Ауылды елді мекендер

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ЕУРАЗИЯ АГРАРЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Қазақстан Республикасының мемлекеттік жер қорының жағдайы.

Пән: «Жер қатынастарын реттеу және жер кадастры»

Білім алушы: Даурембек А. Қ.

Курс: 3-курс

Мамандығы: «1511000-Жерге орналастыру»

Біліктілік: Техник

ЖО-301

Парақтар саны

Қорғаныс

Баға

Қорғау күні «___» 2021ж

Пән бірлестік жетекшісі: Тирбосынова А.

Алматы 2021ж.

«БЕКІТІЛДІ»

Директордың оқу ісі

жөніндегі орынбасары

Инкарбаева Г. М.

«»2021ж.

Мазмұны

І КІРІСПЕ
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2. 1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕР ҚОРЫНЫҢ ЖАЛПЫ
СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ЖІКТЕЛУІ
2. 2. ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙМА ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ КЕЗІНДЕГІ ЖЕР
ҚОРЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ХАЛЫҚШАРУАШЫЛЫҚ
МАҢЫЗЫ
2. 3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕР ҚОРЫНЫҢ ҚАЗІРГІ
КЕЗДЕГІ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ЖІКТЕЛУІ.
2. 4. ЖЕР ҚОРЫНЫҢ АЛАПТЫҚ ҚҰРАМЫ.
2. 5. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ АЛАПТАРЫНЫҢ САПАЛЫҚ
СИПАТТАМАСЫ.
2. 6. ТАБИҒИ МАЛ АЗЫҒЫ АЛАПТАРЫНЫҢ
КУЛЬТУРТЕХНИКАЛЫҚ КҮЙІ.
2. 7 ЖЕРЛЕРДІҢ МЕЛИОРАТИВТІК КҮЙІ.
III ҚОРЫТЫНДЫ.
IV ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.

Пән оқытушысы Жүмәсілова А. Қ.

Тапсырманың берілген күні Тапсырманы өткізген күні

«_ » 2021ж. «_ » 2021ж.

Білім алушыДаурембек А. Қ.

І. КІРІСПЕ

Жер құқығы жер құқық қатынастарының реттелу айнасы.
Мемлекет жер қатынастарын реттеуде оны құрал есебінде пайдаланады,
оған бағыт береді, оның мақсаттары мен міндеттерін белгілеп береді.
Мұның өзі құқықтық қатынастарды жүйелеп, ғылыми түрде қарауды
талап етеді. Бірақ экология, аграрлық құқықтар саласында жер құқық
қатынастары туралы ғылыми зерттеулер өте аз.
«Жер туралы » Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші
бар Жарлығы Қазақстан Республикасының заң шығарушылық
құқығының өрісіне қарай заңды көрініс. Жер туралы жаңа заңның
Республикамызда жер құқық қатынастарын нарық Экономикасының
талаптарына сай құруда атқаратын қызметі орасан зор. Оның заңдық
күші Қазақстан Республикасы Парламентінің қабылдаған заңдарымен
бірдей. Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін
жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы.
Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның Мемлекеттік
бағдарламасында былай айтылған: « . . . Идеологиялық және саяси
ұрандармен бүркемелеген кеңестік тоталитаризмнен мұраға қалған
кеселдерден заң жүйесін тазартуды талап етеді ».

Бұл бағдарлама құқықтық мемлекет құрудың және заң шығару
үрдісін жетілдірудің болашақ бағыттарын белгілеп берді. Ол үшін жер
құқық қатынастарын бір жүйеге салып, қоғамға, халыққа қызмет ететін
неғұрлым тиімді және қайшылықсыз табиғат байлықтары, оның ең
қасиеттісі жер туралы басқа үндестікті зандармен қамтамасыз ету керек.
Бұл салада, ең алдымен, жер және басқа табиғат байлықтарын тиімді
және ұтымды пайдалануды және қорғауды қамтамасыз ету-еліміздің
әлеуметтік және экономика саласындағы кезек күттірмес міндеттері мен
мақсаттары екенін еске алуымыз керек.
Құқық қатынастарының ғылыми түсінігі нарықтық экономиканың
өтпелі кезеңінде, ондағы қоғамдық қатынастарды, соның
ішінде жер құқық катынастарын, ғылыми түрде жүзеге асыруда негізгі құралдардың
қатарына жатады. Себебі, ол ғылымның жетістіктері мен
ұжымдық тәжірибелерге арқа сүйейді. Сонымен бірге ол құқық нормаларын
қолдану ауқымын белгілеп берумен қатар, нарық экономикасы өтпелі
кезеңіндегі қатынастардың реттелу өрісін кеңейтеді және жетілдіруге де
қызмет етеді.

II НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2. 1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕР ҚОРЫНЫҢ
ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ЖІКТЕЛУІ

Қазақстан Республикасының жер қоры 272, 5 млн. га құрайды. ТМД
елдерінің арасында оның территориясы Ресей Федерациясынан кейін екінші,
ал дүние жүзінде тоғызыншы орын алады.
Қазақстанның бүкіл жер қоры өте қуаң климатпен сипатталатын табиғи
аймақтарда орналасқан. Жалпы түрде айтқанда, бұл қауіпті егіншілік аймағы.
Республиканың оңтүстік аймақтарында тек суармалы егіншілік қана мүмкін.
Дала және құрғақ дала аймақтарында тәлімі егіншілік дамығанымен, ол
топырақтағы ылғалды сақтап қалу мақсатымен күрделі шаралар кешенін талап етеді.
Батыс және оңтүстік-батыс аймақтарында орасан зор
территорияны аридтік табиғи жайылымдар алып жатыр. Соңғылары көбінесе
қой, жылқы және түйе шаруашылығын жүргізуге пайдаланылады.

2. 2. ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙМА ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ КЕЗІНДЕ ЖЕР
ҚОРЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ХАЛЫҚШАРУАШЫЛЫҚ
МАҢЫЗЫ

Өткен ғасырдың 50-60 жылдары тың және тыңайма жерлерді жаппай
игеру себебінен республиканың жер қорында түбегейлі өзгерістер пайда
болды. Бул процестің бастамасы СОКП ОК 1954 жылдың ақпан-наурыз
айларында қабылдаған "Елде астық өндіруді әрі қарай дамыту және тың мен
тыңайма жерлерді игеру туралы" атты Қаулысы болып табылады.
Аталған мерзімнің ішінде Қазақстан территориясында 25 млн. га жуық
Тың және тыңайма жер жыртылды. Бұл процестің маңыздылығын жете түсіну және объективті бағалау үшін сонша көне емес тарихи фактілерге жүгінген қажет. Шығыс аймақтарға Еуропалық Ресейден шыққандардың жаппай қоныстануы ХІХ ғасырдың соңғы онжылдықтарында басталып, Столыпин реформасын жүзеге асыру кезінде, ХХ ғасырдың басында күшейе түсті. Бұның себебі ғасырлар бойы қалыптасқан кең байтақ даланың құнарлы
жерлері мен Ресейдің орталық аймақтарындағы жер тапшылығы. Мысалы,
қазақ даласына (Орал, Торғай, Семей және Ақмола) 1906ж. -25 100, 1907ж. -
81300, 1908ж. -80 159, 1909ж. -89711, 1910ж. -67097, 1911ж. -55508, 1912ж. -
41077 шаруа қожалықтары қоныстанды.

Келтірілген мәліметтерге қарағанда қоныс аудару процесінің асып
тұрған кезі: 1909жылға келеді. Кейінірек көкіндердің саны екі есе кемейе
түсті. Осымен қатар олардың Орталық Ресейге қайта
көшуі өрби бастады.

2. 3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕР ҚОРЫНЫҢ ҚАЗІРГІ
КЕЗДЕГІ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ЖІКТЕЛУІ.
Қазіргі кезде Қазақстанда 20 млн. га жыртылған жер мен 35 млн. га
жайылым эрозияға ұшыраған, немесе осы жағынан қауіпті. Сонымен қатар 17
млн. га жер су мен ирригациялық эрозиядан зақымданған. Реформаға дейінгі
жылдары елде жыртылған жердің бір жанға шаққандағы мөлшері 2, 8 га еді.
Бұл әлем бойынша осы көрсеткіштің шамасынан 7 есе артық болған екен.
Бірақ қазіргі кезде жыртылған жердің көлемін одан әрі кеңейтудің қажеті
жоқ және мүмкіншілік те күрт шектелген. 90-жылдардағы дағдарыс
республика жер қорының құрылымына түбегейлі өзгерістер енгізді.
Республиканың бүкіл жер байлығы біртұтас жер қорын (ЖҚ) құрайды.
ҚР Жер кодексі бойынша ЖҚ 7 категорияға бөлінеді:
1) Ауылшаруашылық мақсатындағы жер;
2) Елді мекендердің (қалалар, қала типіндегі поселкелер және ауылды
елді мекендер) жері;
3) Өнеркәсіп, транспорт, байланыс, қорғаныс және өзге ауылшаруашылық емес мақсаттағы жер;
4) Айрықша қорғалатын табиғи территориялардың, сауықтыру,
рекреациялық және тарихи-мәдени мақсатындағы жер;
5) Орман қорының жері;
6) Су орының жері;
7) Босалқы жер.

Әрі қарай осы 7 категорияны (ҚР Жер кодексінің ІІ бөлімі) нақты түрде
сипаттайтын мәліметтер келтіріледі.
Бірінші категорияға ауыл шаруашылығының мұқтаждықтарына
берілген немесе осы мақсатқа арналған жер алаптары жатады. Бұлар
ауылшаруашылық өндірісімен айналысатын Кәсіпорындарға,
серіктестіктерге, кооперативтерге, шаруа қожалықтарына және басқа да
шаруашылық құрылымдарға жеке меншікке сатылған, уақытша немесе
тұрақты пайдалануға (иеленуге) берілген жерлер. Бұнда ауылшаруашылық
өнімдерін өндіруге тікелей пайдаланылатын ауылшаруашылық алаптарымен
(жыртылған жер шабындық, жайылым, жеміс-жидек көп жылдық көшеттері)
қатар, ауыл шаруашылығының өзі міндеттерін ойдағыдай атқаруға қажетті
ішкі шаруашылық жолдар, коммуникациялар, тұйық оңашаланған су көздері,
мелиоративтік жүйелері, құрылыстар және басқалары орналасқан жерлер
кіреді. Ауылшаруашылық алаптары, негізінен мал азығын өндірілетіндері, тек ауылшаруашылық мақсатындағы жерлердің арасында ғана болмайды.
Олар басқа категориялардың құрамында да кездесе береді.
Ауылшаруашылық алаптарының жалпы ауданы 220 млн. га астам.
Олардың ішіндегі ең құндысы жыртылған жер.

Тың және тыңайма жерлерді игеру кезеңінде оның көлемі айтарлықтай кеңейіп, ауылшаруашылық мақсатындағы жерлердің құрамындағы үлес салмағы 16%-ға, ал алтын бер қорындағы үлес салмағы 13%-ға дейін жетті.
Бірақ та соңғы жылдары жыртылған жердің ауданы күрт қысқарды.
Қалған ауылшаруашылық алаптар көбінесе өнімділігі төмен
табиғи қалпындағы жайылымдар мен шабындықтарды қамтиды. Олардың тек
шамалы бір бөлігі ғана түбегейлі және үстіртін жақсартылған. Орасан зор
ауданды жайылымдарды орынды пайдалану мәселесі оларды суландыру
мүмкіншілігіне де байланысты. Ауылшаруашылық алаптары ерекше қорғауды талап етеді. Қай ел болса да, аграрлық саясатының басты принциптерінің бірі болып ауыл шаруашылығының жерге деген приоритеті табылады.

Бірінші кезекте бұл принцип ауыл шаруашылық алаптарға, әсіресе ең
өнімдісі-жыртылған жерге қатысты. Оларды тек ерекше жағдайда ғана
ауылшаруашылық емес мақсаттарға пайдалануға болады. Егер де ондай
қажеттілік туа қалса (пайдалы қазбаларды шығаруға) сапасы өте төмен және
ауданы барынша үнемделген жер учаскелері бөлінеді. Осымен қатар а. ш.
өндірістің шығындарын өтеу тәртібі белгіленген. Алаптарды түрінен
екіншісіне ауыстыру да арнайы ережелермен реттеледі.
Өткен ғасырдың 90 жылдарында орын алған дағдарыспен бірге ақылы
жер пайдалану жүйесін заңдастырудың нәтижесінде елдің жер қорында
елеулі өзгерістер пайда болды: ауылшаруашылық мақсатындағы жерлердің
ауданы 2, 4 есе қысқарса, босалқы жерлер 7 есе ұлғайды; едәуір мал азығы
алаптарын ауыл тұрғындарының жеке үй (қосалқы шаруашылықтарын
дамыту мақсатымен ауыл әкімшіліктерінің қарамағына берудің нәтижесінде,
елді мекендердің жерлері 10 еседей өсті; ауылшаруашылық өндірісіне
жарамсыз тоғайлы және бұталы жерлердің есебінен орман жерінің қоры
аздап көбейді.
Жер категорияларындағы осындай өзгерістер бәлкім салық
ауыртпалығын жеңілдету мақсатымен байланысты.

Ауылшаруашылық мақсатындағы жердің динамикасы 4-кестеде келтірілген.

Елді мекендердің жері 2002-ші жылдың 1-қарашасында жер қорының 7, 9% құрады. Бұл категорияның басым бөлігі (90%) -ауыл-шаруашылық алаптары. (5-кесте)

4-кесте

Жер қорының категорияларға бөліну динамикасы

2-сурет

Соңғы мәліметтер бойынша көптеген ауылды елді мекендердегі мал
азығы алаптары тым белсенді түрде пайдаланылуда. Шаруа (фермерлік)
қожалықтары мен басқа да ұсақ ауыл шаруашылық кәсіпорындарының
өндірістік орталықтары тұрғын үйлерімен бірге орналасқан. Осының
салдарынан онда санитарлық-гигиеналық және басқа да жағдайлары күрт
нашар тауда. Сонымен бірге ауыл әкімшіліктерінің қарамағына берілген мал
азығы алатры дұрыс пайдаланылмай жатыр. Осыған байланысты елді
мекендер жерлерінің тиімді пайдалануын ұйымдастыру мақсатымен, бүкіл
ауылды елді мекендердің территориясын аймақтау және жер шаруашылығын
реттестіру қажеттілігі туып отыр.
Үшінші категорияның құрамында өнеркәсіп кәсіпорындары 5, 2%,
автомобиль көлігі-2, 6%, темір жол транспорты-2, 0% және байланыс
кәсіпорындары-0, 04% алады. Бұл категориядағы жердің басым бөлігі (90, 1%)
қорғаныс және басқа ауылшаруашылық емес ұйымдардың қарамағында.

5-кесте

Елді мекендер жерінің құрамы (мың га)

Айрықша қорғалатын табиғи территориялардың аумағы 1378-мың га
шамасында. Негізінен бұндағы жерлер қорықтар мен ұлттық саябақтардың
құрамына кіреді. Қазіргі кезде Республикада 8 қорық және 5 ұлттық саябақ
ұйымдастырылған. Солардың ішінде ең ірілері болып Қорғалжын (Ақмола
облысы) мен Үстірт (Маңғыстау облысы) қорықтары және Алтын Емел
(Алматы облысы) ұлттық табиғи паркі саналады. Бұлардың әр бірі ең кемінде
200 мың гектардан астам территорияны алып жатыр. Қорықтық жерлердің
262, 0 мың га орман қорында қамтылған.
Казакстан Республикасының Ұлттық ғылымдар академиясының
зерттеулері не зiндeболашақта 2 млн. га шеңберіндегі территорияда 14 жаңа
қорықтарды ұйымдастыру қажетті деп танылған.
Орман қоры жерінің бүкіл территорияның құрамындағы үлес салмағы-
8, 6%. Ауылшаруашылық тауар-өндірушілердің орман қоры жеріндегі алаптарды пайдаланудан бас тартуына байланысты, соңғы 12 жылдың ішінде
бұл категорияның көлемі 12, 3 млн. га артты.

6-кесте

Орман қоры жерінің динамикасы

Су қоры жерінің 95, 4% су алып жатыр, соның ішінде көлдер-73, 4%,
өзендер мен асылғалар4, 6% және жасанды су қоймалары-17, 4% (7-кесте) .
Босалқы жердің құрамында, өнімділігі төмен алаптармен қатар, сапасы
тәуір біраз жерле де қамтылған.
8-кестеде келтірілген мәліметтерге қарағанда, бұл категорияның
құрамында 108, 0 млн. га ауылшаруашылық алаптары бар екен. Солардың
ішінде: 1, 8 млн. га жыртылған жер (соңғысының 0, 09 млн. га суармалы) және
2, 4 млн. га шабындық. Реформаға дейінгі кезеңде бұл категориядағы
жерлердің 50%-дан астамы шөл және шөлейт аймақтарындағы өнімділігі
нашар табиғи жайылымдар еді. Ал қазір, бұл категорияның жерлері
республикаттың барлық облыстары мен аймақтарында пайда болды, сонымен
бірге логирленгейде игерілген және табиғи жағынан қолайлы аудандар да
жоқ емес отқы жерлердің басым бөлігі Ақтөбе (18, 4 млн. га), Қарағанды
(18, 9 млар және Шығыс Қазақстан (16, 6 млн. га) облыстарында орналасқан.
Олар жер байлығының орасан зор қоры болып табылады. Бірақ бұндай
жерлердің дұрыс пайдалануын ұйымдастыру үшін, оларды бағалау, жаңа топырак, геоботаникалық және су шаруашылығы жөніндегі іздестіру
жұмыстарын жүргізу, осылардың нәтижелерінде оларды пайдалануға
қатысты ұсыныстарды жасау қажет.

7-кесте

Су қоры жерінің динамикасы

Босалқы жерлерде орман мен орманды-бұталы көшеттердің үлесіне 5, 2%, су астына 2, 8% жер келеді. Едәуір территорияны (18, 4%) ауылшаруашылық емес алаптар-құм, сор, ащы жерлер және басқалары алып жатыр.

2. 4. ЖЕР ҚОРЫНЫҢ АЛАПТЫҚ ҚҰРАМЫ.

Төменде жалпы жер қорының алаптық құрамы келтірілген (9-кесте)

9-кесте

Жер қорының алаптық құрамы, %

Ауылшаруашылық алаптарының құрамында жыртылған жердің үлес салмағы тек 10, 2% қана құрайды, демек 5, 7% қысқарған (10-кесте)

10-кесте

Ауылшаруашылық алаптарының динамикасы

1995-2000 жылдарға қатысты жердің сапалық сипаттамасы жөніндегі
материалдарды талдау нәтижелері бойынша, жыртылған жер көлемінің
айтарлықтай қысқаруына (4, 5 млн. га) қарамастан, оның құрамында әлі де 1, 5
млн. га туынсапасы төмен жерлер бар екен.
Дағдарыс жылдары жыртылған жердің біразы тыңаймаға аударылып, немесе
ауылшаруашылық мақсатындағы жердің құрамынан біржолата
шығарылып тасталды. Кейбіреулерінің пікірі бойынша бұның себебі
шығындарының өтелмеуі немесе жер құнарлылығының төмен болуы. Бірақ, жыртылған жер көлемінің бұндай күрт қысқаруы тиісті деңгейде негізделді
деуге болмайды. Оған дәлел босалқы жерлердің құрамында пайда болған 1, 9
млн. га, құнарлылығы жоғары жыртылған жер, тіпті 92 мың га суармалы
жерлер де бар. 2000ж. 1 қарашасында тыңайма жерлердің жалпы ауданы
8760 мың га шамасында болған еді. Соңғы жылдары оларды айналымға
қайтару жөніндегі облыстық бағдарламаларды жүзеге асыруға байланысты
олардың көлемі едәуір қысқарды (10-кесте) . Осы бағдарламалар бойынша
жыртылған жерге қайтаруға белгіленген тыңайманың ауданы 2282, 8 мың га
құрауға тиісті.

Сонымен бірге 637, 7 мың гектары көпжылдық шөппен
шалғындалып, жақсартылған жайылымға ауыстырылуы жоспарланған.
Бірақ та жыртылған жерлерді дұрыс бағалау және ұтымды пайдалану тек
бұл жерлерді түгендегеннен кейін ғана мүмкін.
Көпжылдық көшеттердің жалпы ауданы 123, 0 мың га шамасында,
олардың 105 мың га бақ және 18 мың га жүзімдік астында. Республикада бақ
өсіру шаруашылығы әрі қарай дамуын қажет етеді, ал ол үшін жеміс-жидек
ағаштарынып сорттық құрамын жетілдіру, алынған өнімдерді сақтау және
өңдеу жөніндегі бірқатар шараларды жүзеге асыру керек.

Шабындыктардың ауданы республикада 5 млн. га астам, олардың 63, 2
мың га жаксартылған және 767, 9 мың га жайылма суарудағылары. Бүкіл
шабындықтардың 39, 6% (2, 0 млн. га) ауылшаруашылық мақсатындағы, ал 2, 2
млн. га (43, 6%) босалқы жерлердің құрамына кіреді.
Жайылымдардың 118, 7 млн. га (62, 8%) суландырылған, 4, 8 млн. га (2, 5%)
жақсартылған болып есептеледі. Ауылшаруашылық кәсіпорындарының
пайдалануына тек 32, 4% (61, 2 млн. га) ғана берілген. Жайылымдардың басым
бөлігі (101, 3 млн. га) босалқы жерлердің құрамында, олардың 51, 7 млн. га
суландырылған. Пайдаланылмай жатқан жайылымдардың біразы орман
қорына енгізілген (11-кесте) .

11-кесте

Жайылымдардың жер категориялары бойынша таралуы

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс