Ақшалардың бухгалтерлік есебі
Кіріспе
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу
2. Кассадағы қолма.қол ақшаның есебі
3. Есеп айырысу шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
4. Валюта шотындағы қолма.қол ақшалардың есебі
5. Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражаттарының есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу
2. Кассадағы қолма.қол ақшаның есебі
3. Есеп айырысу шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
4. Валюта шотындағы қолма.қол ақшалардың есебі
5. Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражаттарының есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасы Қаржы Министірлігінің жанындағы "Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі департаментінің №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп" деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында: "Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілердің ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі" осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттарымен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды түлғаның, яғни субъектінің қаржы жағдайындагы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді делінген. Ал осы стандарттың екінші бабында: "Заңды тұлғалар, субъектілер (банктер мен бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есептегі кезеңдегі қаржы нітижелері есептемесінің қүрамында тапсырады" делінген,
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудің негізгі мақсаты мынадай ақпараттар беру болып табылады:
1) есеп беру кезеңіндегі заңды түлғалардан түсуі және шығарылуы ақшалар туралы;
2) есеп беру кезеңі бойынша заңды түлғалардың операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтері туралы.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп ақшалардың түсуі жоне шығуының негізгі көздерін көрсетеді.
Операциялық қызметке байланысты ақшалардың қозғалысын тікелей немесе жанама әдістер арқылы заңды түлға анықтайды.
І.Тікелей әдіс - ақша түсімдері мен төлемдерінің негізгі түрлері нықталатын одіс. Бүл әдіс әрбір ақша операциялары мен анықтамаларын ол қай қызметке жататын зерттеуге негізделген.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудің негізгі мақсаты мынадай ақпараттар беру болып табылады:
1) есеп беру кезеңіндегі заңды түлғалардан түсуі және шығарылуы ақшалар туралы;
2) есеп беру кезеңі бойынша заңды түлғалардың операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтері туралы.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп ақшалардың түсуі жоне шығуының негізгі көздерін көрсетеді.
Операциялық қызметке байланысты ақшалардың қозғалысын тікелей немесе жанама әдістер арқылы заңды түлға анықтайды.
І.Тікелей әдіс - ақша түсімдері мен төлемдерінің негізгі түрлері нықталатын одіс. Бүл әдіс әрбір ақша операциялары мен анықтамаларын ол қай қызметке жататын зерттеуге негізделген.
1. Қазақстан Республикасы Президентінің "Бухгалтерлік есеп туралы"1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заң күші бар жарлығы.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің " Қазақстан
Республикасывдағы аудиторлық қызмет туралы"1998 жылғы 20 қарашадағы №20 заң күші бар жарлығы.(2001 жылғы 15 қарашадағы өзгертулер және толықтырулармен)
3. Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің бухгалтерлік есеп әдістемесі және аудит Департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары.-Алматы; Кәусар бүлақ, 1999ж.
4. Кәулімжаев Қ.К., Төлегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б.,
Кұдайбергенов Н.Л. Субъектінің қаржы шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы.-Алматы,Экономика,1998ж.
5. Тасмағанбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж.,Байболтаева Н.Э., Радостовец В.К. Қаржы есебі. Алматы; Доуір,1998ж.
6. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. -Алматы; Дәуір,1998ж.
7. Кеулімжаев Қ. К., Әксібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. "Қаржылық есеп" Оқу қүралы- Алматы, Экономика,2001ж.
8. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Жантаева А.Ә. "Қаржылық есеп" Оқу қүрады -Алматы; Экономика,200Іж.
9. Ержанов М.С., Ержанова С. "Есеп саясаты" - Алматы,1997 ж.
10. Дюсембаев К.Ш."Аудит негіздері" -Алматы; 1994ж.
11. Әбдіқалықов Т.Ә. "Аудит негіздері"- Алматы; Қазақ
университеті, -2000ж.
12. Бухгалтер бюллетені №10 наурыз 2003ж.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің " Қазақстан
Республикасывдағы аудиторлық қызмет туралы"1998 жылғы 20 қарашадағы №20 заң күші бар жарлығы.(2001 жылғы 15 қарашадағы өзгертулер және толықтырулармен)
3. Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің бухгалтерлік есеп әдістемесі және аудит Департаменті. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары.-Алматы; Кәусар бүлақ, 1999ж.
4. Кәулімжаев Қ.К., Төлегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б.,
Кұдайбергенов Н.Л. Субъектінің қаржы шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы.-Алматы,Экономика,1998ж.
5. Тасмағанбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж.,Байболтаева Н.Э., Радостовец В.К. Қаржы есебі. Алматы; Доуір,1998ж.
6. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. -Алматы; Дәуір,1998ж.
7. Кеулімжаев Қ. К., Әксібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. "Қаржылық есеп" Оқу қүралы- Алматы, Экономика,2001ж.
8. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Жантаева А.Ә. "Қаржылық есеп" Оқу қүрады -Алматы; Экономика,200Іж.
9. Ержанов М.С., Ержанова С. "Есеп саясаты" - Алматы,1997 ж.
10. Дюсембаев К.Ш."Аудит негіздері" -Алматы; 1994ж.
11. Әбдіқалықов Т.Ә. "Аудит негіздері"- Алматы; Қазақ
университеті, -2000ж.
12. Бухгалтер бюллетені №10 наурыз 2003ж.
Ақшалардың бухгалтерлік есебі
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу
2. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
3. Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
4. Валюта шотындағы қолма-қол ақшалардың есебі
5. Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражаттарының есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Қаржы Министірлігінің жанындағы "Бухгалтерлік
есеп және аудит әдістемесі департаментінің №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп" деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында:
"Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілердің ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебі" осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және
инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының
келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттарымен
қамтамасыз етіп және оларға осы заңды түлғаның, яғни субъектінің қаржы
жағдайындагы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді делінген. Ал осы
стандарттың екінші бабында: "Заңды тұлғалар, субъектілер (банктер мен
бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті
осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есептегі кезеңдегі қаржы
нітижелері есептемесінің қүрамында тапсырады" делінген,
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудің негізгі мақсаты
мынадай ақпараттар беру болып табылады:
1) есеп беру кезеңіндегі заңды түлғалардан түсуі және шығарылуы ақшалар
туралы;
2) есеп беру кезеңі бойынша заңды түлғалардың операциялық,
инвестициялық және қаржылық қызметтері туралы.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп ақшалардың түсуі жоне
шығуының негізгі көздерін көрсетеді.
Операциялық қызметке байланысты ақшалардың қозғалысын тікелей немесе
жанама әдістер арқылы заңды түлға анықтайды.
І.Тікелей әдіс - ақша түсімдері мен төлемдерінің негізгі түрлері
нықталатын одіс. Бүл әдіс әрбір ақша операциялары мен анықтамаларын ол қай
қызметке жататын зерттеуге негізделген.
Тікелей әдіс кірістер мен шығыстар туралы есептің әрбір бабындағы
түзетумен түсіндірілді. Мұндай жағдайда тауарларды алу, ағымдагы шығыстар,
несиелерге пайыздар мен бюджетке төленетін төлемдер және т.б. бойынша
барлық ақша төлемдері есептелетін дайын өнімдері өткізуден түскен ақша
түсімдерінен басталады. Қорытындысында операциялық қызметке байланысты ақша
жағдайының сомасын щығарады.Тікелей одісті қолданған жағдай дағы
операциялық қызметінің нәтижесінде туындайтын ақша қаражаты қозғалысының
мысалы:
❖ тауарларды сатудан және қызмет көрсетуден түскен ақша;
❖ тауарлы материалдық қорларды жеткізуге және қызмет көрсетуге
берілген аванстар;
❖ түрлі сипатта сыйа қы төленген дивидендтер мен роялтилердің
сыйақылары және басқа да кірістер түрінде;
❖ басқа да түсімдер; а ақшаның шығуы;
❖ тауарлар мен көрсеткен қызметтері үшін жеткізушілер мен мердігерлерге
төлемдер;
❖ тауарлы материалдық қорларды жеткізуге, жүмыстарды орындауға
және көрсетілген қызметке берілген аванстар;
❖ жалақы бойынша төлемдер мен басқа да төлемдер;
❖ салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
бойынша есеп айырысулар;
❖ сыйақыларды төлеу;
❖ басқа да төлемдер болып табылады.
2. Жанама эдіс - таза кіріс немесе шығын ағымдағы активтер мен
міндеттерге, ақшалай емес операцияларды өзгертуге, сондай-ақ өткен кезеңмен
салыстырганда инвестициялық және қаржылық қызметтердің нәтижесі больт
табылахын кірістер мен шығындарға түзетулер енгізетін одіс.
Мұндай әдіс кірістер мен шығыстар туралы есепте жөне бухгалтерлік
баланста ақпараттарга негізделген. Жанама әдіс кірістер мен шығыстар туралы
есептің орбір бабын түзетуді қарастырмайды. Осы әдіске сәйкес өткен есептік
кезеңмен салыстырғанда есептік кезеңдегі өзгертулердің сомасына таза
кірістің (шығынның) сомасы түзетіледі.
Жанама әдісті қолданғавда таза кірісті (шығынды) түзету. Таза кіріс
(шығын) - ұйымның кірістер мен шығыстар туралы есебінен.
Барлық шаруашылық жургізуші субъектілерде өндірілген өнімді сату
барысыңца, сондай-ақ материалдық қүндылықтарды, негізгі құралдарды,
тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе
бюджеттен тыс басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты
турлі операциялар пайда болады. Әрбір кәсіпорын, үйым, мекеме немесе фирма
әдетте бір уақытта өндірілген өнімін сатып ыемесе қызмет көрсетіп,
жабдықтаушы ретінде болатын болса, екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару
үшін қажет болатын шикізаттар мен материалдармен жабдықтайтын
жабдықтаушылар алдында сатып алушы больш табылады. Осындай кәсіпорындар мен
үйымдардың, фирмалардың арасында алашақ пен берешек операциялар көбіне
қолма-қол ақша және қолма-қол ақщасыз тәлеу арқылы жүргізіледі. Қолма-қол
ақшамен есеп айырысу Қазақстан Республикасының Үлттық Банк мекемесі
белгілеген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшалай
қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізу мен
оны үйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1. Ақшамен есеп айырысудың операцияларын толық және уақытылы дер
кезінде есептеу.
2. Субъектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және олардың дүрыс,
тиімді пайдалануды бақылау.
3. Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, үйымның немесе
фирманың ақшалай кірістері мен шығыстарын дүрыс есептеу.
Ақша қаражаттарының есебі
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап жоне міндеттемелері бойынша
төлемдерін, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Үлттық банкісінің нормативтік құжатгарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңцы түлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерівде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары - бүл банк пен клиентгер арасындағы келісім шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңге мен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі жоне ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Есеп айырысу шоттары — шаруашылық есепте түрған, дербес балансы бар,
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің органдарына тіркеуден өткен
заңды түлғаларға;
Аеымдагы шоттар — жергілікті бюджеттегі мекемелерге, бюджеттік
мекемелерге олардың бюджеттен тыс қаражаты бойынша, өндірістік және
коммерциялық қызметпен айналысатын қоғамдық үйымдар мен жеке түлғаларға;
Бюджеттік шоттар - Қазақстан Республикасының Республикалық
бюджетіндегі мекемелерге;
Корреспонденттік шоттар — банк Іпоттары, бүл да банктік шоттар, бірақ
олар жеке және заңды түлғалар үшін, сондай-ақ завды түлғаның ақшаланған
бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап агымдағы (есеп айырысу) шоттар
ашлуы мүмкін. Аккредитивтер, чек кітапшаларының шоттарын :әне басқаларын
субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау шін және тиісті операцияларын
жүргізу үшін ашады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді; қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы
ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді демесе олардың индосаменттері арқылы
беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына
аударуды; тапсырма-талап төлемдерін үсынуды; инкассалық жарлығын үсынуды;
республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель;
тапсырма талап төлемдері; кеден мен салық қызметі оргавдарының инкассалық
жабдықтары болып табылады,
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім шарт
негізінде анықтайды.
Ақша қаражатын есепке алу міндеттері ақша қаражатының сақталуын және
олардың мақсатына сай лимиттерге, сметаларға сәйкес пайдаланылуына
бақылауды қамтамазыс етуі; ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі барлық
операцияларды толық және уақытылы қүжаттау; есеп айырысу және қаржы
тәртібін сақтау; талдамалдық есепке алуды уақытылы және дүрыс жүргізу; ақша
қаражатына толық және нақтылы түгелдеу жүргізу; төлемдерді банк арқылы ақша
аудару жольшен жасау болып табылады.
Республикада банк мекемелері арқылы жүзеге асырылатын ақша аудару
арқылы есеп айырысудың бірыңгай жүйесі қолданылады. Салыстырмалы түрде үсақ
төлемдерді субъектілер кассадан қолма-қол ақшамен, почта аударылымымен
немесе байланыс кәсіпорындары арқылы үстеме төлем жасау арқылы төлеуге
қүқылы. Кәсіпорындардьщ банктер арқылы жүргізетін есеп айырысуларын
тауарлық емес бюджетке, әлеуметтік сақтандыру органдарына, зейнетақы
қорына және басқалары деп бөлуге болады.
Ақшасыз есеп айырысудың мынадай негізгі нысандары үсынылады: төлем
тапсырмалары, чектер,.аккредитивтер, төлем-талап-тапсырмалары, көлікпен
жөне темір жолмен есеп айырысу жөніндегі жиынтық талаптар.
Ақша қаражаты мен есеп айырысу нысандары төлеуші мен алушыньщ
арасындағы шартпен келісіммен, жекелеген уағдаластықтармен айқындалады.
Субъектілердің арасындағы келісім бойынша өзара талаптар мен
міндеггемелерді есептеу жүргізілуі мүмкін.
Ақшасыз есеп айырысу нысандарын қарастырайық.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмасы субъектінің
қызмет көрсетуші банкке өз шотынан белгілі бір соманы аударуы туралы
тапсырмасы болып табылады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілерде тапсырманы
ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша
банктің шолып қарауы үшін кейін қайтаратьш етіп шарттарды, салықтық шот-
фактураларды жоне төлемдердің мақсатын растайтын басқа да құжаттарды
тапсыруға міндетті. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен бастап 10
күн бойы күшінде болады жазылған күн есепке алынбайды. Төлем тапсырмалары
төлем жасаушының шотында өаражат болғанда ғана орындауға қабылданады.
Тараптардың уагдастығы бойынша төлем тапсырмалары жедел мерзімді,
мерзімнен бүрын және мерзімі кейінге қалдырылған болуы мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нүсқалар бойынша жүзеге асырылады:
аванстық төлем, яғни, тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни,
тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі
ішінара төлемдер.
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян келтірілмей
жүргізілуі мүмкін.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты зейнетақы, алимент,
жалақы, іссапар шығыстары, авторлық қаламақы жекеленген азаматтардың
атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелері жоқ жергілікті жерлерде
ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау жөніндегі шығыстарды субъектілерге
қаражат аударуды байланыс кәсіпорындары арқылы жүзеге асыра алады.
Төлем талап тапсырмалары арқылы есеп апырысу.
Төлем талап тапсырмасы төлем жасаушының қызмет көрсететін банкіне
жіберілген есеп айырысу және тиеу қүжаттарының негізінде келісім-шарт
бойынша жөнелтілген өнімнің, орындалған жүмыстың, көрсетілген қызметтің
қүнын төлеу туралы жабдықтаушының сатып алушыға талабын білдіреді. Төлем
талап тапсырмаларын төлем жасаушы бланкке жазып, жабдықтаушының банкіне
тізімдемемен бірге төрт дана етіп береді. Жабдықтаушының банкі барлық
ревизиттердің толық толтырылғанын тексеріп, талап-тапсырманы сатып алушының
банкіне жібереді, екінші данасы жабдықтаушыға қайтарылады. Сатып алушының
банкі талап-тапсырманы алған соң,' оны тіркейді, барлық даналарға алынған
күнді қойып шығады жоғарыда оң жақта және оны төлем жасаушыға келісімін
алу үшін береді.
Төлем талап тапсырмасын толық немесе ішінара төлеуге келіскенде төлем
жасаушы барлық даналарға шотқа билік жүргізуге уәкілеттілігі бар адамдардың
қолын қойғызумен және мөр басумен рәсімдеп, оны қызмет көрсетуші банкке
өткізеді, олардың:
біріншісі - төлем төлеушінің шотынан қаражатты есептен шығару үшін
негіз болады және операция жүргізілгеннен кейін банк құжаттарына тігіледі;
екіншісі — жабдықтаушыға қызмет көрсететін банкке жіберіледі;
үшіншісі — тиеу қүжаттарымен бірге тауарларға, орындалғаи жүмыстар мен
көрсетілген қызметтерге ақы төлеуге және есепке қабылдануына болатындығын
растайтын қолхат ретівде төлем жасаушыға қайтарылады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем
тапсырманы үсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын
растайтын басқа джа құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке
алынбайды). Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда
ғана орындауға қабылданады. Төлем қүжаттарын электрондық түрінде де, қағаз
ретінде де үсынуы мүмкін. Бүл қүжаттардың данасын әрбір банк өздері
дербес анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі
банкте қалдырылады да, оның элекртондық көшірмесі бенефициарға жіберіледі,
ал екіншісі иесіне, яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып
қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері көрсеткіштері
көрсетіледі:
- төлем тапсырмасының нөмірі;
- төлем тапсырмасының жазылған күні;
- жеке теңестірілген немесе теңдестірілген идентификацияланған коды ЖТК
немесе ИИК
- жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
- бенефициардың коды БК немесе КБе және жіберушілердіц коды ЖК немесе
КОД - бұл кодтар екі символдан белгіден тұрады:
біріншісі - резиденттік белгісін, ал екіншісі — экономиканың секторын
көрсетеді;
- бенефициар — аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
- банк-алушы — банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі;
- бенефициар банкісі - бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша
қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
- жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген идентифшсацияланган
банктіқ коды ЖТБК немесе ИИК - филиаларалық айналымдарының коды ФАК
немесе МФО;
- төлем арналымыныц коды - ҚР ҮБ нормативтік-қүқықтық актісімен белгіленген
және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық белгілер, ал ол үш
символдан белгілерден түрады;
- бюджеттік классификациясынық жіктемесініц коды —
салықтарды кері қайтаруда қойылатын код;
- валютелген куні — ақша қаражатын бенефициардың алушының банктік шотына
ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының ынтасымен анықталады.
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауга рүқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындагы жасалған келісімдері бойынша
төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бүрын және мерзімі кейінге
қалдырылган болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нүсқалар бойынша жүзеге асырылады:
аванстық төлем, яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тилгеннен кейін, яғни
тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі
ішінара төлемдері.
Мерзімінен бүрын немесе мерзімі кейінге қалдырылган төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайъша зиян келтірілмейтіндей
етіп жасалуы керек.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты зейнетақы, алимент,
жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы жекелеген азаматтардың
атына; х-салақы төлеуге арналған, банк мекемелерінед аударым алушының атын,
оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол
орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша
алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындары кәсіпорындарға жолданған әрбір
аударым алушы бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп
жазылатын төлем қүжаттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем қүжатын үстаушыға беру
жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті үстайшының ақшалай
міндетгемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған
болса да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатьтн кезде
ғана болады. Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі —
депозиттермен қамтылған, ал екіншісі - қамтылмаған болып бөлінеді. Бүл
кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,
оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк
пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге заңды және жеке түлға чегін төлеуді, ягаи чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкті белгілеген демек чектерді
беру мен пайдалану ережелерін сақтауға міндетті. Чек үстаушылардың қүқығы
чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп
айырысу шотының төлем қүжаттарына қол қою қүқығына ие түлғалар қолдарын
қояды және қолдарында кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек. Чектер
жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету жоне өшіруге
болмайды. Егер чекті толтыру кезівде қателіктер жіберілсе, онда чекте және
чектің түбіртегінде қиғашынан бүлінген деп жазу жазылады, мерзімі
қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек үстаушы төлеуге чек жазылган күні қабылдайды және төлеуге
қабылдаған күннің ертеңіне чек үстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
үсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі,
жазылған күнін есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден немесе чек үстаушыдан чекті қабылдамауына болады,
егер де мынадай жащайлары анықталса:
- егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем қүжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса
немесе түзетулар бар болса;
- чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
- чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе қорғалу деңгейі бестен
кем болмауы керек;
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған қүжаттырдағы қолымен
сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек үстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өнделуін тез арада тоқтатады.
Бүндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
біріншісі — банкте қалса;
екіншісі - көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
үшіншісі - Клирингтік палатаға беріледі;
төртіншісі - чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
беруші банкке қайтарылады.
Жиынтық талаптар арқылы есеп айырысу.
Көлік үйымдарының тапсырыс берушілермен жүк жөнелтушілермен немесе
жүк алушылармен жүк тасымалдағаны үшін, сондай-ақ көліктік-экспедициялық
қызмет көрсетулері үшін орталықтандырылған есеп айырысулары жиынтық
талаптар арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Айыппүлдар жөніндегі сома жиынтық
талапқа енгізілмеуге тиіс. Көлік қызметіне тапсырыс жасаушыларға қызмет
көрсетуші банк мекемесі тиісті шоттан қаражаттың депонеттелгенін, көлік
ұйымдарының қызметіне ақы төлеу тапсырыс берушінің тиісті шотынан бүл шотта
уақытша қаражат болмаған кезде банктің кепідцігінен жүзеге асырылғандығын
куәландыратын кепілдікті анықтама береді. Анықтаманың күшінде болу мерзімі
тараптардың келісім-шартымен айқындалады.
Өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу.
Өзара талаптар мен міндеттемелерге негізделген есеп айырысулар деп
борышкерлер мен несие берушілердің бір-біріне қойылған талаптары мен
міндеттемелері тең сомада өтелетін және осы талаптар мен міндеттемелердің
арасывдағы айырмаға ғана төлем жасалатын нақты ақшасыз есеп айырысулар
жатады. Өзара талаптарды есепке алу бойынша есеп айырысуларды банктер
субъектілердің өтініші бойынша нақты тиеленген немесе босатылған тауарлы-
материалдық құндылықтар және негізгі қызметі бойынша көрсетілген қызметтер
үшін жүргізеді.
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу
Вексель - біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын
қатаң нысанда белгіленген төлем қүжаты. Ол жай және аударма болып келеді.
Жай вексель (соло вексель) - талап етуі бойынша немесе белгіленген
мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель үстаушыға
төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауга жатпайтьш міңдеттемесінен
түрады.
Аударма вексель (тратта) - вексель берушінің үшінші түлғаға бірінші
вексель үстаушыға немесе оның бүйрығы бойынша келешекте белгілі бір
уақытта, не үсынған кезде, вексельде көрсетілген ақшаны төлейтіні туралы
басқаша ешбір шарт қойылмайтындығы туралы міндеттемесі. Айдарма вексель өз
табиғаты бойыша "бүйрыққа" үқсас болып келеді.
Вексель қүжат мәтініне енгізілген, күжат қай тілде толтырылса,сол
тілде "вексель" деп жазылған атауды, белгілі бір ақша сомасын төлеуге еш
нәрсемен негізделмеген бүйрықты; төлуге тиіс түлғаның атауы - тек аударма
вексельде, төлеу мерзімін, төлем жасалатын орнын көрсетеді; кімге немесе
кімнің бүйрығы бойынша төлем жасалатындығын, сол түлғаның атауын, вексель
жасалған күн мен орнын көрсетеді жөне овда вексельді берген түлғаның қолы
қойылады,
Аударма вексель вексель берушінің бүйрығы бойынша ақы төлеуге жататын
вексель ретінде берілуі мүмкін. Ол вексель берушінің өзіне немесе үшінші
түлғаның есебінен берілуі мүмкін. Аударма вексель үшінші түлға түрған жерде
немесе төлем жасаушының түратын жерінде немесе қандай да бір басқа орында
төленуі мүмкін.
Вексельде пайыздық мөлшерлеме көрсетілуі тиіс, мүндай нүсқау болмаған
жағдайда шартқа қол қойылмаған деп саналады. Пайыздың есептелгенкүні күні
көрсетілмесе, аударма вексель жасалған күннен бастш есептелінеді.
Егер вексель беруші аударма вексельде "бүйрыққа емес" немесе осыған
үқсас мағынада сөз жазылса жоне ол қүжат нысанын сақтаса, онда ол қарапайым
цессиямен берілуі мүмкін. Индоссамент вексель берушінің пайдасына, не
вексель бойынша міндетті басқа кез келген адамның пайдасына вексельді
акцептегеніне қарамастан төлем жасаушының пайдасына жасалуы мүмкін.
Индоссамент 'қарапайым, алдын ала ешбір келісім шарт қойылмаған болып
келеді. Оның шартты жащайларының бірі шектелетін болса, онда оған қол
қойылмаған болып есептелінеді.
Индоссамент ұсынушыға бланктік күші бар индоссамент болып табылады.
Индоссамент аударма вексельде немесе оған қосылған параққа (аллонажға) қол
қойылуы тиіс. Индоссамент аударма вексельде қаралған барлық қүқықтарды
иелік етеді. Егер индоссамент бланктік болса, онда вексель ұстаушы бланкті
өз атына немесебасқа бір адамның атына толтыра алады; өз кезегінде
вексельді банк арқылы немесе басқа бір адамның атына табыстай алады; бланк
толтырмай және индоссамент жасамай-ақ вексельді үшінші адамға бере алады.
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцент пен төлемге жауап
береді. Ол кейінгі ивдоссаментке тыйымсала алады; бұл жагдайда вексель
кейінгі табысталған адамдардың пайдасына шешілсе де, ол олардың алдында
жауап бермейді.
Қолында аударма векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар
индоссамент жасау арқылы негізделсе де, соңғы индоссамент бланктік
болғанымен, заңды аударма вексель үстаушы түлға ретінде қарастырылады.
Аваль аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі. Аваль
берілген орын көрсетілсе, онда ол жеке актімен де берілуі мүмкін. Ол "авалъ
деп есептелсін" деген сөздермен немесе осындай мағанасы бар белгілі
мөтіндегі формуласымен білдірсе, онда оған аваль берген адам қол қояды.
Аваль үшін төлем жасаушы немесе вексель беруші қолын қоймаған болса,
аудармавексельдің бет жағына авалъшының қойган қолы жеткілікті. Авалъда ол
кімнің есебінен берілгені көрсетіледі. Ол көрсетілмеген жағдайда аваль
вексель беруші үшін берілген деп есептелінеді.
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді. Аударма
вексельге ақы төлей отырып, авальшы кепілдік берген адамға қарсы және
аударма вексельге байланысты осы соңғы түлғаның алдында міндетті адамдарга
қарсы вексельден туындайтын құқықтарды иеленеді.
Аударма вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда, ұсылғаннан кейін белгілі бір
уақытта, вексель жасалғаннан кейін белгіленген бір күнде берілуі мүмкін.
Тағайындалған өзге мерзімдер немесе төлемнің бір ізді мерзімдерін қамтитын
аударма вексельдер жарамсыз болып табылады. Аударма вексель ұсынған
мерзімінде төленуі тиіс. Ол жасалған күннен бастап бір жылдық ішінде төлем
жасауға үсынылуы мүмкін. Вексель беруші аудармалы вексельде төлемге
үсынылатын мерзім белгіленуі мүмкін, бірақ белгіленген мерзімнен бүрын
төленуін талап етуге болмайды.
Мерзімі белгілі бір күнге немесе бір уақытқа белгіленген аударма
вексельді үстаушы вексельді төлеу күнінде, не келесі екі жүмыс күнінің
бірівде үсынуға тиіс. Аударма вексельді есеп айырысу палатасында үсыну
төлемге үсынғанмен бірдей болып есептелінеді.
Егер аударма вексель төлем жасау орнында жүрмейтін валютада жасалса,
онда оның сомасы жергілікті валютада төлем мерзімі келген күніндегі бағам
бойынша жергілікті валютамен төленеді. Егер борышкер төлемнің мерзімін
өткізіп алса, онда вексель үстаушы өз қалауынша аударма вексель сомас.ын
жергілікті валютада төлеу мерзімі келген күнгі бағаммен төлеуді талап ете
алады.
Вексель үстаушылар индосанттарға қарсы түрған регрестерге өз қүқығын
төлем мерзімі жеткен кезде де және одан бұрын да сата алады;
1) акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
2) егер де төлем жасаушы вексельді акцептегіні немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп алынган болса, онда төлем жасауды тоқтатады,
тіптен оның жағдайын сот анықтамаса да немесе оның мүлкінен өтем алу
нәтижесіз болмаған жағдайда;
3) вексель беруші акцепте жатпайтын, вексель бойынша банкрот деп танылған
жағдайда;
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты түлғаға
регрестік талабы (иск) вексель бойынша мерзімінен кешіктірілмей ұсынылуы
мүмкін.
Акцепт немесе төлемнен бас тарту факті куәландыратын актімен
расталады.
Акцептеуге қарсылық акцептке үсыну үшін белгіленген мерзімдерде
жасалуы керек. Акцептеуге қарсылық білдіру төлемге ұсынудан және төлем
жасамауға тағы да басқаша қарсылық білдіруден босатады. Бірақ бүл қарсылық
алдын-ала тіркеуден өту керек, онсыз оның күші болмайды.
Егер төленуге жататын аударма вексельдің ісі ойдағыдай еместігі
байқалса, тіпті оның үшінші адам арқылы өтелуі бола түрса да, немесе төлем
жасаушы басқа жерде түрып, өзінің түрған жерінен төлем жасауға тиісті бола
түрса да, немесе белгілі бір уақыт өткен соң, яғни үсынылған кезде төленуге
жататын вексель болса да, оның акцептелуіне тыйым салынады.
Төлем жасаушы оның вексельді акцептегеніне немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылғанда, сондай-ақ вексель берушіні акцептеуге
жатпайтын вексель бойынша банкрот деп таныған жағдайда, вексель ұстаушының
өз құқықтарын жүзеге асыруы үшін оның банкрот деп танылғаны туралы сот
шешімін үсынуы керек.
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушісін акцептемеу
немесе төлем жасамайтыны туралы қарсылық білдірген күннен кейінгі төрт
жүмыс күнінің ішінде, "шығынсыз айналым" деп хабарланған жағдавда, онда
оның қабыл алынуы мүмкін. Әрбір индоссант хабарлама алған күннен кейінгі
екі жүмыс күнінің ішінде алдыңғы хабарламаны жібергендердің аттары мен
мекен-жайларын көрсете отырып, өз индоссантына одан әрі вексель берушіге
дейін хабарлауға тиіс. Жоғарыда аталған мерзімдер алдыңғы хабарлама алынған
сәттен бастап жүре бастайды.
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық білдірген жағдайда
нотариус бүл туралы вексель бойынша міндетті барлық адавдарға вексельдегі
не қарсылық білдіруді талап еткен адамдардан алынған мекен- жайларға сәйкес
жазбаша хабарлама жібере отырып, оларға ескерту жасайды. Мүндай хабарлама
жөніндегі шығыстар қарсылық жөніндегі шығындарға қосылады.
Вексель беруші индоссант немесе авальшы қүжатқа енгізілген және қол
қойылған "шығынсыз айналым", "қарсылықсыз"деген немесе басқадай мағыналас
сөздер арқылы вексель үстаушыны оның регресс, акцептемеуге немесе төлем
жасамауға қарсылық білдіру қүқығын жүзеге асырудан босатады. Бірақ вексель
беруші енгізген ескертуге қарамастан, вексель үстаушы қарсылық білдірсе,
онда қарсылық бойынша қажет шығындар өз қолдарын қойған барлық адамдардан
талап етеді. Аудару векселін беруші, акцептеуші, индоссанттаушылардың
барлығы немесе онда аваль қоюшыларвексель үстаушының алдывда барлығы бірдей
міндетті болып табылады. Вексель үстаушы осы адамдардың әрқайсысына жеке-
жеке және барлығына бірдей талап қоюға құқылы.
Вексель ұстаушы өзі талап қойған адамнан мыналарды: аударма вексельдің
акцептелмеген немесе төленбеген сомасын, пайызымен қоса, егер олар
белгіленген болса, вексель сомасына Қазақстан Республикасының Үлттың Банкі
белгілеген қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша өсім сомасын ала алады,
қарсылық білдіру бойынша шығындарын хабарлама жіберген кезінен бастап талап
ете алады. Бүған қоса талап қойған вексель ұстаушы талап қою сомасына
вексель сомасының 0,01 пайызы мөлшерінде коммисиондық шығындарын да енгізе
алады. Егер талап төлем мерзімі басталғанға дейін қойылса, онда вексель
сомасынан есептік пайызы бойынша үсталады. Бүл есептік пайызы вексель
үстаушы түратын жердегі талап қойылған күнгі, ресми есептік мөлшерлемесі
бойынша есептеледі.
Аударма вексельге ақы төлеген түлға оның алдында жауап беретін
түлғалардан мыналарды:
❖ өзі төлеген барлық сомасын;
❖ аталған сомасын Қазақстан Республикасының Үлттық Банкі белгілеген
қайта қаржыландыру мөлшерлемесін; пайыздарды;
❖ өзі төлеген шығыстарды талап ете алады;
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке түлғалар жай
және аударма вексельді өзара есеп айырысуда пайдалнуға қүқылы, бүл ретте ол
тиісті шартта көзделген және "Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы
туралы" заңға қайшы келмесе болғаны.
Байланыс мекемелері инкассаға қабылданған векселъдерді жөнелту тәртібі
Қазақстан Республикасының Үлттық Банкімен келісе отырып, шығарылған
нормативтік қүқықтық актілермен және байланыс, мекемесімен және есеп
кеңесінің арасындағы шартпен белгіленеді.
Сатушы сатып алушыға үсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру
"Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы туралы" заңында белгіленген
талаптарға сәйкес жүзеге асырылады. Аударма вексель мен аударма вексельдің
индоссамент үлгісі төменде көрсетілген:
ВЕКСЕЛЬ
_________________________________т еңгеге
сомасы шифрмен Аударма вексель (тратта)
вексельмен жасалған күні, орны Аваль үшін вексельдік кепіл
Кім үшін берілді:
төлем жасаушы толық аты мен мекен жайы
Авальшының қолы ______________
кәсіпорыннан (азаматтан) осы вексель үшін
мына мөлшерінде ақша төлеуді сұраймын Күні __________________________
сомасы жазбаша түрде
тікелей кәсіпорынға (азаматқа)
(алушының толық аты мен мекен-жайы) немесе Акцепті (төлем жасауға)
оның бұйрығы бойынша кез-келген басқа қабылдау
кәсіпорынға (азаматқа) үшін қабылданған сомасы _______
бұл вексель мынандай мерзімде төленуше тиіс
Акцептанттың қолы
төлем жасау орны ______________
вексель берушінің аты-жөні, мекен-жайы күні
___________________________
Кәсіпорын атына вексельге қол қойған адамның
лауазымының атауы
________________________________
__________________________________ __________
______
Вексель берушінің қолы
____________________________
Кәсіпорын мөрі
__________________________________ _
Аударма вексельдің индоссаменті
Вексель бойынша талап берілді.
(заңды немесе жеке тұлға, мекен жайы корреспонденттік және есеп айырысу
шоты)
М.О. Индоссанттың қолы ___________________________________ ____________
заңды немесе жеке тұлға, мекен жайы корр.және есеп айырысу шоты
Вексель бойынша талап берілді.
(заңды немесе жеке тұлға, мекен жайы корреспонденттік және есеп айырысу
шоты)
М.О. Индоссаменттің қолы ___________________________________ _
(заңды немесе жеке тұлғаның аты)
Вексельдің бланкін сатып алған кезде одар өзінің нақты өзіндік қүны
бойынша 821 шоттың дебетінде және 671 шоттың немесе 687 шоттың кредитіне
көрсетіледі. Ал жедел есеп кезінде шартты бағасы бойынша - 006-шы "Қатаң
есеп беру бланкілері" деген бланктан тыс шоттарды көрсетіледі.
Вексельдер қозғалысы бойынша шоттардың корреспонденциясы тиесілі
бөлімдерінде көрсетіледі.
2. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Әрбір кәсіпорын мен үйымдардың шаруашылық субъектілерінің қолда бар
нақты ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек.
Кассир материалдық жауапты адам. Ол касса операцяларын жургізу
тәртібімен таныс болуга тиіс. Осьщан кейін ғана оның материалдық толық жеке
дара жауапкершілік туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңдек ақымен басқа
да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бүйрығы бойынша басқа
адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады. "Кассадағы ұлттық
валюта түріндегі қолма-қол ақшаның" есебі Қазақстан республикасының Үлтгық
Банкісі бекіткен кассалық операциялар жүргізу тәртібі №24 "БЕС"сәйкес
жүргізіледі. Шаруашылық субъектінің есеп айырысу шотынан нақты ақшаны сол
есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы арқылы ғана
ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін шаруашылық субъектінің
касса қызметкері чек кітапшасындағы парақты толтырады. Толтырылған чекке
шаруашылық субъектінің бас бухгалтері мен басшысы қол қойып, осы
субъектінің мөрі басылады. Сонымен банк мекемесінен алынған нақты ақша сол
алынған күні шаруашылық субъектінің кассасына кіріске альшуға тиіс. Ол үшін
кассир кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң, оны кассалық кітапқа
жазу керек. Жалпы касса операцияларының есебі 451 "Кассадағы үлттық
валютасы' түріндегі нақты ақша" деп аталатын шоттарда жүргізіледі.
Шаруашылық субъектілердің кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша
қаражаттарының кірісі мен шығысының есебі Қазақстан Республикасының Үлттық
банк мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін жүргізудің тәртібіне
сәйкес жүргізілуі тиіс. Шаруашылық субъектінің кассасына қолма-қол нақты
ақшаны кіріске алу, қабылдау үшін бас бухгалтердің немесе ол сенім
білдірген адамның кассалық кіріс ету ордеріне қол қоюы керек және де ақша
төлеген адамға осы толтырылған кассалық кіріс ету ордерінің түбіртегі
беріледі. Осы нақты ақшаны кассаға қабылдау барысында толтырылтын кассалық
кіріс ету ордеріне шаруашылықтың аты, ақша төлеуші адамның немесе
субъектінің аты-жөні қандай мақсатқа және не үшін ақша төлеп жатқандығы,
сол ақша төленген уақыты (күні, айы, жылы) жазылып, кассир мен бас
бухгалтердің қолдары қойылуы қажет.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжатгармен рәсімделген.
Жекеленген адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир
алушының төлқүжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді.
Оның атауы мен нөмірін, оны кімнің жөне қашан бергенін ордерде көрсетеді.
Алушы касса ордеріне қол қояды жоне алған сомасы: теңгені жазумендиынды -
сандармен көрсетеді. Толтырылған кассалық ордері жоғарыда көрсетілді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайыида касса шыгыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі. Егер
ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
"Сенімхат бойынша" деген жазу жазылады. Бүл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостқа (төлем тізімдемесіне) қоса тіркейді.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем
тізімдемесіне еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-
тегінің тұсына мөртабан соғады немесе "Депозитке салынды" деп қолымен жазып
белгі соғады, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі;
тізімдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнівде
жазылады.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың олардың орнына жүретін
қүжаттар кіріс жоне шығыс касса қүжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол
кіріс және шығыс касса қүжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар
көрсетіледі: кіріс және шығыс ордерінің күні мен нөмірі, кассаға түскен
және жүмсалған ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, іссапарға
төленген және басқа да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі.
Касса ордерлері ақшаны қабылдау мен беру олардың рәсімдеген күнінде
ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің қолдарын;
олардың дүрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшалардың болуын
тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерге кассир
қол қояды, ал оған тіркелген қосымша қүжаттарға штамп басылады немесе
жазумен күнін, айы мен жылын көрсете отырып "Алынды" немесе "Төленді" деп
белгі соғады.
Касса операцияларының есебін кассир Касса ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу
2. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
3. Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
4. Валюта шотындағы қолма-қол ақшалардың есебі
5. Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражаттарының есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Қаржы Министірлігінің жанындағы "Бухгалтерлік
есеп және аудит әдістемесі департаментінің №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп" деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында:
"Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілердің ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебі" осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және
инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының
келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттарымен
қамтамасыз етіп және оларға осы заңды түлғаның, яғни субъектінің қаржы
жағдайындагы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді делінген. Ал осы
стандарттың екінші бабында: "Заңды тұлғалар, субъектілер (банктер мен
бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті
осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есептегі кезеңдегі қаржы
нітижелері есептемесінің қүрамында тапсырады" делінген,
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудің негізгі мақсаты
мынадай ақпараттар беру болып табылады:
1) есеп беру кезеңіндегі заңды түлғалардан түсуі және шығарылуы ақшалар
туралы;
2) есеп беру кезеңі бойынша заңды түлғалардың операциялық,
инвестициялық және қаржылық қызметтері туралы.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп ақшалардың түсуі жоне
шығуының негізгі көздерін көрсетеді.
Операциялық қызметке байланысты ақшалардың қозғалысын тікелей немесе
жанама әдістер арқылы заңды түлға анықтайды.
І.Тікелей әдіс - ақша түсімдері мен төлемдерінің негізгі түрлері
нықталатын одіс. Бүл әдіс әрбір ақша операциялары мен анықтамаларын ол қай
қызметке жататын зерттеуге негізделген.
Тікелей әдіс кірістер мен шығыстар туралы есептің әрбір бабындағы
түзетумен түсіндірілді. Мұндай жағдайда тауарларды алу, ағымдагы шығыстар,
несиелерге пайыздар мен бюджетке төленетін төлемдер және т.б. бойынша
барлық ақша төлемдері есептелетін дайын өнімдері өткізуден түскен ақша
түсімдерінен басталады. Қорытындысында операциялық қызметке байланысты ақша
жағдайының сомасын щығарады.Тікелей одісті қолданған жағдай дағы
операциялық қызметінің нәтижесінде туындайтын ақша қаражаты қозғалысының
мысалы:
❖ тауарларды сатудан және қызмет көрсетуден түскен ақша;
❖ тауарлы материалдық қорларды жеткізуге және қызмет көрсетуге
берілген аванстар;
❖ түрлі сипатта сыйа қы төленген дивидендтер мен роялтилердің
сыйақылары және басқа да кірістер түрінде;
❖ басқа да түсімдер; а ақшаның шығуы;
❖ тауарлар мен көрсеткен қызметтері үшін жеткізушілер мен мердігерлерге
төлемдер;
❖ тауарлы материалдық қорларды жеткізуге, жүмыстарды орындауға
және көрсетілген қызметке берілген аванстар;
❖ жалақы бойынша төлемдер мен басқа да төлемдер;
❖ салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
бойынша есеп айырысулар;
❖ сыйақыларды төлеу;
❖ басқа да төлемдер болып табылады.
2. Жанама эдіс - таза кіріс немесе шығын ағымдағы активтер мен
міндеттерге, ақшалай емес операцияларды өзгертуге, сондай-ақ өткен кезеңмен
салыстырганда инвестициялық және қаржылық қызметтердің нәтижесі больт
табылахын кірістер мен шығындарға түзетулер енгізетін одіс.
Мұндай әдіс кірістер мен шығыстар туралы есепте жөне бухгалтерлік
баланста ақпараттарга негізделген. Жанама әдіс кірістер мен шығыстар туралы
есептің орбір бабын түзетуді қарастырмайды. Осы әдіске сәйкес өткен есептік
кезеңмен салыстырғанда есептік кезеңдегі өзгертулердің сомасына таза
кірістің (шығынның) сомасы түзетіледі.
Жанама әдісті қолданғавда таза кірісті (шығынды) түзету. Таза кіріс
(шығын) - ұйымның кірістер мен шығыстар туралы есебінен.
Барлық шаруашылық жургізуші субъектілерде өндірілген өнімді сату
барысыңца, сондай-ақ материалдық қүндылықтарды, негізгі құралдарды,
тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе
бюджеттен тыс басқа да мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты
турлі операциялар пайда болады. Әрбір кәсіпорын, үйым, мекеме немесе фирма
әдетте бір уақытта өндірілген өнімін сатып ыемесе қызмет көрсетіп,
жабдықтаушы ретінде болатын болса, екіншіден сол өнімдерді өндіріп шығару
үшін қажет болатын шикізаттар мен материалдармен жабдықтайтын
жабдықтаушылар алдында сатып алушы больш табылады. Осындай кәсіпорындар мен
үйымдардың, фирмалардың арасында алашақ пен берешек операциялар көбіне
қолма-қол ақша және қолма-қол ақщасыз тәлеу арқылы жүргізіледі. Қолма-қол
ақшамен есеп айырысу Қазақстан Республикасының Үлттық Банк мекемесі
белгілеген ережелер мен тәртіпке сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшалай
қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізу мен
оны үйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1. Ақшамен есеп айырысудың операцияларын толық және уақытылы дер
кезінде есептеу.
2. Субъектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және олардың дүрыс,
тиімді пайдалануды бақылау.
3. Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, үйымның немесе
фирманың ақшалай кірістері мен шығыстарын дүрыс есептеу.
Ақша қаражаттарының есебі
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап жоне міндеттемелері бойынша
төлемдерін, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Үлттық банкісінің нормативтік құжатгарымен
белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңцы түлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерівде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары - бүл банк пен клиентгер арасындағы келісім шарттың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңге мен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі жоне ол ағымдық, жинақтық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Есеп айырысу шоттары — шаруашылық есепте түрған, дербес балансы бар,
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің органдарына тіркеуден өткен
заңды түлғаларға;
Аеымдагы шоттар — жергілікті бюджеттегі мекемелерге, бюджеттік
мекемелерге олардың бюджеттен тыс қаражаты бойынша, өндірістік және
коммерциялық қызметпен айналысатын қоғамдық үйымдар мен жеке түлғаларға;
Бюджеттік шоттар - Қазақстан Республикасының Республикалық
бюджетіндегі мекемелерге;
Корреспонденттік шоттар — банк Іпоттары, бүл да банктік шоттар, бірақ
олар жеке және заңды түлғалар үшін, сондай-ақ завды түлғаның ақшаланған
бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап агымдағы (есеп айырысу) шоттар
ашлуы мүмкін. Аккредитивтер, чек кітапшаларының шоттарын :әне басқаларын
субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау шін және тиісті операцияларын
жүргізу үшін ашады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді; қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы
ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді демесе олардың индосаменттері арқылы
беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына
аударуды; тапсырма-талап төлемдерін үсынуды; инкассалық жарлығын үсынуды;
республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель;
тапсырма талап төлемдері; кеден мен салық қызметі оргавдарының инкассалық
жабдықтары болып табылады,
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім шарт
негізінде анықтайды.
Ақша қаражатын есепке алу міндеттері ақша қаражатының сақталуын және
олардың мақсатына сай лимиттерге, сметаларға сәйкес пайдаланылуына
бақылауды қамтамазыс етуі; ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі барлық
операцияларды толық және уақытылы қүжаттау; есеп айырысу және қаржы
тәртібін сақтау; талдамалдық есепке алуды уақытылы және дүрыс жүргізу; ақша
қаражатына толық және нақтылы түгелдеу жүргізу; төлемдерді банк арқылы ақша
аудару жольшен жасау болып табылады.
Республикада банк мекемелері арқылы жүзеге асырылатын ақша аудару
арқылы есеп айырысудың бірыңгай жүйесі қолданылады. Салыстырмалы түрде үсақ
төлемдерді субъектілер кассадан қолма-қол ақшамен, почта аударылымымен
немесе байланыс кәсіпорындары арқылы үстеме төлем жасау арқылы төлеуге
қүқылы. Кәсіпорындардьщ банктер арқылы жүргізетін есеп айырысуларын
тауарлық емес бюджетке, әлеуметтік сақтандыру органдарына, зейнетақы
қорына және басқалары деп бөлуге болады.
Ақшасыз есеп айырысудың мынадай негізгі нысандары үсынылады: төлем
тапсырмалары, чектер,.аккредитивтер, төлем-талап-тапсырмалары, көлікпен
жөне темір жолмен есеп айырысу жөніндегі жиынтық талаптар.
Ақша қаражаты мен есеп айырысу нысандары төлеуші мен алушыньщ
арасындағы шартпен келісіммен, жекелеген уағдаластықтармен айқындалады.
Субъектілердің арасындағы келісім бойынша өзара талаптар мен
міндеггемелерді есептеу жүргізілуі мүмкін.
Ақшасыз есеп айырысу нысандарын қарастырайық.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмасы субъектінің
қызмет көрсетуші банкке өз шотынан белгілі бір соманы аударуы туралы
тапсырмасы болып табылады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілерде тапсырманы
ұсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі бойынша
банктің шолып қарауы үшін кейін қайтаратьш етіп шарттарды, салықтық шот-
фактураларды жоне төлемдердің мақсатын растайтын басқа да құжаттарды
тапсыруға міндетті. Төлем тапсырмалары жазылып берілген күннен бастап 10
күн бойы күшінде болады жазылған күн есепке алынбайды. Төлем тапсырмалары
төлем жасаушының шотында өаражат болғанда ғана орындауға қабылданады.
Тараптардың уагдастығы бойынша төлем тапсырмалары жедел мерзімді,
мерзімнен бүрын және мерзімі кейінге қалдырылған болуы мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нүсқалар бойынша жүзеге асырылады:
аванстық төлем, яғни, тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни,
тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі
ішінара төлемдер.
Мерзімінен бұрын немесе мерзімі кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайына зиян келтірілмей
жүргізілуі мүмкін.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты зейнетақы, алимент,
жалақы, іссапар шығыстары, авторлық қаламақы жекеленген азаматтардың
атына; жалақы төлеуге арналған, банк мекемелері жоқ жергілікті жерлерде
ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау жөніндегі шығыстарды субъектілерге
қаражат аударуды байланыс кәсіпорындары арқылы жүзеге асыра алады.
Төлем талап тапсырмалары арқылы есеп апырысу.
Төлем талап тапсырмасы төлем жасаушының қызмет көрсететін банкіне
жіберілген есеп айырысу және тиеу қүжаттарының негізінде келісім-шарт
бойынша жөнелтілген өнімнің, орындалған жүмыстың, көрсетілген қызметтің
қүнын төлеу туралы жабдықтаушының сатып алушыға талабын білдіреді. Төлем
талап тапсырмаларын төлем жасаушы бланкке жазып, жабдықтаушының банкіне
тізімдемемен бірге төрт дана етіп береді. Жабдықтаушының банкі барлық
ревизиттердің толық толтырылғанын тексеріп, талап-тапсырманы сатып алушының
банкіне жібереді, екінші данасы жабдықтаушыға қайтарылады. Сатып алушының
банкі талап-тапсырманы алған соң,' оны тіркейді, барлық даналарға алынған
күнді қойып шығады жоғарыда оң жақта және оны төлем жасаушыға келісімін
алу үшін береді.
Төлем талап тапсырмасын толық немесе ішінара төлеуге келіскенде төлем
жасаушы барлық даналарға шотқа билік жүргізуге уәкілеттілігі бар адамдардың
қолын қойғызумен және мөр басумен рәсімдеп, оны қызмет көрсетуші банкке
өткізеді, олардың:
біріншісі - төлем төлеушінің шотынан қаражатты есептен шығару үшін
негіз болады және операция жүргізілгеннен кейін банк құжаттарына тігіледі;
екіншісі — жабдықтаушыға қызмет көрсететін банкке жіберіледі;
үшіншісі — тиеу қүжаттарымен бірге тауарларға, орындалғаи жүмыстар мен
көрсетілген қызметтерге ақы төлеуге және есепке қабылдануына болатындығын
растайтын қолхат ретівде төлем жасаушыға қайтарылады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі төлем
тапсырманы үсынады. Тапсырмаларға қоса төлем жасаушы банктің талап етуі
бойынша салынатын салықтың шот-фактуралары және төлемдердің мақсатын
растайтын басқа джа құжаттары бірге тапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке
алынбайды). Төлем тапсырмалары төлем жасаушының шотында қаражат болғанда
ғана орындауға қабылданады. Төлем қүжаттарын электрондық түрінде де, қағаз
ретінде де үсынуы мүмкін. Бүл қүжаттардың данасын әрбір банк өздері
дербес анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі
банкте қалдырылады да, оның элекртондық көшірмесі бенефициарға жіберіледі,
ал екіншісі иесіне, яғни ақшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып
қайтарылады.
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері көрсеткіштері
көрсетіледі:
- төлем тапсырмасының нөмірі;
- төлем тапсырмасының жазылған күні;
- жеке теңестірілген немесе теңдестірілген идентификацияланған коды ЖТК
немесе ИИК
- жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
- бенефициардың коды БК немесе КБе және жіберушілердіц коды ЖК немесе
КОД - бұл кодтар екі символдан белгіден тұрады:
біріншісі - резиденттік белгісін, ал екіншісі — экономиканың секторын
көрсетеді;
- бенефициар — аудару жасалған ақша кезде қаражатын алушы;
- банк-алушы — банк атауы, аударылған ақшада, оның мекен-жайы көрсетіледі;
- бенефициар банкісі - бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша
қаражатын қабылдайтын банк жіберушімен жасалған келісім-шарттың негізінде;
- жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген идентифшсацияланган
банктіқ коды ЖТБК немесе ИИК - филиаларалық айналымдарының коды ФАК
немесе МФО;
- төлем арналымыныц коды - ҚР ҮБ нормативтік-қүқықтық актісімен белгіленген
және соның негізінде төлемдерді жүзеге асыратын кодтық белгілер, ал ол үш
символдан белгілерден түрады;
- бюджеттік классификациясынық жіктемесініц коды —
салықтарды кері қайтаруда қойылатын код;
- валютелген куні — ақша қаражатын бенефициардың алушының банктік шотына
ақша қаражатын аударған күні төлем жасаушының ынтасымен анықталады.
Төлем құжатына кез келген жөндеудің түрін жасауга рүқсат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындагы жасалған келісімдері бойынша
төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бүрын және мерзімі кейінге
қалдырылган болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нүсқалар бойынша жүзеге асырылады:
аванстық төлем, яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тилгеннен кейін, яғни
тауарлар үшін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мәмілелер кезіндегі
ішінара төлемдері.
Мерзімінен бүрын немесе мерзімі кейінге қалдырылган төлемдер шарттық
қатынастар аясында тараптардың қаржылық жағдайъша зиян келтірілмейтіндей
етіп жасалуы керек.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты зейнетақы, алимент,
жалақы, іс-сапар шығыстары, авторлық қаламақы жекелеген азаматтардың
атына; х-салақы төлеуге арналған, банк мекемелерінед аударым алушының атын,
оның нөмірін, сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол
орналасқан банктің аты мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға қаражат
алушылардың тізбесі қоса беріледі, онда кім, қандай мақсаттарға ақша
алатыны көрсетіледі. Байланыс кәсіпорындары кәсіпорындарға жолданған әрбір
аударым алушы бойынша барлық аударымдардың жалпы сомасына төрт дана етіп
жазылатын төлем қүжаттары келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі
болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем қүжатын үстаушыға беру
жолымен жасайды. Чек беру өз мәні бойынша чекті үстайшының ақшалай
міндетгемесін орындау болып табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған
болса да. Аталған міндеттемені орындау тек чек бойынша ақшаны алатьтн кезде
ғана болады. Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі —
депозиттермен қамтылған, ал екіншісі - қамтылмаған болып бөлінеді. Бүл
кезде чектердің төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін,
оның ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті қолданумен байланысты банк
пен чек берушінің міндеті мен құқығы, чекті қолдану туралы жасалған келісім-
шарттың негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартта, банк өз клиенттеріне чек
берушіге заңды және жеке түлға чегін төлеуді, ягаи чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкті белгілеген демек чектерді
беру мен пайдалану ережелерін сақтауға міндетті. Чек үстаушылардың қүқығы
чек берушіден чекті алған кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп
айырысу шотының төлем қүжаттарына қол қою қүқығына ие түлғалар қолдарын
қояды және қолдарында кітапша иесінің мөрінің таңбасы болуы керек. Чектер
жарамсыз болып қалатындықтан чекте жазылғандарды түзету жоне өшіруге
болмайды. Егер чекті толтыру кезівде қателіктер жіберілсе, онда чекте және
чектің түбіртегінде қиғашынан бүлінген деп жазу жазылады, мерзімі
қойылады және кітапша иесінің қолы қойылады.
Чекті чек үстаушы төлеуге чек жазылган күні қабылдайды және төлеуге
қабылдаған күннің ертеңіне чек үстаушы арқылы қызмет көрсететін банкке
үсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектің күшінде болу мерзімі,
жазылған күнін есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден немесе чек үстаушыдан чекті қабылдамауына болады,
егер де мынадай жащайлары анықталса:
- егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем қүжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса
немесе түзетулар бар болса;
- чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
- чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе қорғалу деңгейі бестен
кем болмауы керек;
- чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
- чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған қүжаттырдағы қолымен
сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек үстаушыларға қолхат жазылып қайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өнделуін тез арада тоқтатады.
Бүндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:
біріншісі — банкте қалса;
екіншісі - көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
үшіншісі - Клирингтік палатаға беріледі;
төртіншісі - чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
беруші банкке қайтарылады.
Жиынтық талаптар арқылы есеп айырысу.
Көлік үйымдарының тапсырыс берушілермен жүк жөнелтушілермен немесе
жүк алушылармен жүк тасымалдағаны үшін, сондай-ақ көліктік-экспедициялық
қызмет көрсетулері үшін орталықтандырылған есеп айырысулары жиынтық
талаптар арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Айыппүлдар жөніндегі сома жиынтық
талапқа енгізілмеуге тиіс. Көлік қызметіне тапсырыс жасаушыларға қызмет
көрсетуші банк мекемесі тиісті шоттан қаражаттың депонеттелгенін, көлік
ұйымдарының қызметіне ақы төлеу тапсырыс берушінің тиісті шотынан бүл шотта
уақытша қаражат болмаған кезде банктің кепідцігінен жүзеге асырылғандығын
куәландыратын кепілдікті анықтама береді. Анықтаманың күшінде болу мерзімі
тараптардың келісім-шартымен айқындалады.
Өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу.
Өзара талаптар мен міндеттемелерге негізделген есеп айырысулар деп
борышкерлер мен несие берушілердің бір-біріне қойылған талаптары мен
міндеттемелері тең сомада өтелетін және осы талаптар мен міндеттемелердің
арасывдағы айырмаға ғана төлем жасалатын нақты ақшасыз есеп айырысулар
жатады. Өзара талаптарды есепке алу бойынша есеп айырысуларды банктер
субъектілердің өтініші бойынша нақты тиеленген немесе босатылған тауарлы-
материалдық құндылықтар және негізгі қызметі бойынша көрсетілген қызметтер
үшін жүргізеді.
1. Вексельдер арқылы есеп айырысу
Вексель - біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын
қатаң нысанда белгіленген төлем қүжаты. Ол жай және аударма болып келеді.
Жай вексель (соло вексель) - талап етуі бойынша немесе белгіленген
мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель үстаушыға
төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауга жатпайтьш міңдеттемесінен
түрады.
Аударма вексель (тратта) - вексель берушінің үшінші түлғаға бірінші
вексель үстаушыға немесе оның бүйрығы бойынша келешекте белгілі бір
уақытта, не үсынған кезде, вексельде көрсетілген ақшаны төлейтіні туралы
басқаша ешбір шарт қойылмайтындығы туралы міндеттемесі. Айдарма вексель өз
табиғаты бойыша "бүйрыққа" үқсас болып келеді.
Вексель қүжат мәтініне енгізілген, күжат қай тілде толтырылса,сол
тілде "вексель" деп жазылған атауды, белгілі бір ақша сомасын төлеуге еш
нәрсемен негізделмеген бүйрықты; төлуге тиіс түлғаның атауы - тек аударма
вексельде, төлеу мерзімін, төлем жасалатын орнын көрсетеді; кімге немесе
кімнің бүйрығы бойынша төлем жасалатындығын, сол түлғаның атауын, вексель
жасалған күн мен орнын көрсетеді жөне овда вексельді берген түлғаның қолы
қойылады,
Аударма вексель вексель берушінің бүйрығы бойынша ақы төлеуге жататын
вексель ретінде берілуі мүмкін. Ол вексель берушінің өзіне немесе үшінші
түлғаның есебінен берілуі мүмкін. Аударма вексель үшінші түлға түрған жерде
немесе төлем жасаушының түратын жерінде немесе қандай да бір басқа орында
төленуі мүмкін.
Вексельде пайыздық мөлшерлеме көрсетілуі тиіс, мүндай нүсқау болмаған
жағдайда шартқа қол қойылмаған деп саналады. Пайыздың есептелгенкүні күні
көрсетілмесе, аударма вексель жасалған күннен бастш есептелінеді.
Егер вексель беруші аударма вексельде "бүйрыққа емес" немесе осыған
үқсас мағынада сөз жазылса жоне ол қүжат нысанын сақтаса, онда ол қарапайым
цессиямен берілуі мүмкін. Индоссамент вексель берушінің пайдасына, не
вексель бойынша міндетті басқа кез келген адамның пайдасына вексельді
акцептегеніне қарамастан төлем жасаушының пайдасына жасалуы мүмкін.
Индоссамент 'қарапайым, алдын ала ешбір келісім шарт қойылмаған болып
келеді. Оның шартты жащайларының бірі шектелетін болса, онда оған қол
қойылмаған болып есептелінеді.
Индоссамент ұсынушыға бланктік күші бар индоссамент болып табылады.
Индоссамент аударма вексельде немесе оған қосылған параққа (аллонажға) қол
қойылуы тиіс. Индоссамент аударма вексельде қаралған барлық қүқықтарды
иелік етеді. Егер индоссамент бланктік болса, онда вексель ұстаушы бланкті
өз атына немесебасқа бір адамның атына толтыра алады; өз кезегінде
вексельді банк арқылы немесе басқа бір адамның атына табыстай алады; бланк
толтырмай және индоссамент жасамай-ақ вексельді үшінші адамға бере алады.
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцент пен төлемге жауап
береді. Ол кейінгі ивдоссаментке тыйымсала алады; бұл жагдайда вексель
кейінгі табысталған адамдардың пайдасына шешілсе де, ол олардың алдында
жауап бермейді.
Қолында аударма векселі бар тұлғаның құқығы үздіксіз бірқатар
индоссамент жасау арқылы негізделсе де, соңғы индоссамент бланктік
болғанымен, заңды аударма вексель үстаушы түлға ретінде қарастырылады.
Аваль аударма вексельде немесе қосымша парақта беріледі. Аваль
берілген орын көрсетілсе, онда ол жеке актімен де берілуі мүмкін. Ол "авалъ
деп есептелсін" деген сөздермен немесе осындай мағанасы бар белгілі
мөтіндегі формуласымен білдірсе, онда оған аваль берген адам қол қояды.
Аваль үшін төлем жасаушы немесе вексель беруші қолын қоймаған болса,
аудармавексельдің бет жағына авалъшының қойган қолы жеткілікті. Авалъда ол
кімнің есебінен берілгені көрсетіледі. Ол көрсетілмеген жағдайда аваль
вексель беруші үшін берілген деп есептелінеді.
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді. Аударма
вексельге ақы төлей отырып, авальшы кепілдік берген адамға қарсы және
аударма вексельге байланысты осы соңғы түлғаның алдында міндетті адамдарга
қарсы вексельден туындайтын құқықтарды иеленеді.
Аударма вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда, ұсылғаннан кейін белгілі бір
уақытта, вексель жасалғаннан кейін белгіленген бір күнде берілуі мүмкін.
Тағайындалған өзге мерзімдер немесе төлемнің бір ізді мерзімдерін қамтитын
аударма вексельдер жарамсыз болып табылады. Аударма вексель ұсынған
мерзімінде төленуі тиіс. Ол жасалған күннен бастап бір жылдық ішінде төлем
жасауға үсынылуы мүмкін. Вексель беруші аудармалы вексельде төлемге
үсынылатын мерзім белгіленуі мүмкін, бірақ белгіленген мерзімнен бүрын
төленуін талап етуге болмайды.
Мерзімі белгілі бір күнге немесе бір уақытқа белгіленген аударма
вексельді үстаушы вексельді төлеу күнінде, не келесі екі жүмыс күнінің
бірівде үсынуға тиіс. Аударма вексельді есеп айырысу палатасында үсыну
төлемге үсынғанмен бірдей болып есептелінеді.
Егер аударма вексель төлем жасау орнында жүрмейтін валютада жасалса,
онда оның сомасы жергілікті валютада төлем мерзімі келген күніндегі бағам
бойынша жергілікті валютамен төленеді. Егер борышкер төлемнің мерзімін
өткізіп алса, онда вексель үстаушы өз қалауынша аударма вексель сомас.ын
жергілікті валютада төлеу мерзімі келген күнгі бағаммен төлеуді талап ете
алады.
Вексель үстаушылар индосанттарға қарсы түрған регрестерге өз қүқығын
төлем мерзімі жеткен кезде де және одан бұрын да сата алады;
1) акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
2) егер де төлем жасаушы вексельді акцептегіні немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп алынган болса, онда төлем жасауды тоқтатады,
тіптен оның жағдайын сот анықтамаса да немесе оның мүлкінен өтем алу
нәтижесіз болмаған жағдайда;
3) вексель беруші акцепте жатпайтын, вексель бойынша банкрот деп танылған
жағдайда;
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты түлғаға
регрестік талабы (иск) вексель бойынша мерзімінен кешіктірілмей ұсынылуы
мүмкін.
Акцепт немесе төлемнен бас тарту факті куәландыратын актімен
расталады.
Акцептеуге қарсылық акцептке үсыну үшін белгіленген мерзімдерде
жасалуы керек. Акцептеуге қарсылық білдіру төлемге ұсынудан және төлем
жасамауға тағы да басқаша қарсылық білдіруден босатады. Бірақ бүл қарсылық
алдын-ала тіркеуден өту керек, онсыз оның күші болмайды.
Егер төленуге жататын аударма вексельдің ісі ойдағыдай еместігі
байқалса, тіпті оның үшінші адам арқылы өтелуі бола түрса да, немесе төлем
жасаушы басқа жерде түрып, өзінің түрған жерінен төлем жасауға тиісті бола
түрса да, немесе белгілі бір уақыт өткен соң, яғни үсынылған кезде төленуге
жататын вексель болса да, оның акцептелуіне тыйым салынады.
Төлем жасаушы оның вексельді акцептегеніне немесе акцептемегеніне
қарамастан банкрот деп танылғанда, сондай-ақ вексель берушіні акцептеуге
жатпайтын вексель бойынша банкрот деп таныған жағдайда, вексель ұстаушының
өз құқықтарын жүзеге асыруы үшін оның банкрот деп танылғаны туралы сот
шешімін үсынуы керек.
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушісін акцептемеу
немесе төлем жасамайтыны туралы қарсылық білдірген күннен кейінгі төрт
жүмыс күнінің ішінде, "шығынсыз айналым" деп хабарланған жағдавда, онда
оның қабыл алынуы мүмкін. Әрбір индоссант хабарлама алған күннен кейінгі
екі жүмыс күнінің ішінде алдыңғы хабарламаны жібергендердің аттары мен
мекен-жайларын көрсете отырып, өз индоссантына одан әрі вексель берушіге
дейін хабарлауға тиіс. Жоғарыда аталған мерзімдер алдыңғы хабарлама алынған
сәттен бастап жүре бастайды.
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық білдірген жағдайда
нотариус бүл туралы вексель бойынша міндетті барлық адавдарға вексельдегі
не қарсылық білдіруді талап еткен адамдардан алынған мекен- жайларға сәйкес
жазбаша хабарлама жібере отырып, оларға ескерту жасайды. Мүндай хабарлама
жөніндегі шығыстар қарсылық жөніндегі шығындарға қосылады.
Вексель беруші индоссант немесе авальшы қүжатқа енгізілген және қол
қойылған "шығынсыз айналым", "қарсылықсыз"деген немесе басқадай мағыналас
сөздер арқылы вексель үстаушыны оның регресс, акцептемеуге немесе төлем
жасамауға қарсылық білдіру қүқығын жүзеге асырудан босатады. Бірақ вексель
беруші енгізген ескертуге қарамастан, вексель үстаушы қарсылық білдірсе,
онда қарсылық бойынша қажет шығындар өз қолдарын қойған барлық адамдардан
талап етеді. Аудару векселін беруші, акцептеуші, индоссанттаушылардың
барлығы немесе онда аваль қоюшыларвексель үстаушының алдывда барлығы бірдей
міндетті болып табылады. Вексель үстаушы осы адамдардың әрқайсысына жеке-
жеке және барлығына бірдей талап қоюға құқылы.
Вексель ұстаушы өзі талап қойған адамнан мыналарды: аударма вексельдің
акцептелмеген немесе төленбеген сомасын, пайызымен қоса, егер олар
белгіленген болса, вексель сомасына Қазақстан Республикасының Үлттың Банкі
белгілеген қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша өсім сомасын ала алады,
қарсылық білдіру бойынша шығындарын хабарлама жіберген кезінен бастап талап
ете алады. Бүған қоса талап қойған вексель ұстаушы талап қою сомасына
вексель сомасының 0,01 пайызы мөлшерінде коммисиондық шығындарын да енгізе
алады. Егер талап төлем мерзімі басталғанға дейін қойылса, онда вексель
сомасынан есептік пайызы бойынша үсталады. Бүл есептік пайызы вексель
үстаушы түратын жердегі талап қойылған күнгі, ресми есептік мөлшерлемесі
бойынша есептеледі.
Аударма вексельге ақы төлеген түлға оның алдында жауап беретін
түлғалардан мыналарды:
❖ өзі төлеген барлық сомасын;
❖ аталған сомасын Қазақстан Республикасының Үлттық Банкі белгілеген
қайта қаржыландыру мөлшерлемесін; пайыздарды;
❖ өзі төлеген шығыстарды талап ете алады;
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке түлғалар жай
және аударма вексельді өзара есеп айырысуда пайдалнуға қүқылы, бүл ретте ол
тиісті шартта көзделген және "Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы
туралы" заңға қайшы келмесе болғаны.
Байланыс мекемелері инкассаға қабылданған векселъдерді жөнелту тәртібі
Қазақстан Республикасының Үлттық Банкімен келісе отырып, шығарылған
нормативтік қүқықтық актілермен және байланыс, мекемесімен және есеп
кеңесінің арасындағы шартпен белгіленеді.
Сатушы сатып алушыға үсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру
"Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы туралы" заңында белгіленген
талаптарға сәйкес жүзеге асырылады. Аударма вексель мен аударма вексельдің
индоссамент үлгісі төменде көрсетілген:
ВЕКСЕЛЬ
_________________________________т еңгеге
сомасы шифрмен Аударма вексель (тратта)
вексельмен жасалған күні, орны Аваль үшін вексельдік кепіл
Кім үшін берілді:
төлем жасаушы толық аты мен мекен жайы
Авальшының қолы ______________
кәсіпорыннан (азаматтан) осы вексель үшін
мына мөлшерінде ақша төлеуді сұраймын Күні __________________________
сомасы жазбаша түрде
тікелей кәсіпорынға (азаматқа)
(алушының толық аты мен мекен-жайы) немесе Акцепті (төлем жасауға)
оның бұйрығы бойынша кез-келген басқа қабылдау
кәсіпорынға (азаматқа) үшін қабылданған сомасы _______
бұл вексель мынандай мерзімде төленуше тиіс
Акцептанттың қолы
төлем жасау орны ______________
вексель берушінің аты-жөні, мекен-жайы күні
___________________________
Кәсіпорын атына вексельге қол қойған адамның
лауазымының атауы
________________________________
__________________________________ __________
______
Вексель берушінің қолы
____________________________
Кәсіпорын мөрі
__________________________________ _
Аударма вексельдің индоссаменті
Вексель бойынша талап берілді.
(заңды немесе жеке тұлға, мекен жайы корреспонденттік және есеп айырысу
шоты)
М.О. Индоссанттың қолы ___________________________________ ____________
заңды немесе жеке тұлға, мекен жайы корр.және есеп айырысу шоты
Вексель бойынша талап берілді.
(заңды немесе жеке тұлға, мекен жайы корреспонденттік және есеп айырысу
шоты)
М.О. Индоссаменттің қолы ___________________________________ _
(заңды немесе жеке тұлғаның аты)
Вексельдің бланкін сатып алған кезде одар өзінің нақты өзіндік қүны
бойынша 821 шоттың дебетінде және 671 шоттың немесе 687 шоттың кредитіне
көрсетіледі. Ал жедел есеп кезінде шартты бағасы бойынша - 006-шы "Қатаң
есеп беру бланкілері" деген бланктан тыс шоттарды көрсетіледі.
Вексельдер қозғалысы бойынша шоттардың корреспонденциясы тиесілі
бөлімдерінде көрсетіледі.
2. Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Әрбір кәсіпорын мен үйымдардың шаруашылық субъектілерінің қолда бар
нақты ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек.
Кассир материалдық жауапты адам. Ол касса операцяларын жургізу
тәртібімен таныс болуга тиіс. Осьщан кейін ғана оның материалдық толық жеке
дара жауапкершілік туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңдек ақымен басқа
да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бүйрығы бойынша басқа
адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады. "Кассадағы ұлттық
валюта түріндегі қолма-қол ақшаның" есебі Қазақстан республикасының Үлтгық
Банкісі бекіткен кассалық операциялар жүргізу тәртібі №24 "БЕС"сәйкес
жүргізіледі. Шаруашылық субъектінің есеп айырысу шотынан нақты ақшаны сол
есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы арқылы ғана
ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу үшін шаруашылық субъектінің
касса қызметкері чек кітапшасындағы парақты толтырады. Толтырылған чекке
шаруашылық субъектінің бас бухгалтері мен басшысы қол қойып, осы
субъектінің мөрі басылады. Сонымен банк мекемесінен алынған нақты ақша сол
алынған күні шаруашылық субъектінің кассасына кіріске альшуға тиіс. Ол үшін
кассир кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң, оны кассалық кітапқа
жазу керек. Жалпы касса операцияларының есебі 451 "Кассадағы үлттық
валютасы' түріндегі нақты ақша" деп аталатын шоттарда жүргізіледі.
Шаруашылық субъектілердің кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша
қаражаттарының кірісі мен шығысының есебі Қазақстан Республикасының Үлттық
банк мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін жүргізудің тәртібіне
сәйкес жүргізілуі тиіс. Шаруашылық субъектінің кассасына қолма-қол нақты
ақшаны кіріске алу, қабылдау үшін бас бухгалтердің немесе ол сенім
білдірген адамның кассалық кіріс ету ордеріне қол қоюы керек және де ақша
төлеген адамға осы толтырылған кассалық кіріс ету ордерінің түбіртегі
беріледі. Осы нақты ақшаны кассаға қабылдау барысында толтырылтын кассалық
кіріс ету ордеріне шаруашылықтың аты, ақша төлеуші адамның немесе
субъектінің аты-жөні қандай мақсатқа және не үшін ақша төлеп жатқандығы,
сол ақша төленген уақыты (күні, айы, жылы) жазылып, кассир мен бас
бухгалтердің қолдары қойылуы қажет.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжатгармен рәсімделген.
Жекеленген адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир
алушының төлқүжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді.
Оның атауы мен нөмірін, оны кімнің жөне қашан бергенін ордерде көрсетеді.
Алушы касса ордеріне қол қояды жоне алған сомасы: теңгені жазумендиынды -
сандармен көрсетеді. Толтырылған кассалық ордері жоғарыда көрсетілді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайыида касса шыгыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі. Егер
ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
"Сенімхат бойынша" деген жазу жазылады. Бүл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостқа (төлем тізімдемесіне) қоса тіркейді.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем
тізімдемесіне еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-
тегінің тұсына мөртабан соғады немесе "Депозитке салынды" деп қолымен жазып
белгі соғады, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі;
тізімдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнівде
жазылады.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың олардың орнына жүретін
қүжаттар кіріс жоне шығыс касса қүжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол
кіріс және шығыс касса қүжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар
көрсетіледі: кіріс және шығыс ордерінің күні мен нөмірі, кассаға түскен
және жүмсалған ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, іссапарға
төленген және басқа да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі.
Касса ордерлері ақшаны қабылдау мен беру олардың рәсімдеген күнінде
ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің қолдарын;
олардың дүрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшалардың болуын
тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерге кассир
қол қояды, ал оған тіркелген қосымша қүжаттарға штамп басылады немесе
жазумен күнін, айы мен жылын көрсете отырып "Алынды" немесе "Төленді" деп
белгі соғады.
Касса операцияларының есебін кассир Касса ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz