Жергілікті басқару органдарының құрылымы мен функцияларына талдау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНА ТҮСІНІКТЕМЕ
1.1 Жергілікті басқару органдарының мәні 5
1.2 Жергілікті басқару органдарының құрылымы 9
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫНА ТАЛДАУ
2.1 Басқару органдарының құрылымының ерекшеліктері 15
2.2 Жергілікті басқару органдары функциялары 21
3 ЖЕРГІЛІКТІ БИЛІК ОРГАНДАРЫНЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Жергілікті басқару органдарының құрамы мен құрылымын дамыту 26
3.2 Жергілікті басқару органдарының функцияларын жетілдіру 30
ҚОРЫТЫНДЫ 34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 36
КІРІСПЕ 3
1 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНА ТҮСІНІКТЕМЕ
1.1 Жергілікті басқару органдарының мәні 5
1.2 Жергілікті басқару органдарының құрылымы 9
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫНА ТАЛДАУ
2.1 Басқару органдарының құрылымының ерекшеліктері 15
2.2 Жергілікті басқару органдары функциялары 21
3 ЖЕРГІЛІКТІ БИЛІК ОРГАНДАРЫНЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Жергілікті басқару органдарының құрамы мен құрылымын дамыту 26
3.2 Жергілікті басқару органдарының функцияларын жетілдіру 30
ҚОРЫТЫНДЫ 34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 36
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНА ТҮСІНІКТЕМЕ
1.1 Жергілікті басқару органдарының мәні 5
1.2 Жергілікті басқару органдарының құрылымы 9
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫНА
ТАЛДАУ
2.1 Басқару органдарының құрылымының ерекшеліктері 15
2.2 Жергілікті басқару органдары функциялары 21
3 ЖЕРГІЛІКТІ БИЛІК ОРГАНДАРЫНЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫН
ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Жергілікті басқару органдарының құрамы мен құрылымын дамыту 26
3.2 Жергілікті басқару органдарының функцияларын жетілдіру 30
ҚОРЫТЫНДЫ 34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 36
КІРІСПЕ
Зерттелетін тақырыптың өзектілігі. Жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларын басқару жүйесі жалпы және сызықтық басқарудың
кіші жүйелерінен, сонымен қатар, біріңғай функцияларды орындауға
мамандандырылған бірқатар функционалды кіші жүйелерден тұрады.
Жалпы және сызықтық басқарудың кіші жүйесі: ұйымды бүтіндей басқару,
жеке функционалды және өндірістік бөлімшелерді басқару жұмыстарына
атқарады. Жалпы және сызықтық басқарудың кіші жүйесінің функциясын ұйымның
жетекшілері, оның орынбасарлары, функционалды және өндірістік бөлімшелердің
жетекшілері, олардың орынбасарлары, мастерлер, бригадирлер орындайды.
Ұйымдағы жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларын
басқару жүйесі ұйымды бүтіндей және оның жеке бөлшектерін басқаруды
орындайтын сызықтық жетекшілік бөлімдер мен сонымен қатар, келесі
функционалды және қамтамасыз ететін кіші жүйелерден тұрады:
Ұйымның көлеміне байланысты функционалды кіші жүйелердің міндетін
орындайтын бөлімдердің құрамы өзгереді. Кіші ұйымдарда бір бөлімше бірнеше
кіші жүйелердің функцияларын орындауы мүмкін, ал жеке мәселелердің
орындалуын бөлімше емес, нақты мамандарға тапсырылуы мүмкін. Кейбір
функциялар қатары жергілікті басқару органдарының құрылымы басқару
қызметіне кірмейтін басқа бөлімшелерге берілуі де мүмкін. Жеке функцияларды
техникалық даму бөлімшелері орындауы мүмкін. Кейбір функциялар ( мысалы,
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйесін
ақпараттық қамтамасыз ету) басқаруды ұйымдастыру жөніндегі кіші бөлімдердің
құзырына берілуі мүмкін.
Курстық жұмыстың мақсаты - жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функцияларын талдау. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау
қажет:
- жергілікті басқару органдарына түсініктеме беру;
- жергілікті басқару органдарының құрылымы мен функцияларына талдау
жасау;
- жергілікті билік органдарынының құрылымы мен функцияларын
жетілдіру;
Зерттеу объектісі Қазақстан Республикасының жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары болып табылады.
Зерттеу пәні мемлекет тарапынан билік органдарының қызметінің сапасын
көтеруге бағыттар жасау мен дамыту механизмдері болып табылады.
Жұмыстың теориялық және методикалық негізі болып мемлекеттік
теориясының әліппесінен бастап, оның қалыптасуының неғұрлым тереңірек
әдістемелік мәселелеріне дейін атақты экономист- ғалымдардың қомақты
еңбектері болды. Олардың қатарында Гордиенко Ю.Ф., Обухов Д.В., Самыгин
С.И. және т.б атауға болады
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функциялары басқару жүйесі мақсаттарының, функцияларының,
ұйымдастырушылық құрылымның қалыптасуларынан, басқарушылық шешімдерді
негіздеу, өңдеу, қабылдау және орындау процестерінде мамандар мен
жетекшілердің тігінен және көлденеңінен функционалды өзара байланыстардың
қалыптасуынан тұрады.
Зерттеудiң тәжiрибелiк маңыздылығы Жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыды басқарудың екі бағыты бар. Бірінші бағыты
бойынша, бизнестің стратегиялары шеңберінде ұйым мен жұмыскерлер арасындағы
қарым-қатынастарды реттеу негізінде ұйымның бәсекеге қабілеттілік
жағдайлары мен ұзақ мерзімді дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызады.
Екінші бағыты бойынша, ағымдағы билік органдары қызметілық жұмыстар
жүргізіледі: билік органдары қызметілар қажеттілігінің қазіргі жағдайы мен
жоспарлауы, штаттық кестелерді жасау; Ұйымдарда әлеуметтік мәселелерді шешу
үшін әлеуметтік зерттеу немесе қызмет көрсету бөлімдері ашылды. Бірқатар
ұйымдарда Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқару бойынша директор орынбасарының жетекшілігімен билік органдары
қызметілармен жұмыс істеуге қатысы бар бөлімдерді біріктіретін Жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйелері құрылады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Қорытындылар мен ұсыныстар келтірілген.
1 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНА ТҮСІНІКТЕМЕ
1.1 Жергілікті басқару органдарының мәні
Нарықтың қалыптасуы бүтіндей бұрынғы ескі ойлар, әдістер мен тәсілдер
негізінде билік органдары қызметілар қызметін шешуге мүмкін болмайтын жаңа
мәселелердің қатарына қойып отыр. Бүгінгі таңда күрделі мәселелердің бірі
ретінде билік органдары қызметілар жұмысын қайта құру өткір түрінде белгілі
болып тұр.
Экономиканың барлық салаларындағы сияқты өнеркәсіпте де:
- өндірісті үдету мәселелері;
- оның тиімділігін жоғарылату:
- ардақты және тапшы билік органдары қызметілық ресурстрды дұрыс
пайдалану кәсіпорындардың олар үшін жаңа экономикалық жағдайларға
үйрену және өмір сүруі үшін алдыңғы қатарға шығып, ең маңызды мәнге ие
бола бастады.
Нарықтық жағдайында кәсіпорынды жұмысқа дайындауды жақсарту үшін бізге
қысқа мерзім ішінде билік органдары қызметіларға байланысты жұмыс жүйесін –
билік органдары қызметіларды бағалау және аттестациялау; іріктеу; даярлау;
біліктілігін жоғарылату; жетекші қызметкерлерге резервтер дайындау жұмысын
толығымен қайта құру керек. Сонымен қатар, билік органдары қызметілар
қызметіндегі жұмыскерлердің де өздерінің кәсіби деңгейлерін жоғарылатулары
керек, барлық деңгейдегі жетекшілер өздерінің қол астындағы жұмыскерлердің
потенциалын тиімді пайдалануда, дамытуда және айқындауда іс жүзінде
жауапкершілігін күшейтуі керек [14].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функциялары қызметін
ұйымдастыруға және оны ресурспен қамтамасыз етуге қойылатын негізгі
талаптар. Кәсіпорынның билік органдары қызметілық қызметі – кәсіпорынды
басқару шеңберінде таңдалған саясат бойынша басқаруға бел буған қызметтегі
тұлғалар мен қоса арнайы құрылымдық бөлімшелердің жиынтығы.
Билік органдары қызметілық қызметтің функциялары, құрылымы және
мәселелері экономикалық даму сипатымен, өндіріс алдында тұрған мақсаттар
мен мәселелерді орындауда жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыдың атқаратын рөлін кәсіпорын басшылығының түсінуімен тығыз
байланысты.
Бүгінде отандық кәсіпорындардың билік органдары қызметілар бөлімінің
қызметі жұмыс күшін жалдау, жұмыстан босату, іс-қағаздарын жүргізу, оқытуды
ұйымдастыру, билік органдары қызметілардың білімін жоғарылату және қайтадан
даярлау жұмыстарымен шектеледі. Соңғы функцияларды орындау үшін билік
органдары қызметіларды дайындау немесе оқыту бөлімдері құрылады. Бұл
келеңсіздік билік органдары қызметі бөлімін сырттан жұмыс күшін жалдау
қатынастарында құрылымдық бөлімшелер жетекшілерінің тапсырмасы мен
кәсіпорын басшылығының жарлығын ғана орындайтын мәртебесі жоқ қосалқы
құрылымдық бөлімшеге айналдырады.
Билік органдары қызметілар бөлімі билік органдары қызметілық
жұмыстардың әдістемелік те, ақпараттық та, үйлестіруші де орталығы емес.
Олар құрылымдық жағынан еңбекті ұйымдастыру және жалақы төлеу, еңбекті
қорғау және қауіпсіздік техникасы, құқық бөлімдері және басқа да билік
органдары қызметіларды басқару функцияларын орындайтын бөлімдерден
бөлектендірілген. Көбінесе ұйымдарда әлеуметтік мәселелерді шешу үшін
әлеуметтік зерттеу және қызмет көрсету қызметтері өз алдына жеке құрылады
[15].
Шағын мамандандырылған құрылымдық бөлімшелердің басы бірікпеушіліктің
әсерінен билік органдары қызметілармен жұмыс істеудің тиімділігі азайып,
билік органдары қызметіларды қалыптастыру және тиімді пайдалану мәселелерін
кешенді түрде шешуге бұл келеңсіздік мүмкіндік бермеді. Үлкен жұмысты,
әсіресе билік органдары қызметіларды іріктеуге, орналастыруға және
пайдалануға байланысты жұмыстарды сызықтық жетекшілер орындады, ал олардың
басты міндеті өндірістік тапсырмаларды өз уақытында сапалы орындау
болғандықтан, олар жұмысты жоғары деңгейде орындай алмады.
Билік органдары қызметілар жұмысы тек қана ағымдағы жұмспен айналысып,
жоспарлау, ұйымдастыру, үйлестіру, бақылау функциялары жүктелмеді.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функциялары басқару
қызметі, әдеттегідей, ұйымдастырушылық мәртебесі төмен, кәсіби қатынаста
әлсіз болып табылады. Сондықтан да Жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функцияларыды басқару және оның жұмыс істеуіне қажетті жағдайларды
жасау үшін керекті мәселелерді орындай алмады.
Олардың ішіндегі ең маңыздылары:
- әлеуметтік-психологиялық диагностика;
- топтық және жеке адамдардың қарым-қатынастарын, басшылықтың көзқарасын
талдау және реттеу;
- өндірістік және әлеуметтік дау-жанжалды және есеңгіреуді болдырмауды
басқару;
- билік органдары қызметіларды басқару жүйесін ақпараттық қамтамасыз
ету;
- жұмыспен қамтуды басқару;
- бас лауазымды қызметтерге үміткерлерді іріктеу және бағалау;
- билік органдары қызметілық потенциалды және Жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функцияларыдың қажеттілігін талдау;
- билік органдары қызметілар маркетингі;
- іскерлік мансапты жоспарлау және бақылау;
- жұмыскерлердің кәсіби және әлеуметтік жағдайға тез бейімделуіне жағдай
жасау;
- еңбек мотивациясын басқару;
- еңбек қатынастарының құқықтық мәселелерін қамту;
- психофизиология, еңбектің эргономикасы мен эстетикасы туралы
жұмыстарды басқару.
Егер әміршілдік-әкімшілік жүйесінде бұл мәселелер екінші дәрежеде
болса, нарыққа өту жағдайында олар алдыңғы қатарда орын алып, оның
шешілуіне әрбір ұйым мүдделі болып отыр [16].
Билік органдары қызметілар қызметін басқарудағы ұйымдастырушылық
құрылымы. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқару мәселелері мен негізгі талаптардың өзгеруіне байланысты билік
органдары қызметі қызметінің мәселелері, функциялары және құрылымы өзгеріс
тапты.
Әңгіме кәсіпорында көп функционалды билік органдары қызметілар
қызметін бір бүтін етіп қалыптастыру, біріңғай тұтас жетекшілікке қарайтын,
қандай да бір деңгейде адамдармен жұмыс істеумен айналысатын, өндірісті
бсқару жүйесіндегі құрылымдық бөлімшелердің барлық жұмыстарын ұйымдастыру
жайында болып отыр. Тек осындай жағдайда ғана өндірісті дамыту мақсаттары
мен оны жүзеге асыратын жұмыскерлердің қажеттіліктерімен біріктіруге,
кәсіпорынның даму стратегиялары мен онымен айналысатын билік органдары
қызметілардың дамуын меңгеруге мүмкіндік туады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару –
бұл функция тек қана билік органдары қызметілар қызметіне жатпайды. Осы
және басқа да бағыттағы жұмысқа өз құзырының көлемінде жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары басқарудың басқа да субъектілері -
өндірістік бөлімшелердің сызықтық жетекшілері оған бағынатын мамандармен
бірге міндетті түрде қатысады.
Қазіргі жағдайда билік органдары қызметілық қызмет билік органдары
қызметілармен жұмыстың барлығында ұйымдастырушы және үйлестіруші болуы
қажет. Ол құрылымдық бөлімшелерде билік органдары қызметілар саясатын
жүзеге асыруда бақылаушы функциясын, еңбекақы төлеуді, жұмыскерлерге
медициналық қызмет көрсетуді, ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық жағдайды,
жұмыскерлерді әлеуметтік қорғауды қадағалауы керек.
Кәсіпорындағы билік органдары қызметінің тиімділігі оның әрбір
құрылымдық бірлігінің атқаратын функциясының құрылымдығы мен нақтылығына;
қызметтің өз ішіндегі құрылымдық бөлімшелердің өзара байланысқан
жұмыстарына; билік органдары қызметілық қызметтің кәсіпорындағы техникалық
және экономикалық қызметтерінің жұмысымен органикалық байланыстарына;
қызметті билік органдары қызметілармен қамтамасыз етуге байланысты болады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
қызметінің құрылымын жобалау кезінде бөлімнің құрамында жеке топтың құрылуы
үшін, жұмыс көлемі екі-үш адам атқаратын деңгейден кем болмауы керек [17].
Бірқатар ұйымдарда билік органдары қызметілармен жұмыс жүргізуге
қатысы бар, жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқару жөніндегі директор орынбасарының (вице-президенттің) біріңғай
жетекшілігіндегі барлық бөлімшелерді біріктіретін жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйесі қалыптасады.
Ұйымның жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыын
басқару жүйесі – жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқарудың функциясын жүзеге асыратын жүйе. Ол жалпы және
сызықтық жетекшіліктің кіші жүйелерінен, сонымен қатар, біркелкі
функцияларды орындауға мамандандырылған функционалды кіші жүйелердің
қатарынан тұрады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды жоспарлау
және маркетингтің кіші жүйесі келесі функцияларды орындайды: билік
органдары қызметілар саясатын және жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функцияларыды басқару стратегиясын жасау, билік органдары қызметілар
потенциялын және еңбек нарығын талдау, билік органдары қызметіларды
жоспарлауды ұйымдастыру, жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыға деген қажеттілікті жоспарлау және болжау, жарнаманы
ұйымдастыру, билік органдары қызметіларды ұйымдастыруды қамтамасыз ететін
сыртқы ақпарат көздерімен өзара байланыстарды қолдау.
Еңбек қатынастарын басқарудың кіші жүйесі: топтық және жеке өзара
қарым-қатынастарды талдау және реттеу, өндірістік келіспеушіліктер мен
келеңсіздіктерді басқару; әлеуметтік-психологиялық диагностика, өзара
қатынастардың этикалық нормаларын сақтауды бақылау, кәсіподақпен өзара
қарым-қатынастарды басқару жұмыстарын жүргізу.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыдың мінез-
құлқын мотивациялауды басқарудың келесі функцияларды орындайды: еңбектік
мінез-құлықтың мотивациясын басқару, еңбек процесін нормалау және тарифтеу,
еңбекақы төлеу жүйесін жасау, жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыдың таза табыс пен қорға қатысу, жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыды моральдық марапаттау түрлерін жасау, жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйесін нормативті-
әдістемелікпен қамтамасыз етуді ұйымдастыру [2].
Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын дамытудың кіші жүйесі келесідей
функцияларды орындайды: басқарудың қалыптасқан ұйымдастырушылық құрылымын
талдау, басқарудың жаңа құрылымын жобалау, штаттық кестені жасау.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесін құқықтық қамтамасыз етудің кіші жүйесі: еңбек қатынастарының
құқықтық мәселелерін шешу, жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқару бойынша үкім шығаруға және басқа да құжаттарға
келісім алу, шаруашылық іс-әрекеттердің құқықтық мәселелерін шешу, заң
жөніндегі мәселелер бойынша кеңес беру жұмыстарын атқарады [20].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесін ақпараттық қамтамасыз етудің кіші жүйесі келесі функцияларды
орындайды: жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
есепке алу және статистикалық мәліметтер жинау, жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйесін ақпараттық және
техникалық қамтамасыз ету, кәсіпорын ақпараттары органдарының жұмысын
ұйымдастыру, патенттік-лицензияық іс-әрекеттерді жүргізу.
1.2 Жергілікті басқару органдарының құрылымы
Билік органдары қызметілық жоспарлаудың негізігі кезеңдері. Билік
органдары қызметілық саясаттың болашағына бағытталған ұзақ мерзімді
тұжырымдаманы билік органдары қызметілық жоспарлаудың көмегімен орындауға
болады. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқарудың бұл әдісі жұмыс берушілер мен жұмыс алушылардың мүдделерін
келістіруге және теңестіруге мүмкіндік береді.
Билік органдары қызметілық жоспарлаудың мақсаты адамдарға керек
уақытында қажетті көлемде, олардың қабілеттілігі мен бейімділігіне сәйкес
және өндірістің талаптарына сай жұмыс орындарын ұсынумен анықталады. Жұмыс
орындары өнімділігі мен мотивация тұрғысынан қарағанда жұмыс
істейтіндерге ұтымды түрде өз мүмкіндіктерін дамытуға, еңбектің тиімділігін
қамтамасыз етуге және адам үшін қажетті жағдайлар жасау талаптарына жауап
беретіндей, сондай-ақ жұмыспен қамтитындай мүмкіндіктер беруге тиісті.
Ұйымның жеке бөлімдерінің бірлігі мен өзара байланыстарын жоспарлауда
үйлестіру және интеграциялау түрінде жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыдар жөніндегі жоспарлардың келісушілігі сияқты
қағидасын сақтауды талап етеді. Үйлестіру көлденеңінен - бір деңгейдің
бөлімдер арасында, ал интеграция тігінен, жоғары және төмен тұратындар
арасында орындалады.
Жоспарлаудың ең маңызды қағидасы үнемділік, яғни жоспарларды құруға
жұмсалған шығындар оның орындалу нәтижесінен төмен болуға тиісті деп
саналады. Жоспарлаудың тағы да бір қағидасы жоспарлардың орындалуына
қажетті жағдайларды жасау болып табылады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды жоспарлау
әдістері. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыдарды
жоспарлауда қолданылатын әдістер:
- баланстық (теңгермелі) тәсілдер ұйымдағы бар ресурстар мен жоспарлы
мерзімдегі оларға деген қажеттіліктің өзара байланысына негізделеді;
- нормативті тәсіл белгілі мерзімдегі жоспарлық тапсырыстың негізгі
өнім бірлігіне (берілген жағдайда – жұмыс уақыты, т.б.) шаққандағы әр
түрлі ресурстар (біздің жағдайымызда – еңбек ресурстарының)
шығындарының өлшеміне байланысты;
- математика-статистикалық тәсілдер -әр түрлі модельдер негізіндегі
үйлесімді есептеулер [21].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларымен атқаратын
жұмыстың оперативті жоспарының құрылымы. Жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларымен атқаратын жұмыстың оперативті жоспарын жасау
үшін арнайы жасалған сауалнаманың көмегімен келесі мәліметтерді жинау
керек:
1. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыдың
тұрақты құрамы жөнінде (аты-жөні, мекен-жайы, жасы, жұмысқа тұрған уақыты
және т.б.);
2. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыдың құрамы
жөнінде (біліктілігі, жынысы, жасы, ұлты, мүгедектердің үлес салмағы,
жұмысшылардың, қызметкерлердің, білікті жұмысшылардың үлес салмағы және
т.б.);
3. Билік органдары қызметілардың тұрақсыздығы жөнінде;
4. Өндірістің тоқтап тұруы мен адамдардың науқастануына байланысты
уақыттың жоғалуы туралы;
5. Жұмыс күнінің көлемі туралы;
6. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақылары туралы;
7. Әлеуметтік сипаттағы қызмет көрсетулер туралы [3].
Сауалнамаларды өндірістік мақсаттармен қатар билік органдары
қызметілық жоспарлануға да пайдалана алатындай етіп құру керек. Жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функциялары жайында ақпараттар барлық
оперативті мәліметтердің жиынтығынан тұрады және олардың өңделуі билік
органдары қызметілық жоспарлау үшін қажет.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыға
қажеттілікті жоспарлау. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыға қажеттілікті жоспарлау билік органдары қызметілық жоспарлау
процесінің бастапқы сатысы болып табылады. Ол нақты және жоспарланған жұмыс
орындары, ұйымдастырушылық-техникалық іс-шараларды жіргізуі жоспары,
штаттық кесте және бос орындарды толтыру жоспарлары туралы мәліметтерге
негізделеді.
Әрбір нақты жағдайда жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыға қажеттілікті анықтауда сол бөлімдердің жетекшілерінің қатысуы
қажет.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
қызметінің құрылымдық орналасқан орны келесі нұсқалардың біріне сәйкес
келуі мүмкін:
1) қызмет штабтық орган ретіндегі құрылым бойынша ұйымның жетекшісіне
бағынады;
2) қызмет ұйымның басқару құрылымына кіріп, жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары бойынша тағайындалған басшының
жетекшілігінде болады;
3) штабтық орган ретіндегі қызмет құрылымы бойынша функционалды
бағыттағы директорға бағынады;
4) қызмет құрылым бойынша әкімшілік ету жөніндегі маманның
жетекшілігіне бағынады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларын басқару
жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымы. Жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыды басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымы –
бұл жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесі мен лауазымды тұлғалардың өзара байлансқан жиынтығы.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымын жасау келесі кезеңдерден тұрады:
- жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесінің мақсатын қалыптастыру;
- басқару функциясының құрамын анықтау;
- басқару функциясының құрамын қалыптастыру;
- ұйымдастырушылық құрылымның кіші жүйелер құрамын қалыптастыру;
- барлық деңгейдегі бөлімшелердің мамандары мен жетекшілердің құқықтары
мен жауапкершіліктерін анықтау;
- кіші жүйелер арасында байланыстарды бекіту;
- бөлімшелердің саны мен атқаратын функцияларының еңбек сыйымдылығын
есептеу;
- ұйымдаструшылық құрылымның кескін үйлесімін (конфигурациясын) құру.
Осы уақытқа дейін жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқару бойынша жұмыстың көп бөлігін ұйымның әр түрлі
бөлімдерінің бөлім жетекшілері орындап келеді.
Ұйымда жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқару бойынша негізгі құрылымдық бөлім- билік органдары қызметілар бөлімі
болып табылады. Ол билік органдары қызметіларды жұмысқа қабылдау, босату,
оқыту біліктілігін көтеру және қайта даярлау функцияларын атқарады. Соңғы
екі функцияны орындау үшін көп жағдайда билік органдары қызметіларды
даярлау бөлімі немесе оқыту бөлімдері құрылады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функциялары басқару
қызметінің құрылымы көп жағдайда ұйымның сипатымен, көлемімен, сонымен
қатар, ұйымды басқарудың қазіргі әрекет етуші жүйесімен анықталады, кіші
және орта ұйымдарда жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқару жөніндегі көп функцияларды бөлімше жетекшілері, ал
ірі ұйымдарда оларды орындайтан жеке өзіндік құрылымдық бөлімшелер
қалыптастырады [23].
Кәсіпорынның жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыын басқару өзара байланысқан іс-әрекет түрлерінің кешенінен
тұрады:
1) кәсіпорын іс-әрекетінің стратегиясына сәйкес әр түрлі біліктілігі
бар жұмысшылар, инженерлер, менеджерлерге деген қажеттілігін анықтау;
2) еңбек нарығын талдау және жұмысбастылықты басқару;
3) жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды іріктеу
және бейімдеу;
4) кәсіпорын қызметкерлерінің мансабын, олардың кәсіби және әкімшілік
өсуін жоспарлау;
5) еңбек етуді қолайлы жағдайлармен қамтамасыз ету, соның ішінде әрбір
адам үшін игілікті әлеуметтік-психологиялық хал-ахул құру;
6) өндірістік процестерді ұйымдастыру, еңбек шығындары мен нәтижелерін
талдау, құрал-жабдықтар бірлігінің саны мен әр түрлі топтардағы жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функциялары саны арасындағы тиімді
қатынасты бекіту;
7) еңбек өнімділігін басқару;
8) тиімді іс-әрекетті мотивацялау жүйесін жасау;
9) еңбекақы төлеу жүйесін жобалау;
10) кәсіпорынның әлеуметтік саясатын жасау және жүзеге асыру;
11) дау-жанжалдан сақтау және болдырмау.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқарудың
шартты қағидаларына жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқару функцияларының қалыптасуы мен өндірістің мақсаты және
өзгеру жағдайлары жатады.
Адам ресурстарын басқару тұжырымдамасының шеңберінде жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функциялары негізгі капиталға теңестіру
құқығына ие және оған жұмсалған шығын ұзақ мерзімді инвестиция ретінде
қарастырылады; билік органдары қызметілық жоспарлау өндіріспен үйлеседі
және қызметкерлер корпорациялық стратегиялардың объектісі болады; еңбекті
топпен ұйымдастыру белсенді енгізіледі, сондықтан да бар күш команда
құруға, адамдардың қабілеттілігін қалыптастыруға бағытталады; билік
органдары қызметілық қызметтер ұйымдастырушылық және талдау-сараптау
мәселелерін шешеді, сонымен қатар, компанияда қызметкерлердің меңгеруін
жеңілдету мақсатында бөлімше жетекшілеріне қолдау көрсетіледі.
Ұйымдастырушы-әкімшілік әдістері негізінде жетекшінің билігіне, оның
құқығына, тәртіпті ұйымдастыру мәніне және жауапкершілігіне тіреледі.
Экономикалық әдістер қызметкерлерді экономикалық ынталандыруына
негізделсе, ал әлеуметтік-психологиялық әдістер оның әлеуметтік
белсенділігін жоғарылату мақсатында қолданылады. Экономикалық әдістердің
көмегімен ұжымның, жеке жұмыскерлердің материалдық ынталандруы орындалады.
Әлеуметтік-психологиялық әдістер еңбек ұжымында кездесетін жеке қарым-
қатынастар байланысына әсер ететін арнайы әдістердің жиынтығын білдіреді.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқарудың
мазмұны – кәсіпорынның тиімді әрекет етуі мен ондағы жұмыс істейтіндердің
жан-жақты дамуын қамтамасыз ету мақсатында жұмыскердің еңбек ету сапасын
пайдалану үшін жағдай жасау, кәсіпорын деңгейіндегі жұмысшы күшін
қалыптастыру, бөлу, қайта бөлу процестеріне өзара байланысқан ұйымдастырушы-
экономикалық және әлеуметтік шаралардың көмегімен жүйелі, жоспарлы түрде
ұйымдастырылған әсері [25].
Ұйымдарда билік органдары қызметіларды жұмысқа тартуды ұйымдастыруда
жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларымен атқаратын
жұмыстың шешімін табатын проблемалардың бірі – олардың еңбекке бейімделуін
жоспарлау болып табылады. Жұмыскер мен ұйым жұмыс барысында өзара бір-
біріне үйреніп, қызметкерлер жаңа кәсіби және еңбектің әлеуметтік-
экономикалық шарттарына бейімделе бастайды.
Бейімделудің екі түрі бар;
- алғашқы, яғни кәсіби іс-әрекет тәжірибесі жоқ жас билік органдары
қызметілардың үйренуі;
- туынды, яғни кәсіби іс-әрекет тәжірибесі бар жұмыскердің үйренуі.
Еңбек нарығында қызмет ету барысында туынды бейімделудің рөлі арта
түседі. Бұл жағдайда жас жұмыскерлердің бейімділігіне көп көңіл бөлетін
шетел фирмаларының тәжірибесін мұқият зерттеп білу қажет.
Сыртқы еңбек нарығынан біліктілігі жоғары жаңа мамандарды іздемей-ақ
жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды оқытуды
жоспарлау арқылы жұмыскердің меншікті өндірістік ресурстарын пайдалануға
мүмкіндік береді. Сонымен қатар, мұндай жоспарлау жұмыскердің жұмысқа
жұмылуына, мотивациялануына және тезірек бейімделуіне жағдай жасайды. Ол
жұмыскердің өндірістің өзгермелі жағдайында сол жұмыс орнында-ақ бейімделу
процесін жылдамдатады. Іс жүзінде ұйымда жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыды оқытудың екі түрі қалыптасқан: жұмыс орнында
және жұмыс орнынан тыс жерде [25].
Жұмыс орнында оқыту арзан әрі жедел болып табылады, күнделікті
жұмыспен тығыз байланысының бар болуымен сипатталады және дәрісханада
оқытуға әдеттенбеген жұмыскердің оқу процесін меңгеруін жеңілдетеді.
Жұмыс орнынан тыс жерде оқыту барынша тиімді, бірақ қосымша қаржылай
шығындарды талап етеді және жұмыскерді өзінің қызметтік міндеттемелерінен
алшақтатады.
Еңбек өнімділігі мен пенрсонал санын жоспарлау жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары шығынын төмендетуге мүмкіндік
беретін көзін іздеудің қажетті құралы болады. Жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары санын есептегенде нормативтік негізі
ретінде өнім бірлігіне шаққандағы жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функцияларыдың үлес шығынын ескеру қажет. Ол ұқсас бәсекелесуші
ұйымдардың бәсекелесуінің нәтижесінде қалыптасады. Еңбекақы және жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функциялары шығынының шекті мүмкін
болатын көлеміне қарай жоспарлау керек, тек сонан соң ғана қажетті еңбек
өнімділігінің деңгейі мен жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыдың жеткілікті және мүмкін болатын санын анықтау қажет.
Еңбек ұжымының тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіш билік органдары
қызметілар ағымы болып табылады. Ол белгілі мерзімдегі жұмыстан
босатылғандар санының осы мерзімдегі жұмыскердің орташа тізімдік санына
қатынасымен анықталады.
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫНА ТАЛДАУ
2.1 Басқару органдарының құрылымының ерекшеліктері
Жұмысқа қабылдау процесі мен оның сипаттамасы. Жұмысшы күшін жинақтау
келешек өзгерістерді (зейнеткерлікке шығу, контракт (келісімшарт)
мерзімінің аяқталуы, өндірістік іс-әрекет бағыттарының өзгеруі және оларда
қызмет жасайтын билік органдары қызметілардың қысқаруын және т.б.) ескере
отырып, барлық жұмыс орындарында үміткерлерді дайындаумен түсіндіріледі.
Жинақтау дәстүрлі түрде сыртқы және ішкі болып екіге бөлінеді.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
процесіндегі бастапқы кезеңі – билік органдары қызметіларды жинақтау және
іріктеу. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқарудың барлық келешектегі іс-әрекеттерді ұйымға қандай адамдар
жинақталғанына және іріктелгеніне байланысты болады. Қажетті жұмыскерлерді
жалдау үшін төмендегілерді білу қажет:
- жұмыс кезінде олар қандай тапсырмаларды орындайды?
- олардың жеке және қоғамдық сипаттамалары қандай?
Бұл мағлұматарды жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқарудағы ең маңызды мәселе болатын жұмыстардың мазмұнын
талдау арқылы алуға болады.
Жұмыс мазмұнын талдау – бұл жұмыстардың мазмұнын жүйелі және терең
зерттеу процесі. Мұндай талдаудың әр түрлі тәсілдерді пайдалану арқылы
жүргізуге болады. Егер бұл күнделікті әр түрлі жұмыстарға қатысты болса,
онда жақсы бақылау ақпарат көздері есебінде күнделікті бақылау жүргізген
жөн. Кейбір жағдайда бұл ақпаратты алу үшін тікелей орындаушылар мен
олардық бастықтарының (шеберлер, бригадирлер т.б.) көмегіне жүгінеді.
Дегенмен мұндай зерттеулерде субъективті факторлардың әсері күшті болады.
[8]
Жұмыс мазмұнын талдау арқылы лауазымдық нұсқауларды жасауға мүмкіндік
туады. Бұл іс қағазына орындаушылардың негізігі мәселелері, керекті
дағдылары, жауапкершіліктері және құзыры көрсетіледі.
Жұмысқа қабылдау процесі келесі кезеңдерден тұрады:
- бос орында жұмыс істеу үшін үміткерлерге қойылатын талаптарды
нақтылау;
- үміткерлерді іріктеп алу;
- үміткерлерді сұрыптап алу;
- жұмысқа қабылдау.
Жұмысқа үміткерлерді іріктеу процесін жеңілдету үшін лауазымдық
нұсқаудан басқа берілген лауазымды жұмысты тиянақты орындау үшін керек
болатын талаптардың сипаттамасы көрсетілген іс қағаздары болуға тиісті:
- мамандық картасы;
- біліктілік картасы (тамаша қызметкердің суреті).
Лауазымдық нұсқау негізінде жасалған мамандық картасы төмендегідей
мамандықтың сипаттамасынан тұрады:
- жалпы білім;
- арнайы білім;
- шет тілін білуі;
- компьютерде жұмыс істей білуі және т.б [20].
Жеке басының сипаттамасын және кәсіптік даму әлеуетін анықтау үшін
біліктілік картасын жасайды. Біліктілік дегеніміз адамның жеке басының
сипаттамасы, оның белгілі бір функцияны орындау қабілеттілігі, мінез-
құлқының және әлеуметтік рөлінің түрі.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды жинақтау
процесіне әсер ететін факторлар. Барлық жұмыс орындарына үміткерлерді
қабылдаудағы жұмысшы күшін жинақтау ішкі фактарларға байланысты болады,
соның ішінде:
- зейнеткерлікке шығу;
- контракт (келісімшарт) мерзімінің аяқталуы;
- өндірістік іс-әрекеттер бағыттарының өзгеруі;
- билік органдары қызметілардың қысқаруы.
Сыртқы факторларға жататындар:
- үкіметтік және кәсіподақтық шектеулер;
- жұмысқа қабылдауда жіктеулерге тиым салатын заңдар;
- жұмысшы күші нарығына бағыт алу;
- жұмысшы күшінің құрамы;
- ұйымның орналасқан жері.
