Қазақ диаспорасы бар елдерде Қазақстанның мәдениет күндерін өткізу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

КІРІСПЕ

ӨЗБЕКСТАНДАҒЫ ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ТАРИХЫ

ЖАЛПЫ ҚАЗАҚ ДИАСПОРАЛАРЫНЫҢ ТАРИХЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫ (ҚАЗАҚ ДИАСПОРОЛОГИЯСЫ) . . .
ӨЗБЕКСТАНДАҒЫ ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ТАРИХИ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ЗАҢНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ. . .
ӨЗБЕКСТАНДАҒЫ КЕЙБІР ҚАЗАҚТАР ТУРАЛЫ ШЫНДЫҚ ПЕН АҚИҚАТ. . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

ҚОСЫМШАЛАР . . .

ӨЗБЕКСТАНДАҒЫ ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ТАРИХЫ

1. 1 ЖАЛПЫ ҚАЗАҚ ДИАСПОРАЛАРЫНЫҢ ТАРИХЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫ (ҚАЗАҚ ДИАСПОРОЛОГИЯСЫ)

Қазақ поэзиясының жарқын жұлдыздарының бірі, өршіл рухты ақын Жұбан Молдағалиев айтқанындай «мың өліп, мың тірілген» қазақ халқының «мәңгі өлмеске» біржола бойын тіктеп, «ақ түйенің қарны жарылып», тәуелсіздікке қол жеткізгеніне де жиырма жылға жуықтап қалды. Еңбектей жылжып, талпына қаз тұрып, есейе ержетіп, өмір ұсынған сынақтардан тәжірибе жинақтап, есесі кеткен кешегі балаңдықтан, есебін түгендер естілікке қол жеткізе бастаған жас мемлекетіміздің болашағына деген сеніміміз де нығая түсуде.

Бүгінгі күннің биігінен болашақтың шыңына көз сала отырып, өткен тарихымызға да үнемі үңіліп, мұқияттап отыру - парасатты елдің белгісі. Өйткені ғұмыр дегеннің, тарих дегеннің өзі осы үштіктің бірлігінен құралмай ма, әрі өткеннің сабағы бүгінгіге қорытынды, ертең үшін қателігі болса қайталамас үшінгі сабақ. Тарихымызды таразылап, ақтаңдақтары мен кем-кетікті тұстарын толтыру, ұлттың тарихи санасын метрополия ықпалымен күштеп орнықтырған жасанды мазмұн, жалаң пішіннен арылту жұмыстары баяу болса да ілгерілеп жүріліп келе жатқандығы анық. Тәуелсіздікке қол жеткізіп, ғылым салаларының дамуына деген шектеуліктер жойылуына да қарқын ала бастады. Бұған дәлел ретінде психология, әлеуметтану т. б. ғылымдарды келтіруге болады. Осынау ғылымдардың бірі-диаспоралогия.

Тарих, география, этнография, демография, саясаттану т. б. ғылымдармен тығыз байланыстағы, статистикалық нақты деректерге сүйенетін осынау ғылымды біздің жас мемлекетіміз Қазақстан Республикасында дамыту - бүгінгі күн талабынан туындап отырған өзекті іс деп қарауға болады. Осы ретте, диаспоралогияның қажеттілігі неде деген сұраққа келетін болсақ, Қазақстан Республикасы халқының төрттен бірінен астамын түрлі диаспора өкілдері құраумен қатар, толайым қазақ деген жұрттың да үштен біріне жуығы қазіргі Қазақстан шекарасынан тыс өмір сүріп жатқандығының өзі диаспарология ғылымын дамытудың қаншалықты маңызды екендігін көрсетеді.

Диаспоралогия - диаспора мәселелерін зерттейтін ғылым дейтін болсақ, ең алдымен «диаспора» деген ненің атауы, қарастыратын мәселесі не, терминологиялық жүйесі қандай деген сұрақтар туындары да анық. Осы ретте күнделікті лексиконымызда, БАҚ жүзінде диаспора сөзінің біршама көбірек қолданылатындығын да еске ұстағанымыз дұрыс болмақ. Әсіресе, шетелдерде тұратын қандастарға байланысты «диаспора» термині жиі қолданылғанымен, олардың басым бөлігіне тән «ирредент» термині көп қолданыла бермейді. Біздің мақаламыз да осы мәселеге арналып отыр. Тарихнамалық тұрғыдан алғанда бұл екі категорияға жататын шекара сыртындағы ұлттық бөлшектердің өзара айырмашылығы жер мен көктей болмаса да тау мен төбедей екендігі анық.

«Диаспора» деген сөздің өзі грек тілінде «шашырау», «шашырай орналасу» дегенді білдіреді, яғни ұлт шашырандысы деп қолдануға болады. Әу баста Палестинадан тыс жерлерге тарап кеткен еврейлерге байланысты қолданылған болса, бүгіндері әлемдегі күллі діни және этникалық топтарға қатысты терминге айналған. Диаспора міндетті түрде көші-қонның нәтижесінде немесе салдарынан болады және осыған сәйкес қалыптасуы да әр түрлі болуы мүмкін.

Көші-қон тіршілік қамына байланысты, қақтығыс-жанжал мәжбүрлегендіктен және түрліше басқа да жүйелі сипаттар негізінде туындайтындығы белгілі. Көші-қонның өзі көшу қашықтығына (алысқа немесе жақынға), қалу мерзіміне (тұрақты немесе уақытша ), шекара сызығын кесіп өтуіне (ішкі және сыртқы), тұратын мекенжайына (қаладан ауылға немесе, ауылдан қалаға т. б. ), кету себебіне (өз еркімен немесе зорлықпен, экологиялық жағдайға байланысты), кетушілердің сандық ауқымына (жаппай немесе жекелей), әлеуметтік құрылымы мен сипатына байланысты болып келетіндігі белгілі. Біздің қазақ ұлтының көші-қондық сипатына да осы аталғандардың барлығы тән. Ішкі және сыртқы миграция қатар жүрілетін демографиялық құбылыс және қазір ол қазақ халқының пайдасына жұмыс істеп жатыр деп нық сеніммен айта аламыз. Оның дәлелі жергілікті ұлттың соңғы санақтағы 67 пайыздық көрсеткіші.

Тіршілік қамымен шетелдерге барып тұрақтап қалу - барлық ұлттарға тән. Мысалы, Қытай, Үндістан, Африка елдерінен шыққан жүздеген миллион диаспора өкілдері байырғы мекенінен шет жерлерде тіршілік етуде. Осындай ахуал Қазақстан Республикасында да қалыптасқан. Жоғарыда аталған үш түрлі қоныс аударудың нәтижесінде кең байтақ қазақ жеріне әр түрлі кезеңдерде орын тепкен 130-дай ұлт диаспорасы өмір сүруде.

Әлем халықтары арасында өзінің байырғы мекеніндегілерге қарағанда шеттегі диаспоралардың пайыздық үлесі басым түсетін жағдайлар көптеп кездеседі. Мысалы, 12 млн армянның 4 миллионнан астамы ғана қазіргі Арменияда өмір сүрсе, татар бауырларымыздың саны да осымен шамалас, ал Татарстанда барлық татарлардың үштен біріне жуығы ғана тұрады. Саны осыншама еврейлердің де жартысынан астамы Израильде тұрмайды.

Енді ирреденттер туралы қарастыралық. Диаспора - жоғарыда атап өткеніміздей, миграция нәтижесінде пайда болса, ирреденттер - соғыс аннекция, даулы шекара сызықтары немесе отарлау саясаты нәтижесінде қайта бірікпей өз елінің шегінен тыс, тарихи автохтонды ұлттың шекаралас өлкелерде қалып қойған бөлшектері болып табылады. «Ирредент» сөзі, грекше - «қайта бірікпеген» деген мағына береді.

Енді қазақ диаспорасы мен қазақ ирреденттері турасына көшелік. Әлемдегі күллі қазақтың саны шамамен 15 млн-дай болса, соңғы санақтың алдын-ала қорытындысы бойынша 10 млн. -нан астамы Қазақстанда, 5 миллиондайы 40-қа жуық шетелдерде өмір сүріп жатыр және осы 5 млн. -ның 4 миллионнан астамы «ирредент», қалған бөлігі «диаспора» болып табылатындығы анық.

Қазақ диаспорасының пайда болуы, қалыптасуын зерттеген ғалым Г. М. Меңдіқұлова «Исторические судьбы казахской диаспоры. Происхождение и развитие» атты монографиялық еңбегінде былай деп атап көрсетеді: «За пределами террритории Казахстана около 4 млн 500 тыс. казахов проживают в 14 государствах бывшего СССР и 25 странах мира, из которых лишь около 800 тыс. представляют собой диаспору, остальные 3 млн 700 тыс. являются казахской ирредентой, т. е. проживают на сопредельных с Казахстаном землях, оторванных от него и присоединенных к России, Китаю, Узбекистану в разные исторические периоды вследствие аферистических игр и амбиций политической элиты тех времен». Тарихи шындық солай болғандығын айту - бүгінгі тағдыр табыстырған тату көршілерге, әлемдік саясатта үлкен беделі бар державаларға қандай да бір аумақтық талаптар қою, олардан жер даулау емесі анық. Бірақ ғалым тұжырымы нақты фактілермен дәйектелген.

Аталған монографияда автор ирредент қазақтар өмір сүретін аумақты былай деп көрсетеді: «К ирреденте относятся казахи, проживающие в Астраханской, Оренбургской, Курганской, Омской, Горно-Алтайской автономной областях России, районах Алтая, Тарбагатая, Или, Кульджи, Еренкабырги, Барколь-Кумула - Синьцзян-Уйгурского Автономного района Китая, Баян-Ульгинском аймаке Монголии, районах Сырдарьи, Чирчика, Кызылкумов и Мырзашол в Узбекистане», - деп көрсетеді.

Аталған зерттеу тұжырымының Баян-Өлгий қазақтарына қатысты ХІІІ-ХҮІІІ ғасырлар аралығындағы тұсын біршама анықтауды қажет ететіндігі болмаса, басқадай аталған өлкелердің қазақ қоныстары екендігіне ешбір дау тумаса керек. Осы арада бір нақтылайтын мәселе, Батыс Моңғолияның, немесе қазіргі Баян-Өлгий, Увс, Қобда аймақтары жерінің Моңғолия құрамында танылуы ХХ ғасырдан ғана басталды десек артық емес.

Мәнжі-Чин езгісінен азат етілген 1911 жылдан ғана осы өлкеге деген ішкі-сыртқы амбицияның әсерін біз Мәнжі империясының шет аймағы тұрғындары саналған дөрбет, ұраңқай, қазақ т. б. ұлт-ұлыстардың Боғда хан үкіметіне жазған өтініштерінен де аңғарамыз. Ресей патшалығының да аталған өлкеден дәмелі болғандығын біз Ресей азаматы Дамбийжанцанның Батыс Моңғолиядағы іс-әрекеттерімен байланыстыруға болады. Бұл өз алдына ұзақ әңгіме. Енді негізгі мәселеге қайта оралайық.

Яғни жоғарыда көрсетілген ұланғайыр өлкелерде тұрып жатқан қазақтар өздерін атам заманнан бері сол жердің автохтонды тұрғынымыз деп есептейді және осы өңірлерде қазіргі қазақ халқының ұлт ретінде қалыптасуына аса зор үлес қосқан көптеген айтулы тұлғалар мәңгілік тыныс тапқан. Мысалы, Ташкент, Нұратадағы Төле, Әйтеке билер, Жалаңтөс баһадүрлер, Астрахандағы күй атасы Құрманғазы, Ангрен бойындағы Күлтөбеде «күнде кеңес жасаған» би бабаларымыз, Әбілмәмбет ханнан тараған, Майлы-Жайырды еркін жайлаған Көгедай ұрпақтары, кешегі Ақыт ақындар бір замандар өткенде жат елдің шегінде қалармыз, сол жерді мекендеген ұрпағымыз «оралман» деген ресми атауды иеленіп, тәуелсіздік алған қара шаңыраққа ат басын шегіне бұрар деп болжады ма екен? Бұл жердегі айтылар түйін - ирреденттер - шеттегі қазақтардың негізгі бөлігі дегенді әрдайым есте тұтуымыз қажет.

Осы ретте айта кететін бір жайт - «оралман» - деген ресми биліктің тауып берген ресми атауының шетелдерден келіп жатқан қазақтардың тарихи табиғатын толық танытпайтындығын, оны өзге атаумен алмастыруды Елбасы Н. Ә. Назарбаев та бірнеше рет қадап айтқан болатын.

Біздіңше қазақтардың біраз бөлігін, диаспора деп тануға болады. Қазақ диаспорасы кім, оларға кімдер жатады дегенге келетін болсақ, олар - атақонысынан түрлі саяси науқандар мен нәубеттердің, түрлі соғыстардың, бертінгі замандарда табыс пен білім көзін іздеушілерден пайда болған қазақ көшінің нәтижесінде алыс-жақын шетелдерге кеткен қазақтар. Қазақ диаспорасының қалыптасу тарихына үңілетін болсақ, көбінесе ұлтымызды өзіне еріксіз бағынышты еткен алып державалардың күштеп мәжбүрлеуінің басты фактор екендігіне көз жеткіземіз.

Үлкен державалардың үлкен ойыны салдарынан екі жүз жылдан астам уақытқа созылған қазақ-ойрат соғысының ауыр зардаптары салдарынан көптеген қазақтар Орта Азияның ішкері бөліктеріне қоныс аударуға мәжбүр болуы - қазақ диаспорасының пайда болуының басы болған сияқты. Мұнымен қоса, ІІ Александр патшаның Ресейдегі басыбайлылықты жою туралы декретінен соң Ресейдің, Украина мен Белоруссияның ішкі губернияларынан ағылған шаруаларға, казактарға, алпауыт капиталистерге және басқаларға қазақ жерін мемлекет меншігі есебінде еріксіз молынан таратуынан қазақтар арасында шетелге ауа көшу үрдісі ХІХ ғасырдың басынан үздіксіз жалғаса берген.

Атам заманнан бері рулық сипаттағы ортақ пайдаланысқа негізделген қасиетті қазақ жеріндегі көшпенді мал шаруашылығына бейімделген көші-қон циклі өрескел бұзылды. Коммунистік дәуірдегі әдеби туындылар мен ғылыми еңбектерде айтылатынындай, шаруалар көтерілісінің шығу себептері ешқашан таптық сипатта болған емес еді. сонау Сырым Датұлынан бастап, Исатай-Махамбет, Есет, Жанқожа, Саржан - Кенесары, Қарқара, Созақ, Шұбартау көтерілістері - барлығы да «қара қазан, сары бала қамы үшін» еріксіз қолға қару алдырған ұлт-азаттық сипаттағы, қазақ халқының азаттық жолындағы бұлқыныстары болатын.

Осы ретте тағы бір есте жүретін нәрсе - қазақ халқы қысы-жазы киіз үймен көшіп жүрді. Оларда отырықшылық мәдениет болмады деген метрополиялық қасаң қағиданың еш негізсіздігі. Қазақ жеріндегі отырықшылық мәдениеттің белгілерін туған халқынан алыстатуға құрылған осынау жымысқы саясаттың сойылын қазіргі азаттық дәуірде көтермесек керек еді. Өзбекәлі Жәнібеков сынды ұлтжанды азаматтар бұған жауапты кезінде берген еді ғой. Жыл сайын Наурыз мерекесінде киіз үй тігудің дәстүрі мен киесін еш ескерместен, сендердің бір ғасыр бұрынғы кейіптерің деп көзге шұқығандай етіп «юрта құрудың» ұлттық намыс тұрғысындағы мәні мен мазмұны қаншалықты екенін де бағамдау қажет ау?! Енді диаспора мәселесін ары қарай қаузасақ:

Қазақ халқының басына қара бұлт үйірілген 1916 жыл оқиғасынан бастап отызыншы жылдарға дейін жалғасқан азамат соғысы, байлардың мал-мүлкін тәркілеу, «жапонның т. б тыңшыларын әшкерелеу», зұлмат нәубет аштық (ұлы нәубет емес), ұлтымыздың ақиқаты мен ары іспетті бар қаймағын сыпырып алған 37-нің қасіретті қырғыны - қазақ диаспорасының алыс-жуық шетелдердегі санының еселеп артуына әкелді.

«1932 жылы Қазақстан байырғы халқының 64 процентінен айрылған. Қазақстан халқының саны 1930 жылы 5, 9 миллион адамнан 1933 жылы 2, 5 миллион адамға дейін азайды. Алапат ашаршылық жылдары Қазақстан шекарасынан шығып, босқыншылыққа ұшыраған шаруалар саны - 1 миллион 31 мың. Олардың 165 мыңы бұрынғы Кеңестер Одағының шекарасынан әрі асып, Қытайға, Монғолияға, Ауғанстанға, Иранға, Түркияға өтіп кеткен. Сөйтіп туған жерлеріне қайтып орала алмаған. Ал көрші республикаларға, Ресейге қоныс аударып, орнығып қалғандар саны - 450 мың», - деп көрсетеді «Қызылдар қырғыны атты деректі зерттеу мақалалар жинағында. Дегенмен, осынау дүрбелең жылдары шетел асқан қазақтардың көбісі, әсіресе Қытайға өткендері өткен ғасырдың 60-жылдарына дейін туған жерлеріне қайта оралғаны мәлім. Ал Ауғанстан, Түркіменстан, Өзбекстанның ішкі аудандары, Тәжікстанға, Ресейге өткен қазақтардың бірсыпырасы тұрақты мекендеп қалды. Міне, осылар - қазақ диаспорасының негізгі шоғыры.

Моңғолия қазақтары арасында 1916-1937 жылдар аралығында қазіргі Қазақстан аумағынан ауып барған қазақ отбасылары санаулы ғана түтін екендігін ескерген жөн. Яғни, олардың жалпы саны 1991 жылға дейін мекендеген Баян-Өлгий қазақтары арасында 100 отбасынан аспайды. Мысал үшін, 8000 қазақ мекендеген Улаанхус өлкесінде жан-жақтағы отауларын қоса есептегенде 4 түтіннен тұратын бір ғана тобықты рулы әулет болатын. Қазақстан аумағынан еріксіз ауғандар Қазақтар шоғырлана отырған Баян-Өлгийге қарағанда, Ұланбатыр маңында, ішкі өлкелерге сіңуді жөн санаған. Себебі, 1938 жылы оларды отанынан қашқандар есебінде қудалады. Аман қалғандары ру сұрап, тегін тектеп жатпайтын моңғол арасына кетіп жан сақтауды қолай көрген.

Қазақ диаспорасын құраушы келесі бір топ - ІІ дүниежүзілік соғыста неміс тұтқынына түсіп, кейіннен Одақтастар азат еткен соң Сталиннің атақты бұйрығынан соң, елге келгенде алдан күтіп тұрған сенімсіздік, қуғын-сүргін мен жазалаудан қаймығып, Еуропада қалып қойған, одан әрі әлемге тараған қазақтар.

Келесі бір шоғыры - Шыңжаң қазақтарынан шыққан қазақ диаспорасы. Ежелгі Шығыс Түркістан, кейіннен қытайлар Жаңа өлке (Синь-Цзянь) атандырған шұрайлы мекенде өмір сүрген Үш аймақ қазақтарының гоминданшылар мен олардан соң билік басына келген маошыл коммунистік билікке қарсы көтерілген күресі жеңіліс тапқан соң, біраз бөлігі Гималай асып, Үндістан, Пәкістанды басып өтіп, оншақты жыл жүзінде әрең дегенде Түркияға ірге тепкен ұзақ та азапты көші - қазақ диаспорасының елеулі бөлігін құрады. Қазірде Түркия мен Еуропаның көптеген мемлекеттерінде тұрып жатқан қазақтардың көбісі осы қазақтардың ұрпағы болып табылады. ХХ ғасырдың «Елім-айы», туған жерден еріксіз ажыраудан туған зарлы шер - «Ағажай, Алтай» әні сол қасіретті жылдардың халықтық туындысы.

Қазақ ирреденттері де өздерінің байырғы мекенінен тыс, өзі тұратын мемлекеттердің астаналары мен ірі қалаларында, өнеркәсібі дамыған өлкелерінде диаспора түрінде өмір сүріп жатыр. Атап айтқанда, Мәскеудегі 12 мың қазақ бұған мысал бола алады.

Сонымен, ирредент пен диаспораның ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай дейтін болсақ - екеуі де Қазақстаннан тыс жерлерде тұрады. Мәдени-рухани проблемалары да бірдей. Және оларға ұлттық құндылықтарды сақтаудағы мүмкіндігіне қарай әркелкілік сипат тән деуге болады. Ал айырмашылығы - ирреденттер - ата-бабасының мұраға қалдырған жерінде отырған қазақтар, диаспоралар - тағдыр талайымен шетелде жүрген ұлт шашырандылары.

Қазіргі күні қазақ диаспоралары мен ирреденттері атажұрт Қазақстан арасында тығыз қарым-қатынас орнап отырғандығын айтып өткен жөн. Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы аясындағы іс-шаралар олардың өзге елде этникалық топ ретінде сақталып қалуына ықпалын тигізіп отыр. Өткен жылы Норвегияның астанасы Ослода құрылтай, Франция астанасы Парижде ақындар айтысы өткізілді. Қазақстан Республикасы шетелдегі қандастарын тұрақты қоныстануға қабылдайтын әлемдегі төрт мемлекетің бірі ретінде оншақты жылдың жүзінде жоғарыда аталған ирреденттер мен диаспоралардың ресми түрде 700 мыңдайын, бейресми санақ бойынша миллионға жуығын қара шаңыраққа жинай алған екен. 2008 жылы мамырдың соңындағы қазақ газеттері редакторларымен болған сұхбатында Елбасы Н. Ә. Назарбаев та осы деректерді келтіре отырып, аталған шараны одан ары қарай дамытуды шегелеп айтуы да қазақ диаспорасы мәселелерін оңынан шешуге ықпал ете түсері анық.

Диаспоралогия ғылымын жолға қойып, оны стратегиялық зерттеулермен байыта отырып, шетелдегі қандастарын сол елдегі өзінің экономикалық, геополитикалық мүддесінің көзі немесе «көзірі» етіп отырған мемлекеттер де бар. Бұл - мемлекет үшін үшжақты ұтыс екендігі даусыз.

Біріншіден, екі мемлекеттің рухани, саяси-экономикалық байланысы шет мемлекетте мекендеген қандастардың өзіндік қатысы арқылы барынша нығаяды, екіншіден, атажұрттың ықпалды қарым-қатынас арқылы сауда-саттық дамиды, сол жерде өмір сүріп жатқан этникалық топтың әл-ауқаты жақсарады. Үшіншіден, ең бастысы - сол мемлекетте тұрып жатқан диаспора немесе ирреденттің рухани-моральдық тұрғыда жергілікті ұлттар мен диаспоралар арасында беделі өседі, басқалар олармен санасатын болады. Бұған нақты мысалды біздің мемлекетіміздегі орыстарды айтпағанда, кәрістердің, немістер мен поляктардың т. б. ірілі-ұсақты диаспоралардың өзінің атажұрттарымен тығыз байланысы арқасында біздің еліміздің белгілі бір шаруашылық саласының, өнеркәсіп кластерінің маңында топталып, шоғарлануы арқылы шетелдік ағайындарының елімізде тауарлық рынок көзін ашуға зор септігін тигізіп отыруынан аңғарамыз. «Самсунг» пен «LG» сынды электроника алпауыттарының Қазақстандағы тірегі - өзіміздің жергілікті кәрістер. Кеше ауылда жүрген көптеген қарапайым түрік механизаторы - бүгінде құрылыс саласында тас өрге домалаған ауқатты кәсіпкер.

Тәуелсіздік жылдары құлашын кеңге жая бастаған қазақ кәсіпкерлері де осы жолды ұстанып, ұлт мүддесі жолында екі жеп биге шығады дегенге сенгіміз келеді. Елбасы Н. Ә. Назарбаев тамыз айында Моңғолияға сапарында осы мемлекеттің экономикасына 1 млрд. доллар инвестициялық қаржы құя алатынын айтқан болатын. Осынау көл-көсір қаржыны аталған елге салып, игере отырып, аталған мемлекеттің түрлі тұтыныс ауқымындағы Ресей мен Қытайдың мүдделік шамына тимей-ақ, тау-кен, ауылшаруашылығы т. б. салаларын сондағы кәсіби маманды іскер қазақтар арқылы меңгеруге, ықпалмен билеуге неге болмасын.

Кейбір депутаттарымыз бен қаламгерлеріміздің, ұлт патриоттарының анда-санда ақпарат құралдарында көтеріп қоятынындай, шетелдегі барлық қазақты түгелдей жинап алу - игілікті де ізгі ой болғанымен, болашақтағы әлеуетті Қазақстанның аймақтық беделі жолындағы әлеуетті қарым-қатынастарын болжасақ, бұл ойдың аса тиімді болмауы да мүмкін. Аталарымыз «жаудың ортасында да бір үйің болсын» дегенді бекер айтпаса керек.

Тағы бір ескеретін жағдай: болашақта қалыптасады деп үміт еткен қазақстандық ұлттың бірлігін сақтап, нығайту өзекті іс, ал мемлекетіміздің алпыс жеті пайызын құрап отырған байырғы қазақ ұлтының ауызбіршілігін нығайту - ас өзекті іс екендігін, мемлекетшіл ұлт қалыптастырудың маңызын естен шығармау деп білеміз.

«Өз-өзіңді сыйласаң, жат жанынан түңілер», - демей ме, қазақ. «Түрі ұлттық, мазмұны социалистік» деп ұрандатқан кешегі кеңестік идеология шетелдерде тұратын қандастарды барынша жатсынуды санаға сіңіргені мәлім. Шетелдердегі қазақ ирреденттерінің, диаспорасының қалыптасуының шынайы тарихы айтылмады. Соның салдарынан, Қазақстанға ат басын бұрған қазақтарды бір кезде отанын тастап қашқан эмигранттардың ұрпақтары ретінде сезінетіндер қазір де арамызда көптеп кездесетін жасырын емес. Қазіргі кезде оқытылып жүрген «Тарих» пәнінің мектептік бағдарламасында да шетелдегі қазақ диаспорасы, оның алуан сипаттары туралы жарытымды айтылмайды. «Қазақстан тарихынан» «қазақ тарихын» бөліп алып қарастыруға болмайды ғой.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.