Автомобильдың бағытын басқару жүйесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
І-БӨЛІМ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

ІІ-БӨЛІМ
Президент жолдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

ІІІ-БӨЛІМ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. Автомобильдың бағытын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..7

2. Рульдік басқару жүйесіндегі күшейткіштер ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8

3. Джойстикпен және тышқан тетікпен басқару ... ... ... ... ... ... ... ... .8

4. Рульдік джойстик және тышқан тетік ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 9

5. Автомобильді дауыспен басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10

6. Автомобильдің рулмен басқару ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... 11

7. Рульдік басқарудың ақаулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18

8. Рульдік басқаруға ТҚК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 1

ІV бөлім
Автомобиль және экология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28 Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29

І-БӨЛІМ
КІРІСПЕ
XXI ғасырда Қазақстанда автомобиль жинайтын және автомобиль бөлшектерін шығаратын зауыттар жұмысқа қосылды.
Қазіргі кезде жаңа автомобильдердің қоректендіру жүйесіне бүрку жүйелері орнатылуда. Оның мысалы ретінде 'ВАЗ және басқа шетел автомобилін келтіруге болады.
Қазіргі кезде біз техникалық прогресс қалай өз дегеніне жетіп отырғанын байкай аламыз. Әлемдегі автотрактор-лық өнеркәсіп бензинді жене дизельді қозғалтңыштарда отын беру жүйелерінің жаңа типтерін қолдана бастады.
Автомобиль қозғалткыштарын күрделі де қымбатты отындық жүйелермен жабдыңтау қажеттігі көбінесе катаңырақ талаптардың, мысалы, өтелген газдардағы зиянды заттар құрамына Еуропалық стандарттардың енгізілуімен түсіндіріледі. Бұл жерде отынның едәуір үнемделуі туралы айтуға болмайды. Бензинді қозғалтқыштардың орталық, таралымды және тікелей бүрку жүйелерін, сол сияқты дизельді қозғалтңыштардың сорғы форсункаларын бүркуін электронды басқару енгізілді. Қазақ тілінде осы жүйелер жайында оқулықта алғаш жазылып отыр.
Іштен жану қозғалтқышы мен электрлік қозғалтқыштарды автомобильдерде бірге қолдану, бензинді және дизельді қозғалтқыштарының Еуропа стандартына сай жаңа қоректендіру жүйелері, оларда қолданыла бастаған навигациялық, маршруттың компьютерлер, ав - томобиль қауіпсіздігін жақсартужолындагы ABS жүйесі, сығу көрсеткіші мен газ тарату фазаларын жұмыс істеп тұрған қозғалтқышта реттеу, оптимальды автомобиль техникасын пайдалануда автоматты бақылау мен басқару мағлүматтары оқулыкта жарық көрген.

ІІ- БӨЛІМ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ -
ҚАСЫМ-ЖОМАРТ ТОҚАЕВТЫҢ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА ЖОЛДАУЫНДА МЫНАДЫЙ МӘСЕЛЕРДІ АЙТЫП ӨТЕДІ.

Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев бүгін ел халқына Сындарлы қоғамдық диалог - Қазақстанның тұрақтылығы мен гүлденуінің негізі атты алғашқы Жолдауын ұсынды.

Қоғамдық-саяси реформаларға сұраныс бүгінгі күні ерекше жоғары. Сондықтан да Қоғамдық диалог тақырыбы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың алғашқы Жолдауының өзегі болып отыр. Елдің саяси жүйесін кезең-кезеңмен жаңаша жаңғыртуға шақыра отырып, Президент оның базалық сипатын атап көрсетеді: ...елдің қоғамдық-саяси өмірін жаңғыртпайынша, табысты экономикалық реформаларға қол жеткізу мүмкін емес.
Президент атынан сөйлеген билік жалпы мемлекеттік сындарлы міндеттерді ашық талқылауды бастауды ұсынады. Осыған байланысты көп партиялықты одан әрі дамыту, қоғамдық келісімді сақтау, халықпен тиімді байланыс орнату, митингілер туралы заңнаманы жетілдіру сияқты мәселелерге баса назар аударылды.
Президент еліміздегі қоғамдық келісімді нығайтудың негізгі кілті болып табылатын тіл мәселесіне де ерекше тоқталды. Бұл жөнінде ол: Еліміздегі этникалық топтардың тілі мен мәдениетін дамытуға жағдай жасай береміз. Қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі рөлі күшейіп, ұлтаралық қатынас тіліне айналатын кезеңі келеді деп есептеймін. Бірақ мұндай дәрежеге жету үшін бәріміз даңғаза жасамай, жұмыла жұмыс жүргізуіміз керек, - деп атап көрсетті.
Президент өз Жолдауында сот пен құқық қорғау жүйесін жетілдіруге, бизнесті дамытуға, қаржы ресурстарын дұрыс бөлуге, халыққа әлеуметтік қолдау көрсетуге, ел аймақтар арасындағы теңсіздікті жоюға және басқа да халықты толғантып жүрген мәселелерге ерекше көңіл бөледі. Алдағы саяси реформалар сияқты бұл жұмыс Қазақстанның әрбір азаматы мемлекет тарапынан қамқорлықты сезінуіне және өзінің конституциялық құқықтарын қорғауға сенімді болуына бағытталуы тиіс деді.

