойлаумен байланыстырсақ, онда интеллект түсінігі шектеледі.
Егер интеллектіні бейімделу процессі арқылы қарастырсақ, онда біз
интеллекттің функциясын анықтаймыз, бірақ оның мәнісі белгісіз болып
қала береді.
Сонымен қатар, адаптация терминін психологтар бірдей түсінбейді.
Сонымен интеллект мәнісін түсіндіруде байқалған сәтсіздіктер интеллект
түсінігін интеллектуалды орындау түсініг арқылы қарастыруға әкелді.
«Интеллект деген не?» сұрағы «қандай жүріс-тұрыс интеллектуалды
болады?» сұраққа ауыстырылды. ХХ ғасырда пайда болған тесттерге
интеллектуалды жүріс-тұрысты (интеллектуалды орындауды) талап етеін
проблемалық сұрақтар кірді. Сондықтан, кейбір психологтар интеллект
бұл интеллект тесттері арқылы анықталатын құбылыс деді. (Бине,
Спирмен. Тернер).

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
IQ коэфициенті интеллект синонимы ретінде қарастырылды. Ендігі пайда болған
сұрақ интеллект тесттеріне кіретін тапсрымалардың мазмұны қандай болу керек? Бұл
сұраққа бір жауап табылған жоқ. IQ көрсеткіші бір топ шеңберінде аса өзермейді. Яғни,
бала кездегі IQ көрсеткіштері ересек кездегі IQ көрсеткіштерімен тығыз байланысты
болып шықты. (корреляция коэфициенті 0.8)
IQ коэфициенті адамның өмір сүру жағдайларын және мәдени ерекшеліктеріне тығыз
байланысты екендігі дәлелденген. Яғни, адамның интеллект деңгейіне өмір сүру салты,
тәрбиелеу, білім деңгейі, мотивация сияқты факторлар әсер етеді. Осы жайла
А.Анастази былай деп жазған: « Интеллект тесттері адамның осы сәтте не істей
алатынын көрсетеді. Неге ол тестті осылай орындағанын біз білмейміз. Бұл сұраққа
жауап беру үшін біз осы аданың дамуын, мотивациясын, тағы да басқа қасиеттерін
зерттеуміз керек». Сонымен, біз интеллектуалды тесттер шын мәнісінде жалпы
интеллект деңгейін өлшейді деп айталмаймыз, олар адамның ойлау әрекетінің кейбір
ерекшеліктерін және кейбір қалыптасқан білімдерін, іскерліктерін, дағдыларын
анықтайды. Психодиагностикада «тесттік интеллект» немесе «психометрикалық
интеллект» деген түсінік пайда болды. Швед психологы С. Боман айтқандай бұл
түсінік адамның қабілетін белгілемейді, ол оның тестте берілген сұрақтарға дұрыс
жауап беруін белгілейді.

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Күрделі психикалық процестердің бірі. Ес
есте Қалдыру, қайта жаңғырту, тану, үмыту
секілді процестерден түрады.Есте қалдыру,
қайта жаңғырту, тану ес процестері болып
саналады. Ес адам тіршілігінде маңызды орын
алады. Есте қалдыру адамның өмір
тәжірибесін байытады. Адамның есі үнемі
дамып, жетіліп отырмаса, онда ол жаңа туған

ЕС нәресте дәрежесінде қалып қояр еді. Өмір
тіршілігіне қажетті нәрселердің барінің ес
процесінсіз болуы мүкін емес. Ес осы заманғы
психология ғылымының даму сатысында
өзекті мәселенің бірі болып саналумен қатар,
техникалық ғылымдар саласыңда да ерекше
маңызды. Есті осы заманғы психология
ғылымы тұрғысынан зерттеуде негізгі әрі
жанды болып отырған — есте қалдырудың
механизмі туралы мәселелер.

ProPowerPoint.ru
ProPowerPoint.ru
Адам өзінің өмірде қөріп-естіп білгендерін, басынан кешіргендерін, түрлі
ойлары мең сезімдерін, әрқилы іе-әрекеттерін, ұмыта бермейді. Олар баста
сақталады, қажет кезінде қайта жаңғыртылады.
Сонымен, адамның бұрын қабылдаған нәрселері мен құбылыс
Зейнелерінің, көңіл-күйлерінің ойда сақталып, қажет кезінде қайта жаңғыруы
ес процесі деп аталады. Жүйке процесінің уақытына байланыстары негізінде
бұрынғы қабылданғаңдар еске түседі. Есті бұл күйі қайта жаңғырту делінеді.
Қайта жаңғыртуда тану мен еске түсіру қызметі бірін - бірі толықтырып
отырады. Қабылданған нәрселердің есте қалғаны естің материалы делінсе, ал
есте сақталып, қайта жаңғырғаны естің мазмұны болып саналады. Адам өзінің,
басқалардың ойы мен бастан кешкен сезімдерін, іс-әрекеттерін сөз арқылы
қайта жадғыртады.
Ес туралы ілімдегі оның материалистік және идеалистік
көзқарастар арасындағы талас-тартыстың, екінші жағы идеалиетік бағытты
құрды. Алайда, бұл бағытта ее жөніндегі теориялық көзқарастар мен ой-
пікірлерді кемелдендіріп, бір ізге түсіре алмады.

ProPowerPoint.ru
www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Әрбір адамның есінің өзіндік ерекшеліктері болады. Естің даралық
ерекшеліктері оның күшінен байқалады. Кейбір адамдар күшті есімен
ерекшеленсе, ал енді біреулеріне әлсіз ес тән. Ес сапасында белгілі
дара ерекшеліктері аңғарылады. Жеке тұлғаның іс-әрекетін
сипаттайтын естің даралық ерекшеліктері жеке тұлғаның қасиеттері
болып табылады. Адамдар әр түрлі материалды әр түрлі тәсілдермен
есте қалдырады. Біреулер суреттерді, адамдарды, заттарды, түстерді,
дыбыстарды ерекше жақсы есте қалдырады. Бұлар көрнекілік —
бейнелік түрдегі естің өкілдері болып табылады. Екінші бір адамдар
ойларды, сөздік ережелер, ми ұғымдары, формулаларды және т.б. есте
жақсы қалдыруға бейім тұрады. Олар сөздік-логикалық түрдегі естің
өкілдеріне жатады. Үшінші топтағы адамдар көрнекілік-бейнелік және
сөздік-логикалық естерді бірдей жақсы ұстайды.

ProPowerPoint.ru
Олардан басқа, есте қалдыру және қайта жаңғырту үрдісінде негізгі
анализаторлардың қатысу дәрежесіне байланысты естің типтерін
ажыратады. Осы тұрғыдан естің төмендегі түрлерін бөледі: көру, есту,
қозғалыс және аралас естер (көру-есту, көру-қозғалыс және есту-
қозғалыс).Бір топтағы адамдар көрген заттар мен құбылыстарды
есінде берік қалдырады, екінші топтағылар - естігенін ұмытпайды,
үшіншілер - қозғалыс түйсіктерінің көмегімен, төртіншілері - аралас
естің тәсілімен жақсы есте қалдырады.

ProPowerPoint.ru
Естің жекелеген түрлері есте сақтайтын материалды қабылдауды іске
асыратын анализаторлардын көмегімен ерекшеленеді.Шәкірттерді бақылай
отырып, мынаны көруге болады, олардың ішінде біреулері оқу материалын есте
іштей оқып отырып, ерекше берік қалдырады, екіншілері дауысын шығарып
оқиды, үшіншілері есте қалдыру үшін жазып алады. Шәкірттердің арасында
кеңінен тараған естің түрі — аралас ес (көру — қозғалыс және есту —
қозғалыс). ес өте сирек. Мектеп шәкірттерінде шамамен оны 3 пайыз аңғаруға
боладТаза кездесетін ы.
Естің даралық айырмашылығы адам іс-әрекетінің сипатына
байланысты.Мұғалім оқушылардың есінің даралық ерекшеліктерін білуі қажет: ол
балаға, бір жағынан, шәкірттің есінің күшті жақтарына арқа сүйеуге мүмкіншілік
береді, екінші жағынан, естің әлсіз жақтарын дамытуға жағдай жасайды.
Шәкірттердің ішінде материалды тез есте қалдыратын, бір-екі оқығанда өлеңдерді
жаттап алуға бейім тұратын шәкірттер жиі кездеседі. Ондай шәкірттерге есте
қалдыру үшін оқулықты бір қарағанда немесе мұғалімнің түсіндіруін зейін қойып
тыңдап алса да жеткілікті.

ProPowerPoint.ru
Ассоциациативт
і Бихевиориз
психологиялық м
теория

Естің
Гештальттеория Нейроңдық
ретінде теориялары
теориясы.

Ақпараттық-
кибернетикалы
Психоталдау
қ
Естің
биохимиялық
теориясы

ProPowerPoint.ru
Сонымен қатар, ол түрлі әрекеттерден қүрылса да немесе
әріп, сөз, әлде ойдан қүрылса да психикалық қүбылыс
болып табылады, оны психологтар ассоциация деп атайды.
Ассоциациялардың Аристотель заманынан белгілі үш түрі
бар. Олар: іргелестік, щсастық және қарама-қарсылық
ассоциациялар. Бүл ассоциациялар жөнінде И. П. Павлов
былай дейді: "Шартты байланыс... бүл, сірө, біздің бір
мезгілдік ассоциация дейтініміз болса керек. Шартты
байланыстардың генерализациясы үқсастық ассоциациясы
дегенге сфйкес келеді. Шартты рефлекстің
(ассоциациясылық) анализі мен синтезі, сайып келгенде, ой
өрекетінің негізгі процестерімен мәні бірдей норсе"

ProPowerPoint.ru
Естің нейроңдық теориясы. Адам миының
құпиялылары көп жағынан әлі ашылар емес. Ол ете
құрылымды. Осы күрделі ақ - уызды жиынтықтың
жаңа ақпарат топтап, оны сақтай алу қабілетін
қазіргі күндегі психология онда жұрт жататын
құрылымдық немесе химиялық өзгерістермен
байланыстырып отыр. Бұл теорияның негізгі мәні
мынада сете қалдыру мидің электрлік
белсеңділігімен, ягни мидағы химиялық не
құрылымдық белсенділік қандай да бір жолмен
ағзадағы электр қуатын арттырады. Бұл үшін қолай
ес іздерін іске қосатын жүйке тізбегі болуы шарт.
Физиологи зандарына орай нейрон жеткізген
импульстср аксон (қозуды жеткізуші) арқылы бір
жасушадан екіншісіне берілсді Аксонның
жасушамен тоғысқан жері синапс деп аталады
Сонымен, қысқа мерзімді не ұзақ мерзімді естің
екеуі де бірдей қозушы немесе тежелуші жүйке
элементтерінің бір-біріне әсерінен туындайды.

ProPowerPoint.ru
Естің биохимиялық теориясы Нәсілдік негізде жатқан химиялық
процестер ашылуымен ғылымда сол процестің есте қалдыруға ықпалы жок
па деген ой пайда болды. Әр ағза үшін тән болған генетикалық ақпарат
ДНК (дезоксирибонуклейн қышқылы) молекулаларында шоғырланады, ал
оны тасымалдау басқа (РНК) нуклеин қышқылының молекуласымен
орыңдалады. ДНК ағзаға тән әр жаңа генетикалық есті өзінде
сақтайтыңдықтан, оның өзі немсе РНК игерілген тәжірибені де бірден бірге
өткізуі мүмкін дегеп болжам жасалды. Эксперименттер нәтижесіңде тәнді
құрайтын молекуланың химиялық құрылымы тіршілік иесінің тәжірибе
топтауымен өзгеріске келетіні анықталды Бұл келесі сүрақты туыңдатты:
үйрету барысында өзгерген РНК молекуласы жаңа пайда болған дағды
жөніндегі мәліметті өзінде сақтай ма не сақтамай ма?

ProPowerPoint.ru
XIXғасырдың аяқ кезінде естің ассоциативтік теориясының
орнына кезекке гештальттеория келді. Теорияның
негізгі ұғымы мен басты қағидасы алғашқы
элементтердің ассоциациясы емес, ал оның тұтас ұғымы
— гештальт болып табылады

ProPowerPoint.ru
Есті зерттеуге өзінің белгілі үлесін қосқан П.И. Зинченко мен
А.А. Смирновты ерекше атауға болады. Олар ырықты және
ырықсыз есте қалдырудың практикалық іс-әрекетті
ұйымдастыруға және басқа жағдайларға тәуелді екендігін жан-
жақты зерттеді.

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Қорытынды
Естің іс-әрекеттік теориясына сәйкес әр түрлі елестетулердің арасында
байланыстар - ассоциациялар ұйымдастыру, сонымен қатар материалды есте
қалдыру, есте сақтау және қайта жаңғырту былай түсіндіріледі: адам есте сақтайтын
материалмен жұмыс барысында не істейді, сонымен қатар мнемикалық үрдістер іс-
әрекеттің тұтас құрылымында қандай орын алатындығына байланысты.Есте қалдыру
амалының ерекшеліктерін ашып көрсететін әр түрлі қызықты деректерді
А.А.Смирнов өзінің зерттеулеріңде атап көрсеткен болатын-ды.
Ұғым – бұл заттар мен құбылыстардың жалпы және маңызды қасиеттерін
бейнелейтін ойлаудың түрі. Ұғым бір-бірімен байланысты зат туралы түсніктерден –
оның қасиеттері,жағдайлары,байланыстарыжәне қатынастарынан тұрады.
Әр амалдың кемшіліктері бар. Мысалы, егер интеллекті оқуға қабілет ретінде
қарстыруға болады, бір оқу нәтижесі тек қана интеллект деңгейіне емес көптеген
факторларға тәуелді екендігі мәлім. Егер интеллекті абстракті ойлаумен
байланыстырсақ, онда интеллект түсінігі шектеледі. Егер интеллектіні бейімделу
процессі арқылы қарастырсақ, онда біз интеллекттің функциясын анықтаймыз, бірақ
оның мәнісі белгісіз болып қала береді.

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru
Пайдаланылған әдебиеттер

www.ZHARAR.com
ProPowerPoint.ru

Ұқсас жұмыстар

ОЙЛАУ ЖӘНЕ ҚИЯЛ

Ойлау түрлерінің классификациясы мен сипаттамалары

Ойлау - дербес процесс

Ойлаудың адам дүниетанымындағы маңызы

Ойлау - жалпы

Ойлау қабілеті

Зейін қою

Ойлау туралы жалпы түсінік

Тіл мен ойлау

Адамға тән психикалық ерекшеліктері

Пәндер