Әмір Темірдің Кіші Азияға жорық бағыттары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

СУЛЕЙМАН ДЕМИРЕЛ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ ҚҰҚЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҒЫЛЫМДАР ФАКУЛЬТЕТІ ӘЛЕУМЕТТІК ҒЫЛЫМДАР КАФЕДРАСЫ

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ/ҚОРЫТЫНДЫ ЖОБА

орындаған: Аблахат Азат, Әлімхан Қуаныш, Тоғысбай Жанарыс

Бакалавр дәрежесі үшін

5В020300 - ТАРИХ

тақырыбы: Әмір Темір мен Баязид арасындағы Анкара шайқасы

Қаскелең 2021

Қорғауға жіберілсін

Әлеуметтік ғылымдар

кафедрасының меңгерушісі

PhD, Саудбаев М.

“__” 2021

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ/ҚОРЫТЫНДЫ ЖОБА

Бакалавр дәрежесі үшін

5В020300 - ТАРИХ

тақырыбы:Әмір Темір мен Баязид арасындағы Анкара шайқасы

Студент: Аблахат Азат, Әлімхан Қуаныш, Тоғысбай Жанарыс

Ғылыми жетекші: PhD, асистент-профессор Дана Молдабаева

Норма бақылаушы: Жангүлім Хафиз

Қаскелең 2021

МАЗМҰНЫ

Аннотация… . . . iii

Суреттер тізімі . . . iv

Кіріспе . . . 1

Әдебиетке шолу . . . 7

1-Тарау. Шағатай ұлысының ыдырауынан кейінгі Мәуереннахрдың саяси жағдайы . . . 11

Әмір Темірдің билік үшін күресі және мемлекеттің құрылуы
Әмір Темірдің әскери жорықтары мен соғыс жүргізу ерекшеліктері . . . 11

2-Тарау. Анкара соғысының алғы шарттары . . . 26

2. 1. Әмір Темірдің мұсылман әлемінің жеке-дара билеушісі болуға ұмтылысы және Йылдырым Баязидке қарсы жорығы . . . 26

2. 2. Анкара түбіндегі шайқаcтың барысы мен нәтижесі . . . 31

Талдау мен нәтижелер . . . 49

Қорытынды . . . 50

Әдебиеттер тізімі . . . 51

Аннотация

Біздің зерттеп отырған тақырыбымыз Әмір Темірдің Кіші Азияға жорығы, соның ішінде Анкара түбіндегі шайқасына тоқталу. Әмір Темірдің жүргізген сыртқы саясатын зерттеу барысында, осы мемлекеттің әлемдік тарихтағы орнына баға беру және маңызын ашып көрсету. Ғылыми зерттеуде жалпы тарихи, тарихи салыстырмалық, тарихи жүйелік әдістер қолданылды. Ізденістің мақсаты мен міндеттерін жүзеген асырудың әдістемесі ретінде салыстырмалы тәсіл таңдап алынды. Әмір Темірдің Кіші Азияға жорығы барысындағы қолданылған тактикалар мен шебер жүргізілген әскери саясатын және Анкара шайқасын жаңа қырларынан ашып көрсету зерттеу жұмысымыздың маңыздылығын көрсетеді. Өйткені отандық тарих ғылымында екі мұсылмен елінің бір-бірімен соғысын тек жеке бас мүддесі емес, сыртқы факторлардың болғанын делелдеп көрсету.

Суреттер тізімі

Сурет 1

$C:\Users\acer\Desktop\Диссертациялар 2020-2021\Баязит Диплом\Схема сражения при Ангоре. Обращает на себя внимание протяжённость фронтов обеих армий — 4 и 12 километров. Источник hikmahistory.files.wordpress.com.png$

Анкара шайқасындағы екі әскердің орналасуы.

Сурет 2

$C:\Users\acer\Desktop\Диссертациялар 2020-2021\Баязит Диплом\b0a138e7868a.jpg$

Әмір Темірдің Кіші Азияға жорық бағыттары

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Біздің еліміз егемендік алған сәттен бастап Қазақстанның геосаяси жағдайы күрт өзгерген кезде тарихты зерделеу саласында үлкен бетбұрыстар болды. Әсіресе, Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет болып табылатын бүгінгі күні, қазақ халқының тарихи санасының рухани өрлеуі мен қалыптасу дәуірінде, өзінің көпғасырлық қарым-қатынасы мен көрші және жақын халықтармен, мемлекеттермен байланысына деген қызығушылық уақыт өте келе артып келеді. Орта ғасырларда Орта Азияда құрылған Әмір Темір мемлекетінің сыртқы саясатын жан-жақты талдау әлемдік тарихта үлкен маңызға ие болғандығы кездейсоқ емес. Өйткені, бұл мемлекет ортағасырлық ірі империялардың қатарына кіріп қана қоймай, сонымен қатар көрші мемлекеттердің, сондай-ақ Иран, Үндістан, Қытай сияқты ірі мемлекеттердің, Еуразия және Орта Азия аймағының бірқатар этникалық топтары мен мемлекеттерінің тарихында өшпес із қалдырды. Олардың арасында Эмир Темурдың жорықтары және оның халықтар тарихына әсер еткен сыртқы саясаты тарихи оқиғаларда өшпес із қалдырды.

Әмір Темірдің Кіші Азияға жорығы тақырыбын ашуда отандық және шет елдік зерттеушілердің еңбектерін кітаптарын жәнеде ғылыми мақалаларын негізге ала отырып, өзектілік мәселесін қарастырамыз. Бұл жобада Әмір Темір мен Йылдырым Баязид арасындағы шайқас не себепті шықты қай жерде соғысты қандай стратегия қолданды, соғыс нәтижесі, шайқастың тарихта алатын орны, ерекшелігі, соғыс кейннен қандай оқиғаларға әсер етті, қандай әскер қолданды және де соғыстың зардабы туралы толықтай айтып өтеміз.

Тақырыптың зерттеу дәрежесі . Әмір Темір өз халқы мен хандығы үшін мемлекеттік билік пен заңдар жобасын жасады. Бірақ бұл оқиғалар жаппай қырып-жоюмен және халықтың жойылуымен қатар жүрді. Осы оқиғаларды талдау және бағалау үшін, ең алдымен, осы оқиғаларға негіз бола алатын жұмыстарға тоқталайық.

Амир Темурдың өмірімен байланысты бастапқы материалдар шежірелік және естелік болып табылады деп айта аламыз. Осы кезеңге байланысты сіз бай ақпаратты, сондай-ақ толық ақпарат көздерінде, эпиграфиялық ескерткіштерде көре аласыз. Бұған дәуірмен байланысты көптеген фактілер бізге Әмір Темірдің кезінде арнайы хаттарды білетін сауатты шежірешілердің ("дабиран-и хас" - жеке хатшы болуының арқасында жетті. Осындай адамдардың бірі Омар есімді ғалым адам болды. Ол Тимурдың Үндістанға сапарына қатысып, жақын жерде болып, көргендерін түсірді. Осы сапардың негізінде "Үнді жорығының күнделігі" жазылды (Гийасаддин, 1992) . Осы сапардың нәтижесінде жазылған Гийасаддин Алидің күнделіктері де белгілі. Бұл жұмыс 1403 жылы В. В. Бартольдтың зерттеуі бойынша жазылғандығы анықталды.

Низам ад-Дин Шамиде" Зафар-намда " біз Темірге қатысты маңызды мәліметтерді табамыз (Низам ад-Дин Шами, 1941) . Әмір Темір оқи да, жаза да алмаса да, өз заманының білікті адамдарының бірі болған. Сонымен қатар, дереккөзде осы жұмысты жазуға дейін бізге жетпеген басқа мәліметтердің болуы туралы ақпарат бар. Бұл еңбектің Гиас ад-Дин Әлидің еңбегінен ерекшелігі, еңбек тілінің жеңілдігі және ондағы барлық саяси іс-әрекеттерді толық қамту. Низам ад-дин Тимурдың 1360 жылға дейінгі тарихына да тоқталды. Бұл жұмыс 1405 жылға дейін жазылып, аяқталды. Бұл жұмыстың ерекше маңызы бар. Сондықтан, осы еңбекте баяндалған фактілер темір дәуірі әмірінің тарихына байланысты кейінгі уақытта жүргізілген зерттеулердің негізгі желісіне айналды.

Әмір Темір мемлекетінің әскери жорықтарына қатысты әдебиеттер көп деп саналады. ХІІ-ХҮ ғасырлардағы деректерден Шараф ад-дин Али Йездидің "Зафар-нама"жұмысына ерекше тоқталуға болады. Ол Эмир Темур өмірінің соңғы жылдарында өзінің кеңсе бөлімін басқарған және билеушінің Кіші Азияға жорықтарына тікелей қатысқан адам болды. Ездидің айтуынша, ол бұл шығарманы немересі Сұлтан Ибрахим, Шахрухтың ұлы, Әмір Темурдың ұлы тапсырған.

ХІІ-ХІ ғасырларда Әмір Темірмен байланысты деректерді екіге бөлуге болады: біріншіден, Тимур жүргізген саясатты мақұлдау, қолдау байқалады; екіншіден, бұл әрекеттерге теріс баға беріледі. (Якубовский, 1946) . Алайда, осы екі деректер тобында осы оқиғаларға қатысты біздің проблемамызға байланысты бай мәліметтер алуға мүмкіндік бар. Айта кетейік, осы уақытқа дейін мұндай бай материалдар толық жүйеленбеген және бірыңғай емес. Бұл дереккөздерде Орта Азия тарихы мен Әмір Темір мемлекеті дәуірінің арасындағы тарихи сабақтастық толық көлемде бақыланбайды. Орталық Азия, Иран және оған іргелес елдер тарихының қазіргі заманғы зерттеушілері Темір мемлекеттің ықпалы әлі толық зерттелмегенін атап өтіп, деректерді іздеуді жалғастыру қажет деп санайды (Муминов, 1968) .

Шараф ад-ин Али Йездидің "Зафар-намесіне" тоқталайық. Жұмыстың соңында Автор шығарманы "Фатх-наме" деп атап, оның Хижра санағы бойынша Рамазан айында 840 жылы (1437 ж. ) аяқталғанын айтады. Бұл қолжазбаны зерттеген өзбек зерттеушілері еңбек 1419 жылы басталып, 1437 жылы аяқталды деген қорытындыға келді. Бұдан шығатыны, автор бұл жұмысты 18 жыл бойы жазған. Бұл жұмыстың ерекшелігі-автор өз еңбегінде адамзат тарихындағы тарихтың жоғары орнын анықтай отырып, өткенді саралауға, болашақты болжауға және мемлекеттің өркендеу мүмкіндігін көрсетуге мүмкіндік беретін ерекшеліктерін анықтайды. "Зафар-намеда" көптеген нақты материалдар оның құндылығын арттырады. - Мен мүмкін емес екенімді Білгеніңді қаламаймын, - деді ол, - Мен мүмкін емес екенімді Білгеніңді қаламаймын. Бұл факт негізінен қайтыс болғаннан кейін жазылғандықтан, автор темірді көрген, білген, оның жорықтарына қатысқан адамдардың мәліметтеріне сүйенді. Бұл жұмыстың алғы сөзі Рашид ад-Диннің еңбегінен алынған.

Белгісіз автордың "Ескендір анонимінің" шығармасы Амир Темурдың жорықтарына қатысты құнды дереккөз болып саналады. Бұл еңбектің авторы өмірінің соңында В. Бартольд зерттеп, Муин ад-дин Натанзидің мүмкіндігі туралы өз пікірін білдірді (Бартольд, 1973) . Осы шығармамен танысқан кезде автордың көптеген түркі, моңғол терминдерін, атауларын қолданғанын байқаймыз. Бұл еңбек 1413-1414 жылдары жазылған. Жұмыста басқа шығармаларда кездеспейтін көптеген фактілерді келтіру оның құндылығын арттырады.

Әмір Темір мемлекетінің тарихы туралы құнды мәліметтер Хю ғасыр тарихшылары Хафиз Абру, Абд ар-Разак Самарқанди және Мирхондтың еңбектерінде де кездеседі.

Бұл деректерді тимуридтік тарихнама кезінде жазылған бізге жеткен деректер тобына жатқызуға болады. Олар тікелей Темірдің немесе оның ұрпақтарының тапсы рысы бойынша жазылған.

Ал енді келесі топтың деректеріне Әмір Темір туралы өз пікірін ашық білдірген, оған ұнамаған топ өкілдерінің деректерін жатқызуға болады. Мұндай топтың өкілдеріне Ибн Арабшах пен оның "Аджип әл - макдур фи наваиб Әл-Тимур" атты жұмысы кіреді. Жас кезінде Дамаскіде тұтқындалып, Самарқандқа әкелінген ол қайтыс болғанға дейін темірге және оның жойылу саясатына теріс көзқарасын ұстанды.

Ибн Арабшахтың "темір өміріндегі көрегендіктің кереметтері" еңбегінде Темірге қатысты көптеген фактілер келтірілген (Қазақ Совет энциклопедиясы, 1974) . Бұл жұмыста автор сол оқиғаларға қатысып қана қоймай, оны көрген және білетіндердің мәліметтеріне сүйене отырып жазды.

Темірге қатысты келесі факт-Абд ар-Разак Самарқанди есімді тарихшы. Бізге оның" Матла' ас-са' дайн ва маджма ' ал-Бахрейн екі бақытты жұлдыз бен екі теңіздің қосылуы") еңбегі жетті. Еңбек 1467-1471 жылдары жазылған. Оның бірінші томында Тимур қайтыс болғанға дейінгі кезең туралы баяндалады. Еңбек темір мен оның әулетінің тарихын зерттеу үшін құнды мәліметтер береді.

Әмір Темір мемлекетіне және оның жеке басына қатысты құнды ақпаратты Руи Гонзалес де Клавихо Самарқандтағы Темір сарайдағы елшілігі кезінде жазған мәліметтері де бере алады (Клавихо, 1990) . Бұл елшілік 1403 жылы Кастилия королі Генри III-нің бұйрығымен Самарқандқа жіберілді. 1404 жылы Клавихо бірнеше темір қабылдауларға барып, онымен әңгімелесті, мемлекеттің басқа қалаларына барды. Ол көргендерін қағазға күнделік ретінде түсірді. Бұл факт Темір мемлекетінің тарихы мен оның саясатын зерттеуге көмектесетін құнды жұмыс болып саналады.

Біз Әмір Темір мемлекетінің басқа елдермен қарым-қатынасына, оның ішінде материалдық мәдениет туындылары арқылы байланысты құнды мәліметтерді байқай аламыз. Себебі осы кезеңде туылған мәдениет пен өнер туындыларында бұл әсер айқын байқалады. Оларға осы дәуірде салынған Самарқанд, Шахризаб, Түркістан мешіттері, кесенелер, сарайлар жатады. Бұл құрылыстарды салу үшін жаулап алынған елдердің шеберлері мен қолөнершілері жиналды. Көп жағдайда олар өздері салған ғимараттардың аттарын жазды. Осындай қолөнердің көмегімен біз осы Мемлекеттің басқа елдермен қарым-қатынасына әсерін байқай аламыз.

Әмір Темір мемлекетінің тарихын зерттеуге негіз болған қазіргі уақытта белгілі деректер, жоғарыда аталған еңбектер.

Енді біз осы мемлекеттің тарихын зерттеу деңгейіне тоқталсақ, осыған байланысты, ең алдымен, В. В. Бартольдтың жұмысын атап өткен жөн. Автордың зерттеулерінде мәліметтер негізінде осы мемлекеттің құрылу тарихы, жаулап алу жорықтары, Әмір Темір жүргізген саясат талданады. Ол осы мемлекеттің Орта Азия халықтарының тарихындағы орнын айқындаудың маңыздылығына назар аударды.

Зерттеуші Строева Л. В. саптық еңбектері мен ізденістері, мақалалары осы тақырыпқа арналды (Строева, 1952) . Автор зерттеу мақалаларында Темір мемлекетінің әмірін құрудың алғышарттарын талдай отырып, көрші мемлекеттер тарихындағы оның орнына баға беруге тырысады.

А. ю. Якубовскийдің Әмір Темір мемлекетінің тарихын зерттеуге қосқан үлесін атап өткен жөн. Өз зерттеулерінде ол Темір мемлекетінің тарихына қатысты құнды ойлар мен болжамдар келтіреді. (Якубовский, 1932) . Оның б. д. Грековпен бірлесіп жазған шығармасында да осы мемлекеттің тарихы баяндалады (Греков және Якубовский, 1950) . 1960 жылдарға дейін бұл мемлекеттің тарихы туралы көлемді зерттеулер болған жоқ.

1960 жылдары Өзбекстанда атап өтілетін Әлішер Навоидің туғанына 525 жыл толуына және Самарқанд қаласының 2500 жылдығына арналған жиналыстар мен конференциялар ұйымдастырылды. Осы оқиғаларға байланысты Әмір Темір мен Темір ұрпақтарының заманындағы Орта Азияның әлеуметтік, экономикалық, саяси және мәдени өмірінің мәселелеріне арналған зерттеулер жарияланды. Абд ар-Разак Самарқандидің еңбегі өзбек тіліне аударылды. (Әбдірайымов, 1973) . Біздің тақырыпқа қатысты жарияланған зерттеулерден и. И. Умняковтың, г. н. Набиевтің зерттеулерін атап өткен жөн.

Тимурдың Моғолстанға, Жетісуға және Тянь-Шаньға жорықтары К. А. Пищулинаның еңбегінде баяндалған. (Пищулина, 1977) .

Соңғы жылдары Әмір Темір мемлекетінің тарихы мен оның тұлғасына арналған еңбектер, зерттеулер жариялануда. Олардың ішінде - " Темірлан: дәуір. Жеке басын куәландыратын. Іс-әрекетте" кірген жинағы.

Қазақстандық ғылымға келетін болсақ, бұл салада біз әлемдік тарих бағытындағы ғалымдарды іздестіруге тоқталуымыз керек. Қазақстандағы қоғамдық ғылымдардың маңызды міндеті қазақстандық ғылымды қалыпты оқшаулау жағдайынан әлемдік кеңістікке шығару болып табылады. Осыған байланысты Қ. Т. Жұмағұлов айтқан ойлар біздің проблемамызды зерттеу үшін теориялық негіз бола алады. Ол: "тарих ғылымындағы идеологияландыру мен идеологиялық жағдайлар, интеграциялық процестер ғасырында маңызды теориялық және әдіснамалық проблемаларды жүйелеудің жаңа жолдарын іздеуге тырысу керек. Өйткені, жалпы тарих мектептерде, гимназияларда, колледждер мен университеттерде оқытылады". (Жұмағұлов, 2001) . Біз бұл пікір Әмір Темір мемлекетінің саясатын объективті бағалау үшін үлкен маңызға ие деп санаймыз. Үлкен маңызға ие және общетеоретические еңбектері автордың байланысты әлемдік тарих. Бұл ізденістегі теориялық, практикалық тұжырымдар қазақстандық тарихнамада Еуропа мен Еуразияда жаңа идеологияның таралуына үлкен әсер етеді.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Біздің зерттеу жұмысымыздың мақсаты-Эмир Темурдың Кіші Азияға, соның ішінде Анкара шайқасына жорығы. Әмір Темір жүргізген сыртқы саясатты зерттеу барысында осы мемлекеттің әлемдік тарихтағы маңыздылығын бағалау және ашу. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:

- Әмір Темір билікке келген сәттен бастап маңызды тарихи оқиғаларға тоқталу қажет;

- Әмір Темірдің билікке келу жолдарын қарастыру кезінде жүргізген сыртқы саясатының кейбір тұстарына түсініктеме беру;

- Басып алынған мемлекеттерде жүргізілетін саясат саласын анықтау;

- Эмир Темурдың көрші мемлекеттерге жаулап алу жорықтарының барысын анықтай отырып, осы мемлекеттің сыртқы саясатындағы бағыттарды көрсету .

Диплом жұмысының нысаны: Біз тандалған тақырыпты толыққанды ашып, зерттеу нысанын табуымыз үшін зерттелу обьектісінің келесі құрамдас бөліктерін айқындап талдайтын боламыз.

А) Алдымен сол тақырыпқа байланысты орта ғасырлардағы жылнамалар және дерекнамалар.

Ә) Қарастырып отырған тұлғалардың Йылдырым Баязид пен Тамерланның соғысқа дейінгі арақатынасы және соғыстың шығу себебі.

Зерттеу жұмысының хрoнoлoгиялық шеңбері: XIV ғасырдың біріншң жартысынан бастап 1403 жылға дейінгі кезеңді қарастырамыз.

Зерттеу жұмысының методологиялық және теориялық негізі отандық және шетелдік ғалымдардың іргелі теориялық пікірлері пайдаланылды. Ғылыми зерттеулерде жалпы тарихи, тарихи салыстырмалы, тарихи жүйелік әдістер қолданылды. Іздеудің мақсаттары мен міндеттерін іске асыру әдістемесі ретінде салыстырмалы тәсіл таңдалды. Сондай - ақ, жұмыста жалпы ғылыми әдістер қолданылды-талдау және синтез, индукция және дидукция, суреттеу және түсіндіру.

Диплом жұмысының жаңалығы: Әмір Темірдің Кіші Азияға жорығы барысындағы қолданылған тактикалар мен шебер жүргізілген әскери саясатын және Анкара шайқасын жаңа қырларынан ашып көрсету. Осы шайқастан кейінгі Әмір Темірдің мұсылман әлеміндегі беделінің өсуі.

Жұмыстың құрылымы кіріспеден, төрт тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер мен деректер тізімінен тұрады.

Әдебиетке шолу

Әмір Темірдің өміріне байланысты деректік материалдар жылнамалық және мемуарлық сипатта жазылған деп топтауымызға болады. Бұл кезеңге байланысты бай мәліметті сонымен қатар заттай деректерден, эпиграфикалық ескерткіштерден де байқауымызға болады. Бұл дәуірге байланысты көп деректің бізге жетуіне Әмір Темірдің жанында арнайы хат танитын сауатты жылнамашыларының болғандығы да септігін тигізді («дабиран-и хас» - жеке хатшы, «фадилан-м аср» - заманының білімді адамы) . Осындай адамдарының бірі Омар деген ғалым адам болды. Ол Темірдің Үндістан сапарына қатысып, жанында болып, көрген білгендерін қазғазға түсірген. Осы сапардың негізінде «Үнді жорығының күнделігі» жазылды. (Гийасаддин Али, 1992) .

Сондай-ақ осы сапар нәтижесінде жазылған Гиас ад-дин Алидің күнделіктері белгілі. Бұл шығарма В. В. Бартольдтың зерттеуі бойынша 1403 жылы жазылғандығы анықталды.

Низам ад-дан Шамидің «Зафар намесінде» де Темірге байланысты маңызды мәліметтер кездестіреміз (Низам ад-дин Шами, 1941) . Әмір Темір оқуды және жазуды білмесе де, өз заманының білікті адамдарының бірі болғандығын айтады. Сонымен қатар, деректе бұл еңбек жазылғанға дейін де бізге жетпеген басқа деректердің болғандығы туралы мәлімет бар. Бұл еңбектің Гиас ад-дин Алидің еңбегінен ерекшелігі, еңбектің тілінің жеңілдігі және онда Темірдің бүкіл саяси қызметінің толық қамтылуы. Низам ад-дин Темірдің 1360 жылға дейінгі тарихына да тоқталған. Бұл еңбек 1405 жылға дейін жазылып аяқталған. Бұл еңбектің деректік маңызы зор. Сондықтан осы еңбекте келтірілген фактілер Әмір Темір дәуірінің тарихына байланысты кейінгі кездері жүргізіліген барлық зерттеулердің желісінің негізгі арқауы болды.

Әмір Темір мемлекетінің әскери жорықтарына қатысты әдебиеттер саны жағынан көп болып есептелінеді. ХІҮ-ХҮ ғасырлардағы деректер ішінен мәселеге қатысты Шараф ад-дин Али Йездидің «Зафар-нама» атты еңбегіне ерекше тоқталуға болады. Ол Әмір Темірдің өмірінің соңғы жылдарында оның кеңсе бөлімін басқарып, билеушінің Кіші Азияға жасаған жорықтарына тікелей қатысқан адам болды. Йездидің сөзіне сүйенсек, ол бұл туындысын Әмір Темірдің ұлы Шахрухтың баласы, өзінің немересі сұлтан Ибрагимнің тапсырысымен жазған.

ХІҮ-ХҮ ғасырлардағы Әмір Темірге байланысты деректерді екіге бөліп қарастыруымызға болады: біріншілерінде Темірдің жүргізген саясатын құптау, қолдау байқалады; екіншілерінде бұл әрекеттерге теріс баға беріледі. (Якубовский, 1946) . Бірақ, соған қарамай бұл екі топтағы деректердің қай-қайсысынан болмасын біздің мәселеге, сол оқиғаларға байланысты бай мәліметтер алуға мүмкіндік бар. Атап өтетін жай - әлі күнге дейін осындай бай материалдар толығымен жүйеленіп, бір ізге келтірілмегендігі байқалады. Бұл деректерде Орта Азия тарихы мен Әмір Темір мемлекеті дәуірі арасындағы тарихи сабақтастық толық орын алмаған. Орта Азия, Иран, және іргелес елдердің тарихын қазіргі уақыттағы зерттеушілер Темір мемлекетінің ықпалының әлі де толық зерттелмегендігін атап өтіп, деректерді іздестіруді жалғастыру керек деп есептейді (Муминов, 1968) .

Шараф ад-ин Али Йездидің «Зафар-намесына» тоқталайық. Автор еңбектің соңында шығарманы «Фатх-наме» деп атап өтеді де, оны хижра жыл санағы бойынша 840 жылы (1437 ж. ) рамазан айында аяқтағанын баяндайды. Осы қолжазбаны зерттеген Өзбекстандық зерттеушілер еңбек 1419 жылы басталып, 1437 жылы аяқталған деген қорытынды жасады. Бұдан автордың осы еңбекті 18 жыл көлемінде жазғандығын байқаймыз. Бұл еңбектің ерекшелігі, автор өзінің еңбегінде тарихтың адамзат тарихында алатын жоғарғы орнын анықтай отырып, оның өткенді саралап, болашақты болжау, мемлекеттің гүлдену мүмкіндігін көрсете алу ерекшеліктерін атап өтеді. «Зафар-намеда» фактілік материалдардың көп болуы оның құндылығын арттырады. Бұл еңбектің жазылуына Темірдің өзінің қадағалауы және жағдай жасауы оның маңыздылығын арттыра түседі. Бұл дерек негізінен оның өлімінен кейін жазылғандықтан автор Темірді көрген, білген, оның жорықтарына қатысқан адамдардың мәліметтеріне сүйенген. Бұл еңбектің алғы сөзі Рашид ад-диннің еңбегінен алынған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.