Атмосфераның ластануы туралы

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ2

1. Атмосфераның ластануы2

2. "Көшетхана эффектісі" мен климаттық ғаламдық өзгерістері5

3. "Озондық тесіктің" пайда болу себептері, оның зияндық әсерлері мен оларды болдырмау әрекеттері7

4. Қышқылдық жауын-шашыңдар, олардың себептері мен зиянды әсерлері9

ҚОРЫТЫНДЫ11

Қолданылған әдебиеттер12

КІРІСПЕ

Атмосфералық ауаның ластануы экожүйемізде едәуір өзгерістерге ұшыратады. Ауаның ластануынан тек қана адамдар емес сонымен қатар жануарлар мен өсімдіктер де зиян шегеді. Бұл бүкіләлемдік адамзаттың проблемасы болып тұр, әсіресе қазіргі технология, өндіріс пен өнеркәсіптердің даму кезінде. Ауаға көптеген қалдықтар мен химиялық зиян заттар шығарылуда.

Осы жұмыста ауаның ластану жолдары мен тигізетін әсерлері және оларды қалай алдын алу жолдары көрсетілген. Біздің әлемімізде назар аударарлық көптеген экологиялық апаттар бар болуда. Сол туралы біз не білуіміз қажет және өзімізді өзіміздің қоршаған ортамызға қалай қарауымыз туралы түсініктеме берілген.

1. Атмосфераның ластануы

Атмосфера - ауадан, химиялық қоспалардан және су буларынан тұратын күрделі жүйе. Ол - метрологиялық режимнің маңызды факторы мен биосферадан физико-химиялық және биологиялық процестердің жүру ортасы. Атмосферадағы әртүрлі компоненттердің қатынасынан оның радиациялыққа, жылулыққа және ылғалдылыққа әсері, өзін-өзі тазарту мүмкіндігі қалыптасады. Атмосфераның газды құрамы, ондағы су буы мен әр түрлі заттар күн радиациясының жер бетіне өту деңгейін жер айналасындағы жылулықты ұстап тұрады. Егер де атмосферада бұл әр түрлі қоспалар болмағанда, ол жағдайда жер бетіндегі орташа жылдық температура +15°С емес, -15°С болар еді.

Атмосфераның өте маңызды қасиеттеріне оның тез араластыру мен үлкен қашықтықтарға орын алмастыру мүмкіншілігі, оның баска да сфералармен және мұхитпен байланыстылығы жатады.

Бұл қасиеттер және оның ластаушы заттарды жинақтап сақтау эффектісінің жоқтығы, бір жағынан атмосфералық процесстердің ғаламдық әсерін, екінші жағынан өзін-өзі тазартуға деген жоғары мүмкіншілігін қамтамасыз етеді. Мысалы, мұхиттармен байланысы арқылы мұхит сулары атмосферадан көміртектің қос тотығы мен жай тотығының, күкіртті газды және тағы да басқа газдарды өте көп мөлшерде өзіне сіңіріп алады. Атмосфераның көп қоспалары өсімдіктермен сіңіріледі, топырақтық зат айналым процесіне түседі ауа массаларының жеңіл орын алмасуы нәтижесінде ауадағы ластаушы заттар таралып кетеді, бірақ осының нәтижесінде жергілікті ластаулар ғаламдық ластаулылыққа қосылады.

Адам атмосфераның қасиеттері мен әр түрлі параметрлеріне, оның химиялық құрамына, жылулық режиміне, ауада қозғалуына, радиоактивтілігіне, электро-магниттік фонына және т. б. әсер етеді. Ол, су сияқты, литосферадан бұрын ластана бастады. Сондықтан да ең алғашқы тиым салу шаралары ауа мен суды ластатуды тоқтатуға байланысты болды. Мысалы, 18 ғ. Англияда үлкен қалаларда көмірді отын ретінде жағуға тиым салады.

Адамның іс-әрекеті ауа құрамындағы негізгі элементтер - азот пен оттегінің мөлшеріне көп әсер етпейді, себебі олардың мөлшері ауада көп (азот - 78. 09%, оттегі - 20. 95%) . Ал көміртегінің қос тотығына келсек (оның ауадағы негізгі мөлшері 0. 03%), оның мөлшері тым жылдам көбейіп келеді, бұдан басқа да ауада зиянды заттар пайда болуда. Адамның атмосферада зиянды әрекеттері оның биосфералық процесстерге араласып, ормандарды өртеу, жер жырту, жер құрғату, суару, қала мен өндіріс орындарын салу тағы сол сияқты әрекеттерінен кейін тым жылдам қарқынмен өрлей бастады.

Жер атмосферасына шығып жатқан техногендік текті заттардың ғаламдық көлемі

(ТААкимова, В. В. Хаскин, 1994)

№: №

Jlaстаушы заттар: Jlaстаушы заттар

MJН. Т/ЖЫЛ: MJН. Т/ЖЫЛ

№: 5 7. 8. 9. 10. 11.

Jlaстаушы заттар: Көміртек қос тотығы Түтіннің қатты бөлшектері мен өдіріс шаңдары Көміртек тотығы Жеңіл көмірсутектер мен басқа органикалық заттар Күкірт тотықгары Азот тотықтары Фосфор қосындылары Сутекті күкірт Аммиак Хлор Фторлы сутек

MJН. Т/ЖЫЛ:

6000, 580 '

360 320

160 110 18 10 8 1 1

Ауаға шығып жатқан көлемі бойынша ең бірінші орынды көміртектің қос тотығы алады. Бұл химиялық заттың қауіпті әсері үлкен болмағанмеи, оған ауада ұзақ сақталу мен жинақталу қасиеттері тән. Оның биосфераға негізгі әсері «көшеткі эффектісі» арқылы болады. Бұған қарағанда СО газының улылығы үлкен, бірақ та ол ауада тұрақты емес және ол СО ₂ ға айналып кетеді.

Осы газдардың ішінде үлкен қауіпті болып күкірттің қос тотығы (SO ₂ ) немесе күкірт ангидриді келеді. Бұл түссіз өткір иісті газ, оның ауадағы су буларымен қосылыстары (күкіртті және күкірт кышқылдары) адамның тыныс жоддарын қабыңдырып, ауруға әкеледі. Ұзақ уақыт бойы осы заттармен улану қан айналымын бұзып өлімге әкеледі. Өсімдіктер күкірітті газға өтe сезімтал келеді. Бұл газ оларға жеке газ түрінде де, сумен қосылысы түрінде де үлкен зиян тигізуде. Осындай қасиеттері үшін бұл газды әлемдік ластаушы немесе №1 ластаушы деп атайды.

Ауада күкірт ангидридінен басқа күкірттің басқа да қосылыстары пайда болуда. Олардың бірі шіріген жұмыртқаның исі сияқты исі бар күкіртті сутек (H ₂ S) . Бұл газбен улану өкпе ісінуіне, тынысалу мен жүректің тоқтап қалуына әкеледі. Келесі тағы да бір улы зат, бүл күкіртті көміртек (CS ₂ ) - түссіз оңай жанатын сұйық зат. Адам организміне ауа мен тамақ арқылы түсіп, нерв жүйесін бұзады. Бұл зат химия өлдірісінде көп қолданылады.

Күкірт туындылары ауаға негізінен антропогенді түрде әр түрлі жанар-май түрлерін жаққан кезді өтеді. Мысалы, көмірлерді, мұнай мен табиғи газдарды қолданғанда және күкіртті рудаларды өңдеген кезде. Германияда ауадағы күкірт ангидридінің 63%-тін энергетика өндірісі, 23%-тін өнеркәсіп береді.

Ауаны ластайтын зиянды заттарға азот тотығы, көмірсутектер, хлор, фтор және басқалар жатады. Бұлардың атмосфераға әсері негізінен биосферадағы жылулық балансты өзгерту мен озонды жою (фреоңдар, азот тотықтары) арқылы көрінеді.

2. "Көшетхана эффектісі" мен климаттық ғаламдық өзгерістері

"Көшетхана эффектісі" (парникті эффект) деп ауадағы антропогенді түрде пайда болатын химиялық заттардың күн энергиясын өздеріне сіңіруі нәтижесінде атмосфераның қызып, жер бетінің орташа температурасының көтерілуін айтамыз.

Американдық эколог Б. Небел "көшетхана эффектісі" нәтижесіндегі климаттың жылынуын болашақтың үлкен катастрофасы деп қарастырады. Оның пайымдауы бойынша аумағы осындай көптеген жануарлар мен өсімдіктердің түрлерін жойып жіберген катастрофа осыдан 60 млн. жыл бұрын болды. Бұл катастрофа Жерге астероидтың түсуімен байланысты болып және тек қана организмдердің бірнеше жеке түрлерін ғана жойса, ал «көшетхана эффекгісі» бүкіл биосфераға әсер етеді.

Негізгі көшеткі газына көміртектің қос тотығы жатады. Бұл газдың көшеткі эффектісіне әсері шамамен 50-60%. Басқа да көшеткі газдарына метан (20%), азот тотықтары (шамамен 5%), озон, фреондар (хлорфторкөміртектер) және басқа газдар (10-25%) . Қазір 30-га жуық кошеткі газдары белгілі.

Жер бетініе негізінен жылулық емес жарықтық сәулелер ағыны түседі. Олар көшеткі газдарынан өзгеріссіз өтіп, жер айналасындағы кеңістікте ауадағы әр түрлі химиялық заттармен кездеседі. Соның нәтижесінде осы сәулелердің көп белімі ұзынтолқынды (инфрақызыл) жылулық сәулелерге айналады. Жер бетіне түскен сәулелердің біршамасы жерден шағылысып, космос кеңістігіне қайта тарап кетуі керек. Бірақ та көшеткі газдарының әсерінен олар осы газдардан кете алмай шағылысып жерге қайта түседі де ауаның жалпы жылулығын көбейтеді.

Деректер бойынша көшеткі газдарының әсерінен Жер бетіндегі жылорталық температура соңгы жүзжылдықта 0. 3-0. 6°С көтерілді. Қазір СО ₂ -нің ауадағы мөлшері 0. 3-0. 5%/жыл жылдамдыкпеп көбейіп келеді. Осындай жылдамдықпен басқа көшеткі газдарының мөлшері көбеюде. Көшеткі газдарының ауадағы мөлшерінің XXI ғасырдың ортасына қарай екі есе көбеюі планетамыздың орташа жылдық температурасының 1-3. 5°С~қа көтерілуіне әкелуі мүмкін.

Болжаулар бойынша климаттың жылынуы қарлар мен мұздардың еруіле және мұхит сулары деңгейінің шамамен 1. 5 метрге көтерілуіне әкеледі (соңғы 100 жылда ол 10-12 см-ге көтерілген екен) .

Климаттың ғаламдық жылынуы бұл бұрын болмаған үлкен аумақты экологиялық кауіп келуі мүмкін. Егерде мұхит деңгейі 1. 5-2 м көтерілсе, ол жағдайда 5 млн. км ² кұрғақ жер су астына кетеді. Бұл аймақ өте үлкен болмағанмен, бұл жерлерде 1 млрд. астам халық тұрады және әлемдік ауыл шаруашылық өнімдерінің 1/3 бөлімі жиналады.

Болжаулар бойынша климаттың жылдық ауа-райының тұрақсыздығына, табиғи аймақтардың шекараларының жылжуына, табиғи апаттардың көбеюіне, жануарлар мен өсімдіктердің жойылуының тездетілуіне әкеледі.

Міне осының бәрі 1979 ж. Торонто қаласында климаттық өзгеру проблемаларына арналған Халықаралық конференцияның болуына себеп болды.

Атмосфераға көмірқышқыл газын шығаратын негізгі техногендік себеп ол органикалых отынды жағу. Қазіргі уақытта тек қана жылу энергетикасы ауаға адам басына шаққанда жылына 1 т немесе жер бетіне шамамен 6 млрд. т/жыл көміртек шығарады. Климатологтар, егер де жылына ауаға 15-20 млрд. т көміртек шықса, бүл оте қауіпті депесептейді.

Атмосферадағы СО ₂ -нің азаюы фотосинтез және мұхит суларының сіңіруі арқылы жүреді. Мұхит сулары адамның іс-әрекеті нәтижесінде шыққан бұл газдың шамамен 50%- ін сіңіре алады. Бірақ та бұл газдың ауадағы мөлшерінің тез көбеюі табиғаттағы тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік туғызбай отыр.

3. "Озондық тесіктің" пайда болу себептері, оның зияндық әсерлері мен оларды болдырмау әрекеттері

Атмосфералық жоғарғы қабатындағы озон ("Озондық экран") . Озондық экран полюстерде 9-30 км биіктіктерде орналасқан, ал экваторда - 18-32 км. Озонның мөлшері 0. 01-0. 06 мг/м ³ . Егерде озон шекараларындағы озонды таза түрде боліп алсақ, опда оның қабаты 3-5 мм болар еді. Озон атфосфераның жоғары қабатында оттегі молекуласының (О ₂ ) ультрафиолет сәулелерінің әсерімен екі атомға ыдырауы нәтижесіиде пайда болады. Осы процесспен бірге озон молекуласының ыдырауы мен оттегінің түзілуі қатар жүреді. Бұл реакцияның жүруі үшін ультрафиолеттік сәулелердің болуы және олардың инфрақызылдық жылулық сәулелерге айналуы керек. Озон экранының болуы мен оның ультрафиолет сәулелерін жібермеу механизмі міне осындай.

Озон толқын ұзындығы 200-300 нм сәулелерді сіңіреді. Бұлардың бір бөлімі, ұзындармен біргс, Жер бетінс жетеді. Осы сәулелердің ұзындығы 200-320 нм-лік бөлігін биологикалық акгивті ультрафиолеттік категорияға жатқызамыз.

"Озондық тесік" тірі организмдерге өте қауіпті ультрафиолет сәулелерін өзіне сіңіріп, жерге өткізбей тұратын атмосферадағы озон қабатында озоны азайған (50%) аймақтар. Бұл аймақтар атмосфераның хлор мен фторкөмірсутектері арқылы химиялық ластануының нәтижесінде түзіледі. Соңғы жылдары атмосфераның жоғарғы қабатындағы озон мөлшерінің азаюы байқалуда. Солтүстік жарты шардың орта мен жоғарғы широттарында осындай азаю шамамен 3 % болды кейбір деректер бойынша 2-10% Деректер бойынша озон мөлшерінің 1%-ке азаюы тері ісігі (рак) ауруының көбеюін 3-5% көтереді,

Озон мөлшерінің ең көп азаюы Антарктидада байқалуда. Бұл аймақта соңғы 30 жылда оның мөлшері 40-50%-ке азайды. Озон мөлшері көп азайған аймақтарды "Озондық тесік" деп атайды. Озон мөлшері азайған аймақтардың шеңбері жылына 4%-ке ұлғаюда. Қазіргі уақытта оның көлемі АҚШ-ның көлемінен де үлкен болып тұр. Осындай "Озондық тесіктің" Арктикада да (көлемі аздау) байқалуда. Көлемі 10-нан 100 мың. км ² -ге дейін болатан, озоны 20-40%-ке азайған осындай аймақтар басқа аудандарда да кездесуде.

"Озоңдық тесіктің" пайда болу себептері әлі толық айқындалған жоқ. Алғаш рет олар 80 жылдардың басында байқалды. Қазіргі уақытта озоңды бұзатын негізгі факторы фреондарды (хладондарды) жатқызады. Бұл, үй температурасында қайнайтын хлорфторкөміртектер, әр түрлі баллондарда, салқындатушы аппараттарда газ-тасымалдаушы ретінде көп қолданылады. Бұлар ауада өте тұрақты келеді. Олар осы тұрақты қасиеттері себебінен (100 жылға дейін ыдырамайды) озон қабатына жетіп, сол ортада ыдырауға түседі. Осы процесс кезінде олардан бөлініп шығатын хлордың әрбір атомы, катализаторлық әсер жасап, озонның 100 мыңдай атомының ыдырауына себеп болады екен.

Қазіргі уақытта фреондар өндірісін тоқтатуға әрекеттер жасалуда. Мысалы 80 жылғы Монреаль протоколы бойынша көптеген мемлекеттер 2000 жылға дейін фреон өндірісін 50%-ке азайтып, оны басқа пропилленттермен айырбастауға міндеттеме алды.

Озон қабатының ыдырауының себептерінің бірі ретінде ауаға оттегі бөліп тұратын ормандардың жойылуы да себеп ретінде қарастырылады. Бұдан басқа озонның ыдырауы космосқа әртүрлі ұшу аппараттары ұшқанда («Шаттлдың» бір рет ұшқанында 10 млн. т озон ыдырайды), ядролық жарылыс кезінде, үлкен өрт кезіңде және осылар сияқты ауаға көп мөлшерде әртүрлі газдар меи кейбір көмірсутектерді шығаратын табиғи апат кезінде байқалады.

Атмосфераның төменгі қабатындағы озон. Озонның күшті антиоксиданттық және бактерицидтік қасиеттері бар. Ол жағымсыз иістер мен канцерогенді заттарды ыдыратады. Озон мөлшері өте көп жағдайда күшті улы әсер етеді. Онымен уланған адамның тыныс алуы нашарлайды және көзі қызарады, ал өсімдіктердің хлорофилін бұзады.

Деректер бойынша жер кабатындагы ауада озон мөлшері соңғы ғасырда 2 есе көбейді және қазір жыл сайын 1. 0-1. 6%-ке көбейіп отыр. Бұның негізгі себебі фотохимиялық смогтар болып табылады.

4. Қышқылдық жауын-шашыңдар, олардың себептері мен зиянды әсерлері

Қышқылдық жауын-шашындар деп атмосфераның антропогендік химиялық ластануының нәтижесінде қышкылдық дәрежесі жоғары жаңбыр мен қардың жаууын айтады. Осындай жауын-шашынның арқасында су қоймалары мен топырақтың қышқылдығы көтеріледі, бұл жағдай топырақтың өнімділігін азайтып, судағы тіршілік жагдайларды қиындатады.

Қышқылдық жауын-шашынға әкелетін негізгі себеп-күкірттің қос тотығы. Күкірт ангидриді су буларымен косылып күкірт қышқылының ерітіндісіне айналады. Осы сияқты көміртектің қос тотығы мен азот тотықтарынан көмір және азот қышқылдары түзіледі. Бұларға органикалық қышқылдар мен басқа да заттар қосылып, қышқылдық әсері бар ерітінді пайда болады (қышқылдық жауын-шашындар) .

Қышқылдық жауъш-шашындар түзілуінде SO ₂ үлесі шамамен 70%-тей, қышқылдық әсердің 20-30%-і басқа заттарға байланысты. Қышкылдық жауын-шашынның болуына ауадан СО ₂ -да әсер етеді. Осы газдың ауада әр уақытта болуына байланысты жауын-шашын суларының рН 5. 6 тең. Қышқылдық жауын-шашындар алғаш рет 1907-1908 жылдары Англияда байқалды. Қазір рН 2. 2 - 2. 3 тең жауын-шашындар жиі болып тұрады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.