Білім беруге бұрынғыдай мемлекеттің дамуындағы стратегиялық роль беріледі. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жолдауында республика ауылдарындағы мектептердегі білім беруді жетілдіру, жоғары оқу орындары жұмысының сапасын және ғылыми зерттеулердің тиімділігін арттыру мәселесі де көтерілді.
Президент өз Жолдауында көрсеткендей, әлеуметтік жаңғырудың жаңа кезеңі білім беру сапасын жетілдірумен тығыз байланысты. Сондықтан Президент атап өткендей, маман даярлау ісі еліміздегі және ғаламдағы еңбек нарығынан тыс қалмағаны жөн. Сөйтіп Президент Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің жоғары оқу орындарының алдына бәсекеге қабілетті, білікті маман дайындау, олардың оқу бітіргеннен кейінгі өмірден өз орнын табу, яғни жұмысқа орналасу мәселесін қатаң қадағалаумен қатар, ғылыми-зерттеу жұмыстарын сапалы жүргізіп, оны коммерцияландыру бағытында қарқынды және нақты жұмыстарды жасауға үлкен міндеттер артып отыр.
Президент өз Жолдауында қоғам мен биліктің өзара ықпалдасқан іс-қимылының осы түрін неғұрлым сындарлы деп есептей келе, азаматтарды ашық диалогқа шақырады. Президент өзекті, шешімін күтіп тұрған мәселелердің бар екенін ашық айта келе, сонымен бірге оларды шешудің ұтымды жолдарын ұсынады, тәуекелдер мен мүмкіндіктерді прагматикалық тұрғыдан бағалайды.
"Азаматтарымыз жаңа саяси мүмкіндіктерге байланысты екіжүзділіктің өсуіне жол бермейді деп үміттенемін"
Президенттің айтуынша, демократияның басты жауы - надандық пен популизм. Қоғамға саяси реформалар қажет, деп атап өтті президент Қасым-Жомарт Тоқаев.
"Мемлекет басшысы ретінде мен Қазақстанда шын мәнінде көп партиялы жүйені дамытуға ниеттімін. Біз бір орында тұрған жоқпыз. Біз саяси жүйемізді біртіндеп жаңа шындыққа бейімдеп жатырмыз. Біздің қоғамға саяси реформалар қажет. Демократияның басты жауы - надандық пен популизм. Бұл факт ескерілуі керек. Азаматтарымыз реформаларды қолдайды деп сенемін және жаңа саяси мүмкіндіктердің арқасында қоғамда екіжүзділіктің өсуіне жол бермейді деп үміттенемін", - деді мемлекет басшысы.
Елімізде 7 ірі экожүйе қалыптастыруға болады
Мемлекет басшысының атап өтуінше, ауыл шаруашылығы саласында шешімін таппай келе жатқан өзекті мәселелер бар. Атап айтқанда жұрттың жерге қол жеткізе алмауы, ұзақ мерзімге берілетін арзан несиенің болмауы, кәсіби мамандардың тапшылығы орын алуда.
"Өнімділікті арттырып, шикізат өндірумен ғана шектелмеу үшін, сондай-ақ қойма және көлік инфрақұрылымын дамыту мақсатында шұғыл шаралар қабылдау керек. Елімізде ет, жеміс-жидек, көкөніс, қант, бидай, майлы дақылдар, сүт өнімдерін өндіру және өңдеу үшін 7 ірі экожүйе қалыптастыруға болады. Балық шаруашылығына да ерекше мән берілгені жөн. Қосымша құн қалыптастырудың өзегі саналатын ірі жобалар маңызды рөл атқаруға тиіс", - деді мемлекет басшысы,
Президенттің атап өтуінше, вертикалды кооперация аясында жеке қосалқы шаруашылықтың әлеуетін пайдаланған абзал.
"Жеке шаруашылығы миллиондаған ауыл тұрғынына табыс табуға мүмкіндік бере алады. Оларды өңірлік азық-түлік хабын құруға жұмылдыру керек", - деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
"Біз горизонталды кооперацияның да әлеуетін естен шығармауыз қажет. Онсыз агроөнеркәсіп кешенінде қарқынды даму болмайды. Басы бірікпеген жеке қосалқы шаруашылықтар шын мәнінде өлместің күнін көріп отыр. Бұл ретте сапалы әрі мол өнім өндіру, үздіксіз тауар жеткізу туралы сөз қозғаудың өзі орынсыз", - деді мемлекет басшысы.
Президентінің атап өтуінше, бәсекеге қабілетсіздік пен импорттан арыла алмай отыруымыздың себебі де осында жатыр.
"Кооперация кезінде жер және басқа да мүлікке қатысты барлық құқықтар сақталады. Кооперация шаруашылықтарға шикізат сатып алу, өнім өндіру және оны сату барысында күш жұмылдыруға мүмкіндік береді, Ауыл еңбеккерлерінің ауыр жұмысы тым арзан бағаланады. Бұл жасырын емес. Табыстың басым бөлігіне алыпсатарлар кенеліп жатады. Сондықтан субсидия және салық жеңілдіктерін беру бағдарламалары аясында ауылдық жердердегі кооперацияны ынталандыру үшін тиісті шаралар топтамасын әзірлеу қажет", - деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

ІІІ-БӨЛІМ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ

АВТОМОБИЛЬДІҢ БАҒЫТЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ
Автомобильдің бағытын қозғалыс барысында өзгерту басқару доңғалақтарын бойльщ бағыт осінен бүру арқылы жүзеге асырылады.
Басңарушы доңгалактар автомобиль каңкасына төуелді ііемесе төуелсіз түрде ілінеді.
8.7-суретте тәуелсіз аспалы басқарушы доңғалақтардың рульдік механизмі көрсетілген. Рульдік басқару рульдік м(!ханизмнен (3) жөне рульдік жетектерден түрады.
Әдетте рульдік механизмде гидравликалық күшейткішті ңолданады. Жеңіл автомобильдерде механикалық рульдік басқару да қолданылады.
Рульдік механизмнің бірнеше типтері бар: бүрамдық-роликті, бүрамалы-рейкалы және рейкалы (8.8-сурет).

а б
Руль механизмі. а -- бцрамдыц-роликті, б -- бцрама-рейкалы, в -- рейкалы, 1 -- бцрамдың, 2,4,9 -- біліктер, 3 -- ролик, 5 -- бцрама, 6 -- шарикті гайка-рейка, 7 -- шариктер, 8 -- тісті сектор, 10 -- шестерня, 11 -- рейка
Бұрамдьқ-ролик рульдік механизмін кейбір автомобильдерде ңолданады. Рульдік механизмнің типтері -- үш қатарлы ролик және глобоидтың бүрамдың, олар беріліс қуатты бүрамдық жүбын күрайды. ВАЗ автомобилінің рейкалы берілісті рульдік механизмі келтірілген.
Бүрамдық-роликті руль механизмінде реттеуіш бүрамамен сошка білігін ось бағытында ауыстырып түруға, бүрамдық пен ролик аралығындағы саңылауды өзгертуге болады, мүның өзі рульдік дөңгелектің еркін жүрісіне әсерін тигізеді.
Сошка білігінің сырткы шетінде шлиці бар, ол сошкаға кигізіледі. Сошканы білікке дүрыс орнату үшін оның үшы-на сызат сызыңтар белгіленеді. Білікке сошканы гайкамен бекітеді және пайдалану кезінде оны керіп тартады.

Рульдік механизмнің корпус бөлшектерін майлау үшін күю тесігінің деңгейіне келтіріп транс-миссиялық май күйып, тығындайды. Корпустан май ағуын өздігінен қысатын сальник, киіз сақина және картон аралық төсем болдырмайды.
Рульдік жетек бұрылу цапфасы мен сошканы жалғайтын бөлшектерден түрады. Барлың доңғалаңтардың жалпы бүрылыс орталығы болуы керек, яғни ішкі басқару доңғалағы сыртңысына қарағанда үлкен бүрыш жасап бүрылуы кажет. Бүл талапты орындау рульдік трапецияны қамтамасыз етеді (математикалық трапеция-ны еске түсіріңіз), мүнда автомобильдің алдыңғы осі мен колденең рульдік тартқыш -- негізгісі, ал бүйір жақтары -цапфа бүрылысының рычагтарын (8) атқарады.

ВАЗ автомобилінің механикальқ рульдік механизмі: I -- бцру рычагы, 2 -- шарлы топса, 3,5 -- руль және тцтік тяга, 4,34 -- гайкалар, 6 -- шарлы саусақ, 7,13 -- щндақтар, 8 -- ішпек, серіппелер, 10,20 -- бцрандамалар, 11 -- қапсырма, 12 -- тіреу, 14,15 -- пластина, 16,17 -- төлкелер, 18 -- тісті рейка, 19 -- кар - тер, 21 -- эластикалы муфта, 23 -- руль дөңгелегі, 24,29,31 -- под-ишпниктер, 25 -- руль білігі, 26 -- руль колонкасы, 27 -- кронштейн, 28 -- сақтаеыш қалпақ, 30 -- жетекші шестерня, 31 -- тірек

РУЛЬДІК БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ КҮШЕЙТКІШТЕР
Рульдік басқару жүйесінде жоғарғы ңысымды сүйықпен пемесе сығылған ауамен жүмыс істейтін күшейткіштер і гайдаланылады.Күшейткіштер жүргізушінің жүмысын оңайлату, авто - мобиль маневрлігін жоғарылату және қауіпсіздігін көтеру үшін крлданылады. Жүргізушінің жүмыс кезінде 50% энергиясы рульді басқаруға жүмсалады. Күшейткіштер жүргізушінің рульді баскаруға жүмсайтын энергиясын 2-3 есе азайтады.
Барлық автомобильдердің 90%-да гидравликалық кү-шейткіштер қолданылады.

Гидрокцшейткіш: 1 -- золотник, 2,3,11 -- май тцтіктері, 5 -- басцарушы доңеалақ, 6,9 -- бойлыц және көлденең руль тарткыштары, 7,8 -- рычагтар, 10 -- гидроцилиндр поршені
Гидравликалық күшейткіш құрамына гидросорғы-ГС, бак-Б, гидротаратқыш-ГТ және гидроци - линдр кіреді. Рульдік механизм-РМ гидротаратңыштың-ГТ золотнигіне әсер етеді. Рульді бүрған кезде золотник сорғыдан-ГСкелетінмайды түтікарқылыгидроцилиндрге-ГЦ жеткізеді. Поршень тартқыш аркылы баскарушы доңғалақты бүрады, тартңыш гидротаратқыш-ГТ корпусын жылжытып, золотникті бастапқы қалпына келтіреді, гидротаратқыштан-ГТ майды гидроцилиндрге-Щ беру және доңғалақтың бұрылуы тыйылады.

ДЖОЙСТИКПЕН ЖӘНЕ ТЫШҚАН ТЕТІКПЕН БАСҚАРУ
Автомобильдерді басқаруды жетілдіру әрекеті олардың шығарылған кезінен басталды. Әр түрлі компанияның жо-228 балаушылары көптеген үсыныстар жасауда. Бір топқа кі-ретін рульдік Деңгелек (Баранка) автомобильдерден ажырамайтын және әзірше аз өзгерген серігі болып келеді.

Рульдік джойстик (а) жэне тышцан (б) тетік
Авиацияда баска транспорттың жүйелерде басқару жаңа технологияларды қолдану арқылы алға басуда. Мыса-лы, Daimler, Chrysler, Fonder авиакүрылым концерндерінің тығыз ынтымақтастыгының арқасында, джойстикке үқсас көпфункциональды қосқыш автомобильдерге пайдалануға үсынылуда.Рульдік дөңгелекпен жөне басқышпен автомобильді басңарып, адам бүл функцияны бөледі және оларды бір-бірінен тәуелсіз басқарып бакылайды. Рульмен автомобиль бағытын езгертсе, ал басқыштармен (педальдермен) жыл-дамдықты реттейді.
Бір ғана джойстик (а) немесе тышқан (б) тетік (мышь) (8.11-сурет) арқылы жылдамдықты және автомобильдің жүру бағытын реттеуге болады.Джойстик ось бойымен оңға, солға бүрылғанда элек-тронды басңару блогы басқару доңғалағын оңға немесе солға бүрады. Егер джойстикті алға еңкейтсе, жылдамдық артады, ал артқа қарай еңкейтсе автомобиль жылдамдығы нзаяды.
Джойстик пен тышқан тетік арқылы басқару автомо - биль жасау және оны пайдаланудағы басты кемшілікті жояды. Қазіргі заман автомобильдері сол немесе оң рульді болады. Мысалы, Жапония, Англия, т.б. автомобильдері оң рульді. Қазакстанда, Еуропа елдерінде, Америкада, т.б. мемлекеттерде автомобильдер сол рульді. Джойстик пен тышқан тетік автомобильдің алдыңғы орындыктарының ортасына орналасңандықтан жүргізуші қалаған (оң немесе сол) жағына отырып, басқара алады.
Джойстикпен жөне тышңан тетікпен басңару жүйесіне көптеген автоөндіруші елдердің заңдарымен, әзірше іс жүзінде тыйым салынған.

АВТОМОБИЛЬДІ ДАУЫСПЕН БАСҚАРУ
Жобалаудағы жаңа шешімдер өндіріске өте тез еніп жатады. Автомобильдің функцияларын дауыспен басқару соңғы жылдары іске асуда. Дауыспен қозғалтқышты іске ңосу, кондиционермен кабинадағы ауа температурасын өзгерту, қалаған терезенің өйнегін түсіру немесе көтеру, радио-магнитофонды ңосу, бүрылыс шамдарын жағу, те - лефонды іске косу, интернет жүйесіне кіру, автомобиль маршрутын және оның орнын анықтау соңғы маркалы ав - томобильдерде крлданылуда. Электронды басңару блогы тек жүргізушінің дауысымен басқарылады.
Рульдік басқарудың ақаулары
Рульдік басңару автомобильдің жүмыс істеу қауіп-сіздігін ңамтамасыз етуі ңажет. Басқарудағы мардым-сыз қиыншылыктардың өзі жол апатына үшыраудың себебі болуы мүмкін. Егер рульдік басқаруға үлкен күш жүмсалатын жағдайда жүргізуші тез шаршайды, ал жол ңозғалысы және жоғарғы жылдамдыңпен жүргенде соқтысығып немесе біреуді мерт қылу қаупі туады. Руль-дік механизмді реттеу керек. Гидрокүшейткіштің ақауы байқалса, оны да жөндеу қажет.
Рульдік басқарудың бекіту бөлшектерінің босағандарын ңысып, жоғалған немесе сынған шплинттерін, сондай-аң рульдік баскарудың тозған бөлшектерін жаңасымен ауыс-тырады.
Бүрамдық-сектор типтес рульдік механизмді реттеу. Егер бүзылған еркін жүріс рульдік тартқыштың топсалы ңосылысын реттеумен калпына келмесе, онда бүрамдық (6) пен сектор (8) аралығындағы саңылауды реттейді. 230
Бақылау сүрақтары
Автомобиль тежеуіштерін қолдану ерекшіліктерін айтыңыз.
Автомобильге ңандай күштер өсер етеді?
Автомобиль бүрылган кезде қандай күштер эсер етеді?
Автомобильдердің ауырлық центрі қайда орналас-дан?
Автомобиль доңғалағының жолмен ілінісуі тайғанақ жерлерде және асфальтта қандай болады?
Автомобильдердің қызмет бабындағы және тосын (апаттық) тежеуінің айырмашылығы.
Жылдамдыққа байланысты тежелу жолының үзындығы қалай өзгереді?
Тежеу процесінің өз кезеңінде тоқтатылу жолының үш фазасын атаңыз.
АВТОМОБИЛЬДІҢ РУЛЬМЕН БАСҚАРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Автомобильге эсер ететін сыртқы күштерге ңарамастан, басқару доңғалақтарды алған бағытын өзгертпестен орныкты жүріп отыруы тиіс. Сонымен қатар ол жүргізушінің қалауына қарай жүру бағытын өзгертіп, яғни жеңіл басқарылуы шарт.
Баскару доңғалақтарының басңарылуы деп олардың автомобильдің түзу жүруін сақтау және жеңіл бүрылып, бағытын өзгерту қасиеттерін айтады.
Басңару доңғалақтары кездейсоқ соққыдан, жол бетінің кедір-бүдыры себебінен өзінің қалыпты бағытын озгертіп отырады. Мүндай өзгеріс тіпті автомобильдің ас - фальт жолмен тура жүріп келе жаткан кездерінде де кез-деседі. Автомобильдің нашар басқарылатын доңғалақтары орнықсыз болады. Сондыңтан жүріп келе жатып жүру бағытын өзгертуі мүмкін, жүргізуші руль дөңгелегін оңды-солды бүрап, баскару доңғалағын бастапқы қалпына кел-тіру үшін әуре болады. Доңғалақтың нашар басқарылуы жүргізушіні тез шаршатады, ал доңғалақты әрлі-берлі жиі бүрай беру автомобильдің көлденең сырғанау ңаупін туғызады және оның орнықтылығын нашарлатып, шинасы мен руль механизмінің бөлшектерін тоздырады. Руль меха - низмі дүрыс реттелген автомобильдердің басқару доңғалағы жүру кезінде бастапқы тузу бағытына ездігінен оралып оты-рады. Тіпті жүргізуші руль дөңгелегін қолымен үстамай жүргізгеннің өзінде де басқарылуы дүрыс реттелген авто - мобиль доңғалағы түзу жүруді ңамтамасыз ете алады.
Басңару доңғалағының басқарылуы әсіресе автомобиль-
ді бүру кезінде өте қажет. Жаксы басқарылатын автомобиль
доңғалағы бүрылғаннан кейін бастапкы қалпына ешқандай
күштің әсерінсіз-ақ өзі келеді, бүл жүргізушінің жүмысын
жеңілдетеді және автомобильді соңтығысудан сақтайды,
бүл қасиет, әсіресе, шүғыл бүрылыстан шыға бергенде өте
қажет. .
Автомобильдің басқару доңғалағының басқарылуының негізгі факторы шкворняның ендік және бойлық бүрышта-рына байланысты болады. Автомобильдің басқару доңғала-ғының дүрыс реттелуі оның жүру кауіпсіздігін қамтамасыз етудегі басты фактор екендігін естен шығармау керек.
Автомобильдің маневрлік басқарылуы деп, оның руль дөңгелегін бүрағанда жеңіл бүрылып жүру бағытын өзгерту ңасиетін айтады. Автомобиль жақсы баскарылуы үшін оның алдыңғы белдік бөлшектері, рульмен басңару және шиналардың барлық бөлшектерінің техникалық күйі дүрыс болуы тиіс.

Рульдік механизмнен басқару доңғалақтарына бұрушы күшті жеткізу үшін рульдік жетек қолданылады. Рульдік жетек толық рульдік трапеция (тәуелді асқыш) және шешілмелі рульдік трапеция (тәуелсіз асқыш) болып жасалады. Сонымен қатар рульдік трапеция алдыңғы белдікке орналасады. Рульдік жетектің бөлшектеріне: 1) рульдік сошка; 2) бойлық рульдік жетек; 3) руль тычагтары; 4) көлденең жетек; 5) бұру сафалары; (оң, сол)
Рульдік сошка 5 автомобильдің көлденең осіне параллел жазықтықта немесе алдыңғы белдіктің балкасына параллел жазықтықта дөңгелек доға бойымен бұралып тұрады.
Жеңіл автомобильдерде бойлық жетек болмайды,бұрылу күші сошкадан 5 ортаңғы жетекке 8 және екі бүйірдегі13 жетек арқылы бұру сафасына беріледі. Сошка барлық автомобильдерде конусты шлицті білікке тығыздалып орнатылып, гайкамен тартылып бекітіледі. Сошканың білікке дұрыс бекітілуі үшін оған арнайы белгі жасалады. Рульдік сошканың төменгі бөлігінде конусты тесігі бар, оған көлденең жетектің 8 саусағы бекітіледі.
Бойлық рульдік жетек 6 қалың түтіктен, екі шеті қалыңдатылып бұралмалы екі топса бекітуге арналып жасалады. Топсалар саусақтан 2, саусақтың сфералық шарлы бетін қоршап тұратын төсемдерден1, 3, серіппеден 4 және бұрандалы қақпақтан 6 тұрады.
Бұрандалы қақпақты бұрап қаттылағанда, серіппенің көмегімен саусақтың шарлы беті төсемдер арқылы қысылып тартылады. Серіппе дөңгелектен рульдік сошкаға берілген соққыларды жеңілдетеді және қажалудан пайда болған саңылауды реттеу үшін пайдаланады. Серіппенің қатты қысылмауы үшін шектеуіш орнатылған және ол серіппе сынған жағдайда саусақтың шарлы басы топсадан шығып кетуін болдырмайды.
Рульдік рычагтар 7, 14 жетекке топсалы болып жалғанады. Топсалар әртүрлі конструкцияда жасалынып, шаң - топырқ түспеуі үшін резиналы қақпақ арқылы қорғалады. Топсаларды майлағыш арқылы май жеткізеді. Кейбір автомобильдердің топсаларында пластмассалы төсемдер пайдаланылып, автомобильдерді пайдалану кезеңінде майлануды қажет етпейді.
Көлденең рульдік жетек 8 қалың түтіктен жасалып, екі шетіне шарлы саусақты ұштық 7 бұратылып бекітіледі.
Көлденең жетектің екі шетіне, шарлы саусақты ұштықтың бұралып бекітілуі үшін оң және теріс бұрандалы болып, дөңгелектердің аралығын реттеу кезінде жетектің ұзындығын өзгерту үшін қажет болады. Саусақтың ұштығы жетекке қатайтқыш болтпен 8 қысылып бекітіледі. Көлденең рульдік жетекке топсалар салынып, саусақтар 2 жетекте перпендикуляр қозғалып тұрады. Тәуелсіз асқыштың алдыңғы дөңгелегінің көлденең жетегі, топсалы жалғанған ортаңғы және екі бүйір жетектерден тұрады.

РУЛЬДІК ЖЕТЕКТЕРДІҢ КҮШЕЙТКІШТЕРІ.

Автомобильдерді басқару кезінде көп күш салып бұрмау үшін, руль дөңгелегіне берілетін жер бедерінен пайда болатын соққылардың әсерін азайту үшін және алдыңғы доңғалақтың шинасы жарылып кеткен жағдайда оны басқарудың қауіпсіздігін жеңілдету үшін рульдік жетекке күшейткіш қондырғылар орнатады. Күшейткіштер гидравликалық және пневматикалық болып бөлінеді. Көп тараған түрі гидравликалық күшейткіш және ол рульдік механизммен біртұтас болып, (КамАЗ, ЗиЛ) немесе рульдік механизмнен бөлек орнатылады. (МАЗ, ГАЗ - 66).

ЗиЛ автомобильдеріндегі рульдік механизмнің гидравликалық күшейткішіне:
1. руль дөңгелегі, 2. рульдік білігі, 3. карданның топсалары, 4. карданды беріліс білігі, 5. руль механизмі және гидравликалық күшейткіші, 6. гидравликалық күшейткіштің насосы, 7. төменгі қысымды түтік, 8. жоғарғы қысымды түтік,
9. қалақшалы насос, 10. кері қайтару клапаны, 11. сақтандырғыш клапаны,
12. шарикті клапан, 13. серіппе, 14. плунжер, 15. золотник,
16 басқару клапаны, 17. бұру винті, 18. поршень - рейка, 19. тісті сектордың білігі, 20. тісті сектор, 21. гидравликалық цилиндр, 22. сұйықтық бачогы жатады.
Гидравликалық жүйеге қалақшалы насос 9, сұйықтық бачогы 22 орнатылған және ременді беріліс арқылы иіндібіліктің шкивімен бірге айналып іске қосылады. Цилиндрдің 21 ішінде поршень - рейка 18, оның ішіне гайка кигізілген, білік бойының бағытында винттің 17 бұрылысында жылжып қозғалады. Цилиндр 21 гидрокүшейткіштің картері ретінде қолданылып, басқару клапанының 16 корпусы бекітілген, оған золотник 15 орнатылып, білік бұрылғанда қозғалады. Поршень - рейка18 тісті сектормен 20 іліністе болады, білікпен 19 біртұтас болып корпустың иіні мен бүйірдегі қақпақа бронза втулка арқылы орналастырылған.
Автомобильдің түзу жүрісінде насостан 9 берілген сұйықтық, басқару клапаны 16 арқылы өтіп, цилиндр 21 күшейткішінің екі жақтауындағы қуысын толтырылады да, бачокқа 22 қайтып құйылады. Руль дөңгелегін оңға немесе солға қарай бұрғанда, басқару клапанының 16 корпусына қатынасты золотникті 15 қозғалтады және цилиндр күшейткішінің бір қуысын бекітіп, екінші қуысына сұйықтықты қысыммен жеткізеді. Қысыммен берілген сұйықтық поршень - рейканы 18 қысым күшімен итеріп, тісті секторлы 20 білікке жалғастырылған рульдік сошканы айналдырып жылжыту арқылы жүргізушіге алдыңғы басқарушы доңғалақтарды бұруға жеңілдік беріп көмектеседі. Басқару клапаны 16 күшейткішпен алты серіппе 13 және алты реактивті плунжер арқылы орталықтандырылған. Шарикті клапан 12 насос жұмыс істемеген жағдайда немесе шланг түтігінде ақау болған жағдайда жоғарғы қысым бағытын сұйықтықтың ағызу бағытымен жалғастырады. Иінді біліктің жоғарғы айналу жылдамдығында насостан берілген сұйықтықтың қысымын шектеу үшін кері қайтару клапаны 10, жоғары қысымнан (6 - 7 МПа) сақтау үшін, кері қайтару клапанының ішіне орнатылған сақтандырғыш клапаны 11, атқарады. Күшейткішке жұмыстық сұйықтық ретінде барлық мезгілді Р - маркалы майы қолданылады. Оның орнына жаз мезгілінде турбиналық май - 22, немесе индустралды май - 20, қыс мезгілінде веретенды май - АУ қолданылады.
ЗиЛ автомобилінде руль дөңгелегінің бос жүрісі 15[о] бұрыштан аспауы керек, оны жұмыс істеп тұрған қозғалтқыштың иіндібілігінің төменгі жиілігі кезінде тексеріледі.
МАЗ автомобильдерінің барлық модельдерінде гидрокүшейткіш рульдік механизмнен жеке орнатылады.
Маз гидрокүшейткіші мына бөлшектерден тұрады:
1. золотник, 2. түтік, 3. тығын, 4. стақан, 5. бойлық рульдік жетектің шарлы саусағы, 6. сфералы төсем, 7. цилиндр корпусы, 8. реттегіш гайка, 9. цилиндр,
10. поршень, 11. шарлы саусақтың корпусы, 12. руль сошкасының шарлы саусағы, 13. шлаг - түтік, 14. таратқыштың корпусы.
Реттегіш золотник 1 таратқыштың корпусының 14 ішіне орналасқан. Золотниктің 1 үш дөңгелек ойықтан тұратын қуысы бар. Күшейткіштің гидрожүйесіне шестернялы насос орнатылып түтік 2 пен шланг - түтік 13 арқылы май жіберіліп тұрады. Шеткі ойық насостың жіберу каналымен жалғастырылған, ортаңғы - кері қайтарып құю магистралімен бачогқа барады. Золотниктің сыртында екі сақиналы жырашық бар, оның біреуі сол жағындағы, екіншісі оң жағындағы реактивті камерамен жалғасып тұйықталған қуысты құрайды.
Шарлы саусақтың корпусында 11 екі сфералы төсемдермен 6 қыстырылған руль сошкасы 12 мен бойлық руль жетегінің шарлы саусақтары бекітілген.Саусақтарды сфералы төсемдер 6, тығын 3, реттегіш гайка 8 арқылы серіппенің көмегімен тығыздалған. Рульдік сошканың саусағы 12 стақан 4 ішіне орнатылып, ось бағытында 4 - мм - ге дейін жылжиды. Стақанмен 4 бірге золотникте 1 қозғалады, өйткені ол стақанға 4 болтпен қаттылап бекітілген.
Күшейткіш цилиндр 9 корпусытың 7 екінші шеті, шарлы саусақтың корпусымен бұрандалы жалғастырылған. Күшейткіш цилиндр 9 ішінде поршень штогымен орналасқан және топсалы түрде автомобиль рамасына бекітілген. Цилиндр қуысы поршеньмен екіге бөлінген және түтік арқылы таратқыштың корпусының 14 каналымен және золотниктің қуысымен 1 жалғастырылған. Қозғалтқыштың жұмыс істеп тұрған кезінде, насос май сұйықтығын жіберу магистралі арқылы тоқтаусыз гидрокүшейткіштің таратқыш корпусына жіберіп тұрады.
Автомобильдің түзу жүрісінде, майдың жүрісі насостан гидрокүшейткішке барып, кері қайтару магистралі арқылы бачокқа құйылады.
Руль дөңгелегін оңға немесе солға қарай бұрған кезде, рульдік сошка шарлы саусақ 12 арқылы золотникті 1 бір шетіне қарай қозғалтады. Бұл кезде золотник 1 корпусындағы жіберу мен қайтару қуыстары қосылып, золотниктің ортаңғы ойығы арқылы май сұйықтығы күшейткіш цилиндрдің қажетті қуысына құйылады және оны поршеньге 10 қатынасты шток арқылы қозғалтады. Цилиндрдің қозғалысы басқарушы доңғалақтарға шарлы саусаққа жалғастырылған бойлық рульдік жетек арқылы беріледі. Егер рульді бұруды тоқтатсақ, онда золотниктің жүрісіде тоқтайды, бірақ реттегіш корпусы 14 золотниктің бастапқы қалпына келгенше жылжиды да, май сұйықтығы құйылып доңғалақ бұрылысы тоқтатылады. Гидрокүшейткіш жоғарғы сезгіштікте жұмыс істейді. Басқару доңғалағының бұрылуы үшін золотниктің 0,4 - 0,6 мм қозғалысы қажет болады. Руль дөңгелегінің бұрылу күші бастапқыда 50 Н аспайды, ал жоғарғы бұрылу күші жер бедеріне байланысты 200 Н болады.
Рульдік басқару жүйесі автомобильді бұру тәсіліне, басқару дөңгелегі мен рульдік дөігелектің орналасуына байланысты бірнеше түрге бөлінеді. Автомобильді бұру тәсіліне байланысты рульдік басқару жүйесі төрт түрге бөлінеді: бұрылатын басқару дөңгелектерін қолданатын жүйе; ортасынан бұрыла алатын (сынатын) машина тұғырын қолданатын жүйе; бір жақтағы дөңгелектерді жүріс бағытына кері бағытта айналдыруды қолданатын жүйе; бір жақтағы дөңгелектерді тежеуді қолданатын жүйе. Осылардың ішіндегі көп қолдау тапқаны ол басқару дөңгелектерін қолданатын жүйе. Себебі мұндай жүйе жоғарыда айтылған талаптарға толық жауап береді деседе болады. Ортасынан бұрыла алатын машина тұғырын қолданатын жүйе өтімділігі өте жоғары машиналарға қолдануға арналған. Себебі ондай машиналарда диаметрі үлкен дөңгелектер қолданылатындықтан оның бұрылуына өте көп кеңістік қажет, ал ол машинаның сыртқы мөлшерлерін орасан үлкейтіп жіберетіндігі сөзсіз. Дегенмен бұл тәсілді автопоездарда , К-701, Т-150К тракторларында қолданады. Бір жақтағы дөңгелектерді кері айналдыратын немесе тежейтін тәсілдерді тіпті қолданбайды деседе болады. Тек қайсыбір көп осьті арнаулы машиналарда ғана қолданылады, себебі оныі бұрылғыштығы бұл жағдайда өте жақсарады, ал бірақ машина құрылысы өте күрделі болады. Басқару дөңгелектерінің орналасуына байланысты рульдік басқару жүйесі мынандай түрлерге бөлнеді: - екі осьті автомобильдерде - басқару дөңгелектері алдыңғы осьте, артқы осьте және екі осьте де орналасқан рульдік басқару жүйелері; - үш осьті автомобильдерде - басқару дөңгелектері бірінші осьте және бірінші мен үшінші осьтерде орналасқан рульдік басқару жүйелері; - төрт осьті автомобильдерде - басқару дөңгелектері бірінші мен екінші осьтерде, бірінші мен үшінші осьтерде және барлық осьтерде орналасқан рульдік басқару жүйелері. Осылардың ішіндегі көп қолдау тапқан жүйеге екі осьті автомобильдерде басқару дөңгелектері алдыңғы осьте орналасқан рульдік басқару жүйесі жатады. Себебі мұндай жүйені қолданғанда автомобиль жүрісінің орнықтылығы жақсарады әрі құрылысы онша күрделенбейді. Ал басқару дөңгелектері артқы осьте орналасатын рульдік басқару жүйесі қайсыбір арнаулы машиналарда ғана қолданылады, мысалы автотиегіштер. Олардың алдында жүк көтеретін механизмдер орналасатын болғандықтан рульдік басқару жүйесін артқы оське орналастырады. Үш немесе көп осьті машиналарда да көбінесе басқару дөңгелектері автомобильдің алдыңғы осінде орналасатын рульдік басқару жүйесі қолданылады, ал кейбір ерекше жағдайларда басқа түрлері қолданылады. Рульдік дөңгелектің орналасуына байланысты рульдік басқару жүйесі оң жақта немесе сол жақта орналасқан болып екі түрге бөлінеді. Оның негізгі себебі сол елде қолданылатын автомобильдің жүріс бағыты болып табылады. Мысалы, Ұлыбритания мен Жапондарда автомобильдер жолдың сол жағымен жүретін болғандықтан рульдік дөңгелекті автомобильдің оң жағына орналастырады, ал басқа елдерде керісінше автомобильдер жолдың оң жағымен жүретін болғандықтан рульдік дөңгелек сол жақта орналасады. Осылардың қайсы түрін қолданса да автомобильді басқару сапасына тигізетін әсерлері бірдей деуге болады. Рульдік басқару жүйесінің жалпы құрылысы Басқару жүйесiне рульдiк басқару механизмi, басқару дөңгелектерi және осы екi тораптардың аралығындағы жетек құралдары жатады. Ол мынандай негiзгi тораптар мен бөлшектерден құралған: рульдiк механизм, рульдiк тұтқа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.