Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәні ғылым және оқу пәні ретінд

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті

Практикалық сабақ №3-4

Пәннің аты: Сөйлеу тілі зақымдалған балаларды тілге оқыту әдістемесі

Тақырыбы: Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәні ғылым және оқу пәні ретінде.

Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқытудың әдіснамалық негіздері

Орындаған: Утенова Айнагүл

ДОТ-2 курс

Қабылдаған: аға оқытушы Қалықбаева А.Ж

Алматы 2021

1. Қазақ тілін оқыту әдістемесі және оның зерттеу нысаны
Қазақ тілін оқыту әдістемесі педагогика ғылымының бір саласы болып
табылады. Ол өз алдына дербес ғылым. Өйткені оның өзіндік зерттейтін
нысаны, мазмұны, зерттеу әдістері мен тәсілдері бар.
Қазақ тілін оқыту әдістемесінің зерттейтіні оның оқыту жолдары мен
жағдайлары туралы заңдылықтар. Бұл заңдылықтар педагогика, психо-логия және
лингвистика ғылымдарының негізінде жинақталған практикалық тәжірибе мен
бұрыннан қалыптасқан теориялық қағидалардан, тұжырымдардан шығарылады.

Егер нақтылап айтсақ, оқыту әдістемесі мына мәселелерді зерттейді:

1) мақсаттары (не үшін оқыту керек?);

2) мазмұны (нені оқыту керек?);

3) ұйымдастырылуы (қалай оқыту керек?);

4) құралдары (ненің көмегімен оқыту керек?);

5) оқыту кезінде оқушылардың білімді меңгеру деңгейі, ақыл-ойының дамуы
мен тәрбиеленуі арасындағы ұштастық мәселелері. Бұл проблемаларды шешу
мектепте тәрбие мен білім берудің жалпы мақсаттарын белгілейді.
Әдістеменің мынадай міндеттері бар:

1) бастауыш мектеп пен орта мектептегі қазақ тілі пәнінің мақсатын,
ерекшелігін, мазмұны мен көлемін, құрылымын, бөліктерінің бір-бірімен
ұштасуы мен бірізділігін анықтау, оқу материалын сыныптарға бөлу;

2) оқытудың неғұрлым пайдалы, үнемді және тиімді әдістері мен тәсілдерін
(оқылатын материалдың ерекшеліктері мен оқушылар құрамының
психофизиологиялық ерекшеліктеріне байланысты әр түрлі жағдайда
қолданылатын әдіс-тәсіл варианттарын) зерттеу және сипаттау;

3) қазақ тілі пәнінен жүйесі нақты белгіленген білім көлемін (ғылым
негізін) оқушылардың ойдағыдай игеру шарттары туралы мәселелерді талдап
шешу, яғни материалды дәл қабылдаудың, айқын түсінудің, оны практикада
қолдана білудің шарттары туралы мәселелерді талдау.
Сонымен қазақ тілін оқыту әдістемесі - оның мазмұны мен принциптері,
әдістері мен тәсілдері туралы және мектепте қазақ тілінен оқушыларға
берілетін білім, дағды, білік мөлшерін белгілеп, оны игерудің жолдары,
шарттары туралы ғылым.

2. Қазақ тілін оқыту әдістемесінің басқа ғылымдармен байланысы
Тіл білімімен байланысы. Қазақ тілін оқыту әдістемесінің зерттейтін басты
нысаны оқушыларға тілді меңгерту болғандықтан, ол ең алдымен тіл біліміне
арқа сүйейді. Өйткені мектепте қазақ тілі пәнінен өтілетін материал тіл
білімі ғылымының негізінде белгіленеді. Яғни қазақ тілі пәнінің мектепте
оқытылуы мазмұнын анықтау әдістемесінің міндеті болса, бұл міндетті шешуде
ол тіл білімінің мағлұматтарына сүйенеді. Атап айтқанда, фонетиканы оқыту
әдістемесі, лексиканы оқыту әдістемесі т.с.с. аталудың өзі тікелей қазақ
тіл білімі салаларының атаулары екені өз-өзінен түсінікті. Сондай-ақ,
мысалы, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар - әдістемелік
тәсілдер, ал бұл атаулардың өздері және мазмұны тіл біліміне тән. Ендеше
қазақ тілін оқыту әдістемесі өзінің бұдан былайғы даму барысында тек
педагогикалық қана емес, белгілі дәрежеде тіл білімдік ғылым болып та
қалыптасуда. Мысалы, тіл білімінен берілетін фонетикалық мағлұматтар
дыбыстарды дұрыс айту, жазу, дұрыс сөйлеу, мәнерлеп оқуға, емлеге үйрету
сияқты әдістемелік мәселелермен тығыз байланысты іске асырылады.
Ендеше әдістемелік негізде мектеп грамматикасы мен ғылыми грамматика бір-
бірімен тығыз байланысты, тіпті біртұтас деуге де болады.
Педагогикамен байланысы. Жалпы тұрғыда педаго¬гика жас ұрпақтарға білім,
тәрбие берудің мәні, мақсаты, мазмұны, әдістері, құралдары мен ұйымдастыру
түрлері туралы ғылым ретінде сипатталады. Дидактика педагогиканың маңызды
бір бөлігі - оқытудың жалпы теориясы ретінде қазақ тілі әдістемесінің
негізі болып табылады. Әдістеме дидактика ұсынған оқыту принциптеріне,
оқыту әдістерінің теориясына сүйенеді. Мектепте қазақ тілін оқыту барысында
ұрпақ тәрбиелеу проблемаларын талдап-шешуге қатысады, қазақ тілі
сабақтарында берілетін тәрбиенің жолдарын (бұл тәрбиеге мазмұны сәйкес
материалды, мысалдарды сұрыптау, көркем шығарма материалын пайдалану т.б.)
тіл құралдары арқылы іске асыруды жан-жақты қарастырады.
Психологиямен байланысы. Психология оқушының психоло¬гиялық ерекшеліктерін
сипаттайды: жоғары жүйке жүйесінің қызметі туралы ілімге сүйене отырып, ол
оқытудың әдісі мен тәсілін психологиялық тұрғыда дәлелдеуге көмектеседі.
Сөйтіп қазақ тілін оқытуға байланыс¬ты әдістемелік мәселелерді дұрыс
түсініп, практика жүзінде шешуге мүмкіндік береді.
Мұғалім өзінің әрбір оқушысын, оның психикасын, материалды қабылдау және
есінде сақтау дағдыларының дәрежесін білуге жағдай жасайды, оқушыларды
жүйелі зерттейтін әдістермен қаруландырады Оқушының психологиясын білмей
тұрып, қазақ тілі әдістемесі ұсынған әдістер мен тәсілдерді тиімді
пайдалану мүмкін емес. Бұл әдістер мен тәсілдер оқушылардың жеке басының
ерекшеліктерін, ойлау қабілетінің даму процесін, жалпы жетілуін есепке
алмайынша, мақсатқа жете алмайды.

3. Қазақ тілі әдістемесінің мәселелері
Зерттеудің теориялық әдістері. Ең алдымен назар зерттелетін құбылыстардың,
процестердің заңдылықтарын жинақтауға, анықтауға, қалыптастыруға
бағытталады. Соңғы жылдары оқыту әдістемесінде жүйелі құрылымдық әдіс
қолдана бастады. Оның мәнісі - зерттеу өзара байланысты элементтерден
құрылған біртұтас жүйелерінде қаралады, элементтер арасындағы өзара
байланыстылық пен қарым-қатынасқа басты назар аударылады. Осыған сәйкес
оқыту әдістемесінде мұғалім мен оқушының арасындағы байланысты анықтау
қажеттілігі туады (яғни оқыту мен білім алу), оқытудың мақсаттарымен,
мазмұнымен, әдістері, құралдарымен, оқушылардың білімді қабылдауы, дамуы
және тәрбиелену арасындағы  байланыстарды  анықтау қажет  болады Оқытудағы
жүйелі-құрылымдық әдіс сабақтың мақсатын анықтауды, осы мақсаттарға
байланысты оқытудың мазмұнын, әдістері мен құралдарын сұрыптап ала білуді,
сабақтың тиімділігін бағалауды көздейді. Жүйелілік әдіс мұғалімнің
бағдарлама бойынша бірнеше сабақты жоспарлап, дайындалуына мүмкіндік
береді, әр сабақтың өзіндік ерекшеліктері мен мақсаттары,  мазмұны, оқыту
әдістері жағынан, оқушылардың танымдық әрекетінің сипаты жағынан өзара
байланыстылығы сақталады.
Әдістемелік зерттеулерде типологиялық әдіс те көрнекті орын алады. Бұл әдіс
бойынша зерттелетін объектілер мен  құбылыстар   топталып,   әр   топтың
негізгі белгілері анықталады. Типологиялық әдіс әдістеме ғылы-мының
мәселелерін зерттеуде жиі қолданылады. Мысалы, ана тілінен берілетін білім
мазмұнын талдап шешуде оның негізгі құрамдас бөліктерін топтап қарастыру,
атап айтқанда, білім беру, іскерлік, көзқарастық идеялар және әрекет
тәжірибесін түгел қамту т.т. Оқытудың жолдары мен ұйымдастырудың түрлері
жөніндегі мәселелерді зерттеу, тілді оқыту әдістерін жіктеуге, оқушылардың
өз бетімен істейтін жұмыс түрлері мен сабақ түрлерін анықтауға мүмкіндік
береді.
Зерттеудің теориялық әдістерінің ішінде тарихи әдістің де тиісті орны бар.
Бұл әдіс бойынша зерттелетін   құбылыстар уақыт жағынан даму, өзгеру
тұрғысынан қарастырылады. Тілді оқытудың қазіргі әдістемесінің мәселе¬лерін
шешуде бұл әдіс те қолданылып отырады. Зерттеудің эмпи-рикалық әдістеріне
мектеп тәжірибесін зерттеу және эксперимент әдістері жатады. Мұның
алғашқысы іс жүзінде қолданылып жүргендерді анықтап, есепке алу мақсатымен
жүргізіледі. Бұл мағлұматтарды білу бағдарламалар мен оқулықтарды
жетілдіруде, мұғалімге ғылыми әдістемелік жәрдем беруде, озат тәжірибені
зерттеп, көпшілікке таратуда зор маңызы бар. Мектеп тәжірибесін зерттеу
әдістерінің мына түрлері белгілі: 1) оқыту процесіне байқау жүргізу; 2)
мұғалімдер мен оқушыларға анкета тарату; 3) мектеп құжаттарын зерттеу; 4)
әңгімелесу; 5) жазбаша тексеру жұмыстары. Мектеп тәжірибесін зерттегенде,
алдымен оның мақсатын дәл айқындап, жоспар жасау керек, тексеру жұмысына
мұқият дайындалып, сабақтарға байқау жүргізудің схемаларын жасап, оқушылар
мен мұғалімдерге арнап, анкета дайындау қажет.
Эксперимент педагогикалық жаңа тәжірибе жасауға бағытталған. Ол тілдің
жүйелі курсының мазмұнына зерттеуші қажет деп тапқан оқу материалының
оқушыға түсініктілігін, ана тілін оқытуға ұсынылған жаңа әдіс-тәсілдер мен
жаңа көрнекіліктердің тиімділігін анықтау үшін пайдаланылады.
Эксперимент жүргізудің бірінші шарты - дәлелдеуге және тексеруге қажетті
терең ойластырылған гипотеза немесе ғылыми болжам болады. Әдетте гипотеза,
біріншіден, зерттеушінің ойынша, оқушылардың қабылдауына лайықты білім мен
дағды және іскерлікті анықтау; екіншіден, оқытудың неғұрлым қолайлы
әдістері мен кұралдарын іріктеп алу тұрғысынан жасалады. Екінші шарты -
гипотезаны іске асыру үшін оқу әдістемелік материалдар (оқушылар үшін оқу
мәтіндерін, сұрақтар мен тапсырмаларды, үлестірмелі дидактикалық матери¬ал)
дайындау, осыдан кейін эксперименттік оқу жүргізілетін болады.
Педагогикалық экспериментті  ұйымдастырудың көп тараған түрі -
эксперименттік және бақылау сыныптарына бөлу. Бұл ретте бір
сыныпта  (эксперименттік)  жаңа оқу материалы немесе жаңаша оқыту әдісі
енгізіліп, бас¬қа сыныпта (бақылау) оқыту өзгеріссіз жүргізіледі. Екі
сыныпта да оқушылардың даярлығы мен үлгерім дәрежесі бірдей болуы қажет.
Әдістемелік ғылымның дамуы үшін қазіргі кезде эксперимент кеңінен
қолданылып жүр, ол алынған  қорытындылар  мен  ұсыныст ардың  ғылыми-
практикалық   маңыздылығының   ақиқаттығын   дәлелдейді.
Әдетте теориялық және эмпирикалық зерттеу әдістері өзара тығыз байланыста
қолданылады. Бұл әдістердің барлығы да (мәселен, зерттеу гипотезасын
анықтауда, жинақталған педагогикалық фактілерді қорытындылауда т.б.)
зерттеудің барлық әдістері - анализ, синтез, ин-дукция, дедукция,
абстрактылау, жинақтау, салыстыру сияқты логикалық операциялардың
жәрдемімен жүргізіледі.
4. Қазақ тілін оқытудың мақсаттары мен міндеттері
Қазақ тілі оқыту мақсаттары үш топқа біріктіріледі.
1. Білім беру мақсаттары: оқушыларға ана тілі туралы ғылымның негіздерін
беру; тілдің қоғам өміріндегі маңызын аша көрсетіп, оны меңгерудің
өндірісте, қоғам өмірінде аса қажетті екендігін түсіндіру; оқушының ана
тілінен жақсы білім алуына мүмкіндік туғызу; тілдің қатынас құралы
екендігіне көздерін жеткізу; түрлі әдіс-тәсілдер арқылы оқушылар¬дың
ауызша, жазбаша тілдерін дамытып, онымен қаруландыру; оқушылар¬дың тіл
мәдениетін қалыптастыру; өздігінен сөйлей, жаза білуге  жол ашу.
2. Тәрбиелік мақсаттар: оқушылардың тілдік құбылысқа көзқа-расын
қалыптастыру; тілдің адам қоғамымен бірге жасасып, өмір сүретінін, қоғам
үшін қажетті қарым-қатынас құралы болатындығын түсіндіру; тілдің жан-жақты
дамуына жасалып отырған жағдай қазақ тіліне мемлекеттік дәреже беру
актісімен дәлелденіп, оқушылардың сенімін арттыру, көздерін жеткізу;
оқушылардың салт-дәстүр сезімдерін қалыптастыру, қазақ тілі сабақтарында
еңбек тәрбиесін уағыздап, еңбек ардагерлері жайындағы мағлұматтар арқылы
еңбекке баулу.
3. Оқушылардың танымдық қабілеттерін дамыту: ана тіліне деген қызығушылықты
арттыру; оқушылардың байқағыштық, елес-болжамдық, ес, ойлау, сөйлеу
қабілеттерінің дамуына жол ашу; оқушылардың тілдік проблеманы өздері шеше
алатындай дәрежеде үйрету; тіл фактілеріне, құбылыстарына жан-жақты,
жинақты түрде қарау қабілетін, өз бетімен тіл фактілерін талдау іскерлігін
қалыптастыру.
Қазақ тілі пәнінің міндеттері: 1) Толық сауатты адамдар даярлау; 2)
оқушылардың творчестволық күштерін, танымдық қабілетін, өздігінен жұмыс
істеу дағдыларын дамыту.
Қандай адамды толық сауатты дейміз? Тілдің өзі мен оның грамматикалық
құрылысы туралы білімдердің белгілі бір жиынтығын меңгерген адамды; ана
тілінің барлық мүмкіндіктерін пайдалана алатындай болып қаруланған адамды;
әдеби тілмен дұрыс сөйлеудің, мәнерлеп оқудың дағдысын игерген,
грамматикалық және стилистикалық тұрғыда ауызша, жазбаша тіл ұстартуды
жақсы игерген адамды толық сауатты адам деп есептейміз. Қазақ тілін оқыту
міндеттерін мектептің ойдағыдай жүзеге асыру жағдайлары, қазақ тілін
оқытудың қиын да күрделі міндеттерін шешу мына сияқты шарттарға (мектептің
жалпы материалдық базасынан басқа) тікелей байланысты: бір жағынан
мұғалімнің теориялық және практикалық даярлығы дәрежесіне, тәжірибесіне,
екінші жағынан мұғалімнің қолында қазақ тілін оқытуды жақсы жолға қою үшін
қажетті құралдардың болуына байланысты. Мұндай құралдардың қатарына мыналар
жатады: а) бағдар¬ламалар (түсінік сөзі бар) - оқылатын материалдың мазмұны
мен көлемін анықтайды, материалды сынып-сыныпқа бөлуді реттейді; ә)
оқулықтар мен оқу құралдары (көрнекі құралдар) - мұғалімнің жәрдемімен
оқушылар сыныпта пайдаланады, өздігінен жұмыс істеу үшін сабақта және үйде
пайда¬ланады; б) ғылыми талданған мектептің, үздік тәжірибесін ескеріп
жасалған пәнді оқыту әдістемесі.
5. Қазақ тілі  және пәнаралық байланыс
Қазақ тілі мен басқа пәндер арасында, әсіресе, әдебиет, орыс және шетел
тілі пәндерінің арасында, сондай-ақ тарих, география т.б. пәндері арасында
тығыз байланыс болады. Бұл байланыс көбінесе тіл ұстарту мақсатында
жұмсалады. Өйткені бағдарламада тіл ұстарту жұмысы тіл мен әдебиет
пәндеріне ортақ. Бұл ортақтық мектепте бүкіл оқу мерзімі уақытында тіл
ұстарту жұмысының жүйесін жасауға, оқушылардың сөздік қорын байытуға,
олардың сөйлеуіндегі қателерді түзетуге мүмкіндік береді. Қазақ тілі мен
әдебиеті сабақтарында мәнерлеп оқу кезінде оқушылар жіберген қателерді
үнемі түзетіп отыруға (дауыс ырғағын дұрыс қоя білу т. б.) жол ашылады.
Орыс және шетел тілімен байланыстылығы, алдымен, грамматиканы оқытудан
байқалады: ана тілі мен орыс және шетел тілдерінде кездесетін ортақ
грамматикалық ерекшеліктерді, ережелерді байқауға мүмкіндік туады. Ана тілі
грамматикасы орыс және шет ел тілдерінің сәйкес, ұқсас грамматикалық
заңдарын игеруге септігін тигізеді. Екі тілдің арасындағы ұқсастық пен
айырмашылықты салыстырып ұғуға мүмкіндік береді. Орыс және шетел тілдерін
оқу тіліміздегі басқа тілден енген сөздердің түп-төркінін білуге
жәрдемдеседі.
Тұтас алғанда, барлық пән, жекелей алғанда әрбір пән оқушылардың сөйлеуін,
тілін байытуға бағытталады, емлелік дағдылардың бірыңғай сөйлеу режимін
нығайтуға жағдай жасайды, жаңа терминдерді, сөздерді дұрыс жазуға
дағдыландырады. Ауызша жауап, әңгіме, айтыс - осының бәрі ауызша және
жазбаша тілді дамытуға толық әрі нақты жауап беруге, оқушылардың жинақтау
дағдыларын, әдеби тілмен дұрыс сөйлеу, ақыл-ойын дамытуға негіз болады. Бұл
іс тек ана тілі сабақтарында ғана емес, әдебиет, тарих, география,
математика, физика, жаратылыстану т.б. пәндердің сабақтарында да жүзеге
асырылып отырады.
Пәнаралық байланыс
Қазақ әдебиеті
1) тәрбиелік мақсатта. Ол үшін, а) тілдік фактілерге мысал ретінде әдебиет
сабақтарында өтілген көркем шығарма мәтіндерін пайдалану, ә) жеке
сөздердің, грамматикалық формалардың, синтаксистік құрылымдардың,
сөйлемдегі байланыс тәсілдері мен мәтіннің бөліктеріне байқау жүргізу.
2) тіл ұстарту екі пәнге де ортақ (мазмұндама, шығарма жазуға, оқығанын өз
сөзімен айтып беруге үйрету).
Орыс тілі – шет тілі
1. Орыс тіліндегі көптеген ұғымдарды меңгеруде ана тілі сабақтарында
оқушылардың алған білімдері тірек болады.
2. Термин ортақтығы бар, фонетика, алфавит, морфология, синтаксис,
орфография, пунктуация, орфоэпия.
Тарих
1) Тәрбиелік; танымдық; 2) терминдер; 3) тарихи даталар.
Жаратылыстану пәндері
а) Зоология; ә) анатомия; 1) танымдық, 2) терминдер, 3) тәрбиелік.
Математика - физика
1) Танымдық, 2) Терминдер.

Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқытудың әдіснамалық негіздері

Бастауыш сынып оқушыларын қажетті білім негіздерімен қаруландырып, оқу
материалдарының мазмұнын бүгінгі күннің талабына сай меңгерту үшін оқудың
тиімді әдіс-тәсілдерін дұрыс таңдап алып, ұтымды қолдану талап етіледі.
Оқушыларға білім беру барысында мұғалімнің тікелей басшылығымен жүзеге
асырылады. Мұғалім оқу материалын сөзбен түсіндіреді. Ал мұғалім сөзі
сабақта әр түрлі әдіс-тәсілдер арқылы толықтырылып отырылады.
Білім алуда оқушының оқуға деген талабы, ынтасы, қызығуы және оқудың
қажеттілігін сезінуі үлкен рөл атқарады. Бұл жайттарды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.