Атмосфера туралы түсінік

Атмосфера туралы түсінік, оның құрамы және биосфера мен адам өміріндегі маңызы

Жер атмосферасы (грекше: atmos – бу және sphaira – шар) – Жерді қоршап

тұрған газды қабықша. Атмосфера деп Жерді онымен бірге айнала жүріп оны

қоршап тұрған газды ортаны айтамыз. Атмосфераның массасы 5,15-5,9*1015

тонна. Атмосфера Жер бетіндегі барлық тіршілік процестерінің жүруін

қамтамасыз етіп, адамзат тіршілігінің барлық жақтарына үлкен әсер етеді.

Атмосфераны зерттеуші мамандардың пікірінше, ол Жер бетінен

қашықтаған сайын түрлі температурадағы бірнеше аймақтардан тұрады.

Атмосфераның құрылысы бірнеше қабат құрылымнан тұрып, тропосфера,

стратосфера, мезосфера және термосферадан тұрады. 1000 км және одан ары

қарай экзосфера болып, онда атмосфералық газдар әлем кеңістігіне таралады.

Осы қабатта атмосфера бірте-бірте планета аралық кеңістікке ауысады.

Атмосфераның Жер бетіне ең жақын қабаты «тропосфера» деп аталады.

Бұл қабаттың орта еңдікте теңіз деңгейінен биіктігі – 10-12 км, экваторда –

16-18 км, полюстерде – 7-10 км. Осы қабатта жауын-шашын, бұлттар түзіліп,

найзағайлар күн күркіреуі жүреді. Тропосфераның жоғарғы жағында 40 км-ге

созылатын стратосфера қабаты орналасқан. Онда ылғалдылық біршама

төмен, атмосферадағы озонның көп бөлігі осы қабатта жинақталған, озон

Күннің ультракүлгін сәулелерін сіңіріп, атмосфераны қызып кетуден

сақтайды.

Стратосферадан кейін 50 км биіктікте мезосфера қабаты орналасқан.

Мезосферада температура одан әрі қарай төмендеп, 80 км биіктікте - 700С-қа

түседі. Мезосферадан жоғары белгілі шекарасы жоқ термосфера орналасқан,

онда 500-600 км биіктікте температура +16000 жетеді. Атмосфераның

қабаттарындағы ауа биіктеген сайын сұйылып, қысым төмендейді.

Ең соңында Жерден ең алыста 800-1600 км қашықтықта экзосфера

орналасқан.

Атмосфераның 400-600 км биіктікке дейін ғана сақталатын газды құрамы

1 кестеде берілген.

Қолданылған әдебиеттер

1. Бродский А.К. жалпы экологияның қысқаша курсы. Алматы: Ғлым, 1998.
2. Жумадалиева С., Баешов А., ЖарменовА. Қоршаған орта химиясы. Алматы,1998.
3. Баимбетов Н.С. Правовые основы экологической экспертизы в РК. Алматы: Қазақ университеті, 2001.
4. Сағынбаев Г.К. Экология негіздері. Алматы, 1995.
5. Руководства по оценке воздействия промышленности на окружающую среду и природаохранные критерии при размещении предприятий:Программа ООН по окружающей среде. Новосибирск:ГПГБ СО АН СССР, 1989.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I. Кіріспе. Атмосфера туралы түсінік.

II. Негізгі бөлім. 1) Атмосфераның құрамы және биосфера мен адам

өміріндегі маңызы.

2) Атмосфераның ластануы мен
ластаушы көздер.

3) Атмосфералық ауаның ластануының

зардаптары.

III. Қорытынды. Атмосфералық ауаны ластанудан сақтау және
қорғау.
Қолданылған әдебиеттер

Атмосфера туралы түсінік, оның құрамы және биосфера мен адам өміріндегі
маңызы

Жер атмосферасы (грекше: atmos – бу және sphaira – шар) – Жерді
қоршап

тұрған газды қабықша. Атмосфера деп Жерді онымен бірге айнала жүріп оны

қоршап тұрған газды ортаны айтамыз. Атмосфераның массасы 5,15-5,9*1015

тонна. Атмосфера Жер бетіндегі барлық тіршілік процестерінің жүруін

қамтамасыз етіп, адамзат тіршілігінің барлық жақтарына үлкен әсер етеді.

Атмосфераны зерттеуші мамандардың пікірінше, ол Жер бетінен

қашықтаған сайын түрлі температурадағы бірнеше аймақтардан тұрады.

Атмосфераның құрылысы бірнеше қабат құрылымнан тұрып, тропосфера,

стратосфера, мезосфера және термосферадан тұрады. 1000 км және одан ары

қарай экзосфера болып, онда атмосфералық газдар әлем кеңістігіне таралады.

Осы қабатта атмосфера бірте-бірте планета аралық кеңістікке ауысады.

Атмосфераның Жер бетіне ең жақын қабаты тропосфера деп аталады.

Бұл қабаттың орта еңдікте теңіз деңгейінен биіктігі – 10-12 км, экваторда –

16-18 км, полюстерде – 7-10 км. Осы қабатта жауын-шашын, бұлттар түзіліп,

найзағайлар күн күркіреуі жүреді. Тропосфераның жоғарғы жағында 40 км-ге

созылатын стратосфера қабаты орналасқан. Онда ылғалдылық біршама

төмен, атмосферадағы озонның көп бөлігі осы қабатта жинақталған, озон

Күннің ультракүлгін сәулелерін сіңіріп, атмосфераны қызып кетуден

сақтайды.

Стратосферадан кейін 50 км биіктікте мезосфера қабаты орналасқан.

Мезосферада температура одан әрі қарай төмендеп, 80 км биіктікте - 700С-қа

түседі. Мезосферадан жоғары белгілі шекарасы жоқ термосфера орналасқан,

онда 500-600 км биіктікте температура +16000 жетеді. Атмосфераның

қабаттарындағы ауа биіктеген сайын сұйылып, қысым төмендейді.

Ең соңында Жерден ең алыста 800-1600 км қашықтықта экзосфера

орналасқан.

Атмосфераның 400-600 км биіктікке дейін ғана сақталатын газды құрамы

1 кестеде берілген.

Атмосфераның төменгі қабаттары мен таза құрғақ ауаның химиялық

Құрамы

Мөлшері Мөлшері
Компоненттер Компоненттер
Массасы Көлем Массасы К-лем
бойынша, бойынша, % бойынша, %бойынша, %
%
Азот 75,52 78,09 Азот оксиді 2,5*10-3 2,5*10-4
Оттек 23,15 20,94 Сутек 3,5*10-4 5*10-5
Аргон 1,28 0,93 Метан 0,8*10-4 1,5*10-4
Көміртек 0,046 0,033 Азот диоксиді 8*10-5 1,5*10-4
оксиді
Неон 1,2*10-3 1,8*10-4 Озон 10-6 – 2*10-6
10-5
Гелий 7,2*10-5 5,2*10-4 Күкірт - 2*10-8
диоксиді
Криптон 3,3*10-4 1*10-4 Көміртек - 1*10-5
оксиді
Ксенон 3,9*10-5 8*10-6

Атмосфера биогеоценоздың компоненті ретінде топырақ бетіндегі,

топырақтағы және топырақ қуыстарындағы ауа қабаттарын құрайды.

Атмосфералық ауа – түрлі газдардың қоспасы. Оның құрамында 78,08%

азот, 20,9% оттегі, 0,93% аргон, 0,03% көмірқышқыл газы бар. Ал қалған

0,01% басқа неон, гелий, метан, радон, ксенон, т.б. газдардың үлесіне
тиеді.

Жер бетінде оттексіз тіршілік жоқ. Ол жасыл өсімдіктердің тіршілік

әрекеттері нәтижесінде түзіледі. өсімдіктер су мен көмірқышқылынан

фотосинтез процесі кезінде оттекті бөледі. Ал басқа барлық тірі организмдер

оттекті тек пайдаланушылар болып есептеледі. Көмірқышқыл газы

атмосфераға тірі организмдердің тыныс алуы, отын түрлерінің жануы,

органикалық заттардың ыдырауы мен шіруі кезінде бөлінеді. Ауаның

құрамындағы көмірқышқыл газы мөлшерінің көбеюі адам мен жануарлар

организміне зиянды әсер етеді.

Табиғат үшін атмосфералық ауаның маңызы ерекше және әртүрлі. Ол,

біріншіден, фотосинтез үшін көмірқышқыл газының және тыныс алу үшін

оттектің көзі. Ол тірі организмдерді космостық сәулелерден қорғайды, Жерде

жылуды сақтайды, климатты реттейді, зат алмасудың газ тәрізді өнімдерін

қабылдайды, планетада су буларын тасымалдайды, бұлт, жауын-шашын

түзілетін және басқа да метеорологиялық процесстер жүретін орын, ұшатын

организмдер үшін тіршілік ортасы болып саналады, топырақтың

құнарлығына әсер етеді, т.с.с.

Ғалымдардың пікірінше, қазіргі заманғы атмосфераның шығу тегі екінші
реттік және ол Жердің қатты қабықшасынан планета түзілгеннен кейін

бөлінген газдардан түзілген. Жердің атмосферасы түрлі факторлар:

атмосфералық газдардың космос кеңістігінде бөлінуі, вулкандардың

әрекетінен газдардың бөлінуі, күннің ультракүлгін сәулелері әсерінен

молекулалардың ыдырауы, атмосфера компоненттері мен жер қабығының

жыныстары арасындағы химиялық реакциялар нәтижесінде бөлінетін газдар

әсерінен үлкен эволюцияны басынан кешірді.

Атмосфераның дамуы геологиялық және геохимиялық процестермен, сол

сияқты тірі организмдердің тіршілік әрекеттерімен тығыз байланысты.

Атмосфера Жердің беткі қабатын оның қалың қабаттарына өту кезінде

көпшілігі жанып кететін метеориттердің зиянды әсерлерінен сақтап тұрады.

Атмосфера құрамының қалыптасуына үлкен әсер ететін тірі

организмдердің тіршілік әреттері өз кезегінде осы атмосфералық

жағдайларға тікелей байланысты. Атмосфера тірі организмдерге зиянды әсер

ететін Күннің ультракүлгін сәулелерінің көп бөлігін ұстап қалады.

Атмосфералық оттегі өсімдіктер мен жануарлардың тыныс алу процесіне

қатысса, ао көмір қышқылы өсімдіктердің қоректенуіне қатысады.

Климаттық факторлар, әсіресе, жылу режимдері мен ылғалдылық

адамдардың денсаулығы мен тіршілік қызметіне әсер етеді. Сонымен қатар

адамның тіршілік әрекеті атмосфераның құрамы мен климатқа үлкен әсер

етеді. Планетадағы оттегі тірі заттар арқылы 5200-5800 жылда толық

жаңарады. Ал оның бүкіл массасын 2 мың жылда тірі организмдер сіңірсе,

көмірқышқылын – 300-395 жылда сіңіреді.

Жер атмосфераның газ құрамы ерекше. Егер Юпитер мен Сатуранның

атмосферасы негізінен сутек пен гелийден, Марс пен Венераның

атмосферасы – көмір қышқылы газынан тұрса, Жердің атмосферасы азот пен

оттектен тұрады, сол сияқты аз мөлшерде аргон, көмірқышқыл газы, неон

және басқа тұрақты, ауыспалы компоненттер бар. Атмосфераның ең

маңызды ауыспалы компоненті – су буы. Су буының негізгі массасы

тропосферада, өйткені атмосфераның қабаттары жоғарылаған сайын оның

концентрациясы азая береді.

Атмосфералық процестерге, әсіресе стратосфераның жылу режиміне озон

үлкен әсер етеді. Озон стратосферада жинақталып, күн радиациясының

ультракүлгін сәулелерін сіңіреді. Ендік пен жылдың мезгіліне байланысты

озонның бір айдағы орташа мөлшері өзгеріп отырады, оның қалыңдығы 2,3-

5,2 мм аралығында болады. Жалпы табиғатта озонның мөлшері экватордан

полюстерге қарай жоғарылайды. Қазіргі кезде адамның шаруашылық

тіршілік әрекетінің әсерінен атмосфераның озон қабатының бұзылуы

байқалуда. Мысалы, озон қабатының бұзылуына әсер ететін фреондар

(хладондар) деп аталатын гаолгенді қосылыстар. Бұл қосылыстар бөлме

температурасында қайнайды, өте ұшқыш, Жердің бетінде химиялық инертті,

мұздатқыш қондырғыларда қолданылады. Фреондар стратосфераға көтеріліп,

фотохимиялық айырылу реакциясына түсіп, біздің планетамызды

ульракүлгін сәулелерден сақтайтын, озон молекулаларын ыдырататын,

химиялық реакциялардың катализаторы болып саналатын хлор аниондарын

бөледі. Қазіргі кезде озон қабатының жағдайына қатаң бақылау – мониторинг

жүргізілуде. Озон қабатының бұзылуының үлкен зардаптарға әкелуіне

байланысты бірқатар елдер қазіргі кезде фреондар өндірісі мен оны

пайдалануды қысқартып отыр, дегенмен де жалпы әлемде бұл көрсеткіш әлі

де жоғары күйінде қалғандықтан олардың атмосферадағы концентрациясы да

жылдан жылға ұлғайып отыр.

Көптеген бақылаулар бойынша озон қабаты атмосферада біркелкі

таралмаған. Солтүстік жарты шар атмосферасында оңтүстікке қарағанда

фреондардың концентрациясы 8-9% жоғары.

Атмосфераның ластануы мен ластаушы көздер

Өндірістің қарқындап дамуына және отын түрлерін кең масштабта жағуға

байланысты атмосферадағы бос оттектің қоры азайып, ал көмірқышқыл

газының мөлшері жоғарылауда. Нәтижесінде табиғаттағы көміртектің

айналымы бұзылды деуге болады. Академик А.П. Виноградов зерттеулер

нәтижесінде көмірқышқыл газының концентрациясы жыл сайын 0,2%-ға

ұлғайып отырғаныны анықтады. Адамзат қоғамында адам баласы отты ең

алғаш рет қолданған күннен бастап осы күнге дейін түрлі жану

процестерінде 273 млрд. тонна оттегі жұмсаған болса, соның 246 млрд. яғни

(90%-ға жуығы) соңғы жарты ғасырда ғана жұмсалған. Көміртек

айналымының бұзылуы мен атмосферада көмірқышқыл газының

концентрациясының жоғарылауы Жердегі барлық химиялық тепе-теңдікке

үлкен әсер етеді.

Атмосфера табиғи және жасанды (антропогендік) жолмен ластанды.

Табиғи ластану. Атмосферада үнемі белгілі мөлшерде шаң болады. Шаң

табиғатта жүретін табиғи процестер нәтижесінде түзіледі.

Шаңның 3 түрі болады: минералдық (органикалық емес), органикалық

және космостық. Тау жыныстарының үгітілуі мен бұзылуы, вулкандар

атқылауы, орман, дала, торфтардың өртенуі, теңіз беттерінен судың булануы

минералдық шаңның түзілуіне себеп болады. Органикалық шаң ауада

аэропланктондар-бактериялар, саңырауқұлақтардың споралары мен

өсімдіктердің тозаңдары, т.б. түрінде және өсімдіктер мен жануарлардың

ыдырауы, ашу, шіру өнімдері түрінде болады. Космостық шаң жанған

метеориттердің қалдықтарынан түзіледі. Табиғи ластанудың бір түрі

космостық шаң атмосферадағы жанған метеориттер қалдықтарынан түзіледі.

1 жыл ішінде оның мөлшері 2-5 млн тоннаға дейін жетеді. Табиғи шаң жер

атмосферасының негізгі құрам бөлігі болып табылады. Табиғи шаң

бөлшектері органикалық немесе бейорганикалық болуы мүмкін, лоардың

радиусы шамамен 10-3 - 10 -4 см болады және топырақ пен тау жыныстарының

үгітілуі, вулкан атқылауы, орман, дала, торфтардың өртенуі немесе су

беттерінен булану нәтижесінде түзілуі мүмкін. Атмосфераның төменгі

қабаттарындағы шаң сусыз шөл далалардан пайда болады немесе

аэропланктондар – бактерия, өсімдік споралары, саңырауқұлақтар, өсімдіктер

мен жануарлардың қалдықтарының шіру, ыдырау өнімдерінен түзіледі.

Мұхит үстіндегі ауа атмосферасында магний, натрий, кальций

тұздарының майда кристаллдары болады, олар су шашырандылары ауада

құрғап қалғанда түзіледі. әдетте табиғи жолмен ластану бтогеоценоздар мен

онда тіршілік ететін организмдер үшін аса көп зиян келтірмейді.

Атмосфералық шаң Жер бетінде жүретін кейбір процестер үшін белгілі

рөл атқарады. Ол су буларының конденсациялануы үшін, олай болса жауын-

шашынның түзілуіне әсер етеді. Бұнымен қатар күн радиациясын сіңіріп тірі

организмдерді күннің зиянды сәулелерін қорғайды. Академик В.И.

Вернадский атмосфералық ауа планетамыздың химиясында маңызды рөл

атқарады деп жазды.

Жер бетіндегі заттардың биологиялық ыдырауы, оның ішіндегі топырақ

бактерияларының тіршілігі күкіртсутек, аммиак, көмірсутектер, азот,

көміртек оксидтерінің орасан зор мөлшерінің түзілуіне әкеп соғады.

Жасанды ластану. Атмосфераны ластаушылардың ең негізгіілері

транспорт түрлері, әсіресе автомобильдердің жанармайларының жану

өнімдері болып табылады. Француз ғалымы Ж. Детридің есептеулері

бойынша, автомобильдерден бөлінген газдардың құрамында көмірқышқыл

газы – 9%, көміртек оксиді – 4%, көмірсутектер – 0,5%, оттек - 4%, сутек –

2%, альдегиттер – 0,004%, азот оксидтері – 0,06%, күкірт ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.