Мансапты таңдау процесі. Жоспарлы қызметтік мансапты, жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функцияларынің еңбегіне ақы төлеу мен
шарттарын кешенді бағалау, Жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функциялары орнына дұрыс орналастыру арқылы жұмыс орнын бір-бірімен тиімді
алмастыруға болады. Билік органдары қызметіларды ғылыми негізделген түрде
орналастыру келесілерді қарастырады:
- қызметтік мансапты жоспарлау; жұмыскердің әлеуетін және жеке адамның
жұмысқа қосқан үлесін бағалау, жасы, өндірістік стажы, біліктілігі
және бос жұмыс орындарының (қызметтерінің) санына байланысты жүзеге
асырылады;
- еңбек шарттары мен жалақы; шартта көрсетілген кепілдемеленген еңбекақы
мөлшері мен сыйақы, жұмыс орнын жабдықтау, әлеуметтік игіліктер мен
кепілдемелер арқылы анықталады;
- билік органдары қызметілардың жоспарлы түрде жұмыс орнын ауыстыру.
Билік органдары қызметіларды жоғарылату, орнын ауыстыру, төмендету
және жұмыстан босату жұмыскерлерді бағалаудың нәтижелері мен олардың
өмірлік көзқарасының еңбекақы төлемі шарттарына сәйкестігіне байланысты
орындалады.
Билік органдары қызметіларды орналастыруда негізгі мәліметтерге
жататындар:
- қызметтік мансаптың моделі;
- кәсіпорынның философиясы;
- еңбек туралы кодекс;
- аттестациялық комиссияның материалдары;
- қызметкерлердің шарттары;
- штатық кесте;
- қызметтік нұсқаулар;
- қызметкерлердің жеке шаруалары;
- еңбекақы төлеу ережелері;
- билік органдары қызметілардыорналастыру жайлы ережелер [22].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
жинақтаудың сыртқы көздеріне ұйымда жұмыс істеуге қабілетті, бірақ дәл
қазір істемейтін адамдардың анықталмаған саны жатады. Жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функцияларыды жұмыспен қамту орталықтары арқылы
және бұқаралық ақпарат құралдары арқылы іздеуге болады.
Ішкі көздердің артықшылықтары:
- өзін-өзі көрсете білу мүмкіндіктері табысты жұмыс істеу арқылы ғана
мүмкін деген ұғым туады;
- бұрыннан белгілі қызметкермен жұмыс істеуге мүмкіншілік туады;
- жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды жинақтауға
қаржы шығындары азаяды.
Ішкі көздердің кемшіліктері:
- қызметкерлердің арасында өзара жеке қатынастардың өшігуі қаупі болуы
мүмкін;
- туысқандық қарым-қатынастар пайда болуы мүмкін.
Сыртқы көздердің артықшылықтары:
- үміткерлердің көпшілік ішінен керек адамды таңдап алу мүмкіншілігі;
- жаңа адамдар жаңа идея мен жаңа тәсілдерді алып келеді.
Сыртқы көздердің кемшіліктері:
- жаңа жұмыскердің бейімделуіне кететін көп уақыт;
- бұрыннан жұмыс істейтіндердің арасында моральдық-психологиялық
жағдайдың нашарлауы мүмкін.
Үміткерлерді тарту үшін ұйым бірқатар әдістерді пайдалануы мүмкін.
Олардың әрқайсысының өздеріне тән жетістіктері мен кемшіліктері бар:
- ұйым ішінен іздеу; көптеген ұйымдар еңбек нарығына шығудан бұрын
үміткерлерді өз үйінде іздеуден бастайды, ішкі іздеудің барынша кең
таралған әдістері түрінде бос жұмыс орындары жайында ішкі ақпарат
құралдарына жариялау, сонымен қатар, бөлім жетекшілеріне білетін
таныстарын ұсынуды және талап етілетін мінездемемен қызметкерлерді
іріктеу мақсатында олардық жеке іс қағаздарын талдау болып табылады;
- қызметкерлердің көмегімен іріктеу;
- өзін-өзі ұсынған үміткерлер;
- бұқаралық ақпараттар арқылы хабарландыру;
- институттар мен басқа оқу орындарына шығу;
- жұмыспен қамтудың мемлекеттік агенттері;
- жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды іріктеуге
қатынасатын жеке агенттер [13].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды сұрыптау.
Ұйымның келешек қызметкерлерін іріктеудің негізі деп үміткерлерді сұрыптау
кезеңін түсінеміз. Бұл кезеңнің мазмұны көп жағдайда ұйымның дәстүріне,
мәдениетіне, қызметтің сипатына байланысты болады. Кәсіпорынның болашақ
қызметкерге қоятын талаптарына сәйкес болуын байқау үшін іріктеудің
бірінші кезеңі үміткерлердің тізімін талдаудан басталады. Бірінші
іріктеудің мақсаты бос қызмет орнына қажетті қызметкерлерді таңдау, ол үшін
көлемі аз сұрыптамалық сипаттаманы қанағаттандырмайтын үміткерлрді шығарып
тастау. Бірінші іріктеу анкеталық мәләметтер негізінде жүзеге асырылыды.
Бірінші іріктеудің шешетін мәселесі ұйымның жеке дара жұмыс істей алатын
үміткерлердің шектеулі санын анықтау болып табылады.
Билік органдары қызметілар бөлімінің қызметкері әңгіме барысында
кәсіпорын жайында неғұрлым шындықты көрсететін толық ақпарат беруге тиісті.
Билік органдары қызметі бөлімінің қызметкері техника маманы
болмағандықтан, талдау қабілеттілігін, ұйымда жұмыс істей алатын
мүмкіншілігін, мінез-құлқын, өмірлік философиясын, мотивация мен еңбекке
қабілеттілігін бағалайтын жалпы сипаттамамен анықтауы қажет.
Үміткер үшін тікелей жұмысқа қабылдаймыз деп ешқандай міндеттеме
қабылдамай тұрып, мүмкіндігін бағалайтын сынақ мерзімі кейінгі уақытта кең
тарап отыр. Үш айға дейінгі сынақ мерзімінде үміткер қызметтік
міндеттемелерін толық көлемде орындап, еңбекақы алады, бірақ сынақ мерзімі
біткенде ұйымға ешқандай салдарсыз жұмыстан босатылуы мүмкін. Сынақ
мерзімінің ішінде бөлім жетекшісі үміткерге үлкен көңіл бөледі және оның
осы қызметтегі әлеуетін бағалайды. Бұл тәсіл жетекшінің сынақ мерзімінің
соңындағы үміткерді тұрақты жұмысқа қабылдау немесе қабылдамау шешімін әділ
қабылдауға негіз болып саналады [22].
Билік органдары қызметіларды іріктеу түсінігі және оның мақсаттары.
Билік органдары қызметіларды іріктеу үміткердің сапалардың бағалаудың
көмегімен жинақтау барысында талапқа сай келетін үміткерлердің резервінен
тұрады. Билік органдары қызметіларды іріктеуде – оның мақсатын, үміткердің
кәсіби және жеке басының сапаларын, іріктеу тәсілдерін анықтау маңызды.
Билік органдары қызметі бөлімінің мақсаты – үміткердің арасынан талап
етілген нәтижеге қабілеті бар жұмыскерді таңдап алу.
Үміткердің келесідей жалпы сапалары болуы тиіс:
- жоғары біліктілік;
- жеке бас сапалары;
- білімі;
- кәсіби тәжірибесі;
- алдыңғы жұмысынан алған тәжірибесі;
- айналысындағылармен тіл табыса алуы.
Белгілі бір қызметке үміткерді нақты қабылдау – бұл адам ресурстарының
сапасын алдын ала бағалаудың бір түрі.
Ұйымға үміткердің кәсіби сапасын дұрыс бағалау үшін үміткер туралы
анықтамалар алу үшін ол жұмыс істеген кәсіпорынға, бірге оқыған, бірге
жұмыс істеген, спортпен бірге шұғылданған адамдарға мәліметтер алу үшін
жолықса болады.
Үміткердің көрсеткен анкеталық мәліметтерімен танысқаннан кейін және
оны әңгімелесуге шақыру туралы шешім қабылданғаннан соң билік органдары
қызметілар бөлімі үшін ең жауапты кезең – бірнеше тізбекті сатыдан тұратын
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды іріктеу кезеңі
басталады:
- белгіленген тәртіппен анкеталық және автобиографиялық мәліметтерді
рәсімдеу;
- ұсыныстар мен бұрынғы істеген жұмыс орындарын талдау;
- әңгімелесу;
- іскерлік және жеке сапаларын есептегендегі кәсіптік жарамдылығын
айғақтау;
- медициналық бақылау және аппартпен денсаулығын зерттеулер;
- сынақ нәтижелері мен кәсіби жарамдылығы туралы шешім қабылдау;
- жұмысқа қабылдау туралы шешім қабылдау [4].
Іріктеудің әрбір сатысында арыз берушілердің біразы талапқа сай
келмегендіктен немесе басқа шешім қабылдап іріктеу рәсімдерінен бас
тартқандығын үміткерлердің саны азая береді. Таңдау сатысы көп болған
сайын, талаптар да жоғары бола бастайды.
1-саты. Белгіленген тәртіппен анкеталық және автобиографиялық
мәліметтерді рәсімдеу. Алдын ала іріктеуден өткен үміткерлер билік
органдары қызметілар есебіндегі жеке қағазын, өмірбаянын және анкетасын
толтырады.
2-саты. Ұсыныстар мен бұрынғы істеген жұмыс орындарын талдау.
Бұл кезеңде әрбір үміткердің бұрынғы істеген жұмыс орындарын терең
талдауға салып, әңгімелесу үшін сұрақтар дайындалады.
3-саты. Әңгіме өткізу.
Әңгімелесу – жауабы билік органдары қызметілар қызметіне дәл және
кәсіби баға беруіне мүмкіндік тудыратын белгілі бір үлгідегі сұрақтар мен
интервью алу.
Үміткердің сапасына қойылатын талаптар. Кәсіби сапалары:
- өз мамандығы бойынша біліктілігінің жоғары дәрежелігі;
- көп кешенді жұмыстарды орындауға мүмкіншілік беретін басқа кәсіп пен
мамандықты жеткілікті деңгейде меңгеруі;
- жоғары деңгейде орындауға мүмкіндік беретіндей жақсы денсаулық және
дене шынықтыру дайындығы;
- жинақтылық, ұқыптылық, ұйымшылдық, өз жұмыс орнын ұйымдастыра білуі,
өз функцияларын кәсіби орындауы.
Статистика мәліметтері бойынша жұмысқа қабылданған адамдардың көбісі
әрі кеткенде үш айдың ішінде тастап кетеді.
Жаңа жұмыскерді қабылдағаннан кейін бөлім бастығы оны бірге жұмыс
істейтін кісілермен, оның өндірістік функциялармен таныстырып, бөлімнің
ерекшеліктерін түсіндіруі қажет.
Тәжірибеде көбірек кездесетін іріктеу тәсілдері:
- анкеталық мәліметтерді талдау. Менеджер мен мамандарға үміткерлерді
бағалағанда үздіксіз жұмыс істеуіне байланысты өмірлік тәжірибесінің үлкен
мәні бар. Тек осы тұрғыдан ғана оның өмірбаяны талқыланады. Әдетте
талдаудың негізгі аспектісі болып табылатындар: отбасылық қатынастар,
білімнің сипаты, дене шынықтырудың деңгейі, басты қажеттілігі мен мүддесі,
интеллект ерекшеліктері, адамды жақтырмайтыны. Алған мәліметтер билік
органдары қызметілар қызметіне кәсіби және жеке салалардағы оқиғалар мен
жайттарда бөліп көрсетуді жүйелендіруге көмектеседі [12].
- анкета жүргізу. Бұл бұрынғы жұмысындағы тәжірибесі жайында көбірек
білуге, кәсіби қабілеті мен мүдделерін, жеке құштарлығы мен қызығушылығын
білуге мүмкіндік береді. Анкетадағы сұрақтар саны өте аз болуы тиіс және
олар үміткердің болашақ жұмысының өнімділігін айқындайтындай мәліметтерге
байланысты болуы тиіс. Анкета сұрақтары бейтарап болуы жөн, кез келген
жауаптар болуы мүмкіндігін естен шығармай, жауап беруден бас тарту
мүмкіншілігін қалдыру керек. Баптар бір-бірімен байланысты болуы керек.
- әңгімелесу. Ол барлық уақытта болған, болады да және үміткерлерді
іріктеуде негізгі тәсіл болып қала береді. Оның мәнісі-бос жұмыс орнына
орналасуға үміткер мен ұйым уәкілі арасында белсенді түрде ақпараттармен
алмасу. Әңгімелесудің мақсаты-үміткердің кәсіби маңызды іскерлік және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНА ТҮСІНІКТЕМЕ
1.1 Жергілікті басқару органдарының мәні 5
1.2 Жергілікті басқару органдарының құрылымы 9
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫНА
ТАЛДАУ
2.1 Басқару органдарының құрылымының ерекшеліктері 15
2.2 Жергілікті басқару органдары функциялары 21
3 ЖЕРГІЛІКТІ БИЛІК ОРГАНДАРЫНЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫН
ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Жергілікті басқару органдарының құрамы мен құрылымын дамыту 26
3.2 Жергілікті басқару органдарының функцияларын жетілдіру 30
ҚОРЫТЫНДЫ 34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 36
КІРІСПЕ
Зерттелетін тақырыптың өзектілігі. Жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларын басқару жүйесі жалпы және сызықтық басқарудың
кіші жүйелерінен, сонымен қатар, біріңғай функцияларды орындауға
мамандандырылған бірқатар функционалды кіші жүйелерден тұрады.
Жалпы және сызықтық басқарудың кіші жүйесі: ұйымды бүтіндей басқару,
жеке функционалды және өндірістік бөлімшелерді басқару жұмыстарына
атқарады. Жалпы және сызықтық басқарудың кіші жүйесінің функциясын ұйымның
жетекшілері, оның орынбасарлары, функционалды және өндірістік бөлімшелердің
жетекшілері, олардың орынбасарлары, мастерлер, бригадирлер орындайды.
Ұйымдағы жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларын
басқару жүйесі ұйымды бүтіндей және оның жеке бөлшектерін басқаруды
орындайтын сызықтық жетекшілік бөлімдер мен сонымен қатар, келесі
функционалды және қамтамасыз ететін кіші жүйелерден тұрады:
Ұйымның көлеміне байланысты функционалды кіші жүйелердің міндетін
орындайтын бөлімдердің құрамы өзгереді. Кіші ұйымдарда бір бөлімше бірнеше
кіші жүйелердің функцияларын орындауы мүмкін, ал жеке мәселелердің
орындалуын бөлімше емес, нақты мамандарға тапсырылуы мүмкін. Кейбір
функциялар қатары жергілікті басқару органдарының құрылымы басқару
қызметіне кірмейтін басқа бөлімшелерге берілуі де мүмкін. Жеке функцияларды
техникалық даму бөлімшелері орындауы мүмкін. Кейбір функциялар ( мысалы,
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйесін
ақпараттық қамтамасыз ету) басқаруды ұйымдастыру жөніндегі кіші бөлімдердің
құзырына берілуі мүмкін.
Курстық жұмыстың мақсаты - жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функцияларын талдау. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау
қажет:
- жергілікті басқару органдарына түсініктеме беру;
- жергілікті басқару органдарының құрылымы мен функцияларына талдау
жасау;
- жергілікті билік органдарынының құрылымы мен функцияларын
жетілдіру;
Зерттеу объектісі Қазақстан Республикасының жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары болып табылады.
Зерттеу пәні мемлекет тарапынан билік органдарының қызметінің сапасын
көтеруге бағыттар жасау мен дамыту механизмдері болып табылады.
Жұмыстың теориялық және методикалық негізі болып мемлекеттік
теориясының әліппесінен бастап, оның қалыптасуының неғұрлым тереңірек
әдістемелік мәселелеріне дейін атақты экономист- ғалымдардың қомақты
еңбектері болды. Олардың қатарында Гордиенко Ю.Ф., Обухов Д.В., Самыгин
С.И. және т.б атауға болады
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функциялары басқару жүйесі мақсаттарының, функцияларының,
ұйымдастырушылық құрылымның қалыптасуларынан, басқарушылық шешімдерді
негіздеу, өңдеу, қабылдау және орындау процестерінде мамандар мен
жетекшілердің тігінен және көлденеңінен функционалды өзара байланыстардың
қалыптасуынан тұрады.
Зерттеудiң тәжiрибелiк маңыздылығы Жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыды басқарудың екі бағыты бар. Бірінші бағыты
бойынша, бизнестің стратегиялары шеңберінде ұйым мен жұмыскерлер арасындағы
қарым-қатынастарды реттеу негізінде ұйымның бәсекеге қабілеттілік
жағдайлары мен ұзақ мерзімді дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызады.
Екінші бағыты бойынша, ағымдағы билік органдары қызметілық жұмыстар
жүргізіледі: билік органдары қызметілар қажеттілігінің қазіргі жағдайы мен
жоспарлауы, штаттық кестелерді жасау; Ұйымдарда әлеуметтік мәселелерді шешу
үшін әлеуметтік зерттеу немесе қызмет көрсету бөлімдері ашылды. Бірқатар
ұйымдарда Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқару бойынша директор орынбасарының жетекшілігімен билік органдары
қызметілармен жұмыс істеуге қатысы бар бөлімдерді біріктіретін Жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйелері құрылады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Қорытындылар мен ұсыныстар келтірілген.
1 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНА ТҮСІНІКТЕМЕ
1.1 Жергілікті басқару органдарының мәні
Нарықтың қалыптасуы бүтіндей бұрынғы ескі ойлар, әдістер мен тәсілдер
негізінде билік органдары қызметілар қызметін шешуге мүмкін болмайтын жаңа
мәселелердің қатарына қойып отыр. Бүгінгі таңда күрделі мәселелердің бірі
ретінде билік органдары қызметілар жұмысын қайта құру өткір түрінде белгілі
болып тұр.
Экономиканың барлық салаларындағы сияқты өнеркәсіпте де:
- өндірісті үдету мәселелері;
- оның тиімділігін жоғарылату:
- ардақты және тапшы билік органдары қызметілық ресурстрды дұрыс
пайдалану кәсіпорындардың олар үшін жаңа экономикалық жағдайларға
үйрену және өмір сүруі үшін алдыңғы қатарға шығып, ең маңызды мәнге ие
бола бастады.
Нарықтық жағдайында кәсіпорынды жұмысқа дайындауды жақсарту үшін бізге
қысқа мерзім ішінде билік органдары қызметіларға байланысты жұмыс жүйесін –
билік органдары қызметіларды бағалау және аттестациялау; іріктеу; даярлау;
біліктілігін жоғарылату; жетекші қызметкерлерге резервтер дайындау жұмысын
толығымен қайта құру керек. Сонымен қатар, билік органдары қызметілар
қызметіндегі жұмыскерлердің де өздерінің кәсіби деңгейлерін жоғарылатулары
керек, барлық деңгейдегі жетекшілер өздерінің қол астындағы жұмыскерлердің
потенциалын тиімді пайдалануда, дамытуда және айқындауда іс жүзінде
жауапкершілігін күшейтуі керек [14].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функциялары қызметін
ұйымдастыруға және оны ресурспен қамтамасыз етуге қойылатын негізгі
талаптар. Кәсіпорынның билік органдары қызметілық қызметі – кәсіпорынды
басқару шеңберінде таңдалған саясат бойынша басқаруға бел буған қызметтегі
тұлғалар мен қоса арнайы құрылымдық бөлімшелердің жиынтығы.
Билік органдары қызметілық қызметтің функциялары, құрылымы және
мәселелері экономикалық даму сипатымен, өндіріс алдында тұрған мақсаттар
мен мәселелерді орындауда жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыдың атқаратын рөлін кәсіпорын басшылығының түсінуімен тығыз
байланысты.
Бүгінде отандық кәсіпорындардың билік органдары қызметілар бөлімінің
қызметі жұмыс күшін жалдау, жұмыстан босату, іс-қағаздарын жүргізу, оқытуды
ұйымдастыру, билік органдары қызметілардың білімін жоғарылату және қайтадан
даярлау жұмыстарымен шектеледі. Соңғы функцияларды орындау үшін билік
органдары қызметіларды дайындау немесе оқыту бөлімдері құрылады. Бұл
келеңсіздік билік органдары қызметі бөлімін сырттан жұмыс күшін жалдау
қатынастарында құрылымдық бөлімшелер жетекшілерінің тапсырмасы мен
кәсіпорын басшылығының жарлығын ғана орындайтын мәртебесі жоқ қосалқы
құрылымдық бөлімшеге айналдырады.
Билік органдары қызметілар бөлімі билік органдары қызметілық
жұмыстардың әдістемелік те, ақпараттық та, үйлестіруші де орталығы емес.
Олар құрылымдық жағынан еңбекті ұйымдастыру және жалақы төлеу, еңбекті
қорғау және қауіпсіздік техникасы, құқық бөлімдері және басқа да билік
органдары қызметіларды басқару функцияларын орындайтын бөлімдерден
бөлектендірілген. Көбінесе ұйымдарда әлеуметтік мәселелерді шешу үшін
әлеуметтік зерттеу және қызмет көрсету қызметтері өз алдына жеке құрылады
[15].
Шағын мамандандырылған құрылымдық бөлімшелердің басы бірікпеушіліктің
әсерінен билік органдары қызметілармен жұмыс істеудің тиімділігі азайып,
билік органдары қызметіларды қалыптастыру және тиімді пайдалану мәселелерін
кешенді түрде шешуге бұл келеңсіздік мүмкіндік бермеді. Үлкен жұмысты,
әсіресе билік органдары қызметіларды іріктеуге, орналастыруға және
пайдалануға байланысты жұмыстарды сызықтық жетекшілер орындады, ал олардың
басты міндеті өндірістік тапсырмаларды өз уақытында сапалы орындау
болғандықтан, олар жұмысты жоғары деңгейде орындай алмады.
Билік органдары қызметілар жұмысы тек қана ағымдағы жұмспен айналысып,
жоспарлау, ұйымдастыру, үйлестіру, бақылау функциялары жүктелмеді.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функциялары басқару
қызметі, әдеттегідей, ұйымдастырушылық мәртебесі төмен, кәсіби қатынаста
әлсіз болып табылады. Сондықтан да Жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функцияларыды басқару және оның жұмыс істеуіне қажетті жағдайларды
жасау үшін керекті мәселелерді орындай алмады.
Олардың ішіндегі ең маңыздылары:
- әлеуметтік-психологиялық диагностика;
- топтық және жеке адамдардың қарым-қатынастарын, басшылықтың көзқарасын
талдау және реттеу;
- өндірістік және әлеуметтік дау-жанжалды және есеңгіреуді болдырмауды
басқару;
- билік органдары қызметіларды басқару жүйесін ақпараттық қамтамасыз
ету;
- жұмыспен қамтуды басқару;
- бас лауазымды қызметтерге үміткерлерді іріктеу және бағалау;
- билік органдары қызметілық потенциалды және Жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функцияларыдың қажеттілігін талдау;
- билік органдары қызметілар маркетингі;
- іскерлік мансапты жоспарлау және бақылау;
- жұмыскерлердің кәсіби және әлеуметтік жағдайға тез бейімделуіне жағдай
жасау;
- еңбек мотивациясын басқару;
- еңбек қатынастарының құқықтық мәселелерін қамту;
- психофизиология, еңбектің эргономикасы мен эстетикасы туралы
жұмыстарды басқару.
Егер әміршілдік-әкімшілік жүйесінде бұл мәселелер екінші дәрежеде
болса, нарыққа өту жағдайында олар алдыңғы қатарда орын алып, оның
шешілуіне әрбір ұйым мүдделі болып отыр [16].
Билік органдары қызметілар қызметін басқарудағы ұйымдастырушылық
құрылымы. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқару мәселелері мен негізгі талаптардың өзгеруіне байланысты билік
органдары қызметі қызметінің мәселелері, функциялары және құрылымы өзгеріс
тапты.
Әңгіме кәсіпорында көп функционалды билік органдары қызметілар
қызметін бір бүтін етіп қалыптастыру, біріңғай тұтас жетекшілікке қарайтын,
қандай да бір деңгейде адамдармен жұмыс істеумен айналысатын, өндірісті
бсқару жүйесіндегі құрылымдық бөлімшелердің барлық жұмыстарын ұйымдастыру
жайында болып отыр. Тек осындай жағдайда ғана өндірісті дамыту мақсаттары
мен оны жүзеге асыратын жұмыскерлердің қажеттіліктерімен біріктіруге,
кәсіпорынның даму стратегиялары мен онымен айналысатын билік органдары
қызметілардың дамуын меңгеруге мүмкіндік туады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару –
бұл функция тек қана билік органдары қызметілар қызметіне жатпайды. Осы
және басқа да бағыттағы жұмысқа өз құзырының көлемінде жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары басқарудың басқа да субъектілері -
өндірістік бөлімшелердің сызықтық жетекшілері оған бағынатын мамандармен
бірге міндетті түрде қатысады.
Қазіргі жағдайда билік органдары қызметілық қызмет билік органдары
қызметілармен жұмыстың барлығында ұйымдастырушы және үйлестіруші болуы
қажет. Ол құрылымдық бөлімшелерде билік органдары қызметілар саясатын
жүзеге асыруда бақылаушы функциясын, еңбекақы төлеуді, жұмыскерлерге
медициналық қызмет көрсетуді, ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық жағдайды,
жұмыскерлерді әлеуметтік қорғауды қадағалауы керек.
Кәсіпорындағы билік органдары қызметінің тиімділігі оның әрбір
құрылымдық бірлігінің атқаратын функциясының құрылымдығы мен нақтылығына;
қызметтің өз ішіндегі құрылымдық бөлімшелердің өзара байланысқан
жұмыстарына; билік органдары қызметілық қызметтің кәсіпорындағы техникалық
және экономикалық қызметтерінің жұмысымен органикалық байланыстарына;
қызметті билік органдары қызметілармен қамтамасыз етуге байланысты болады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
қызметінің құрылымын жобалау кезінде бөлімнің құрамында жеке топтың құрылуы
үшін, жұмыс көлемі екі-үш адам атқаратын деңгейден кем болмауы керек [17].
Бірқатар ұйымдарда билік органдары қызметілармен жұмыс жүргізуге
қатысы бар, жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқару жөніндегі директор орынбасарының (вице-президенттің) біріңғай
жетекшілігіндегі барлық бөлімшелерді біріктіретін жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйесі қалыптасады.
Ұйымның жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыын
басқару жүйесі – жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқарудың функциясын жүзеге асыратын жүйе. Ол жалпы және
сызықтық жетекшіліктің кіші жүйелерінен, сонымен қатар, біркелкі
функцияларды орындауға мамандандырылған функционалды кіші жүйелердің
қатарынан тұрады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды жоспарлау
және маркетингтің кіші жүйесі келесі функцияларды орындайды: билік
органдары қызметілар саясатын және жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функцияларыды басқару стратегиясын жасау, билік органдары қызметілар
потенциялын және еңбек нарығын талдау, билік органдары қызметіларды
жоспарлауды ұйымдастыру, жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыға деген қажеттілікті жоспарлау және болжау, жарнаманы
ұйымдастыру, билік органдары қызметіларды ұйымдастыруды қамтамасыз ететін
сыртқы ақпарат көздерімен өзара байланыстарды қолдау.
Еңбек қатынастарын басқарудың кіші жүйесі: топтық және жеке өзара
қарым-қатынастарды талдау және реттеу, өндірістік келіспеушіліктер мен
келеңсіздіктерді басқару; әлеуметтік-психологиялық диагностика, өзара
қатынастардың этикалық нормаларын сақтауды бақылау, кәсіподақпен өзара
қарым-қатынастарды басқару жұмыстарын жүргізу.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыдың мінез-
құлқын мотивациялауды басқарудың келесі функцияларды орындайды: еңбектік
мінез-құлықтың мотивациясын басқару, еңбек процесін нормалау және тарифтеу,
еңбекақы төлеу жүйесін жасау, жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыдың таза табыс пен қорға қатысу, жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыды моральдық марапаттау түрлерін жасау, жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйесін нормативті-
әдістемелікпен қамтамасыз етуді ұйымдастыру [2].
Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын дамытудың кіші жүйесі келесідей
функцияларды орындайды: басқарудың қалыптасқан ұйымдастырушылық құрылымын
талдау, басқарудың жаңа құрылымын жобалау, штаттық кестені жасау.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесін құқықтық қамтамасыз етудің кіші жүйесі: еңбек қатынастарының
құқықтық мәселелерін шешу, жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқару бойынша үкім шығаруға және басқа да құжаттарға
келісім алу, шаруашылық іс-әрекеттердің құқықтық мәселелерін шешу, заң
жөніндегі мәселелер бойынша кеңес беру жұмыстарын атқарады [20].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесін ақпараттық қамтамасыз етудің кіші жүйесі келесі функцияларды
орындайды: жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
есепке алу және статистикалық мәліметтер жинау, жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функцияларыды басқару жүйесін ақпараттық және
техникалық қамтамасыз ету, кәсіпорын ақпараттары органдарының жұмысын
ұйымдастыру, патенттік-лицензияық іс-әрекеттерді жүргізу.
1.2 Жергілікті басқару органдарының құрылымы
Билік органдары қызметілық жоспарлаудың негізігі кезеңдері. Билік
органдары қызметілық саясаттың болашағына бағытталған ұзақ мерзімді
тұжырымдаманы билік органдары қызметілық жоспарлаудың көмегімен орындауға
болады. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқарудың бұл әдісі жұмыс берушілер мен жұмыс алушылардың мүдделерін
келістіруге және теңестіруге мүмкіндік береді.
Билік органдары қызметілық жоспарлаудың мақсаты адамдарға керек
уақытында қажетті көлемде, олардың қабілеттілігі мен бейімділігіне сәйкес
және өндірістің талаптарына сай жұмыс орындарын ұсынумен анықталады. Жұмыс
орындары өнімділігі мен мотивация тұрғысынан қарағанда жұмыс
істейтіндерге ұтымды түрде өз мүмкіндіктерін дамытуға, еңбектің тиімділігін
қамтамасыз етуге және адам үшін қажетті жағдайлар жасау талаптарына жауап
беретіндей, сондай-ақ жұмыспен қамтитындай мүмкіндіктер беруге тиісті.
Ұйымның жеке бөлімдерінің бірлігі мен өзара байланыстарын жоспарлауда
үйлестіру және интеграциялау түрінде жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыдар жөніндегі жоспарлардың келісушілігі сияқты
қағидасын сақтауды талап етеді. Үйлестіру көлденеңінен - бір деңгейдің
бөлімдер арасында, ал интеграция тігінен, жоғары және төмен тұратындар
арасында орындалады.
Жоспарлаудың ең маңызды қағидасы үнемділік, яғни жоспарларды құруға
жұмсалған шығындар оның орындалу нәтижесінен төмен болуға тиісті деп
саналады. Жоспарлаудың тағы да бір қағидасы жоспарлардың орындалуына
қажетті жағдайларды жасау болып табылады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды жоспарлау
әдістері. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыдарды
жоспарлауда қолданылатын әдістер:
- баланстық (теңгермелі) тәсілдер ұйымдағы бар ресурстар мен жоспарлы
мерзімдегі оларға деген қажеттіліктің өзара байланысына негізделеді;
- нормативті тәсіл белгілі мерзімдегі жоспарлық тапсырыстың негізгі
өнім бірлігіне (берілген жағдайда – жұмыс уақыты, т.б.) шаққандағы әр
түрлі ресурстар (біздің жағдайымызда – еңбек ресурстарының)
шығындарының өлшеміне байланысты;
- математика-статистикалық тәсілдер -әр түрлі модельдер негізіндегі
үйлесімді есептеулер [21].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларымен атқаратын
жұмыстың оперативті жоспарының құрылымы. Жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларымен атқаратын жұмыстың оперативті жоспарын жасау
үшін арнайы жасалған сауалнаманың көмегімен келесі мәліметтерді жинау
керек:
1. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыдың
тұрақты құрамы жөнінде (аты-жөні, мекен-жайы, жасы, жұмысқа тұрған уақыты
және т.б.);
2. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыдың құрамы
жөнінде (біліктілігі, жынысы, жасы, ұлты, мүгедектердің үлес салмағы,
жұмысшылардың, қызметкерлердің, білікті жұмысшылардың үлес салмағы және
т.б.);
3. Билік органдары қызметілардың тұрақсыздығы жөнінде;
4. Өндірістің тоқтап тұруы мен адамдардың науқастануына байланысты
уақыттың жоғалуы туралы;
5. Жұмыс күнінің көлемі туралы;
6. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақылары туралы;
7. Әлеуметтік сипаттағы қызмет көрсетулер туралы [3].
Сауалнамаларды өндірістік мақсаттармен қатар билік органдары
қызметілық жоспарлануға да пайдалана алатындай етіп құру керек. Жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функциялары жайында ақпараттар барлық
оперативті мәліметтердің жиынтығынан тұрады және олардың өңделуі билік
органдары қызметілық жоспарлау үшін қажет.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыға
қажеттілікті жоспарлау. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыға қажеттілікті жоспарлау билік органдары қызметілық жоспарлау
процесінің бастапқы сатысы болып табылады. Ол нақты және жоспарланған жұмыс
орындары, ұйымдастырушылық-техникалық іс-шараларды жіргізуі жоспары,
штаттық кесте және бос орындарды толтыру жоспарлары туралы мәліметтерге
негізделеді.
Әрбір нақты жағдайда жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыға қажеттілікті анықтауда сол бөлімдердің жетекшілерінің қатысуы
қажет.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
қызметінің құрылымдық орналасқан орны келесі нұсқалардың біріне сәйкес
келуі мүмкін:
1) қызмет штабтық орган ретіндегі құрылым бойынша ұйымның жетекшісіне
бағынады;
2) қызмет ұйымның басқару құрылымына кіріп, жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары бойынша тағайындалған басшының
жетекшілігінде болады;
3) штабтық орган ретіндегі қызмет құрылымы бойынша функционалды
бағыттағы директорға бағынады;
4) қызмет құрылым бойынша әкімшілік ету жөніндегі маманның
жетекшілігіне бағынады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларын басқару
жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымы. Жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыды басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымы –
бұл жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесі мен лауазымды тұлғалардың өзара байлансқан жиынтығы.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымын жасау келесі кезеңдерден тұрады:
- жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
жүйесінің мақсатын қалыптастыру;
- басқару функциясының құрамын анықтау;
- басқару функциясының құрамын қалыптастыру;
- ұйымдастырушылық құрылымның кіші жүйелер құрамын қалыптастыру;
- барлық деңгейдегі бөлімшелердің мамандары мен жетекшілердің құқықтары
мен жауапкершіліктерін анықтау;
- кіші жүйелер арасында байланыстарды бекіту;
- бөлімшелердің саны мен атқаратын функцияларының еңбек сыйымдылығын
есептеу;
- ұйымдаструшылық құрылымның кескін үйлесімін (конфигурациясын) құру.
Осы уақытқа дейін жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқару бойынша жұмыстың көп бөлігін ұйымның әр түрлі
бөлімдерінің бөлім жетекшілері орындап келеді.
Ұйымда жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқару бойынша негізгі құрылымдық бөлім- билік органдары қызметілар бөлімі
болып табылады. Ол билік органдары қызметіларды жұмысқа қабылдау, босату,
оқыту біліктілігін көтеру және қайта даярлау функцияларын атқарады. Соңғы
екі функцияны орындау үшін көп жағдайда билік органдары қызметіларды
даярлау бөлімі немесе оқыту бөлімдері құрылады.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функциялары басқару
қызметінің құрылымы көп жағдайда ұйымның сипатымен, көлемімен, сонымен
қатар, ұйымды басқарудың қазіргі әрекет етуші жүйесімен анықталады, кіші
және орта ұйымдарда жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқару жөніндегі көп функцияларды бөлімше жетекшілері, ал
ірі ұйымдарда оларды орындайтан жеке өзіндік құрылымдық бөлімшелер
қалыптастырады [23].
Кәсіпорынның жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыын басқару өзара байланысқан іс-әрекет түрлерінің кешенінен
тұрады:
1) кәсіпорын іс-әрекетінің стратегиясына сәйкес әр түрлі біліктілігі
бар жұмысшылар, инженерлер, менеджерлерге деген қажеттілігін анықтау;
2) еңбек нарығын талдау және жұмысбастылықты басқару;
3) жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды іріктеу
және бейімдеу;
4) кәсіпорын қызметкерлерінің мансабын, олардың кәсіби және әкімшілік
өсуін жоспарлау;
5) еңбек етуді қолайлы жағдайлармен қамтамасыз ету, соның ішінде әрбір
адам үшін игілікті әлеуметтік-психологиялық хал-ахул құру;
6) өндірістік процестерді ұйымдастыру, еңбек шығындары мен нәтижелерін
талдау, құрал-жабдықтар бірлігінің саны мен әр түрлі топтардағы жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функциялары саны арасындағы тиімді
қатынасты бекіту;
7) еңбек өнімділігін басқару;
8) тиімді іс-әрекетті мотивацялау жүйесін жасау;
9) еңбекақы төлеу жүйесін жобалау;
10) кәсіпорынның әлеуметтік саясатын жасау және жүзеге асыру;
11) дау-жанжалдан сақтау және болдырмау.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқарудың
шартты қағидаларына жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқару функцияларының қалыптасуы мен өндірістің мақсаты және
өзгеру жағдайлары жатады.
Адам ресурстарын басқару тұжырымдамасының шеңберінде жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функциялары негізгі капиталға теңестіру
құқығына ие және оған жұмсалған шығын ұзақ мерзімді инвестиция ретінде
қарастырылады; билік органдары қызметілық жоспарлау өндіріспен үйлеседі
және қызметкерлер корпорациялық стратегиялардың объектісі болады; еңбекті
топпен ұйымдастыру белсенді енгізіледі, сондықтан да бар күш команда
құруға, адамдардың қабілеттілігін қалыптастыруға бағытталады; билік
органдары қызметілық қызметтер ұйымдастырушылық және талдау-сараптау
мәселелерін шешеді, сонымен қатар, компанияда қызметкерлердің меңгеруін
жеңілдету мақсатында бөлімше жетекшілеріне қолдау көрсетіледі.
Ұйымдастырушы-әкімшілік әдістері негізінде жетекшінің билігіне, оның
құқығына, тәртіпті ұйымдастыру мәніне және жауапкершілігіне тіреледі.
Экономикалық әдістер қызметкерлерді экономикалық ынталандыруына
негізделсе, ал әлеуметтік-психологиялық әдістер оның әлеуметтік
белсенділігін жоғарылату мақсатында қолданылады. Экономикалық әдістердің
көмегімен ұжымның, жеке жұмыскерлердің материалдық ынталандруы орындалады.
Әлеуметтік-психологиялық әдістер еңбек ұжымында кездесетін жеке қарым-
қатынастар байланысына әсер ететін арнайы әдістердің жиынтығын білдіреді.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқарудың
мазмұны – кәсіпорынның тиімді әрекет етуі мен ондағы жұмыс істейтіндердің
жан-жақты дамуын қамтамасыз ету мақсатында жұмыскердің еңбек ету сапасын
пайдалану үшін жағдай жасау, кәсіпорын деңгейіндегі жұмысшы күшін
қалыптастыру, бөлу, қайта бөлу процестеріне өзара байланысқан ұйымдастырушы-
экономикалық және әлеуметтік шаралардың көмегімен жүйелі, жоспарлы түрде
ұйымдастырылған әсері [25].
Ұйымдарда билік органдары қызметіларды жұмысқа тартуды ұйымдастыруда
жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларымен атқаратын
жұмыстың шешімін табатын проблемалардың бірі – олардың еңбекке бейімделуін
жоспарлау болып табылады. Жұмыскер мен ұйым жұмыс барысында өзара бір-
біріне үйреніп, қызметкерлер жаңа кәсіби және еңбектің әлеуметтік-
экономикалық шарттарына бейімделе бастайды.
Бейімделудің екі түрі бар;
- алғашқы, яғни кәсіби іс-әрекет тәжірибесі жоқ жас билік органдары
қызметілардың үйренуі;
- туынды, яғни кәсіби іс-әрекет тәжірибесі бар жұмыскердің үйренуі.
Еңбек нарығында қызмет ету барысында туынды бейімделудің рөлі арта
түседі. Бұл жағдайда жас жұмыскерлердің бейімділігіне көп көңіл бөлетін
шетел фирмаларының тәжірибесін мұқият зерттеп білу қажет.
Сыртқы еңбек нарығынан біліктілігі жоғары жаңа мамандарды іздемей-ақ
жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды оқытуды
жоспарлау арқылы жұмыскердің меншікті өндірістік ресурстарын пайдалануға
мүмкіндік береді. Сонымен қатар, мұндай жоспарлау жұмыскердің жұмысқа
жұмылуына, мотивациялануына және тезірек бейімделуіне жағдай жасайды. Ол
жұмыскердің өндірістің өзгермелі жағдайында сол жұмыс орнында-ақ бейімделу
процесін жылдамдатады. Іс жүзінде ұйымда жергілікті басқару органдарының
құрылымы және функцияларыды оқытудың екі түрі қалыптасқан: жұмыс орнында
және жұмыс орнынан тыс жерде [25].
Жұмыс орнында оқыту арзан әрі жедел болып табылады, күнделікті
жұмыспен тығыз байланысының бар болуымен сипатталады және дәрісханада
оқытуға әдеттенбеген жұмыскердің оқу процесін меңгеруін жеңілдетеді.
Жұмыс орнынан тыс жерде оқыту барынша тиімді, бірақ қосымша қаржылай
шығындарды талап етеді және жұмыскерді өзінің қызметтік міндеттемелерінен
алшақтатады.
Еңбек өнімділігі мен пенрсонал санын жоспарлау жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары шығынын төмендетуге мүмкіндік
беретін көзін іздеудің қажетті құралы болады. Жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функциялары санын есептегенде нормативтік негізі
ретінде өнім бірлігіне шаққандағы жергілікті басқару органдарының құрылымы
және функцияларыдың үлес шығынын ескеру қажет. Ол ұқсас бәсекелесуші
ұйымдардың бәсекелесуінің нәтижесінде қалыптасады. Еңбекақы және жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функциялары шығынының шекті мүмкін
болатын көлеміне қарай жоспарлау керек, тек сонан соң ғана қажетті еңбек
өнімділігінің деңгейі мен жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыдың жеткілікті және мүмкін болатын санын анықтау қажет.
Еңбек ұжымының тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіш билік органдары
қызметілар ағымы болып табылады. Ол белгілі мерзімдегі жұмыстан
босатылғандар санының осы мерзімдегі жұмыскердің орташа тізімдік санына
қатынасымен анықталады.
2 ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫНА ТАЛДАУ
2.1 Басқару органдарының құрылымының ерекшеліктері
Жұмысқа қабылдау процесі мен оның сипаттамасы. Жұмысшы күшін жинақтау
келешек өзгерістерді (зейнеткерлікке шығу, контракт (келісімшарт)
мерзімінің аяқталуы, өндірістік іс-әрекет бағыттарының өзгеруі және оларда
қызмет жасайтын билік органдары қызметілардың қысқаруын және т.б.) ескере
отырып, барлық жұмыс орындарында үміткерлерді дайындаумен түсіндіріледі.
Жинақтау дәстүрлі түрде сыртқы және ішкі болып екіге бөлінеді.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды басқару
процесіндегі бастапқы кезеңі – билік органдары қызметіларды жинақтау және
іріктеу. Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
басқарудың барлық келешектегі іс-әрекеттерді ұйымға қандай адамдар
жинақталғанына және іріктелгеніне байланысты болады. Қажетті жұмыскерлерді
жалдау үшін төмендегілерді білу қажет:
- жұмыс кезінде олар қандай тапсырмаларды орындайды?
- олардың жеке және қоғамдық сипаттамалары қандай?
Бұл мағлұматарды жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функцияларыды басқарудағы ең маңызды мәселе болатын жұмыстардың мазмұнын
талдау арқылы алуға болады.
Жұмыс мазмұнын талдау – бұл жұмыстардың мазмұнын жүйелі және терең
зерттеу процесі. Мұндай талдаудың әр түрлі тәсілдерді пайдалану арқылы
жүргізуге болады. Егер бұл күнделікті әр түрлі жұмыстарға қатысты болса,
онда жақсы бақылау ақпарат көздері есебінде күнделікті бақылау жүргізген
жөн. Кейбір жағдайда бұл ақпаратты алу үшін тікелей орындаушылар мен
олардық бастықтарының (шеберлер, бригадирлер т.б.) көмегіне жүгінеді.
Дегенмен мұндай зерттеулерде субъективті факторлардың әсері күшті болады.
[8]
Жұмыс мазмұнын талдау арқылы лауазымдық нұсқауларды жасауға мүмкіндік
туады. Бұл іс қағазына орындаушылардың негізігі мәселелері, керекті
дағдылары, жауапкершіліктері және құзыры көрсетіледі.
Жұмысқа қабылдау процесі келесі кезеңдерден тұрады:
- бос орында жұмыс істеу үшін үміткерлерге қойылатын талаптарды
нақтылау;
- үміткерлерді іріктеп алу;
- үміткерлерді сұрыптап алу;
- жұмысқа қабылдау.
Жұмысқа үміткерлерді іріктеу процесін жеңілдету үшін лауазымдық
нұсқаудан басқа берілген лауазымды жұмысты тиянақты орындау үшін керек
болатын талаптардың сипаттамасы көрсетілген іс қағаздары болуға тиісті:
- мамандық картасы;
- біліктілік картасы (тамаша қызметкердің суреті).
Лауазымдық нұсқау негізінде жасалған мамандық картасы төмендегідей
мамандықтың сипаттамасынан тұрады:
- жалпы білім;
- арнайы білім;
- шет тілін білуі;
- компьютерде жұмыс істей білуі және т.б [20].
Жеке басының сипаттамасын және кәсіптік даму әлеуетін анықтау үшін
біліктілік картасын жасайды. Біліктілік дегеніміз адамның жеке басының
сипаттамасы, оның белгілі бір функцияны орындау қабілеттілігі, мінез-
құлқының және әлеуметтік рөлінің түрі.
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды жинақтау
процесіне әсер ететін факторлар. Барлық жұмыс орындарына үміткерлерді
қабылдаудағы жұмысшы күшін жинақтау ішкі фактарларға байланысты болады,
соның ішінде:
- зейнеткерлікке шығу;
- контракт (келісімшарт) мерзімінің аяқталуы;
- өндірістік іс-әрекеттер бағыттарының өзгеруі;
- билік органдары қызметілардың қысқаруы.
Сыртқы факторларға жататындар:
- үкіметтік және кәсіподақтық шектеулер;
- жұмысқа қабылдауда жіктеулерге тиым салатын заңдар;
- жұмысшы күші нарығына бағыт алу;
- жұмысшы күшінің құрамы;
- ұйымның орналасқан жері.
Мансапты таңдау процесі. Жоспарлы қызметтік мансапты, жергілікті
басқару органдарының құрылымы және функцияларынің еңбегіне ақы төлеу мен
шарттарын кешенді бағалау, Жергілікті басқару органдарының құрылымы және
функциялары орнына дұрыс орналастыру арқылы жұмыс орнын бір-бірімен тиімді
алмастыруға болады. Билік органдары қызметіларды ғылыми негізделген түрде
орналастыру келесілерді қарастырады:
- қызметтік мансапты жоспарлау; жұмыскердің әлеуетін және жеке адамның
жұмысқа қосқан үлесін бағалау, жасы, өндірістік стажы, біліктілігі
және бос жұмыс орындарының (қызметтерінің) санына байланысты жүзеге
асырылады;
- еңбек шарттары мен жалақы; шартта көрсетілген кепілдемеленген еңбекақы
мөлшері мен сыйақы, жұмыс орнын жабдықтау, әлеуметтік игіліктер мен
кепілдемелер арқылы анықталады;
- билік органдары қызметілардың жоспарлы түрде жұмыс орнын ауыстыру.
Билік органдары қызметіларды жоғарылату, орнын ауыстыру, төмендету
және жұмыстан босату жұмыскерлерді бағалаудың нәтижелері мен олардың
өмірлік көзқарасының еңбекақы төлемі шарттарына сәйкестігіне байланысты
орындалады.
Билік органдары қызметіларды орналастыруда негізгі мәліметтерге
жататындар:
- қызметтік мансаптың моделі;
- кәсіпорынның философиясы;
- еңбек туралы кодекс;
- аттестациялық комиссияның материалдары;
- қызметкерлердің шарттары;
- штатық кесте;
- қызметтік нұсқаулар;
- қызметкерлердің жеке шаруалары;
- еңбекақы төлеу ережелері;
- билік органдары қызметілардыорналастыру жайлы ережелер [22].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды
жинақтаудың сыртқы көздеріне ұйымда жұмыс істеуге қабілетті, бірақ дәл
қазір істемейтін адамдардың анықталмаған саны жатады. Жергілікті басқару
органдарының құрылымы және функцияларыды жұмыспен қамту орталықтары арқылы
және бұқаралық ақпарат құралдары арқылы іздеуге болады.
Ішкі көздердің артықшылықтары:
- өзін-өзі көрсете білу мүмкіндіктері табысты жұмыс істеу арқылы ғана
мүмкін деген ұғым туады;
- бұрыннан белгілі қызметкермен жұмыс істеуге мүмкіншілік туады;
- жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды жинақтауға
қаржы шығындары азаяды.
Ішкі көздердің кемшіліктері:
- қызметкерлердің арасында өзара жеке қатынастардың өшігуі қаупі болуы
мүмкін;
- туысқандық қарым-қатынастар пайда болуы мүмкін.
Сыртқы көздердің артықшылықтары:
- үміткерлердің көпшілік ішінен керек адамды таңдап алу мүмкіншілігі;
- жаңа адамдар жаңа идея мен жаңа тәсілдерді алып келеді.
Сыртқы көздердің кемшіліктері:
- жаңа жұмыскердің бейімделуіне кететін көп уақыт;
- бұрыннан жұмыс істейтіндердің арасында моральдық-психологиялық
жағдайдың нашарлауы мүмкін.
Үміткерлерді тарту үшін ұйым бірқатар әдістерді пайдалануы мүмкін.
Олардың әрқайсысының өздеріне тән жетістіктері мен кемшіліктері бар:
- ұйым ішінен іздеу; көптеген ұйымдар еңбек нарығына шығудан бұрын
үміткерлерді өз үйінде іздеуден бастайды, ішкі іздеудің барынша кең
таралған әдістері түрінде бос жұмыс орындары жайында ішкі ақпарат
құралдарына жариялау, сонымен қатар, бөлім жетекшілеріне білетін
таныстарын ұсынуды және талап етілетін мінездемемен қызметкерлерді
іріктеу мақсатында олардық жеке іс қағаздарын талдау болып табылады;
- қызметкерлердің көмегімен іріктеу;
- өзін-өзі ұсынған үміткерлер;
- бұқаралық ақпараттар арқылы хабарландыру;
- институттар мен басқа оқу орындарына шығу;
- жұмыспен қамтудың мемлекеттік агенттері;
- жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды іріктеуге
қатынасатын жеке агенттер [13].
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды сұрыптау.
Ұйымның келешек қызметкерлерін іріктеудің негізі деп үміткерлерді сұрыптау
кезеңін түсінеміз. Бұл кезеңнің мазмұны көп жағдайда ұйымның дәстүріне,
мәдениетіне, қызметтің сипатына байланысты болады. Кәсіпорынның болашақ
қызметкерге қоятын талаптарына сәйкес болуын байқау үшін іріктеудің
бірінші кезеңі үміткерлердің тізімін талдаудан басталады. Бірінші
іріктеудің мақсаты бос қызмет орнына қажетті қызметкерлерді таңдау, ол үшін
көлемі аз сұрыптамалық сипаттаманы қанағаттандырмайтын үміткерлрді шығарып
тастау. Бірінші іріктеу анкеталық мәләметтер негізінде жүзеге асырылыды.
Бірінші іріктеудің шешетін мәселесі ұйымның жеке дара жұмыс істей алатын
үміткерлердің шектеулі санын анықтау болып табылады.
Билік органдары қызметілар бөлімінің қызметкері әңгіме барысында
кәсіпорын жайында неғұрлым шындықты көрсететін толық ақпарат беруге тиісті.
Билік органдары қызметі бөлімінің қызметкері техника маманы
болмағандықтан, талдау қабілеттілігін, ұйымда жұмыс істей алатын
мүмкіншілігін, мінез-құлқын, өмірлік философиясын, мотивация мен еңбекке
қабілеттілігін бағалайтын жалпы сипаттамамен анықтауы қажет.
Үміткер үшін тікелей жұмысқа қабылдаймыз деп ешқандай міндеттеме
қабылдамай тұрып, мүмкіндігін бағалайтын сынақ мерзімі кейінгі уақытта кең
тарап отыр. Үш айға дейінгі сынақ мерзімінде үміткер қызметтік
міндеттемелерін толық көлемде орындап, еңбекақы алады, бірақ сынақ мерзімі
біткенде ұйымға ешқандай салдарсыз жұмыстан босатылуы мүмкін. Сынақ
мерзімінің ішінде бөлім жетекшісі үміткерге үлкен көңіл бөледі және оның
осы қызметтегі әлеуетін бағалайды. Бұл тәсіл жетекшінің сынақ мерзімінің
соңындағы үміткерді тұрақты жұмысқа қабылдау немесе қабылдамау шешімін әділ
қабылдауға негіз болып саналады [22].
Билік органдары қызметіларды іріктеу түсінігі және оның мақсаттары.
Билік органдары қызметіларды іріктеу үміткердің сапалардың бағалаудың
көмегімен жинақтау барысында талапқа сай келетін үміткерлердің резервінен
тұрады. Билік органдары қызметіларды іріктеуде – оның мақсатын, үміткердің
кәсіби және жеке басының сапаларын, іріктеу тәсілдерін анықтау маңызды.
Билік органдары қызметі бөлімінің мақсаты – үміткердің арасынан талап
етілген нәтижеге қабілеті бар жұмыскерді таңдап алу.
Үміткердің келесідей жалпы сапалары болуы тиіс:
- жоғары біліктілік;
- жеке бас сапалары;
- білімі;
- кәсіби тәжірибесі;
- алдыңғы жұмысынан алған тәжірибесі;
- айналысындағылармен тіл табыса алуы.
Белгілі бір қызметке үміткерді нақты қабылдау – бұл адам ресурстарының
сапасын алдын ала бағалаудың бір түрі.
Ұйымға үміткердің кәсіби сапасын дұрыс бағалау үшін үміткер туралы
анықтамалар алу үшін ол жұмыс істеген кәсіпорынға, бірге оқыған, бірге
жұмыс істеген, спортпен бірге шұғылданған адамдарға мәліметтер алу үшін
жолықса болады.
Үміткердің көрсеткен анкеталық мәліметтерімен танысқаннан кейін және
оны әңгімелесуге шақыру туралы шешім қабылданғаннан соң билік органдары
қызметілар бөлімі үшін ең жауапты кезең – бірнеше тізбекті сатыдан тұратын
Жергілікті басқару органдарының құрылымы және функцияларыды іріктеу кезеңі
басталады:
- белгіленген тәртіппен анкеталық және автобиографиялық мәліметтерді
рәсімдеу;
- ұсыныстар мен бұрынғы істеген жұмыс орындарын талдау;
- әңгімелесу;
- іскерлік және жеке сапаларын есептегендегі кәсіптік жарамдылығын
айғақтау;
- медициналық бақылау және аппартпен денсаулығын зерттеулер;
- сынақ нәтижелері мен кәсіби жарамдылығы туралы шешім қабылдау;
- жұмысқа қабылдау туралы шешім қабылдау [4].
Іріктеудің әрбір сатысында арыз берушілердің біразы талапқа сай
келмегендіктен немесе басқа шешім қабылдап іріктеу рәсімдерінен бас
тартқандығын үміткерлердің саны азая береді. Таңдау сатысы көп болған
сайын, талаптар да жоғары бола бастайды.
1-саты. Белгіленген тәртіппен анкеталық және автобиографиялық
мәліметтерді рәсімдеу. Алдын ала іріктеуден өткен үміткерлер билік
органдары қызметілар есебіндегі жеке қағазын, өмірбаянын және анкетасын
толтырады.
2-саты. Ұсыныстар мен бұрынғы істеген жұмыс орындарын талдау.
Бұл кезеңде әрбір үміткердің бұрынғы істеген жұмыс орындарын терең
талдауға салып, әңгімелесу үшін сұрақтар дайындалады.
3-саты. Әңгіме өткізу.
Әңгімелесу – жауабы билік органдары қызметілар қызметіне дәл және
кәсіби баға беруіне мүмкіндік тудыратын белгілі бір үлгідегі сұрақтар мен
интервью алу.
Үміткердің сапасына қойылатын талаптар. Кәсіби сапалары:
- өз мамандығы бойынша біліктілігінің жоғары дәрежелігі;
- көп кешенді жұмыстарды орындауға мүмкіншілік беретін басқа кәсіп пен
мамандықты жеткілікті деңгейде меңгеруі;
- жоғары деңгейде орындауға мүмкіндік беретіндей жақсы денсаулық және
дене шынықтыру дайындығы;
- жинақтылық, ұқыптылық, ұйымшылдық, өз жұмыс орнын ұйымдастыра білуі,
өз функцияларын кәсіби орындауы.
Статистика мәліметтері бойынша жұмысқа қабылданған адамдардың көбісі
әрі кеткенде үш айдың ішінде тастап кетеді.
Жаңа жұмыскерді қабылдағаннан кейін бөлім бастығы оны бірге жұмыс
істейтін кісілермен, оның өндірістік функциялармен таныстырып, бөлімнің
ерекшеліктерін түсіндіруі қажет.
Тәжірибеде көбірек кездесетін іріктеу тәсілдері:
- анкеталық мәліметтерді талдау. Менеджер мен мамандарға үміткерлерді
бағалағанда үздіксіз жұмыс істеуіне байланысты өмірлік тәжірибесінің үлкен
мәні бар. Тек осы тұрғыдан ғана оның өмірбаяны талқыланады. Әдетте
талдаудың негізгі аспектісі болып табылатындар: отбасылық қатынастар,
білімнің сипаты, дене шынықтырудың деңгейі, басты қажеттілігі мен мүддесі,
интеллект ерекшеліктері, адамды жақтырмайтыны. Алған мәліметтер билік
органдары қызметілар қызметіне кәсіби және жеке салалардағы оқиғалар мен
жайттарда бөліп көрсетуді жүйелендіруге көмектеседі [12].
- анкета жүргізу. Бұл бұрынғы жұмысындағы тәжірибесі жайында көбірек
білуге, кәсіби қабілеті мен мүдделерін, жеке құштарлығы мен қызығушылығын
білуге мүмкіндік береді. Анкетадағы сұрақтар саны өте аз болуы тиіс және
олар үміткердің болашақ жұмысының өнімділігін айқындайтындай мәліметтерге
байланысты болуы тиіс. Анкета сұрақтары бейтарап болуы жөн, кез келген
жауаптар болуы мүмкіндігін естен шығармай, жауап беруден бас тарту
мүмкіншілігін қалдыру керек. Баптар бір-бірімен байланысты болуы керек.
- әңгімелесу. Ол барлық уақытта болған, болады да және үміткерлерді
іріктеуде негізгі тәсіл болып қала береді. Оның мәнісі-бос жұмыс орнына
орналасуға үміткер мен ұйым уәкілі арасында белсенді түрде ақпараттармен
алмасу. Әңгімелесудің мақсаты-үміткердің кәсіби маңызды іскерлік және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz