Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағат ұғымы
1.1 Қазақстанда Орталық мемлекеттік мұрағаттар мен облыстық мемлекеттік мұрағаттардың ұйымдастырылу хронологиясы
1.1.1Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты «Бөкей ордасы өлкелік мұрағаты»
1.1.2 Кеңестік дәуір кезеңі
2. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары
2.1 Орталық мемлекеттік мұрағат ғимараты
2.1.1 Ғимаратты сипаттау
2.1.2 Халықаралық қатынастары
2.1.3 Келісімдер
2.2 Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік ғылыми.техникалық құжаттама мұрағаты
2.2.1 Мұрағат қоры
2.3 Алматы қаласының орталық мемлекеттік мұрағаты
2.3.1 Тарихы
2.3.2 Аудандық мұрағаттары
2.4 Шығыс Қазақстан облысының мұрағаты
2.4.1 Тарихы
2.4.2 Мұрағат қорына шолу
2.4.3 Шығыс Қазақстан облысының көші.қон тарихы
2.5 Қарағанды облысының мемлекеттік мұрағаты
2.5.1 Тарихы
2.6 Қостанай облысының мемлекеттік мұрағаты
2.6.1 Тарихы
2.7 Алматы облысының мемлекеттік мұрағаты
2.7.1 Тарихы
2.8 Талдықорған мемлекеттік мұрағаты
2.9 Павлодар облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.10 Ақмола облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.11 Оңтүстік Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты
2.12 Ақтөбе облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.13 Солтүстік Қазақстан облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
3. Кинофото құжаттар және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік мұрағаты
3.1 Тарихы
3.1.1 Кино құжаттар
3.1.2 Фото құжаттар
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
1. Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағат ұғымы
1.1 Қазақстанда Орталық мемлекеттік мұрағаттар мен облыстық мемлекеттік мұрағаттардың ұйымдастырылу хронологиясы
1.1.1Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты «Бөкей ордасы өлкелік мұрағаты»
1.1.2 Кеңестік дәуір кезеңі
2. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары
2.1 Орталық мемлекеттік мұрағат ғимараты
2.1.1 Ғимаратты сипаттау
2.1.2 Халықаралық қатынастары
2.1.3 Келісімдер
2.2 Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік ғылыми.техникалық құжаттама мұрағаты
2.2.1 Мұрағат қоры
2.3 Алматы қаласының орталық мемлекеттік мұрағаты
2.3.1 Тарихы
2.3.2 Аудандық мұрағаттары
2.4 Шығыс Қазақстан облысының мұрағаты
2.4.1 Тарихы
2.4.2 Мұрағат қорына шолу
2.4.3 Шығыс Қазақстан облысының көші.қон тарихы
2.5 Қарағанды облысының мемлекеттік мұрағаты
2.5.1 Тарихы
2.6 Қостанай облысының мемлекеттік мұрағаты
2.6.1 Тарихы
2.7 Алматы облысының мемлекеттік мұрағаты
2.7.1 Тарихы
2.8 Талдықорған мемлекеттік мұрағаты
2.9 Павлодар облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.10 Ақмола облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.11 Оңтүстік Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты
2.12 Ақтөбе облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.13 Солтүстік Қазақстан облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
3. Кинофото құжаттар және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік мұрағаты
3.1 Тарихы
3.1.1 Кино құжаттар
3.1.2 Фото құжаттар
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан Республикасының «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» және «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңдарында, Қазақстан Республикасындағы мұрағат ісін дамыту тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы мәдениет және ақпарат Министірлігінің нормативтік- құқықтық актілерін сонымен қатар мұрағат ісін дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық даму жоспарында және өзіміздің ұйымдастырушылық және нормативтік-әдістемелік құжаттар, «Мемлекеттік тілдің мемлекеттік органдарда қолдану аясын кеңейту туралы» орта мерзімді салалық бағдарламалар мен жоспарларында, «Электрондық әкімдік» және «Электрондық мұрағат» бағдарламасында ары қарай жалғастыру, сонымен қатар Ақпарат және мұрағат Комитетінің, Жамбыл облысы Әкімінің шешімдері мен өкімдерін, мұрағаттар және құжаттама басқармасының өз бұйрықтарын орындауға, сонымен қатар дәстүрлі жұмыстарды орындау және іс-шараларды өткізумен бірге, мекемелер жүйесінің өзара қарым–қатнасын нығайтуға, үкіметтің өкілетті және атқарушы органдарымен, ғылым, мәдениет, білім мекемелерімен, қоғамдық және басқа да ұйымдармен іскерлік байланыс орнатуға, мемлекеттік қызмет көрсетудің стандарттары мен регламенттерін жұмыс тәжірибесіне енгізуге мұрағат ісінде аса көңіл бөлінеді, мұрағаттар және құжаттама басқармасының құқықтық нормативті актілерін және тағы басқа да салалық бағдарламаларды іске асыруға бағытталады. Мемлекет мұрағат мекемелеріндегі жоспарда жетекші орынды шетел мұрағаттары мен ғылыми мекемелердегі Қазақстан Республикасы үшін тарихи және мәдени құндылығы бар құжаттарды Қазақстан тарихы бойынша іздестіру және олардың көшірмелерін алу жөніндегі бағдарламаны орындау, еліміздің тарихи-мәдени құжаттық мұрасын сақтау және жан-жақты пайдалануы кәзіргі заманның аса маңызды мәселесі болып табылады. Осыған байланысты
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының мұрағат ісінің даму тарихын талдау.
Курстық жұмыстың міндеті: Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары мен облыстық мемлекеттік мұрағаттардың ұйымдастырылуы тарихын, кинофото құжаттардың және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік мұрағатындағы тарихын қарастыру.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан Республикасының «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» және «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңдарында, Қазақстан Республикасындағы мұрағат ісін дамыту тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы мәдениет және ақпарат Министірлігінің нормативтік- құқықтық актілерін сонымен қатар мұрағат ісін дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық даму жоспарында және өзіміздің ұйымдастырушылық және нормативтік-әдістемелік құжаттар, «Мемлекеттік тілдің мемлекеттік органдарда қолдану аясын кеңейту туралы» орта мерзімді салалық бағдарламалар мен жоспарларында, «Электрондық әкімдік» және «Электрондық мұрағат» бағдарламасында ары қарай жалғастыру, сонымен қатар Ақпарат және мұрағат Комитетінің, Жамбыл облысы Әкімінің шешімдері мен өкімдерін, мұрағаттар және құжаттама басқармасының өз бұйрықтарын орындауға, сонымен қатар дәстүрлі жұмыстарды орындау және іс-шараларды өткізумен бірге, мекемелер жүйесінің өзара қарым–қатнасын нығайтуға, үкіметтің өкілетті және атқарушы органдарымен, ғылым, мәдениет, білім мекемелерімен, қоғамдық және басқа да ұйымдармен іскерлік байланыс орнатуға, мемлекеттік қызмет көрсетудің стандарттары мен регламенттерін жұмыс тәжірибесіне енгізуге мұрағат ісінде аса көңіл бөлінеді, мұрағаттар және құжаттама басқармасының құқықтық нормативті актілерін және тағы басқа да салалық бағдарламаларды іске асыруға бағытталады. Мемлекет мұрағат мекемелеріндегі жоспарда жетекші орынды шетел мұрағаттары мен ғылыми мекемелердегі Қазақстан Республикасы үшін тарихи және мәдени құндылығы бар құжаттарды Қазақстан тарихы бойынша іздестіру және олардың көшірмелерін алу жөніндегі бағдарламаны орындау, еліміздің тарихи-мәдени құжаттық мұрасын сақтау және жан-жақты пайдалануы кәзіргі заманның аса маңызды мәселесі болып табылады. Осыған байланысты
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының мұрағат ісінің даму тарихын талдау.
Курстық жұмыстың міндеті: Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары мен облыстық мемлекеттік мұрағаттардың ұйымдастырылуы тарихын, кинофото құжаттардың және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік мұрағатындағы тарихын қарастыру.
Пайдаланған әдебиет
1. Алматы қаласының Орталық мемлекеттік мұрағатына 25 жыл 2007ж
2. Қазақстан мұрағаттары 2008 ж № 4
3. Мұрағат жаршысы 2004 ж №2
4. Крайская З.В., Челлини Э.В. Архивоведение. - М.: Изд-во «Норма», 1996г
5. Қазақстан Республикасының Заңдары
6. Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы 1992 жылғы 2 шілдедегі № 1488-ХІІ Қазақстан Республикасының Заңы (2007.21.07. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
7. «Мұражайдың сақтау қоймасындағы мұражай жәдігерлері мен мұражай коллекцияларына қол жеткізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2007 жылғы 25 мамырдағы N 154 Бұйрығы
8. «Қазақстан халқы тарихи-мәдени мұрасының кейбiр объектiлерiн сақтау жөнiндегi қосымша шаралар туралы» Қаулысына тәуелді актілер
9. «Халықаралық және республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерін пайдалануға беру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 қарашадағы N 1033 Қаулысы
10. «Үлттық мәдени игілік объектілерінің мемлекеттік тізілімін жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 18 сәуірдегі N 310 Қаулысы
11. «Тарихи-мәдени сараптама жүргізудің ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрінің 2007 жылғы 20 тамыздағы N 219 Бұйрығы.
12. «Қазақстан Республикасынан әкетілетін және оған әкелінетін мәдени құндылықтарға сараптама жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 1 маусымдағы N 447 Қаулысы
13. Алматы облысының мұрағат мекемелері, 2002 ж
14. «Тарихи-мәдени сараптама жүргізудің ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрінің 2007 жылғы 20 тамыздағы N 219 Бұйрығы.
15. «Қазақстан Республикасынан әкетілетін және оған әкелінетін мәдени құндылықтарға сараптама жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 1 маусымдағы N 447 Қаулысы
16. «Үлттық мәдени игілік объектілерінің мемлекеттік тізілімін жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 18 сәуірдегі N 310 Қаулысы
17. «Тарихи-мәдени сараптама жүргізудің ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрінің 2007 жылғы 20 тамыздағы N 219 Бұйрығы.
18. «Қазақстан Республикасынан әкетілетін және оған әкелінетін мәдени құндылықтарға сараптама жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 1 маусымдағы N 447 Қаулысы
19. «Қазақстан халқы тарихи-мәдени мұрасының кейбiр объектiлерiн сақтау жөнiндегi қосымша шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 24 мамыр N 779
20. Республикалық маңызы бар Тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 21 наурыздағы № 279 Қаулысы
21. «Қазақстан Республикасынан әкетілетін және оған әкелінетін мәдени құндылықтарға сараптама жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 1 маусымдағы N 447 Қаулысы
22. Государственный архив Восточно-Казахстанской области 2000 г
23. Сергазин Ж.Н. Основы обеспечения сохранности документов. - М., 1986 г
24. Қазақстан Республикасының «Мәдениет туралы» 2006 жылғы 15 желтоқсандағы N 207 Заңы
25. Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 24 қарашадағы N 1083 Қаулысы
26. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік хатшысының өкімдері
27. «Тарих пен мәдениет ескерткіштеріне археологиялық және (немесе) ғылыми- қалпына келтіру жұмыстарын жүзеге асыру жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін және оған қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 14 маусымдағы N 495 Қаулысы
28. «Тарих және мәдениет ескерткіштеріне қорғау міндеттемелерін беру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 6 қарашадағы N 1045 Қаулысы
29. «Мемлекет меншігіндегі тарих және мәдениет ескерткіштерін пайдалануға жалдау ақысының ставкаларын белгілеу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 қарашадағы N 1031 Қаулысы
30. Қазақстан мұрағаттары 2007 ж № 1-2
31. «Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 қарашадағы № 1148 Қаулысы
32. «Мәдениет туралы» Заңға тәуелді актілер
33. «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы Қазақстан Республикасының заны», 1998ж
34. Мұрағат жаршысы 2002ж №1
35. “Қазақ Совет Энциклопедиясы”
1. Алматы қаласының Орталық мемлекеттік мұрағатына 25 жыл 2007ж
2. Қазақстан мұрағаттары 2008 ж № 4
3. Мұрағат жаршысы 2004 ж №2
4. Крайская З.В., Челлини Э.В. Архивоведение. - М.: Изд-во «Норма», 1996г
5. Қазақстан Республикасының Заңдары
6. Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы 1992 жылғы 2 шілдедегі № 1488-ХІІ Қазақстан Республикасының Заңы (2007.21.07. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
7. «Мұражайдың сақтау қоймасындағы мұражай жәдігерлері мен мұражай коллекцияларына қол жеткізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2007 жылғы 25 мамырдағы N 154 Бұйрығы
8. «Қазақстан халқы тарихи-мәдени мұрасының кейбiр объектiлерiн сақтау жөнiндегi қосымша шаралар туралы» Қаулысына тәуелді актілер
9. «Халықаралық және республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерін пайдалануға беру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 қарашадағы N 1033 Қаулысы
10. «Үлттық мәдени игілік объектілерінің мемлекеттік тізілімін жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 18 сәуірдегі N 310 Қаулысы
11. «Тарихи-мәдени сараптама жүргізудің ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрінің 2007 жылғы 20 тамыздағы N 219 Бұйрығы.
12. «Қазақстан Республикасынан әкетілетін және оған әкелінетін мәдени құндылықтарға сараптама жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 1 маусымдағы N 447 Қаулысы
13. Алматы облысының мұрағат мекемелері, 2002 ж
14. «Тарихи-мәдени сараптама жүргізудің ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрінің 2007 жылғы 20 тамыздағы N 219 Бұйрығы.
15. «Қазақстан Республикасынан әкетілетін және оған әкелінетін мәдени құндылықтарға сараптама жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 1 маусымдағы N 447 Қаулысы
16. «Үлттық мәдени игілік объектілерінің мемлекеттік тізілімін жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 18 сәуірдегі N 310 Қаулысы
17. «Тарихи-мәдени сараптама жүргізудің ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрінің 2007 жылғы 20 тамыздағы N 219 Бұйрығы.
18. «Қазақстан Республикасынан әкетілетін және оған әкелінетін мәдени құндылықтарға сараптама жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 1 маусымдағы N 447 Қаулысы
19. «Қазақстан халқы тарихи-мәдени мұрасының кейбiр объектiлерiн сақтау жөнiндегi қосымша шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 24 мамыр N 779
20. Республикалық маңызы бар Тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 21 наурыздағы № 279 Қаулысы
21. «Қазақстан Республикасынан әкетілетін және оған әкелінетін мәдени құндылықтарға сараптама жүргізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 1 маусымдағы N 447 Қаулысы
22. Государственный архив Восточно-Казахстанской области 2000 г
23. Сергазин Ж.Н. Основы обеспечения сохранности документов. - М., 1986 г
24. Қазақстан Республикасының «Мәдениет туралы» 2006 жылғы 15 желтоқсандағы N 207 Заңы
25. Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 24 қарашадағы N 1083 Қаулысы
26. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік хатшысының өкімдері
27. «Тарих пен мәдениет ескерткіштеріне археологиялық және (немесе) ғылыми- қалпына келтіру жұмыстарын жүзеге асыру жөніндегі қызметті лицензиялау ережесін және оған қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 14 маусымдағы N 495 Қаулысы
28. «Тарих және мәдениет ескерткіштеріне қорғау міндеттемелерін беру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 6 қарашадағы N 1045 Қаулысы
29. «Мемлекет меншігіндегі тарих және мәдениет ескерткіштерін пайдалануға жалдау ақысының ставкаларын белгілеу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 қарашадағы N 1031 Қаулысы
30. Қазақстан мұрағаттары 2007 ж № 1-2
31. «Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 қарашадағы № 1148 Қаулысы
32. «Мәдениет туралы» Заңға тәуелді актілер
33. «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы Қазақстан Республикасының заны», 1998ж
34. Мұрағат жаршысы 2002ж №1
35. “Қазақ Совет Энциклопедиясы”
Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағат ұғымы
1.1 Қазақстанда Орталық мемлекеттік мұрағаттар мен облыстық
мемлекеттік мұрағаттардың ұйымдастырылу хронологиясы
1.1.1Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты Бөкей ордасы өлкелік
мұрағаты
1 Кеңестік дәуір кезеңі
2. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары
2.1 Орталық мемлекеттік мұрағат ғимараты
2.1.1 Ғимаратты сипаттау
2.1.2 Халықаралық қатынастары
2.1.3 Келісімдер
2.2 Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық
құжаттама мұрағаты
2.2.1 Мұрағат қоры
2.3 Алматы қаласының орталық мемлекеттік мұрағаты
2.3.1 Тарихы
2.3.2 Аудандық мұрағаттары
2.4 Шығыс Қазақстан облысының мұрағаты
2.4.1 Тарихы
2.4.2 Мұрағат қорына шолу
2.4.3 Шығыс Қазақстан облысының көші-қон тарихы
2.5 Қарағанды облысының мемлекеттік мұрағаты
2.5.1 Тарихы
2.6 Қостанай облысының мемлекеттік мұрағаты
2.6.1 Тарихы
2.7 Алматы облысының мемлекеттік мұрағаты
2.7.1 Тарихы
2.8 Талдықорған мемлекеттік мұрағаты
2.9 Павлодар облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.10 Ақмола облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.11 Оңтүстік Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты
2.12 Ақтөбе облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.13 Солтүстік Қазақстан облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
Кинофото құжаттар және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік
мұрағаты
3.1 Тарихы
3.1.1 Кино құжаттар
2 Фото құжаттар
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан
халқына Жолдауында және Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қоры
және мұрағаттар туралы және Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар
туралы Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Заңдарында, Қазақстан Республикасындағы мұрағат ісін дамыту
тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы
мәдениет және ақпарат Министірлігінің нормативтік- құқықтық актілерін
сонымен қатар мұрағат ісін дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған
стратегиялық даму жоспарында және өзіміздің ұйымдастырушылық және
нормативтік-әдістемелік құжаттар, Мемлекеттік тілдің мемлекеттік
органдарда қолдану аясын кеңейту туралы орта мерзімді салалық
бағдарламалар мен жоспарларында, Электрондық әкімдік және
Электрондық мұрағат бағдарламасында ары қарай жалғастыру, сонымен
қатар Ақпарат және мұрағат Комитетінің, Жамбыл облысы Әкімінің шешімдері
мен өкімдерін, мұрағаттар және құжаттама басқармасының өз бұйрықтарын
орындауға, сонымен қатар дәстүрлі жұмыстарды орындау және іс-шараларды
өткізумен бірге, мекемелер жүйесінің өзара қарым–қатнасын нығайтуға,
үкіметтің өкілетті және атқарушы органдарымен, ғылым, мәдениет, білім
мекемелерімен, қоғамдық және басқа да ұйымдармен іскерлік байланыс
орнатуға, мемлекеттік қызмет көрсетудің стандарттары мен регламенттерін
жұмыс тәжірибесіне енгізуге мұрағат ісінде аса көңіл бөлінеді, мұрағаттар
және құжаттама басқармасының құқықтық нормативті актілерін және тағы басқа
да салалық бағдарламаларды іске асыруға бағытталады. Мемлекет мұрағат
мекемелеріндегі жоспарда жетекші орынды шетел мұрағаттары мен ғылыми
мекемелердегі Қазақстан Республикасы үшін тарихи және мәдени
құндылығы бар құжаттарды Қазақстан тарихы бойынша іздестіру және
олардың көшірмелерін алу жөніндегі бағдарламаны орындау, еліміздің
тарихи-мәдени құжаттық мұрасын сақтау және жан-жақты пайдалануы кәзіргі
заманның аса маңызды мәселесі болып табылады. Осыған байланысты
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының мұрағат ісінің
даму тарихын талдау.
Курстық жұмыстың міндеті: Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық
мұрағаттары мен облыстық мемлекеттік мұрағаттардың ұйымдастырылуы тарихын,
кинофото құжаттардың және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік
мұрағатындағы тарихын қарастыру.
1. Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағат ұғымы
Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын
қалыптастыру, сақтау мен пайдалану және Қазақстан Республикасындағы мұрағат
iсiн мемлекеттiк басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтің
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 желтоқсандағы N 326-I Ұлттық
мұрағат қоры және мұрағаттар туралы Заңы қабылданды. Осы Заң бойынша
Қазақстан мұрағаттары өзінің қоймалары қойнауында көлемі мен мазмұны
бойынша бірегей, аса бай ақпараттық әлеуетке ие қорларды сақтайды. Бұл
құжаттар Қазақстан тарихын зерттеу үшін өте құнды дереккөз материалдары
болып табылады.
Мұрағат дегеніміз құжаттарының жиынтығы, сондай-ақ мұрағат мекемесi
немесе мекеменiң, ұйымның немесе кәсiпорынның пайдаланушылар мүдделерi үшiн
мұрағат құжаттарын қабылдау мен сақтауды жүзеге асыратын құрылымдық
бөлiмшесi.
Мұрағат қорлары ол, бiр-бiрiмен тарихи немесе қисынды байланысты
құжаттардың жиынтығы. Ал ұлттық мұрағат қоры дегеніміз – ҚР Ұлттық мұрағат
қоры және мұрағаттар туралы занында, белгiленген тәртiппен ұлттық құндылық
деп танылған барлық мұрағаттардың, мұрағат қорлары мен коллекцияларының,
деректi ескерткiштердiң, тарихи, ғылыми, әлеуметтiк, экономикалық, саяси
немесе мәдени айрықша маңызы бар құжаттардың жиынтығы.
Мемлекеттiк мұрағат деп, Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын жинақтауға
(сатып алуға), тұрақты сақтауға және пайдалануды ұйымдастыруға құқық
берiлген мемлекеттiк мекемені айтады.
Құжаттар көшiрмелерiнiң мемлекеттiк сақтандыру қоры - Ұлттық мұрағат
қорының мемлекет үшiн бiрден-бiр маңызы бар және жойылған жағдайда орны
толмайтын құжаттарының сақтандыру көшiрмелерiнiң жиынтығын білдіреді.
Мұрағат ісі - басқару саласындағы мемлекеттік саясаттың жүзеге асуына
бақылау жасайды, заңнамалық және нормативтік актілердің іске асуын
ұйымдастырады. Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қоры Қазақстан
халқының тарихи-мәдени мұрасының ажырамас бөлiгi болып табылады және оны
Қазақстан Республикасының ұлттық игiлiгi ретiнде мемлекет қорғайды. Ұлттық
мұрағат қорына Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде сақтаулы және
халықаралық келiсiмдерге сәйкес Қазақстанға қайтарылуға тиiстi мұрағат
құжаттары да жатады. Ұлттық мұрағат қоры қоғам мен мемлекеттiң қажеттерiн
қанағаттандыруға, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерiн iске асыруға
қызмет етедi. Мұрағат iсiн дамыту мен жетiлдiруге қамқорлық жасауды
мемлекет өз мойнына алады. Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын сақтау барлық
жеке және заңды тұлғалардың мiндетi болып табылады. Ұлттық мұрағат қоры
құжаттарының басылымын, сондай-ақ оның мемлекет, қоғам және азаматтар
сұранымдарын қанағаттандыруға пайдалануын ұйымдастырады.
Ұлттық мұрағат жұмысының басым бағыттарын қарастырсақ ол Қазақстанның
қазiргi заман тарихы бойынша Ұлттық мұрағат қорының басы бүтiндiгiн
қамтамасыз ету, мемлекеттiк органдарға, жеке және заңды тұлғаларға
ретроспективалық құжаттық ақпарат табыс ету, ақпараттық қызмет көрсету
болып табылады.
Ұлттық мұрағатта сақталатын құжаттарды тұрақты мемлекеттiк сақтау,
олардың басы бүтiндiгi мен мемлекеттiк есепке алуды қамтамасыз ету;
жинақтау көздерi - мекемелердегi уақытша ведомостволық сақтаудағы мұрағат
құжаттарына мемлекеттiк бақылау жасау, басқа да мемлекеттiк мекемелердiң
қызметi барысында түзiлетiн құжаттармен жасақтау; ғылыми-анықтамалық
аппаратты әзiрлеп, дамыту, Ұлттық мұрағат құжаттарын жан-жақты пайдалану
мен ғылыми жариялауды ұйымдастыру, құжаттаманы басқаруды ұйымдастыруға
қатысу және оның жай-күйiн бақылау; мемлекеттiк және ведомостволық
мұрағаттарға - мекемелердiң құжаттамалық қызметтерiне ғылыми-әдiстемелiк
және практикалық көмек көрсету. Мұрағаттану, құжаттану, археография,
қосалқы тарихи пәндер саласында ғылыми-зерттеу және әдiстемелiк жұмыс
жүргiзу, Қазақстанның қазiргi заман тарихының проблемалары жөнiндегi
зерттеулерге, талдауға қатысып жұмыс жасау.
Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары — Қазақстан Республикасының
және қазақ халқының тарихи, мәдени, саяси құжаттары (мәтіндер, суреттер,
келісімдер және т.б. құжаттар) мен деректерінің жиынтығы сақталатын
мұрағаттар қоймасы.
Қоғамның рухани, мәдени, ғылыми, әлеуметтік-құқықтық қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатында Қазақстан халқының тарихи-мәдени құжаттық
мұраларын сақтайтын мұрағаттар — Қазақстанның мемлекеттік нысандарының
бірі.
Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік мұрағаты өз қызметін Орынбор
қаласында 1921 жылы 1 қыркүйекте бастаған. ҚР ОММ - еліміздегі ең алғаш
Қазақстанның даму тарихы құжаттарын жүйелеп, бір қалыпқа келтіріп
жинақтаған мұрағат. Мұрағат XVIII-ші ғасырдың орта кезеңінен бастау алған
революцияға дейінгі құжаттардан бастап осы кезеңге дейінгі құжаттарды
сақтауда. Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік мұрағаты Қазақстан
тарихының үш кезеңінің: кеңестік дәуірге дейінгі, кеңестік дәуір мен
еліміздің тәуелсіздігі кезеңіндегі құжаттарды сақтап отырған бірден бір
мұрағат.
Мұрағат аса құнды және бірегей құжаттардың түпнұсқаларын ұрпақтан
ұрпаққа сақтап жеткізу үшін және Қазақстан тарихына байланысты шет жақтан
алынған құжаттар көшірмелері микрофильм түрінде жасалатындықтан, оны
зерттеушілердің күнделікті оқып, пайдалануы үшін қажетті техникалық құрал-
жабдықтармен қамтамасыз етілуде.
Жинақталған көшірме құжаттарында Қазақ тарихының Ақтаңдақ тұстарын
дәлелдейтін деректер де баршылық, әсіресе қазақ тарихын бейнелейтін XVI-
XVII ғаырдағы құжаттар, Уақытша өкіметі тұсындағы саяси жағдай, Алаш Орда
партиясының мүшелері туралы және т.б. құжаттарды атауға болады.
Мұрағат қорына шетелдердің мұрағаттарынан келіп түскен құжаттарға
тоқталсақ: Ресей мемлекеттік әскери-тарих мұрағатынан 1753-1917 жылдар
аралығын қамтыған Қазақ жерінде әлеуметтік-аумақтық басқару жүйесін
қалыптастыру, қазақ халқымен шекаралас жатқан ұлттармен байланыс, сауда
мәселесі, қазақ халқының мәдениеті, тұрмыс-тіршілігі, шаруаларды қазақ
жеріне қоныстандыру, қазба байлықтарын игеру үшін қазақ даласында барлау
жұмыстарын жүргізу саясаты т. б. туралы құнды құжаттар келіп түсті.
Ресей мемлекеттік ерте актілер мұрағатының 1585-1876 жылдар аралығын
қамтыған Сенат және оның мекемелері, Сібірді басқару және Сібір
приказдығы, Қырғыз-қайсақ істері, Монғол істері атты қорларынан қазақ-
қалмақ, Қытаймен сауда қатынасы, Ресей бодандығына өту үшін жіберілген
қазақ елшілері туралы аса құнды деректер алынды.
Ресей Федерациясының мемлекеттік мұрағатынан алынған 19 ғасырдың 1-ші
жартысынан 1917 жылға дейінгі 1872 жылдан Министрлер кеңесінің
председателі, шетел істер министрлігінің Азия департаментінің директоры,
граф Игнатьевтің қорында Хиуа мен Бұхар мәселесі, Түркістан өлкесін
басқарудағы өзгерістер туралы мәліметтер болса, ал 1917-1924 жылдар
аралығын қамтыған осы мұрағаттың құжаттарында Уақытша өкімет, Алаш Орда
партиясына байланысты, сайлау мәселелері туралы, өнеркәсіптегі жағдайлар
туралы, Түркістан республикасының саяси, экономикасына байланысты
құжаттарды Ұлттық халық комиссариаты жанындағы Қазақ Автономиялы кеңестік
социалистік республикасының өкілдігі қорынан да табуға болады.
Ресей мемлекеттік әлеуметтік-саяси тарихы мұрағатынан келіп түскен 1917-
1936 жылдар аралығын қамтыған құжаттарда коммунистік партия мүшелерін
облыстар мен губернияларға бөлу, коммунистерді есепке алу т.б. туралы
айтылған.
Ресей мемлекеттік әскери мұрағатының 1917-1920, 1917-1926, 1917-1920,
1918-1926 жылдар аралығын қамтыған құжаттарынан Қазақ жерінде Кеңес
өкіметін орнату, ақтардың іс-әрекеттері, азамат соғысына байланысты т.б.
көшірмелер алынған.
Туркияда шыққан Мұстафа Шоқайдың да ықпалы бар Яш Туркестан
журналының 1929-1936 жылдардағы нөмірлер коллекциясы және Йени Туркестан
журналының 1927-1931 жылдар аралығын қамтыған құжаттары мұрағат қорын
толықтыра түсті.
Ал 2001 жылы Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан
Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығын атап өту күндері Жаңа Сорбона-
Париж университеті жанындағы шығыс тілдері университет аралық
кітапханасында сақтаулы қазақтың бірегей азаматы Мұстафа Шоқайдың құжаттар
мұрасының көшірмесін мұрағат қорына табыс етуі мұрағат тарихындағы үлкен
оқиға және жетістік болды.
Қазіргі таңда мұрағат 1 миллион 300 шамасындай құжаттар сақтап отыр.
Қазақстанның тәуелсіздік алған даму сатысында мәдениет саласында да
өзгерістер болды. Қазақстанның Президенті Н. Ә. Назарбаевтың тарапынан,
Үкімет тарапынан да мұрағат ісіне қолдау көрсетіліп отырды. 2001-2005
жылдары Қазақстан Республикасында мұрағат ісін дамыту бағдарламасы
аясында мұрағат қызметкерлері мұрағат қорын шет елдердің мұрағаттырында
сақтаулы құжаттармен толықтыру саласында көп еңбек сіңірді. Мұрағат
қызметкерлері көршілес елдерде, оның ішінде Ресей мемлекетінің бірнеше
мұрағаттарында Қазақстан тарихына байланысты құжаттарды іздестіру
жұмыстарын жүргізді.
Осы бастамалардың арқасында мұрағат қоры Қазақстан тарихына байланысты
құжаттар көшірмелерімен толықтырыла бастады.
Қолжазбаларды сақтап қалатын мұрағат мекемелерінің құрылу тарихы
Қазақстанда ХVII ғасырдан басталады. Бұл туралы ресми құжаттар да
сақталған. Соның бірінде: Бөкей губерниясының мұрағаты Бөкей ордасы
кезінен, яғни 1794 жылдан бастап ұйымдастырылды, деп жазылған.[1]
Кеңес кезеңінде республикада мұрағат құру ісі, дәлірек айтқанда, 1918
жылғы “РКФСР-де мұрағат ісін қайта ұйымдастыру және орталықтандыру туралы”
декретіне сәйкес жүзеге асырылды.
Аталған декрет бойынша барлық мекемелердің істері мен құжаттарын сақтау
мақсатында Бірыңғай мемлекеттік мұрағат қоры ұйымдастырылды. Оны және
мұрағаттарды басқару үшін мұрағат ісінің Бас басқармасы құрылады.
1921 жылы 5 сәуірде Қазақ Өлкелік Бас архиві ұйымдастырылды. 1998 жылы
22 желтоқсанда Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы Қазақстан
Республикасының заңы бекітіліп бұл заң Қазақстан Ұлттық мұрағаттары мен
мұрағат қорының тарихының жаңа кезеңі басталғанын дәлелдеді. Осы тарихи
кезеңнен бастап біз АРХИВ деген сөзді МҰРАҒАТ деген сөзбен ауыстырып
қолдана бастадық. Кеңестік дәуірде жүйелі қалыптасқан мемлекеттік
мұрағаттарда құнды құжаттардың орналасуының принциптері белгіленіп, нақты
жүйеге келді. Әсіресе 50-ші жылдары КСРО Бас мұрағат басқармасының өкімімен
қорларды шоғырландырудың ортақтыландыру принципіне сәйкес орталық және
бірқатар облыстық мұрағаттардан құнды тарихи қорлар Одақтық орталық
мемлекеттік мұрағаттарға алынды. Қазақстан мұрағаттары тарихы кезеңдердің
қиындықтарына қарамастан Қазақстанның мұрағат қорларында қазіргі таңда 15
миллионнан астам істі құрайтын құжаттар сақталуда.
1.1 Қазақстанда Орталық мемлекеттік мұрағаттар мен облыстық мемлекеттік
мұрағаттардың ұйымдастырылу хронологиясы
№ Мемлекеттік мұрағат атауы Құрылған жылы
1 Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты Бөкей 1921
ордасы өлкелік мұрағаты
2 Бөкей ордасы өлкелік мұрағаты 1794
3 Семей облыстық мемлекеттік мұрағаты 1920
4 Ақтөбе облыстық мемлекеттік мұрағаты 1923
5 Солтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағаты 1923
6 Орал облыстық мемлекеттік мұрағаты 1923
7 Ақмола облыстық мемлекеттік мұрағаты 1924
8 Қостанай облыстық мемлекеттік мұрағаты
9 Шымкент облыстық мемлекеттік мұрағаты 1926
10 Атырау облыстық мемлекеттік мұрағаты 1926
11 Павлодар облыстық мемлекеттік мұрағаты 1928
12 Қызылорда облыстық мемлекеттік мұрағаты 1928
13 Қазақстанда Орталық мемлекеттік кинофото және дыбыс 1934
жазбалары мұрағаты
14 Қарағанды облыстық мемлекеттік мұрағаты 1937
15 Шығыс Қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағаты 1938
16 Жамбыл облыстық мемлекеттік мұрағаты 1940
17 Көкшетау облыстық мемлекеттік мұрағаты 1944
18 Талдықорған облыстық мемлекеттік мұрағаты 1944
19 Жезқазған облыстық мемлекеттік мұрағаты 1973
20 Маңғыстау облыстық мемлекеттік мұрағаты 1973
21 Қазақстанда Орталық мемлекеттік ғылыми техникалық 1973
мұрағаты
22 Алматы қаласының мемлекеттік мұрағаты 1981
23 Астана қаласының мемлекеттік мұрағаты 1997
1.1.1Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты Бөкей ордасы өлкелік
мұрағаты
1994 жылы бізідің мемлекеттік мұрағатшылар Астрахан мұрағатынан Бөкей
архиві Ішкі Қырғыз Ордасында (қазақ) 1794 жылы ұйымдастырылып, оның кезінде
өмір сүрді деген дерек тапты. Бұл деректеме Қазақстан мұрағат тарихын 2
ғасырға бір-ақ көтерді. Сөйтіп Қазақстан мұрағатының екі ғасырлық тарихы
әлемге танылды. 1917 жылға дейінгі Ішкі Ордадан басқа аймақтағы Қазақстан
тарихына байланысты деректер патша үкіметінің Орынбор, Түркістан, Дала
генерал губернаторлықтары мен шекара комиссиясында Ішкі Министрлігі, Жер
және халық ағарту министрліктерінде тағы басқа ведомстволық архивтерде
сақталды. Ол құжаттардың бір азы 1921 жылдан Қазақстан мұрағаттар қорына
өтті. Яғни 1921 жылы 5 сәуірдік Қазақ Өлкелік бас архив ұйымдастырылып, ол
1922 жыл күзінде Өлкелік Орталық архив деп аталды.
1921 жылы алғаш ұйымдастырылған Орталық өлкелік мұрағат тарихи маңызды
құжаттарды жинау, сақтау ісімен айналысып, бүгінде Орталық мемлекеттік
мұрағаттың негізін құрап отыр.
Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік мұрағаты - еліміздегі өзінің
қорында 1 миллион 500 мыңдай істер сақтап отырған ең ірі де жан-жақты
мұрағат және республикадағы кеңес дәуірі кезеңі құжаттарының бірден-бір
қоймасы. Кеңес кезеңіне дейінгі құжаттар негізінен патшалық отарлау
әкімшілігі ұйымдарының:
• Орынбор шекаралық комиссиясы,
• Ішкі Қазақ Ордасын басқарудың уақытша кеңесі,
• Округтік приказдар, облыстық басқармалар,
• Далалық генерал-губернаторы кеңсесі,
• Уездік басқармалар,
• Статистикалық комитеттер,
• Көші-қон басқармалары,
• Санақ комиссиялары,
• Облыстық және округтік соттар,
• Жандарм және полиция басқармалары,
• Тау-кен округтері,
• Халық училищелері,
• Оқу орындарының инспекторлары және т. б. қорларын құрайды.
1.1.2 Кеңестік дәуір кезеңі
Мұрағатта кеңес дәуіріне дейінгі кезеңнің барлығы 770-тен астам қорлары
сақталуда. мұрағаттың ең көне құжаттары Семей кедені қорында сақтаулы 1732
жылғы құжаттан басталады және қор құжаттарында Жоңғар, Қытай және Орта
Азиялық хандықтармен сауда қатынасының тарихы орын алған. Кеңес дәуіріне
дейінгі кезең құжаттарының хронологиялық шегі XVIII ғасырдың аяғынан 1917
жылға дейінгі кезеңді қамтиды.
Қараусыз қалған революцияға дейінгі тарихи құжаттардың сақталуын қамтамасыз
ету мұрағаттардың негізгі міндетіне алынды. Ұлттық мұрағат қоры ұлттық
құндылық ретінде бекітілген заңмен мойындалған тарихи, әлеуметтік, ғылыми,
экономикалық, саяси және мәдени маңызы бар барлық мұрағаттардың, мұрағат
қорларының және документалды ескерткіштердің жиынтығы болып табылады.
Себебі тарих қана ұрпақтар үндестігін жалғастырып, уақыттар арасындағы
өзара байланыстар мен өзара әрекеттесуді қамтамасыз етеді. Бөкей хандығы
тарихымен тығыз байланысты алғашқы ұлттық құндылықтардың ошағына айналған
мұрағаттар бірнеше дәуірлік сан қилы тарихты бастан өткерді.
Төңкеріске дейінгі дәуірде Қазақстан тарихына қатысты шашыраңқы тарихи
маңызды құжаттар негізінен ведомстволық мұрағаттарда орналасты. Кеңестік
дәуірдің алғашқы жылдарындағы саяси жағдайлар бірқатар маңызды тарихи
құжаттардың Қазақстанмен шекаралас республикалар мен облыстарда қалып
қоюына себеп болды.
Мұрағат құжаттарын пайдалану мәселесінде мұрағаттардың кеңестік дәуірде
алдымен Коммунистік партияның мүддесіне қызмет атқарып, тек кеңестік жүйе
ыдырығаннан кейін барлық пайдаланушыларға бірдей қызмет ете бастағаны
белгілі. Бүгінде еркін қол жеткізуге болатын мұрағат құжаттарын кез келген
пайдаланушы өз мақсатына ашық пайдалана алады. мемлекеттің аса құпия
мағлұматтары бейнеленген құжаттарды оның қауіпсіздігін қорғау мақсатында
пайдалануға шек қойылған. Мұрағат құжаттарымен жұмыс істеуде арнайы
қабылданған ережелерді, яғни ақпаратты іздестіруде анықтамалық аппаратты
пайдалануды, көне мәтіндерді оқи білу қажет.
3. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары
Тарихи деректерді кеңінен пайдалану мәселесінде барлық мұрағаттардың
ақпараттық қызметі интеграциялануы маңызды болып табылады. Ақпаратты
пайдалану мүмкіндіктерін кеңейтетін осы бағыт кең көлемді ақпаратты жылдам
алуды қамтамасыз етеді.
Қоғамның білімге деген қажеттіліктері қазір жаңа тасушылардағы ақпараттарды
қабылдауға мүмкіндік береді. Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы аясында
шетелдерде Қазақстан тарихына қатысты жазба деректерді іздестірумен
айналысатын археографиялық комиссиялар нәтижелі жұмыстар атқарды.
Шетелдік мұрағаттар, кітапханалар, ғылыми-зерттеу мекемелерінің сирек
қолжазбалар бөлімдерінен іздеп табылған тарихи құнды құжаттардың біраз
бөлігінің көшірмелері алынды. 2002-2005 жылдар аралығында барлығы 35 мыңнан
аса тарихи құжаттар анықталды. Отандық мұрағаттарда сақтаулы құжаттардың
басым бөлігімен көпшілік және ғылыми орта таныс. Тарихи, мәдени, саяси
маңызға ие құжаттарды түрлі салаларда пайдалану да кеңінен жүргізілуде.
Мұрағат мекемесі құжаттарды мүлтіксіз қорғап, сенімді жерде сақтауды
қамтамасыз етеді және ұлттық тарихи-мәдени мұраны іске пайдаланады.
2.1 Орталық мемлекеттік мұрағат ғимараты
Жаңа астанада Ұлттық мұрағат құру идеясы бүгінгі уақыт талабына жауап
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың қолдауымен 2002 жылы 12 желтоқсандағы № 01- 8.15
тарихи хаттамалық шешімімен Ұлттық мұрағат ғимаратты 2003 жылы Астана
қаласында салынатын мемлекеттік нысандар тізбесіне енгізілді.
Бұл әзірше ТМД-ға елдеріне халықаралық стандарттар мен талаптарға сай
жоғары технологиялық мұрағаттық құралдармен жабдықталған бірден – бір
мекеме болып табылады.
2.1.1 Ғимаратты сипаттау
Бұл қазіргі заман талабына сай көркем де әсем ғимарат, оның тоғыз қабатты,
көк тіреген күмбезді қоймасы шығыстық стилдегі шексіздік пен тұрақтылықты
бейнелейді, ал әкімшілік бөлігінің еуропалық стилі Есіл өзенінің сол
жағалауындағы жаңа әкімшілік елорда орталығын толықтырып тұрғандай.
Егерде Министрліктер ғимаратын аспанда қалықтап жүрген құстың бейнесіне
ұқсатсақ, Ұлттық мұрағат ғимараты өткеннен болашаққа көз салған көз
жанарына ұқсайды. Жалпы аумағы 12725 шаршы метрді алып жатқан ғимарат
дәстүрлі түрдегі және электронды тасымалдаушылардағы мұрағаттың құжаттарды
сақтауға арналған екі блоктан тұрады.
• 1 блок – 9 қабатты мұрағат сақтау қоймасы (тік доминантты күмбез
пішінінде);
• 2 блок – 4 қабатты доға пішініндегі әкімшілік-басқару және зерттеу
үшін қолданылады.
Бірнеше оқу залдары, синхронды аудармамен қамтылған конференц–зал, кино,
көрме және интернет залдары, Ұлттық мұрағат қорларға арналған экспозициялық
холлдар бар. құжаттарды консервациялау, өңдеу, микрофильмдеу және көшірме
жасау лабораториялары орналасқан. Ғимарат ішкі ылғалдылығын бақылау үшін,
өрт дабылы, газдық өрт сөндіру құралдары, бейнебақылау камералары,
электронды рұқсат жүйесі және т.б. құралдармен жабдықталған.
Жалпы алғанда, мұнда халықтың құжаттық естеліктерін сақтаушы және
жинақтаушы – мұрағатшылар қызмет атқаруға және құнды құжаттарды алдағы
жүзжылдыққа сақтап жеткізуге жағдайлар жасалған. мұрағат ісін дамытудың
2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасын жүзеге асыруда мұрағат ісі,
басқару қызметін құжаттамалық қамтамасыз ету және құжаттама жүйесін дамыту
мәселелері бойынша 70-тен аса нормативтік-құқықтық кесімдер мен әдістемелік
құжаттар дайындалды.
2.2 Халықаралық қатынастары
Қазақстан үшін тарихи-мәдени құндылығы бар құжаттарды шетел мұрағаттарынан,
кітапханаларынан және ғылыми мекемелерінен іздестіру және сатып алу жөнінде
қабылданған шаралар нәтижесінде Ұлттық мұрағат қорының құрамы мен мазмұны
едәуір байи түсті. Арменияда,[2] Египетте,[3] Ұлыбританияда,[4]
Германияда,[5] Ресейде,[6] АҚШ-та,[7] Түркияда,[8] Қытайда,[9] Венгрия[10]
мен Польшада[11] 35 мыңнан аса құнды тарихи құжаттық деректер анықталды.
Олардан отандық мұрағаттарда баламасы жоқ
• 147 377 кадр микрофильм,
• 16808 парақ құжат,
• 785 мұрағаттық іс,
• 27 шығыс қолжазбасының көшірмесі,
• 52 киноқұжат,
• 1819 фотонегатив,
• 113 түрлі-түсті слайдтар,
• 12 ортағасырлық карта көшірмесі,
• 400 мұрағаттық құжаттар жинағы, анықтамалықтар сатып алынды.
Мұрағат ісі саласындағы ынтымақтастықты дамыту мақсатында Араб Египет
Республикасы Мәдениет министрлігімен, Арменияның аумақтық басқару
министрлігімен, Польша мемлекеттік мұрағаттары, Бас дирекциясымен, Түркия
Премьер-Министрі жанындағы мемлекеттік мұрағат Бас дирекциясымен, Моңғолия
және Өзбекстанның мұрағат ісі жөніндегі басқармаларымен, АҚШ Холокост
мемориалдық мұражайымен келісімдер жасалды.
2.2.1 Келісімдер
• Америка Құрама Штаттарының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық
туралы келісім [12]
• Финляндия Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім [13]
• Украина мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы келісім[14]
• Түрік Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім [15]
• Өзбекстан Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім [16]
• Беларусь Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім [17]
• Армения Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім[18]
• Монғолия мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы келісім [19]
• Литва Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім[20]
• Қырғыз Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім[21]
• Қытай Халық Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық
туралы келісім[22]
• Иран Ислам Республикасының мұр ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім[23]
• Египет Араб Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық
туралы келісім[24]
• Польша Республикасы арасындағы ынтымақтастық туралы келісім[25]
• Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігi мен Ресей
Федерациясы Татарстан Республикасының Министрлер Кабинеті жанындағы
Бас мұрағат басқармасы арасындағы мұрағат ici саласындағы
ынтымақтастық туралы ХАТТАМА[26]
• Ресей Федеральдык мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық меморандум[27]
2.2 Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық
құжаттама мұрағаты
Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама мұрағаты - өз қызметін
1974 жылдың 1 наурызынан бастады.[28] Қазақстан мұрағаттары өзінің
қоймалары қойнауында көлемі мен мазмұны бойынша бірегей, аса бай ақпараттық
әлеуетке ие қорларды сақтайды. Бұл құжаттар Қазақстан тарихын зерттеу үшін
өте құнды дереккөз материалдары болып табылады.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы Байланыс және ақпарат министрлігі
Ақпарат және мұрағаттар комитетінің Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық
құжаттама мұрағаты ХІХ ғасырдың соңынан бүгінгі күнге дейінгі Қазақстанның
ғылымы мен техникасының қалыптасуы және дамуы тарихы бойынша құжаттарды
сақтайтын аса ірі мекеме.
Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама мұрағатында Алматы
қаласының аумағына орналасқан республикалық және бұрынғы одақтық
бағыныштылықтағы ғылыми-зерттеу, жобалау, конструкторлық технологиялық
ұйымдар мен мекемелердің қызметі нәтижесінде құрылған ғылыми-технгикалық
және басшылық құжаттамалар мемлекеттік сақтауға алынған.
Мұрағатта бүгінгі күні мемлекеттік сақтауда 184621 сақтау бірлігі бар.
2.2.1 Мұрағат қоры
Мекемелер мен кәсіпорындардың қызметі нәтижесінде құрылған құжаттармен
қатар, мұрағатқа Қазақстанның ғылым мен техника саласындағы көрнекті
қызметкерлерінің өмірі мен қызметі тарихынан хабар беретін жеке құрам
құжаттары да мемлекеттік сақтауға алынған. Олардың қатарында Ә.Ш.
Тәтіғұлов, П.И. Мариковский, Ғ.Ә. Қалиев, М.И. Усанович, М.Ш. Мәжитов, Т.С.
Жасыбаева, С.Г. Космериди, П.Т. Гуляевский т.б. белгілі қайраткерлер бар.
Бүгінгі таңда 3302 сақтау бірлігінен тұратын 28 жеке құрам қоры мемлекеттік
сақтауда. мұрағат қызметкерлері аса құнды құжаттар мен қорларды ақықтау
және есепке алу жұмыстарын жүргізеді, оларға жеке тізімдемелер мен есеп
карточкалары құрылады, сақтандыру қоры мен аса құнды құжаттардың
көшірмелерін пайдалану қорын құру үшін құжаттарды микрофильмдерге көшіреді.
бүгінге күнге дейін 1532089 микрофотокөшірме дайындалды.
2.3 Алматы қаласының орталық мемлекеттік мұрағаты
Алматы қаласының Орталық Мемлекеттік Мұрағаты - 1981 жылы Алма-Ата
қаласының дербес әкімшілік орталық ретінде дамуы және мемлекеттік есепке
алу мен сақтауға алынатын, қала мекемелері, ұйымдары және
кәсіпорындарындағы құжат айналымының қарқынды өсуі - Алма-Ата қаласының
мемлекеттік мұрағатын салу қажеттілігін туындатты.[32]
2.3.1 Тарихы
1981 жылдың 9 желтоқсанында ҚазКСР-ның Министрлер Кеңесінің 1981 жылдың 2
желтоқсанындағы №442-р қаулысына сәйкес және ҚазКСР-ның Бас мұрағат
басқармасының 1981 жылдың 3 желтоқсанындағы №95 бұйрығына сәйкес: Алма-Ата
қаласы Халық депутаттары Кеңесінің атқару комитетіне және ҚазКСР Министрлер
Кеңесі жанындағы Бас мұрағат басқармасына тікелей бағынышты, штат саны 18
адамнан тұратын қалалық Орталық мемлекеттік мұрағатын құруға ұсыныс
жасалды.
Мұрағатта Алматы қаласы мұрағат қорының сапалы құрамы мен ақпараттылығын
түбегейлі жақсартудағы шараларды жүзеге асыру барысында Алматы қаласы мен
Жетісу өлкесінің тарихына байланысты құжаттар мен материалдарды шетел
мұрағаттары мен ғылыми мекемелерінен көшіріп алуға аса зор назар
аударылады. ҚР Ғылым және Білім Министрлігінің Тарих және Этнология
Институтының ғалымдарының кеңесі мен ҚР Ғылым және Білім Министрлігінің
Шығыстану Институтымен іскерлік ынтымақтастық өз нәтижелерін берді. Ресей,
Қытай, Франция, Түркия, Ұлыбритания сияқты мемлекетердің мұрағаттық
мекемелері мен кітапханаларына экспедициялар ұйымдастырылды. Нәтижесінде
Қазақстан мұрағаттарында кездеспейтін, бірегей құжаттардың көшірмесінен
құралған 600 сақтау бірлігі мұрағатқа келіп түсті.
Мұрағаттың құрылу кезінен бастап қызметкерлер саны 18 адамнан 73 адамға
дейін өсті, аудандық мұрағаттарды қосқанда – 151. Мұрағат қазіргі таңда
зерттеу жүргізуге көмектесу, ақпарат беру, кеңес беру сынды қызмет түрлерін
көрсетеді.
2.3.2 Аудандық мұрағаттары
Алмалы аудан мұрағаты
Алмалы аудан мұрағаты 2002 жылдың 11 наурызында құрастырылған және
мұрағаттардың басқаруды мұрағаттық қызметi және Алматы қаласының
құжаттамасының бiрыңғай жүйесiне кiретiн мемлекеттiк мекеме болып табылады.
Мұрағатың 49 қорында 20351 сақтау бiрлiктері мемлекеттік сақтауға алыңған.
Сонымен қатар 1928 жылдан нотариалдық кеңселерi, соның iшiнде басқару -
сақтауды 11962 сақтау бiрлiгін құрайды.
Әуезов аудан мұрағаты
Әуезов аудан мұрағаты 1992 жылдың 16 қыркүйекте құрастырылған. Мұрағатта
осы кезде 190 қор бар. Мұрағат Сақталу бөлiмi және құжаттардың ғылыми
пайдалану бөлімі, ведомстволық мұрағаттарды жинақтау және қадағалау
бөлімінен тұрады.
Бостандық аудан мұрағаты
Ауданы мұрағат құжаттары төменгідей: аудан мекемелерінің Жеке құрам
құжаттары, азаматтардың еңбек қызмет, тұрғын-үй құрылыстарының архивында
(Абизов ) Ленин ауданының құртылған мемлекеттiк нотариалдық кеңселерiн
құжаттары, сонымен қатар әуе көлiк, қоғамдық қоректену, денсаулық сақтау
салаларының қамтуда.
Жетісу аудан мұрағаты
Алма-Ата қаласының әкімшіліг басшысының №87 1992 жылдың 20 сәуірінде шыққан
шешiмi бойынша және 1992 жылдың №384 21 шiлдесiнiң Алматы қаласының
Ленинский аудан әкiмшiлiгiнiң шешiмiне Ленинский аудан мұрағаты құрылды.
Мұрағатта 128 қор, 93229 сақтау бiрлiктерi сақталуда. Жетісу аудан
мұрағатының негiзгi қызметi аудан көлеміндегі мекемелердің құжаттарын
жинақтауды қамтамасыз ету, сақтау, есепке алу және пайдалану болып
табылады.
Медеу аудан мұрағаты
(Фрунзе ) Медеу аудан архивы Алма-Ата әкімшілігінің № 87 1992 жылдың 20
сәуір айнда шыққан шешіммен құрылды. 1993 жылдың наурызынан ұйымдар және
медеу ауданының мекемелерiнiң жеке құрам құжаттарын түсе бастады. Сақтауда
бүгiнгi күнге 109 қор, 32000 сақтау бiрлiктерi сақталуда. Сонымен қатар осы
мұрағатта Медеу және Мәскеу аудандарының нотариалдық кеңселерiн құжаттарыды
сақталады. Мұрағат қызметкерлер халыққа қызмет көрсету, мекемелерге
кеңестер беру, мұрағат құжаттарының сақталуы және пайдалану тағы басқа
жұмыстарды аудан бойынша ұйымдастыруда.
Түрксіб аудан мұрағаты
Түркiсiб аудан мұрағаты 2002 жылдың 11 наурызы құрастырылған. Аудан
мұрағатының негiзгi бағыттары: жинақтау, сақтау, есепке алу және құжаттарды
пайдалану болып табылады.
Мемлекеттiк сақтауда Түркiсiб аудан архивында бүгiнгi күнге сақтауды 36077
сақтау бiрлiк, 56 қор бар.
Басылымдар
• Бақылау ісін қалыптастыру жайлы ұйымдастырылып жатқан іс шаралар[33]
• Тәуелсіздік жолында және Тарихы қазағымның мұрағатта...[34]
• Қазақстан Республикасының тәуелсiздiгiне 20 жыл[35]
• Алматы – тәуелсіздіктің алтын бесігі[36]
• Зағфи Тналинаның 100-жылдық және Дариға Тналинаның 90-жылдық
мерейтойлары[37]
• Ғасыр тойы[38]
• Жандыбаев Ғұсман Елеуұлының туғанына 65 жыл[39]
• КСРО халық артисі, мемлекеттік сыйлықтың иегері, сахна шебері Сәбира
Майқанованың балалық шағы туралы естелігі[40]
• Тарихи дерек негізінде мұрағат құжаттарын пайдалану бағыттары[41]
• Құдайберген Мағзұмұлы Сұрағанов[42]
• Жаңалыққа жаны құштар жан (тележүргізуші Күлмәрия Күлиясқызы
Барманбекова жайында)[43]
2.4 Шығыс Қазақстан облысының мұрағаты
Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты - Орталығы Өскемен қаласы
болып табылатын Шығыс Қазақстан облысы 1939 жылдың қазан айынан бастап жеке
әкімшілік бірлік ретінде әрекет ете бастағаннан кейін мұрағат құрылысы 1940
жылы басталды. 1940 жылғы 17 сәуірде Қазақ ССР Ішкі істер халық
комиссариатының мұрағат бөлімінің бастығы орынбасарының бұйрығымен Шығыс
Қазақстан облысы бойынша Қазақ ССР Ішкі істер халық комиссариатының Шығыс
Қазақстан облыстық мұрағат бөлімінің бастығы болып Н.И. Чичиевский
тағайындалды, сонымен қатар, оған облыстың мемлекеттік мұрағатына басшылық
жасау жүктелді.[44]
2.4.1 Тарихы
Шығыс Қазақстан облыстық халық депутаттар кеңесі атқару комитетінің 1940
жылғы 30 қыркүйектегі №773 шешімімен мекемелердің, ұйымдардың басшылары
әрі қарай сақтау үшін НКВД-ның Шығыс Қазақстан облыстық мұрағатына,
аудандарда аудандық НКВД-нің аудандық мұрағаттарына мекеме мұрағатында
сақтау мерзімі өткен барлық мұрағат материалдарын өткізуге міндеттенді.
90-шы жылдары Егеменді Қазақстанның қалыптасуымен мұрағат ісі де
қалыптасып, ол қайта ұйымдастырылды. Мұрағатшылар сол уақыта дейін белгсіз
болған бірқатар проблемалармен бетпе-бет келді: мұрағат құжаттарын
меншіктеу; жекешелендірілген, банкротқа ұшыраған кәсіпорындардың
мұрағаттарының құқықтық мәртебесі; жеке мұрағаттармен өзара қарым-қатынас;
құжаттардың бір жүйесінің құрып, екінші жаңа жүйесінің пайда болуы; мұрағат
ісіне ақпараттық технологияны енгізу сияқты мәселелер, бұл шешуін табу
қажет болған проблемалардың толық тізімі емес, аталған проблемалардан да
өзге проблемалар мұрағат қабарғасында шешімін тауып келеді.
Қазақстан Республикасы Парламентінің 1998 жылғы желтоқсандағы Ұлттық
мұрағат қоры және мұрағаттар туралы Заңын қабылдауы мұрағат ісін
ұйымдастыру мен басқаруда оң роль атқарды және біртұтас үш міндеттің:
қорларды қалыптастырудың, құжаттардың сақтауды қамтамасыз етудің, халықтың
жазбаша тарихи-мәдени мұрасын мемлекет пен қоғамның мүддесіне ғылыми
пайдаланудың тиімділігін арттыруға жол ашты.
2008 жылдың қарашасында облыс мемлекеттік мұрағаты Мемлекеттік органдардың
біртұтас көлік торабына қосылды, 2009 жылдың ақпанынан бастап Электрондық
қызмет орталығының виртуальді қабылханасы өз бетінше жұмыс істейді. Шығыс
Қазақстан облысы мемлекеттік мұрағаты ресми сайты ақырына дейн жеткізілу
және толықтыру сатысында.
2.4.2 Мұрағат қорына шолу
Шығыс Қазақстан облысы мемлекеттік мұрағаты Қазақстан Республикасының
Ұлттық мұрағат қорының бөлінбес бөлшегі болып табылатын құжаттарды сақтауды
жүзеге асыратын мекеме болып табылады. Қағаз негіздегі, сонымен бірге
пленка тасымалдаушыдағы (кино-, фото-, фоно-, бейнеқұжаттар) құжаттарда
біздің өлкеміздің тарихы, бүкіл елде, сондай-ақ, нақты біздің облысымызда
болып өткен барлық тарихи оқиғалар бейнеленген. мұрағатта Өскемендегі Кеңес
өкіметінің қалыптасу кезеңіндегі бірегей құжаттар: Өскемен уездік революция
комитетінің, атқару комитетінің, әскери комиссарияттың, айырықша
арналымдағы бөлімдердің, уездік мекемелердің құжаттары, сол кезеңнің
газеттері сақталуда.
Ведомстволық мұрағат
Мұрағат құжаттарының негізінде мұрағатшылар Кенді Алтай. Шығыс
Қазақстанның индустриальді дамуы. 1920-1945 жылдар, Құпия айдарымен.
Коллективизация кезеңінде қазақтардың Қытайға көшуі. Реэмиграция. 1928-1957
жылдар, Б.Г. Герасимовтың таңдаулы еңбектері, Рудный Алтай. 1918-1998
жылдар. Өмірбаяндар құжаттарда, Киров ауданындағы (Өскемен қаласы) ауыл
шаруашылығын коллективтендіру. 1928-1936 жылдар, Шығыс Қазақстан Ұлы Отан
соғысы жылдарында. 1941-1945 жылдар (Жеңістің 65 жылдығына арналды)
жинақтарын; Шығыс Қазақстанда әкімшілік-аумақтық бөлу тарихы бойынша (1920-
2002 жылдар), Шығыс Қазақстанның колхоз-совхоз құрылысының тарихы (1920-
1997 жылдар) бойынша анықтамалықтар, 1941-1945 жылдар. Ұлы Отан соғысы
жылдарындағы Шығыс Қазақстан облысына эвакуация тақырыптық құжаттар
шолуын; Олар Шығыс Қазақстан облысын басқарды. 1941-1945 жылдар (облыстың
бірінші басшылары туралы) өмірбаяндық анықтамалығын; Шығыс Қазақстан
өлкетанушылары сериясынан кітапшалар: Михаэлис Евгений Петрович. 1941-1913
жылдар, Коншин Николай Яковлевич. 1864-1937 жылдар, Черных Станислав
Евгеньевич. 1934-1991 жылдар; Қала көрінісіне штрихтар кітапшасын,
Кеңес Одағының Батырлары – шығысқазақстандықтар листовкалар жинағын,
Қамалдан бастау алды очерктер мен мақалалар жинағын, Олардың аттарымен
көшелер аталады жолкөрсеткін әзірледі және басып шығарды. Бұдан өзге,
облыс мемлекеттік мұрағаты облыс мемлекеттік мұрағаты және оның
филиалдарының қорлары бойынша жолкөрсеткі, КПСС-тің бұрынғы мұрағат
қорының құжаттары жолкөрсеткісін, Облыс мемлекеттік мұрағаты және оның
филиалдарының жеке бас текті қорлары бойынша жолкөрсеткі әзірледі.
Қазіргі уақытта мұрағатта мемлекеттік сақтауда қағаз негіздегі 676 869 іс
бар, олардың ішінен жеке бас текті 9405 іс, ғылыми-техникалық құжаттама
11883 ісі, жеке құрам бойынша 124686 іс сақталуда. Сонымен қатар, 369
киноқұжаттары, 9115 фотоқұжаттары, 246152 сақтық қорының құжаттары, 210
фоноқұжаттар сақталуда.
2.4.3 Шығыс Қазақстан облысының көші-қон тарихы
• Нацистер басып алған кеңес одағы аумағынан Еврейлерді көшіру[45]
• 1942 жылы Семей облысына көшірілген балалар үйлерін орналастыру туралы
МӘЛІМЕТТЕР[46]
• Семей қаласында орналасқан көшірілген кәсіпорындар мен мекемелердің
1943 жылдың 1 сәуір күніне берілген ТІЗІМІ[47]
• ШҚО ҚЗТҚО құжаттары бойынша Семей облысы аумағына қоныс аударған
немістердің мәселелерін баяндайтын тізбе[48]
• 1941-1945 жылдары Депортацияланған халықтар тақырыбы бойынша
айқындалған ШҚО ҚЗТҚО құжаттар тізбесі[49]
• Поляк ұлты азаматтарына қатысты қуғын-сүргін саясатын баяндайтын
тақырып бойынша ШҚО ҚЗТҚО құжаттар тізбесі[50]
Деректер базасы
1. Республикалық қорлық каталогтың автоматтандырылған жұмысы үшін Қор
каталогі ҒLINT бағдарламасы және мәліметтер базасы;
2. Семей облысына эвакуациялаған тұлғаларға қатысты ақпараттық әлеуметтік-
құқықтық сұрауларды орындау үшін мәліметтер базасы;
3. Жеке құрам бойынша әлеуметтік-құқықтық сұрауларды орындау үшін
KATALOG мәліметтер базасы;
4. ҚЗТҚО-ның жинақ көзі болып табылатын мекеме карточкаларымен жұмыс үшін
DOSSIER бағдарламасы және мәліметтер базасы;
5. Мұрағаттық қор кешендік бағдарламасы және мәліметтер базасы -
құжаттардың мазмұны және көлемі, сақталу күйі туралы ақпарат;
6. ҚЗТҚО қорлары бойынша қысқаша анықтамалық мәліметтер базасы;
7. Карта мәліметтер базасы – жеке құрам құжаттары туралы мәлімет;
8. Әлеуметтік-құқықтық сұрауларды орындау үшін Аrhiv мәліметтер базасы;
9. Радеология институтының мәліметтер базасы – Семей ядролық полигоны
кезінде Знаменка, Қайнар, Қараөлең, Доғолан ауылдық Кеңестерінде
тұрған азаматтар туралы мәліметтер.
2.5 Қарағанды облысының мемлекеттік мұрағаты
Қарағанды облысының мемлекеттік мұрағаты - бүгінгі күні облыс
мұрағаттарында 2,5 млн. істі қамтитын 5 мың қор сақтаулы. Қарағанды
облысындағы мұрағат қызметінің тарихына үңілсек, ол өз бастауын 1937 жылдың
19 желтоқсанынан, яғни, Қарағанды Атқару комитеті Президиумының Қарағанды
мемлекеттік мұрағат басқармасын ұйымдастыру және облыстық, аудандық
мекемелердің, кәсіпорындардың, МТС колхоздар мен совхоздардың және селолық-
ауылдық кеңестердің мұрағат материалдарын ретке келтіру туралы Қаулысы
қабылданған кезеңнен алады.[51]
Айтарлықтай қиындықтардың орын алғанына қарамастан, мұрағат қызметінің
басшылығы сол жылдардың өзінде аудандық және қалалық мұрағаттардың
құрылуына ерекше көңіл бөлді. 1939 жылы Қарағанды облысында 10 аудандық
мұрағат қызмет атқарды. Олар: Жаңаарқа, Нұра, Тельман, Қарсақпай,
Қорғалжын, Ворошиловский, Вишневский, Ақмола, Қарқаралы, Еркіншілік
аудандық мұрағаттары.
2.5.1 Тарихы
1976 жылдан 1991 жылға дейін облыстың мұрағат қызметін Вдовин Александр
Дмитриевич басқарды. Осы кезеңде Қарағанды облысы мемлекеттік мұрағатының
базасында мұрағат қызметі мен тәжірибе алмасу мәселелері бойынша көптеген
аймақтық жиналыстар, республикалық конференциялар, семинар-кеңестер
өткізілді.
1994 жылы республикада ҒТҚ ОММ-нан кейінгі екінші болып саналатын
облмеммұрағаттың ғылыми-техникалық құжаттамалар жөніндегі филиалы ашылды.
Егемен Қазақстан тарихында алғаш рет қарағандылық мұрағатшылар мұрағатта
сақталған және Қазақстан тарихына қатысы бар құжаттарды қосымша қарастыру,
іздеп табу және іріктеу міндетін қоя отырып, Финляндия Ұлттық мұрағатының
құжаттарын танып-білді. мұрағаттар және құжаттама басқармасының бастығы
Ө.Амантаев пен облыстық мемлекеттік мұрағат директоры Л.В.Михееваның
Финляндия Ұлттық мұрағатына іссапары кезінде Қазақстанда туып, соғыс
жылдарында қаза тауып, Финляндия аумағында жерленген кеңестік соғыс
тұтқындарына қатысты құжаттар табылып, қол жеткізілді.
Басылымдар
• Мұрағатшылар библиографиялық анықтамалығына - 1937 жылдан 2007
жылға дейінгі кезеңде жұмыс істеген мұрағаттар және құжаттама
басқармасының, облыстың мемлекеттік мұрағатының және оның
филиалдарының қызметкерлері жөніндегі мәліметтер енгізілген. Мұрағат
қызметінің әлеуметтік келбеті, жекелей айтсақ, өсіп келе жатқан құрам,
білім, өтіл, қызметтік өсу, мадақтаулар суреттелген.[52]
• Теміртау қаласы мен Қазақстан Магниткасының жылнамасы - Жылнама
Теміртау қаласының 65 жылдығы мен Қазақстан Магниткасының 50 жылдығына
арналған. Мұрағат құжаттары, мерзімді басылымдар және фотоқұжаттар
негізінде қала мен Магнитка өмірінде орын алған оқиғалар баяндалып,
қаланың және өнеркәсіптің дамуына айрықша ат салысқан адамдар жайында
айтылады.
• Қарағанды қаласының көшелері. Анықтамалық - Анықтамалық 1936 жылдан
2008 жылға дейінгі кезеңдегі Қарағанды қаласындағы көшелердің,
оралымдардың, алаңдардың пайда болуы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағат ұғымы
1.1 Қазақстанда Орталық мемлекеттік мұрағаттар мен облыстық
мемлекеттік мұрағаттардың ұйымдастырылу хронологиясы
1.1.1Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты Бөкей ордасы өлкелік
мұрағаты
1 Кеңестік дәуір кезеңі
2. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары
2.1 Орталық мемлекеттік мұрағат ғимараты
2.1.1 Ғимаратты сипаттау
2.1.2 Халықаралық қатынастары
2.1.3 Келісімдер
2.2 Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық
құжаттама мұрағаты
2.2.1 Мұрағат қоры
2.3 Алматы қаласының орталық мемлекеттік мұрағаты
2.3.1 Тарихы
2.3.2 Аудандық мұрағаттары
2.4 Шығыс Қазақстан облысының мұрағаты
2.4.1 Тарихы
2.4.2 Мұрағат қорына шолу
2.4.3 Шығыс Қазақстан облысының көші-қон тарихы
2.5 Қарағанды облысының мемлекеттік мұрағаты
2.5.1 Тарихы
2.6 Қостанай облысының мемлекеттік мұрағаты
2.6.1 Тарихы
2.7 Алматы облысының мемлекеттік мұрағаты
2.7.1 Тарихы
2.8 Талдықорған мемлекеттік мұрағаты
2.9 Павлодар облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.10 Ақмола облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.11 Оңтүстік Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты
2.12 Ақтөбе облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
2.13 Солтүстік Қазақстан облысының Орталық мемлекеттік мұрағаты
Кинофото құжаттар және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік
мұрағаты
3.1 Тарихы
3.1.1 Кино құжаттар
2 Фото құжаттар
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан
халқына Жолдауында және Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қоры
және мұрағаттар туралы және Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар
туралы Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Заңдарында, Қазақстан Республикасындағы мұрағат ісін дамыту
тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы
мәдениет және ақпарат Министірлігінің нормативтік- құқықтық актілерін
сонымен қатар мұрағат ісін дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған
стратегиялық даму жоспарында және өзіміздің ұйымдастырушылық және
нормативтік-әдістемелік құжаттар, Мемлекеттік тілдің мемлекеттік
органдарда қолдану аясын кеңейту туралы орта мерзімді салалық
бағдарламалар мен жоспарларында, Электрондық әкімдік және
Электрондық мұрағат бағдарламасында ары қарай жалғастыру, сонымен
қатар Ақпарат және мұрағат Комитетінің, Жамбыл облысы Әкімінің шешімдері
мен өкімдерін, мұрағаттар және құжаттама басқармасының өз бұйрықтарын
орындауға, сонымен қатар дәстүрлі жұмыстарды орындау және іс-шараларды
өткізумен бірге, мекемелер жүйесінің өзара қарым–қатнасын нығайтуға,
үкіметтің өкілетті және атқарушы органдарымен, ғылым, мәдениет, білім
мекемелерімен, қоғамдық және басқа да ұйымдармен іскерлік байланыс
орнатуға, мемлекеттік қызмет көрсетудің стандарттары мен регламенттерін
жұмыс тәжірибесіне енгізуге мұрағат ісінде аса көңіл бөлінеді, мұрағаттар
және құжаттама басқармасының құқықтық нормативті актілерін және тағы басқа
да салалық бағдарламаларды іске асыруға бағытталады. Мемлекет мұрағат
мекемелеріндегі жоспарда жетекші орынды шетел мұрағаттары мен ғылыми
мекемелердегі Қазақстан Республикасы үшін тарихи және мәдени
құндылығы бар құжаттарды Қазақстан тарихы бойынша іздестіру және
олардың көшірмелерін алу жөніндегі бағдарламаны орындау, еліміздің
тарихи-мәдени құжаттық мұрасын сақтау және жан-жақты пайдалануы кәзіргі
заманның аса маңызды мәселесі болып табылады. Осыған байланысты
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының мұрағат ісінің
даму тарихын талдау.
Курстық жұмыстың міндеті: Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық
мұрағаттары мен облыстық мемлекеттік мұрағаттардың ұйымдастырылуы тарихын,
кинофото құжаттардың және дыбыс жазбаларының Орталық мемлекеттік
мұрағатындағы тарихын қарастыру.
1. Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағат ұғымы
Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын
қалыптастыру, сақтау мен пайдалану және Қазақстан Республикасындағы мұрағат
iсiн мемлекеттiк басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтің
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 желтоқсандағы N 326-I Ұлттық
мұрағат қоры және мұрағаттар туралы Заңы қабылданды. Осы Заң бойынша
Қазақстан мұрағаттары өзінің қоймалары қойнауында көлемі мен мазмұны
бойынша бірегей, аса бай ақпараттық әлеуетке ие қорларды сақтайды. Бұл
құжаттар Қазақстан тарихын зерттеу үшін өте құнды дереккөз материалдары
болып табылады.
Мұрағат дегеніміз құжаттарының жиынтығы, сондай-ақ мұрағат мекемесi
немесе мекеменiң, ұйымның немесе кәсiпорынның пайдаланушылар мүдделерi үшiн
мұрағат құжаттарын қабылдау мен сақтауды жүзеге асыратын құрылымдық
бөлiмшесi.
Мұрағат қорлары ол, бiр-бiрiмен тарихи немесе қисынды байланысты
құжаттардың жиынтығы. Ал ұлттық мұрағат қоры дегеніміз – ҚР Ұлттық мұрағат
қоры және мұрағаттар туралы занында, белгiленген тәртiппен ұлттық құндылық
деп танылған барлық мұрағаттардың, мұрағат қорлары мен коллекцияларының,
деректi ескерткiштердiң, тарихи, ғылыми, әлеуметтiк, экономикалық, саяси
немесе мәдени айрықша маңызы бар құжаттардың жиынтығы.
Мемлекеттiк мұрағат деп, Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын жинақтауға
(сатып алуға), тұрақты сақтауға және пайдалануды ұйымдастыруға құқық
берiлген мемлекеттiк мекемені айтады.
Құжаттар көшiрмелерiнiң мемлекеттiк сақтандыру қоры - Ұлттық мұрағат
қорының мемлекет үшiн бiрден-бiр маңызы бар және жойылған жағдайда орны
толмайтын құжаттарының сақтандыру көшiрмелерiнiң жиынтығын білдіреді.
Мұрағат ісі - басқару саласындағы мемлекеттік саясаттың жүзеге асуына
бақылау жасайды, заңнамалық және нормативтік актілердің іске асуын
ұйымдастырады. Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қоры Қазақстан
халқының тарихи-мәдени мұрасының ажырамас бөлiгi болып табылады және оны
Қазақстан Республикасының ұлттық игiлiгi ретiнде мемлекет қорғайды. Ұлттық
мұрағат қорына Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде сақтаулы және
халықаралық келiсiмдерге сәйкес Қазақстанға қайтарылуға тиiстi мұрағат
құжаттары да жатады. Ұлттық мұрағат қоры қоғам мен мемлекеттiң қажеттерiн
қанағаттандыруға, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерiн iске асыруға
қызмет етедi. Мұрағат iсiн дамыту мен жетiлдiруге қамқорлық жасауды
мемлекет өз мойнына алады. Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын сақтау барлық
жеке және заңды тұлғалардың мiндетi болып табылады. Ұлттық мұрағат қоры
құжаттарының басылымын, сондай-ақ оның мемлекет, қоғам және азаматтар
сұранымдарын қанағаттандыруға пайдалануын ұйымдастырады.
Ұлттық мұрағат жұмысының басым бағыттарын қарастырсақ ол Қазақстанның
қазiргi заман тарихы бойынша Ұлттық мұрағат қорының басы бүтiндiгiн
қамтамасыз ету, мемлекеттiк органдарға, жеке және заңды тұлғаларға
ретроспективалық құжаттық ақпарат табыс ету, ақпараттық қызмет көрсету
болып табылады.
Ұлттық мұрағатта сақталатын құжаттарды тұрақты мемлекеттiк сақтау,
олардың басы бүтiндiгi мен мемлекеттiк есепке алуды қамтамасыз ету;
жинақтау көздерi - мекемелердегi уақытша ведомостволық сақтаудағы мұрағат
құжаттарына мемлекеттiк бақылау жасау, басқа да мемлекеттiк мекемелердiң
қызметi барысында түзiлетiн құжаттармен жасақтау; ғылыми-анықтамалық
аппаратты әзiрлеп, дамыту, Ұлттық мұрағат құжаттарын жан-жақты пайдалану
мен ғылыми жариялауды ұйымдастыру, құжаттаманы басқаруды ұйымдастыруға
қатысу және оның жай-күйiн бақылау; мемлекеттiк және ведомостволық
мұрағаттарға - мекемелердiң құжаттамалық қызметтерiне ғылыми-әдiстемелiк
және практикалық көмек көрсету. Мұрағаттану, құжаттану, археография,
қосалқы тарихи пәндер саласында ғылыми-зерттеу және әдiстемелiк жұмыс
жүргiзу, Қазақстанның қазiргi заман тарихының проблемалары жөнiндегi
зерттеулерге, талдауға қатысып жұмыс жасау.
Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары — Қазақстан Республикасының
және қазақ халқының тарихи, мәдени, саяси құжаттары (мәтіндер, суреттер,
келісімдер және т.б. құжаттар) мен деректерінің жиынтығы сақталатын
мұрағаттар қоймасы.
Қоғамның рухани, мәдени, ғылыми, әлеуметтік-құқықтық қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатында Қазақстан халқының тарихи-мәдени құжаттық
мұраларын сақтайтын мұрағаттар — Қазақстанның мемлекеттік нысандарының
бірі.
Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік мұрағаты өз қызметін Орынбор
қаласында 1921 жылы 1 қыркүйекте бастаған. ҚР ОММ - еліміздегі ең алғаш
Қазақстанның даму тарихы құжаттарын жүйелеп, бір қалыпқа келтіріп
жинақтаған мұрағат. Мұрағат XVIII-ші ғасырдың орта кезеңінен бастау алған
революцияға дейінгі құжаттардан бастап осы кезеңге дейінгі құжаттарды
сақтауда. Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік мұрағаты Қазақстан
тарихының үш кезеңінің: кеңестік дәуірге дейінгі, кеңестік дәуір мен
еліміздің тәуелсіздігі кезеңіндегі құжаттарды сақтап отырған бірден бір
мұрағат.
Мұрағат аса құнды және бірегей құжаттардың түпнұсқаларын ұрпақтан
ұрпаққа сақтап жеткізу үшін және Қазақстан тарихына байланысты шет жақтан
алынған құжаттар көшірмелері микрофильм түрінде жасалатындықтан, оны
зерттеушілердің күнделікті оқып, пайдалануы үшін қажетті техникалық құрал-
жабдықтармен қамтамасыз етілуде.
Жинақталған көшірме құжаттарында Қазақ тарихының Ақтаңдақ тұстарын
дәлелдейтін деректер де баршылық, әсіресе қазақ тарихын бейнелейтін XVI-
XVII ғаырдағы құжаттар, Уақытша өкіметі тұсындағы саяси жағдай, Алаш Орда
партиясының мүшелері туралы және т.б. құжаттарды атауға болады.
Мұрағат қорына шетелдердің мұрағаттарынан келіп түскен құжаттарға
тоқталсақ: Ресей мемлекеттік әскери-тарих мұрағатынан 1753-1917 жылдар
аралығын қамтыған Қазақ жерінде әлеуметтік-аумақтық басқару жүйесін
қалыптастыру, қазақ халқымен шекаралас жатқан ұлттармен байланыс, сауда
мәселесі, қазақ халқының мәдениеті, тұрмыс-тіршілігі, шаруаларды қазақ
жеріне қоныстандыру, қазба байлықтарын игеру үшін қазақ даласында барлау
жұмыстарын жүргізу саясаты т. б. туралы құнды құжаттар келіп түсті.
Ресей мемлекеттік ерте актілер мұрағатының 1585-1876 жылдар аралығын
қамтыған Сенат және оның мекемелері, Сібірді басқару және Сібір
приказдығы, Қырғыз-қайсақ істері, Монғол істері атты қорларынан қазақ-
қалмақ, Қытаймен сауда қатынасы, Ресей бодандығына өту үшін жіберілген
қазақ елшілері туралы аса құнды деректер алынды.
Ресей Федерациясының мемлекеттік мұрағатынан алынған 19 ғасырдың 1-ші
жартысынан 1917 жылға дейінгі 1872 жылдан Министрлер кеңесінің
председателі, шетел істер министрлігінің Азия департаментінің директоры,
граф Игнатьевтің қорында Хиуа мен Бұхар мәселесі, Түркістан өлкесін
басқарудағы өзгерістер туралы мәліметтер болса, ал 1917-1924 жылдар
аралығын қамтыған осы мұрағаттың құжаттарында Уақытша өкімет, Алаш Орда
партиясына байланысты, сайлау мәселелері туралы, өнеркәсіптегі жағдайлар
туралы, Түркістан республикасының саяси, экономикасына байланысты
құжаттарды Ұлттық халық комиссариаты жанындағы Қазақ Автономиялы кеңестік
социалистік республикасының өкілдігі қорынан да табуға болады.
Ресей мемлекеттік әлеуметтік-саяси тарихы мұрағатынан келіп түскен 1917-
1936 жылдар аралығын қамтыған құжаттарда коммунистік партия мүшелерін
облыстар мен губернияларға бөлу, коммунистерді есепке алу т.б. туралы
айтылған.
Ресей мемлекеттік әскери мұрағатының 1917-1920, 1917-1926, 1917-1920,
1918-1926 жылдар аралығын қамтыған құжаттарынан Қазақ жерінде Кеңес
өкіметін орнату, ақтардың іс-әрекеттері, азамат соғысына байланысты т.б.
көшірмелер алынған.
Туркияда шыққан Мұстафа Шоқайдың да ықпалы бар Яш Туркестан
журналының 1929-1936 жылдардағы нөмірлер коллекциясы және Йени Туркестан
журналының 1927-1931 жылдар аралығын қамтыған құжаттары мұрағат қорын
толықтыра түсті.
Ал 2001 жылы Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан
Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығын атап өту күндері Жаңа Сорбона-
Париж университеті жанындағы шығыс тілдері университет аралық
кітапханасында сақтаулы қазақтың бірегей азаматы Мұстафа Шоқайдың құжаттар
мұрасының көшірмесін мұрағат қорына табыс етуі мұрағат тарихындағы үлкен
оқиға және жетістік болды.
Қазіргі таңда мұрағат 1 миллион 300 шамасындай құжаттар сақтап отыр.
Қазақстанның тәуелсіздік алған даму сатысында мәдениет саласында да
өзгерістер болды. Қазақстанның Президенті Н. Ә. Назарбаевтың тарапынан,
Үкімет тарапынан да мұрағат ісіне қолдау көрсетіліп отырды. 2001-2005
жылдары Қазақстан Республикасында мұрағат ісін дамыту бағдарламасы
аясында мұрағат қызметкерлері мұрағат қорын шет елдердің мұрағаттырында
сақтаулы құжаттармен толықтыру саласында көп еңбек сіңірді. Мұрағат
қызметкерлері көршілес елдерде, оның ішінде Ресей мемлекетінің бірнеше
мұрағаттарында Қазақстан тарихына байланысты құжаттарды іздестіру
жұмыстарын жүргізді.
Осы бастамалардың арқасында мұрағат қоры Қазақстан тарихына байланысты
құжаттар көшірмелерімен толықтырыла бастады.
Қолжазбаларды сақтап қалатын мұрағат мекемелерінің құрылу тарихы
Қазақстанда ХVII ғасырдан басталады. Бұл туралы ресми құжаттар да
сақталған. Соның бірінде: Бөкей губерниясының мұрағаты Бөкей ордасы
кезінен, яғни 1794 жылдан бастап ұйымдастырылды, деп жазылған.[1]
Кеңес кезеңінде республикада мұрағат құру ісі, дәлірек айтқанда, 1918
жылғы “РКФСР-де мұрағат ісін қайта ұйымдастыру және орталықтандыру туралы”
декретіне сәйкес жүзеге асырылды.
Аталған декрет бойынша барлық мекемелердің істері мен құжаттарын сақтау
мақсатында Бірыңғай мемлекеттік мұрағат қоры ұйымдастырылды. Оны және
мұрағаттарды басқару үшін мұрағат ісінің Бас басқармасы құрылады.
1921 жылы 5 сәуірде Қазақ Өлкелік Бас архиві ұйымдастырылды. 1998 жылы
22 желтоқсанда Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы Қазақстан
Республикасының заңы бекітіліп бұл заң Қазақстан Ұлттық мұрағаттары мен
мұрағат қорының тарихының жаңа кезеңі басталғанын дәлелдеді. Осы тарихи
кезеңнен бастап біз АРХИВ деген сөзді МҰРАҒАТ деген сөзбен ауыстырып
қолдана бастадық. Кеңестік дәуірде жүйелі қалыптасқан мемлекеттік
мұрағаттарда құнды құжаттардың орналасуының принциптері белгіленіп, нақты
жүйеге келді. Әсіресе 50-ші жылдары КСРО Бас мұрағат басқармасының өкімімен
қорларды шоғырландырудың ортақтыландыру принципіне сәйкес орталық және
бірқатар облыстық мұрағаттардан құнды тарихи қорлар Одақтық орталық
мемлекеттік мұрағаттарға алынды. Қазақстан мұрағаттары тарихы кезеңдердің
қиындықтарына қарамастан Қазақстанның мұрағат қорларында қазіргі таңда 15
миллионнан астам істі құрайтын құжаттар сақталуда.
1.1 Қазақстанда Орталық мемлекеттік мұрағаттар мен облыстық мемлекеттік
мұрағаттардың ұйымдастырылу хронологиясы
№ Мемлекеттік мұрағат атауы Құрылған жылы
1 Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты Бөкей 1921
ордасы өлкелік мұрағаты
2 Бөкей ордасы өлкелік мұрағаты 1794
3 Семей облыстық мемлекеттік мұрағаты 1920
4 Ақтөбе облыстық мемлекеттік мұрағаты 1923
5 Солтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағаты 1923
6 Орал облыстық мемлекеттік мұрағаты 1923
7 Ақмола облыстық мемлекеттік мұрағаты 1924
8 Қостанай облыстық мемлекеттік мұрағаты
9 Шымкент облыстық мемлекеттік мұрағаты 1926
10 Атырау облыстық мемлекеттік мұрағаты 1926
11 Павлодар облыстық мемлекеттік мұрағаты 1928
12 Қызылорда облыстық мемлекеттік мұрағаты 1928
13 Қазақстанда Орталық мемлекеттік кинофото және дыбыс 1934
жазбалары мұрағаты
14 Қарағанды облыстық мемлекеттік мұрағаты 1937
15 Шығыс Қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағаты 1938
16 Жамбыл облыстық мемлекеттік мұрағаты 1940
17 Көкшетау облыстық мемлекеттік мұрағаты 1944
18 Талдықорған облыстық мемлекеттік мұрағаты 1944
19 Жезқазған облыстық мемлекеттік мұрағаты 1973
20 Маңғыстау облыстық мемлекеттік мұрағаты 1973
21 Қазақстанда Орталық мемлекеттік ғылыми техникалық 1973
мұрағаты
22 Алматы қаласының мемлекеттік мұрағаты 1981
23 Астана қаласының мемлекеттік мұрағаты 1997
1.1.1Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты Бөкей ордасы өлкелік
мұрағаты
1994 жылы бізідің мемлекеттік мұрағатшылар Астрахан мұрағатынан Бөкей
архиві Ішкі Қырғыз Ордасында (қазақ) 1794 жылы ұйымдастырылып, оның кезінде
өмір сүрді деген дерек тапты. Бұл деректеме Қазақстан мұрағат тарихын 2
ғасырға бір-ақ көтерді. Сөйтіп Қазақстан мұрағатының екі ғасырлық тарихы
әлемге танылды. 1917 жылға дейінгі Ішкі Ордадан басқа аймақтағы Қазақстан
тарихына байланысты деректер патша үкіметінің Орынбор, Түркістан, Дала
генерал губернаторлықтары мен шекара комиссиясында Ішкі Министрлігі, Жер
және халық ағарту министрліктерінде тағы басқа ведомстволық архивтерде
сақталды. Ол құжаттардың бір азы 1921 жылдан Қазақстан мұрағаттар қорына
өтті. Яғни 1921 жылы 5 сәуірдік Қазақ Өлкелік бас архив ұйымдастырылып, ол
1922 жыл күзінде Өлкелік Орталық архив деп аталды.
1921 жылы алғаш ұйымдастырылған Орталық өлкелік мұрағат тарихи маңызды
құжаттарды жинау, сақтау ісімен айналысып, бүгінде Орталық мемлекеттік
мұрағаттың негізін құрап отыр.
Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік мұрағаты - еліміздегі өзінің
қорында 1 миллион 500 мыңдай істер сақтап отырған ең ірі де жан-жақты
мұрағат және республикадағы кеңес дәуірі кезеңі құжаттарының бірден-бір
қоймасы. Кеңес кезеңіне дейінгі құжаттар негізінен патшалық отарлау
әкімшілігі ұйымдарының:
• Орынбор шекаралық комиссиясы,
• Ішкі Қазақ Ордасын басқарудың уақытша кеңесі,
• Округтік приказдар, облыстық басқармалар,
• Далалық генерал-губернаторы кеңсесі,
• Уездік басқармалар,
• Статистикалық комитеттер,
• Көші-қон басқармалары,
• Санақ комиссиялары,
• Облыстық және округтік соттар,
• Жандарм және полиция басқармалары,
• Тау-кен округтері,
• Халық училищелері,
• Оқу орындарының инспекторлары және т. б. қорларын құрайды.
1.1.2 Кеңестік дәуір кезеңі
Мұрағатта кеңес дәуіріне дейінгі кезеңнің барлығы 770-тен астам қорлары
сақталуда. мұрағаттың ең көне құжаттары Семей кедені қорында сақтаулы 1732
жылғы құжаттан басталады және қор құжаттарында Жоңғар, Қытай және Орта
Азиялық хандықтармен сауда қатынасының тарихы орын алған. Кеңес дәуіріне
дейінгі кезең құжаттарының хронологиялық шегі XVIII ғасырдың аяғынан 1917
жылға дейінгі кезеңді қамтиды.
Қараусыз қалған революцияға дейінгі тарихи құжаттардың сақталуын қамтамасыз
ету мұрағаттардың негізгі міндетіне алынды. Ұлттық мұрағат қоры ұлттық
құндылық ретінде бекітілген заңмен мойындалған тарихи, әлеуметтік, ғылыми,
экономикалық, саяси және мәдени маңызы бар барлық мұрағаттардың, мұрағат
қорларының және документалды ескерткіштердің жиынтығы болып табылады.
Себебі тарих қана ұрпақтар үндестігін жалғастырып, уақыттар арасындағы
өзара байланыстар мен өзара әрекеттесуді қамтамасыз етеді. Бөкей хандығы
тарихымен тығыз байланысты алғашқы ұлттық құндылықтардың ошағына айналған
мұрағаттар бірнеше дәуірлік сан қилы тарихты бастан өткерді.
Төңкеріске дейінгі дәуірде Қазақстан тарихына қатысты шашыраңқы тарихи
маңызды құжаттар негізінен ведомстволық мұрағаттарда орналасты. Кеңестік
дәуірдің алғашқы жылдарындағы саяси жағдайлар бірқатар маңызды тарихи
құжаттардың Қазақстанмен шекаралас республикалар мен облыстарда қалып
қоюына себеп болды.
Мұрағат құжаттарын пайдалану мәселесінде мұрағаттардың кеңестік дәуірде
алдымен Коммунистік партияның мүддесіне қызмет атқарып, тек кеңестік жүйе
ыдырығаннан кейін барлық пайдаланушыларға бірдей қызмет ете бастағаны
белгілі. Бүгінде еркін қол жеткізуге болатын мұрағат құжаттарын кез келген
пайдаланушы өз мақсатына ашық пайдалана алады. мемлекеттің аса құпия
мағлұматтары бейнеленген құжаттарды оның қауіпсіздігін қорғау мақсатында
пайдалануға шек қойылған. Мұрағат құжаттарымен жұмыс істеуде арнайы
қабылданған ережелерді, яғни ақпаратты іздестіруде анықтамалық аппаратты
пайдалануды, көне мәтіндерді оқи білу қажет.
3. Тәуелсіз Қазақстан Республикасының ұлттық мұрағаттары
Тарихи деректерді кеңінен пайдалану мәселесінде барлық мұрағаттардың
ақпараттық қызметі интеграциялануы маңызды болып табылады. Ақпаратты
пайдалану мүмкіндіктерін кеңейтетін осы бағыт кең көлемді ақпаратты жылдам
алуды қамтамасыз етеді.
Қоғамның білімге деген қажеттіліктері қазір жаңа тасушылардағы ақпараттарды
қабылдауға мүмкіндік береді. Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы аясында
шетелдерде Қазақстан тарихына қатысты жазба деректерді іздестірумен
айналысатын археографиялық комиссиялар нәтижелі жұмыстар атқарды.
Шетелдік мұрағаттар, кітапханалар, ғылыми-зерттеу мекемелерінің сирек
қолжазбалар бөлімдерінен іздеп табылған тарихи құнды құжаттардың біраз
бөлігінің көшірмелері алынды. 2002-2005 жылдар аралығында барлығы 35 мыңнан
аса тарихи құжаттар анықталды. Отандық мұрағаттарда сақтаулы құжаттардың
басым бөлігімен көпшілік және ғылыми орта таныс. Тарихи, мәдени, саяси
маңызға ие құжаттарды түрлі салаларда пайдалану да кеңінен жүргізілуде.
Мұрағат мекемесі құжаттарды мүлтіксіз қорғап, сенімді жерде сақтауды
қамтамасыз етеді және ұлттық тарихи-мәдени мұраны іске пайдаланады.
2.1 Орталық мемлекеттік мұрағат ғимараты
Жаңа астанада Ұлттық мұрағат құру идеясы бүгінгі уақыт талабына жауап
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың қолдауымен 2002 жылы 12 желтоқсандағы № 01- 8.15
тарихи хаттамалық шешімімен Ұлттық мұрағат ғимаратты 2003 жылы Астана
қаласында салынатын мемлекеттік нысандар тізбесіне енгізілді.
Бұл әзірше ТМД-ға елдеріне халықаралық стандарттар мен талаптарға сай
жоғары технологиялық мұрағаттық құралдармен жабдықталған бірден – бір
мекеме болып табылады.
2.1.1 Ғимаратты сипаттау
Бұл қазіргі заман талабына сай көркем де әсем ғимарат, оның тоғыз қабатты,
көк тіреген күмбезді қоймасы шығыстық стилдегі шексіздік пен тұрақтылықты
бейнелейді, ал әкімшілік бөлігінің еуропалық стилі Есіл өзенінің сол
жағалауындағы жаңа әкімшілік елорда орталығын толықтырып тұрғандай.
Егерде Министрліктер ғимаратын аспанда қалықтап жүрген құстың бейнесіне
ұқсатсақ, Ұлттық мұрағат ғимараты өткеннен болашаққа көз салған көз
жанарына ұқсайды. Жалпы аумағы 12725 шаршы метрді алып жатқан ғимарат
дәстүрлі түрдегі және электронды тасымалдаушылардағы мұрағаттың құжаттарды
сақтауға арналған екі блоктан тұрады.
• 1 блок – 9 қабатты мұрағат сақтау қоймасы (тік доминантты күмбез
пішінінде);
• 2 блок – 4 қабатты доға пішініндегі әкімшілік-басқару және зерттеу
үшін қолданылады.
Бірнеше оқу залдары, синхронды аудармамен қамтылған конференц–зал, кино,
көрме және интернет залдары, Ұлттық мұрағат қорларға арналған экспозициялық
холлдар бар. құжаттарды консервациялау, өңдеу, микрофильмдеу және көшірме
жасау лабораториялары орналасқан. Ғимарат ішкі ылғалдылығын бақылау үшін,
өрт дабылы, газдық өрт сөндіру құралдары, бейнебақылау камералары,
электронды рұқсат жүйесі және т.б. құралдармен жабдықталған.
Жалпы алғанда, мұнда халықтың құжаттық естеліктерін сақтаушы және
жинақтаушы – мұрағатшылар қызмет атқаруға және құнды құжаттарды алдағы
жүзжылдыққа сақтап жеткізуге жағдайлар жасалған. мұрағат ісін дамытудың
2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасын жүзеге асыруда мұрағат ісі,
басқару қызметін құжаттамалық қамтамасыз ету және құжаттама жүйесін дамыту
мәселелері бойынша 70-тен аса нормативтік-құқықтық кесімдер мен әдістемелік
құжаттар дайындалды.
2.2 Халықаралық қатынастары
Қазақстан үшін тарихи-мәдени құндылығы бар құжаттарды шетел мұрағаттарынан,
кітапханаларынан және ғылыми мекемелерінен іздестіру және сатып алу жөнінде
қабылданған шаралар нәтижесінде Ұлттық мұрағат қорының құрамы мен мазмұны
едәуір байи түсті. Арменияда,[2] Египетте,[3] Ұлыбританияда,[4]
Германияда,[5] Ресейде,[6] АҚШ-та,[7] Түркияда,[8] Қытайда,[9] Венгрия[10]
мен Польшада[11] 35 мыңнан аса құнды тарихи құжаттық деректер анықталды.
Олардан отандық мұрағаттарда баламасы жоқ
• 147 377 кадр микрофильм,
• 16808 парақ құжат,
• 785 мұрағаттық іс,
• 27 шығыс қолжазбасының көшірмесі,
• 52 киноқұжат,
• 1819 фотонегатив,
• 113 түрлі-түсті слайдтар,
• 12 ортағасырлық карта көшірмесі,
• 400 мұрағаттық құжаттар жинағы, анықтамалықтар сатып алынды.
Мұрағат ісі саласындағы ынтымақтастықты дамыту мақсатында Араб Египет
Республикасы Мәдениет министрлігімен, Арменияның аумақтық басқару
министрлігімен, Польша мемлекеттік мұрағаттары, Бас дирекциясымен, Түркия
Премьер-Министрі жанындағы мемлекеттік мұрағат Бас дирекциясымен, Моңғолия
және Өзбекстанның мұрағат ісі жөніндегі басқармаларымен, АҚШ Холокост
мемориалдық мұражайымен келісімдер жасалды.
2.2.1 Келісімдер
• Америка Құрама Штаттарының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық
туралы келісім [12]
• Финляндия Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім [13]
• Украина мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы келісім[14]
• Түрік Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім [15]
• Өзбекстан Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім [16]
• Беларусь Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім [17]
• Армения Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім[18]
• Монғолия мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы келісім [19]
• Литва Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім[20]
• Қырғыз Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім[21]
• Қытай Халық Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық
туралы келісім[22]
• Иран Ислам Республикасының мұр ici саласындағы ынтымақтастық туралы
келісім[23]
• Египет Араб Республикасының мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық
туралы келісім[24]
• Польша Республикасы арасындағы ынтымақтастық туралы келісім[25]
• Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігi мен Ресей
Федерациясы Татарстан Республикасының Министрлер Кабинеті жанындағы
Бас мұрағат басқармасы арасындағы мұрағат ici саласындағы
ынтымақтастық туралы ХАТТАМА[26]
• Ресей Федеральдык мұрағат ici саласындағы ынтымақтастық меморандум[27]
2.2 Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық
құжаттама мұрағаты
Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама мұрағаты - өз қызметін
1974 жылдың 1 наурызынан бастады.[28] Қазақстан мұрағаттары өзінің
қоймалары қойнауында көлемі мен мазмұны бойынша бірегей, аса бай ақпараттық
әлеуетке ие қорларды сақтайды. Бұл құжаттар Қазақстан тарихын зерттеу үшін
өте құнды дереккөз материалдары болып табылады.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы Байланыс және ақпарат министрлігі
Ақпарат және мұрағаттар комитетінің Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық
құжаттама мұрағаты ХІХ ғасырдың соңынан бүгінгі күнге дейінгі Қазақстанның
ғылымы мен техникасының қалыптасуы және дамуы тарихы бойынша құжаттарды
сақтайтын аса ірі мекеме.
Орталық мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттама мұрағатында Алматы
қаласының аумағына орналасқан республикалық және бұрынғы одақтық
бағыныштылықтағы ғылыми-зерттеу, жобалау, конструкторлық технологиялық
ұйымдар мен мекемелердің қызметі нәтижесінде құрылған ғылыми-технгикалық
және басшылық құжаттамалар мемлекеттік сақтауға алынған.
Мұрағатта бүгінгі күні мемлекеттік сақтауда 184621 сақтау бірлігі бар.
2.2.1 Мұрағат қоры
Мекемелер мен кәсіпорындардың қызметі нәтижесінде құрылған құжаттармен
қатар, мұрағатқа Қазақстанның ғылым мен техника саласындағы көрнекті
қызметкерлерінің өмірі мен қызметі тарихынан хабар беретін жеке құрам
құжаттары да мемлекеттік сақтауға алынған. Олардың қатарында Ә.Ш.
Тәтіғұлов, П.И. Мариковский, Ғ.Ә. Қалиев, М.И. Усанович, М.Ш. Мәжитов, Т.С.
Жасыбаева, С.Г. Космериди, П.Т. Гуляевский т.б. белгілі қайраткерлер бар.
Бүгінгі таңда 3302 сақтау бірлігінен тұратын 28 жеке құрам қоры мемлекеттік
сақтауда. мұрағат қызметкерлері аса құнды құжаттар мен қорларды ақықтау
және есепке алу жұмыстарын жүргізеді, оларға жеке тізімдемелер мен есеп
карточкалары құрылады, сақтандыру қоры мен аса құнды құжаттардың
көшірмелерін пайдалану қорын құру үшін құжаттарды микрофильмдерге көшіреді.
бүгінге күнге дейін 1532089 микрофотокөшірме дайындалды.
2.3 Алматы қаласының орталық мемлекеттік мұрағаты
Алматы қаласының Орталық Мемлекеттік Мұрағаты - 1981 жылы Алма-Ата
қаласының дербес әкімшілік орталық ретінде дамуы және мемлекеттік есепке
алу мен сақтауға алынатын, қала мекемелері, ұйымдары және
кәсіпорындарындағы құжат айналымының қарқынды өсуі - Алма-Ата қаласының
мемлекеттік мұрағатын салу қажеттілігін туындатты.[32]
2.3.1 Тарихы
1981 жылдың 9 желтоқсанында ҚазКСР-ның Министрлер Кеңесінің 1981 жылдың 2
желтоқсанындағы №442-р қаулысына сәйкес және ҚазКСР-ның Бас мұрағат
басқармасының 1981 жылдың 3 желтоқсанындағы №95 бұйрығына сәйкес: Алма-Ата
қаласы Халық депутаттары Кеңесінің атқару комитетіне және ҚазКСР Министрлер
Кеңесі жанындағы Бас мұрағат басқармасына тікелей бағынышты, штат саны 18
адамнан тұратын қалалық Орталық мемлекеттік мұрағатын құруға ұсыныс
жасалды.
Мұрағатта Алматы қаласы мұрағат қорының сапалы құрамы мен ақпараттылығын
түбегейлі жақсартудағы шараларды жүзеге асыру барысында Алматы қаласы мен
Жетісу өлкесінің тарихына байланысты құжаттар мен материалдарды шетел
мұрағаттары мен ғылыми мекемелерінен көшіріп алуға аса зор назар
аударылады. ҚР Ғылым және Білім Министрлігінің Тарих және Этнология
Институтының ғалымдарының кеңесі мен ҚР Ғылым және Білім Министрлігінің
Шығыстану Институтымен іскерлік ынтымақтастық өз нәтижелерін берді. Ресей,
Қытай, Франция, Түркия, Ұлыбритания сияқты мемлекетердің мұрағаттық
мекемелері мен кітапханаларына экспедициялар ұйымдастырылды. Нәтижесінде
Қазақстан мұрағаттарында кездеспейтін, бірегей құжаттардың көшірмесінен
құралған 600 сақтау бірлігі мұрағатқа келіп түсті.
Мұрағаттың құрылу кезінен бастап қызметкерлер саны 18 адамнан 73 адамға
дейін өсті, аудандық мұрағаттарды қосқанда – 151. Мұрағат қазіргі таңда
зерттеу жүргізуге көмектесу, ақпарат беру, кеңес беру сынды қызмет түрлерін
көрсетеді.
2.3.2 Аудандық мұрағаттары
Алмалы аудан мұрағаты
Алмалы аудан мұрағаты 2002 жылдың 11 наурызында құрастырылған және
мұрағаттардың басқаруды мұрағаттық қызметi және Алматы қаласының
құжаттамасының бiрыңғай жүйесiне кiретiн мемлекеттiк мекеме болып табылады.
Мұрағатың 49 қорында 20351 сақтау бiрлiктері мемлекеттік сақтауға алыңған.
Сонымен қатар 1928 жылдан нотариалдық кеңселерi, соның iшiнде басқару -
сақтауды 11962 сақтау бiрлiгін құрайды.
Әуезов аудан мұрағаты
Әуезов аудан мұрағаты 1992 жылдың 16 қыркүйекте құрастырылған. Мұрағатта
осы кезде 190 қор бар. Мұрағат Сақталу бөлiмi және құжаттардың ғылыми
пайдалану бөлімі, ведомстволық мұрағаттарды жинақтау және қадағалау
бөлімінен тұрады.
Бостандық аудан мұрағаты
Ауданы мұрағат құжаттары төменгідей: аудан мекемелерінің Жеке құрам
құжаттары, азаматтардың еңбек қызмет, тұрғын-үй құрылыстарының архивында
(Абизов ) Ленин ауданының құртылған мемлекеттiк нотариалдық кеңселерiн
құжаттары, сонымен қатар әуе көлiк, қоғамдық қоректену, денсаулық сақтау
салаларының қамтуда.
Жетісу аудан мұрағаты
Алма-Ата қаласының әкімшіліг басшысының №87 1992 жылдың 20 сәуірінде шыққан
шешiмi бойынша және 1992 жылдың №384 21 шiлдесiнiң Алматы қаласының
Ленинский аудан әкiмшiлiгiнiң шешiмiне Ленинский аудан мұрағаты құрылды.
Мұрағатта 128 қор, 93229 сақтау бiрлiктерi сақталуда. Жетісу аудан
мұрағатының негiзгi қызметi аудан көлеміндегі мекемелердің құжаттарын
жинақтауды қамтамасыз ету, сақтау, есепке алу және пайдалану болып
табылады.
Медеу аудан мұрағаты
(Фрунзе ) Медеу аудан архивы Алма-Ата әкімшілігінің № 87 1992 жылдың 20
сәуір айнда шыққан шешіммен құрылды. 1993 жылдың наурызынан ұйымдар және
медеу ауданының мекемелерiнiң жеке құрам құжаттарын түсе бастады. Сақтауда
бүгiнгi күнге 109 қор, 32000 сақтау бiрлiктерi сақталуда. Сонымен қатар осы
мұрағатта Медеу және Мәскеу аудандарының нотариалдық кеңселерiн құжаттарыды
сақталады. Мұрағат қызметкерлер халыққа қызмет көрсету, мекемелерге
кеңестер беру, мұрағат құжаттарының сақталуы және пайдалану тағы басқа
жұмыстарды аудан бойынша ұйымдастыруда.
Түрксіб аудан мұрағаты
Түркiсiб аудан мұрағаты 2002 жылдың 11 наурызы құрастырылған. Аудан
мұрағатының негiзгi бағыттары: жинақтау, сақтау, есепке алу және құжаттарды
пайдалану болып табылады.
Мемлекеттiк сақтауда Түркiсiб аудан архивында бүгiнгi күнге сақтауды 36077
сақтау бiрлiк, 56 қор бар.
Басылымдар
• Бақылау ісін қалыптастыру жайлы ұйымдастырылып жатқан іс шаралар[33]
• Тәуелсіздік жолында және Тарихы қазағымның мұрағатта...[34]
• Қазақстан Республикасының тәуелсiздiгiне 20 жыл[35]
• Алматы – тәуелсіздіктің алтын бесігі[36]
• Зағфи Тналинаның 100-жылдық және Дариға Тналинаның 90-жылдық
мерейтойлары[37]
• Ғасыр тойы[38]
• Жандыбаев Ғұсман Елеуұлының туғанына 65 жыл[39]
• КСРО халық артисі, мемлекеттік сыйлықтың иегері, сахна шебері Сәбира
Майқанованың балалық шағы туралы естелігі[40]
• Тарихи дерек негізінде мұрағат құжаттарын пайдалану бағыттары[41]
• Құдайберген Мағзұмұлы Сұрағанов[42]
• Жаңалыққа жаны құштар жан (тележүргізуші Күлмәрия Күлиясқызы
Барманбекова жайында)[43]
2.4 Шығыс Қазақстан облысының мұрағаты
Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағаты - Орталығы Өскемен қаласы
болып табылатын Шығыс Қазақстан облысы 1939 жылдың қазан айынан бастап жеке
әкімшілік бірлік ретінде әрекет ете бастағаннан кейін мұрағат құрылысы 1940
жылы басталды. 1940 жылғы 17 сәуірде Қазақ ССР Ішкі істер халық
комиссариатының мұрағат бөлімінің бастығы орынбасарының бұйрығымен Шығыс
Қазақстан облысы бойынша Қазақ ССР Ішкі істер халық комиссариатының Шығыс
Қазақстан облыстық мұрағат бөлімінің бастығы болып Н.И. Чичиевский
тағайындалды, сонымен қатар, оған облыстың мемлекеттік мұрағатына басшылық
жасау жүктелді.[44]
2.4.1 Тарихы
Шығыс Қазақстан облыстық халық депутаттар кеңесі атқару комитетінің 1940
жылғы 30 қыркүйектегі №773 шешімімен мекемелердің, ұйымдардың басшылары
әрі қарай сақтау үшін НКВД-ның Шығыс Қазақстан облыстық мұрағатына,
аудандарда аудандық НКВД-нің аудандық мұрағаттарына мекеме мұрағатында
сақтау мерзімі өткен барлық мұрағат материалдарын өткізуге міндеттенді.
90-шы жылдары Егеменді Қазақстанның қалыптасуымен мұрағат ісі де
қалыптасып, ол қайта ұйымдастырылды. Мұрағатшылар сол уақыта дейін белгсіз
болған бірқатар проблемалармен бетпе-бет келді: мұрағат құжаттарын
меншіктеу; жекешелендірілген, банкротқа ұшыраған кәсіпорындардың
мұрағаттарының құқықтық мәртебесі; жеке мұрағаттармен өзара қарым-қатынас;
құжаттардың бір жүйесінің құрып, екінші жаңа жүйесінің пайда болуы; мұрағат
ісіне ақпараттық технологияны енгізу сияқты мәселелер, бұл шешуін табу
қажет болған проблемалардың толық тізімі емес, аталған проблемалардан да
өзге проблемалар мұрағат қабарғасында шешімін тауып келеді.
Қазақстан Республикасы Парламентінің 1998 жылғы желтоқсандағы Ұлттық
мұрағат қоры және мұрағаттар туралы Заңын қабылдауы мұрағат ісін
ұйымдастыру мен басқаруда оң роль атқарды және біртұтас үш міндеттің:
қорларды қалыптастырудың, құжаттардың сақтауды қамтамасыз етудің, халықтың
жазбаша тарихи-мәдени мұрасын мемлекет пен қоғамның мүддесіне ғылыми
пайдаланудың тиімділігін арттыруға жол ашты.
2008 жылдың қарашасында облыс мемлекеттік мұрағаты Мемлекеттік органдардың
біртұтас көлік торабына қосылды, 2009 жылдың ақпанынан бастап Электрондық
қызмет орталығының виртуальді қабылханасы өз бетінше жұмыс істейді. Шығыс
Қазақстан облысы мемлекеттік мұрағаты ресми сайты ақырына дейн жеткізілу
және толықтыру сатысында.
2.4.2 Мұрағат қорына шолу
Шығыс Қазақстан облысы мемлекеттік мұрағаты Қазақстан Республикасының
Ұлттық мұрағат қорының бөлінбес бөлшегі болып табылатын құжаттарды сақтауды
жүзеге асыратын мекеме болып табылады. Қағаз негіздегі, сонымен бірге
пленка тасымалдаушыдағы (кино-, фото-, фоно-, бейнеқұжаттар) құжаттарда
біздің өлкеміздің тарихы, бүкіл елде, сондай-ақ, нақты біздің облысымызда
болып өткен барлық тарихи оқиғалар бейнеленген. мұрағатта Өскемендегі Кеңес
өкіметінің қалыптасу кезеңіндегі бірегей құжаттар: Өскемен уездік революция
комитетінің, атқару комитетінің, әскери комиссарияттың, айырықша
арналымдағы бөлімдердің, уездік мекемелердің құжаттары, сол кезеңнің
газеттері сақталуда.
Ведомстволық мұрағат
Мұрағат құжаттарының негізінде мұрағатшылар Кенді Алтай. Шығыс
Қазақстанның индустриальді дамуы. 1920-1945 жылдар, Құпия айдарымен.
Коллективизация кезеңінде қазақтардың Қытайға көшуі. Реэмиграция. 1928-1957
жылдар, Б.Г. Герасимовтың таңдаулы еңбектері, Рудный Алтай. 1918-1998
жылдар. Өмірбаяндар құжаттарда, Киров ауданындағы (Өскемен қаласы) ауыл
шаруашылығын коллективтендіру. 1928-1936 жылдар, Шығыс Қазақстан Ұлы Отан
соғысы жылдарында. 1941-1945 жылдар (Жеңістің 65 жылдығына арналды)
жинақтарын; Шығыс Қазақстанда әкімшілік-аумақтық бөлу тарихы бойынша (1920-
2002 жылдар), Шығыс Қазақстанның колхоз-совхоз құрылысының тарихы (1920-
1997 жылдар) бойынша анықтамалықтар, 1941-1945 жылдар. Ұлы Отан соғысы
жылдарындағы Шығыс Қазақстан облысына эвакуация тақырыптық құжаттар
шолуын; Олар Шығыс Қазақстан облысын басқарды. 1941-1945 жылдар (облыстың
бірінші басшылары туралы) өмірбаяндық анықтамалығын; Шығыс Қазақстан
өлкетанушылары сериясынан кітапшалар: Михаэлис Евгений Петрович. 1941-1913
жылдар, Коншин Николай Яковлевич. 1864-1937 жылдар, Черных Станислав
Евгеньевич. 1934-1991 жылдар; Қала көрінісіне штрихтар кітапшасын,
Кеңес Одағының Батырлары – шығысқазақстандықтар листовкалар жинағын,
Қамалдан бастау алды очерктер мен мақалалар жинағын, Олардың аттарымен
көшелер аталады жолкөрсеткін әзірледі және басып шығарды. Бұдан өзге,
облыс мемлекеттік мұрағаты облыс мемлекеттік мұрағаты және оның
филиалдарының қорлары бойынша жолкөрсеткі, КПСС-тің бұрынғы мұрағат
қорының құжаттары жолкөрсеткісін, Облыс мемлекеттік мұрағаты және оның
филиалдарының жеке бас текті қорлары бойынша жолкөрсеткі әзірледі.
Қазіргі уақытта мұрағатта мемлекеттік сақтауда қағаз негіздегі 676 869 іс
бар, олардың ішінен жеке бас текті 9405 іс, ғылыми-техникалық құжаттама
11883 ісі, жеке құрам бойынша 124686 іс сақталуда. Сонымен қатар, 369
киноқұжаттары, 9115 фотоқұжаттары, 246152 сақтық қорының құжаттары, 210
фоноқұжаттар сақталуда.
2.4.3 Шығыс Қазақстан облысының көші-қон тарихы
• Нацистер басып алған кеңес одағы аумағынан Еврейлерді көшіру[45]
• 1942 жылы Семей облысына көшірілген балалар үйлерін орналастыру туралы
МӘЛІМЕТТЕР[46]
• Семей қаласында орналасқан көшірілген кәсіпорындар мен мекемелердің
1943 жылдың 1 сәуір күніне берілген ТІЗІМІ[47]
• ШҚО ҚЗТҚО құжаттары бойынша Семей облысы аумағына қоныс аударған
немістердің мәселелерін баяндайтын тізбе[48]
• 1941-1945 жылдары Депортацияланған халықтар тақырыбы бойынша
айқындалған ШҚО ҚЗТҚО құжаттар тізбесі[49]
• Поляк ұлты азаматтарына қатысты қуғын-сүргін саясатын баяндайтын
тақырып бойынша ШҚО ҚЗТҚО құжаттар тізбесі[50]
Деректер базасы
1. Республикалық қорлық каталогтың автоматтандырылған жұмысы үшін Қор
каталогі ҒLINT бағдарламасы және мәліметтер базасы;
2. Семей облысына эвакуациялаған тұлғаларға қатысты ақпараттық әлеуметтік-
құқықтық сұрауларды орындау үшін мәліметтер базасы;
3. Жеке құрам бойынша әлеуметтік-құқықтық сұрауларды орындау үшін
KATALOG мәліметтер базасы;
4. ҚЗТҚО-ның жинақ көзі болып табылатын мекеме карточкаларымен жұмыс үшін
DOSSIER бағдарламасы және мәліметтер базасы;
5. Мұрағаттық қор кешендік бағдарламасы және мәліметтер базасы -
құжаттардың мазмұны және көлемі, сақталу күйі туралы ақпарат;
6. ҚЗТҚО қорлары бойынша қысқаша анықтамалық мәліметтер базасы;
7. Карта мәліметтер базасы – жеке құрам құжаттары туралы мәлімет;
8. Әлеуметтік-құқықтық сұрауларды орындау үшін Аrhiv мәліметтер базасы;
9. Радеология институтының мәліметтер базасы – Семей ядролық полигоны
кезінде Знаменка, Қайнар, Қараөлең, Доғолан ауылдық Кеңестерінде
тұрған азаматтар туралы мәліметтер.
2.5 Қарағанды облысының мемлекеттік мұрағаты
Қарағанды облысының мемлекеттік мұрағаты - бүгінгі күні облыс
мұрағаттарында 2,5 млн. істі қамтитын 5 мың қор сақтаулы. Қарағанды
облысындағы мұрағат қызметінің тарихына үңілсек, ол өз бастауын 1937 жылдың
19 желтоқсанынан, яғни, Қарағанды Атқару комитеті Президиумының Қарағанды
мемлекеттік мұрағат басқармасын ұйымдастыру және облыстық, аудандық
мекемелердің, кәсіпорындардың, МТС колхоздар мен совхоздардың және селолық-
ауылдық кеңестердің мұрағат материалдарын ретке келтіру туралы Қаулысы
қабылданған кезеңнен алады.[51]
Айтарлықтай қиындықтардың орын алғанына қарамастан, мұрағат қызметінің
басшылығы сол жылдардың өзінде аудандық және қалалық мұрағаттардың
құрылуына ерекше көңіл бөлді. 1939 жылы Қарағанды облысында 10 аудандық
мұрағат қызмет атқарды. Олар: Жаңаарқа, Нұра, Тельман, Қарсақпай,
Қорғалжын, Ворошиловский, Вишневский, Ақмола, Қарқаралы, Еркіншілік
аудандық мұрағаттары.
2.5.1 Тарихы
1976 жылдан 1991 жылға дейін облыстың мұрағат қызметін Вдовин Александр
Дмитриевич басқарды. Осы кезеңде Қарағанды облысы мемлекеттік мұрағатының
базасында мұрағат қызметі мен тәжірибе алмасу мәселелері бойынша көптеген
аймақтық жиналыстар, республикалық конференциялар, семинар-кеңестер
өткізілді.
1994 жылы республикада ҒТҚ ОММ-нан кейінгі екінші болып саналатын
облмеммұрағаттың ғылыми-техникалық құжаттамалар жөніндегі филиалы ашылды.
Егемен Қазақстан тарихында алғаш рет қарағандылық мұрағатшылар мұрағатта
сақталған және Қазақстан тарихына қатысы бар құжаттарды қосымша қарастыру,
іздеп табу және іріктеу міндетін қоя отырып, Финляндия Ұлттық мұрағатының
құжаттарын танып-білді. мұрағаттар және құжаттама басқармасының бастығы
Ө.Амантаев пен облыстық мемлекеттік мұрағат директоры Л.В.Михееваның
Финляндия Ұлттық мұрағатына іссапары кезінде Қазақстанда туып, соғыс
жылдарында қаза тауып, Финляндия аумағында жерленген кеңестік соғыс
тұтқындарына қатысты құжаттар табылып, қол жеткізілді.
Басылымдар
• Мұрағатшылар библиографиялық анықтамалығына - 1937 жылдан 2007
жылға дейінгі кезеңде жұмыс істеген мұрағаттар және құжаттама
басқармасының, облыстың мемлекеттік мұрағатының және оның
филиалдарының қызметкерлері жөніндегі мәліметтер енгізілген. Мұрағат
қызметінің әлеуметтік келбеті, жекелей айтсақ, өсіп келе жатқан құрам,
білім, өтіл, қызметтік өсу, мадақтаулар суреттелген.[52]
• Теміртау қаласы мен Қазақстан Магниткасының жылнамасы - Жылнама
Теміртау қаласының 65 жылдығы мен Қазақстан Магниткасының 50 жылдығына
арналған. Мұрағат құжаттары, мерзімді басылымдар және фотоқұжаттар
негізінде қала мен Магнитка өмірінде орын алған оқиғалар баяндалып,
қаланың және өнеркәсіптің дамуына айрықша ат салысқан адамдар жайында
айтылады.
• Қарағанды қаласының көшелері. Анықтамалық - Анықтамалық 1936 жылдан
2008 жылға дейінгі кезеңдегі Қарағанды қаласындағы көшелердің,
оралымдардың, алаңдардың пайда болуы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz