Өндірістің тиімділік әдістемесінің негіздері. Ұсыныс пен сұраныс

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Өндірістің тиімділік әдістемесінің негіздері. Ұсыныстың теориясы.
1.1. Ұсыныстың теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Ұсыныс пен сұраныс қисықтарының
жылжымалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Сұраныс
2.1. Сұраныс көлемі
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Микроэкономика - бұл экономика бөлек кәсіпорындардың экономикалық тәртібі. Ол нарықтың нақты түрлерін зерттейді, мысалыға, негізінде тұтынушылыға жатқан ғылыми-техникалық әлеуметтік-экономикалық дамуының бағдарламаларын қалыптастыруға көмектесетін адам қызметі мен тұтынушылықты өзара байланыстыратын зерттеу. Осылайша, қағида негізінде, цивилизацияның жаңа парадигмалық дамуы жүзеге асырылады. Осылайша, болжамы (олардың мүмкіншіліктерінің есептелуімен болашақ бағалануы) және мақсаттары (керекті нәтижердің пайда болуы) жүзеге асырылады. Болжамы мен мақсаттары адам қызметінің стимулдарын және адекваттық шарттарын құрылуы арқылы жетеді.
Экономикалық тиімділігі шығарылатын шығындардың мәселесін жайлайтын, қандай да бір өнімнің санымен осы үрдістің нәтижесінде алынатын, және өндіріс үрдісінде қолданылатын, сирек кездесетін ресурстардың саны арасындағы байланысын сипаттайды. Белгілі бір шығындардың көлемінен алынатын, өнімнің көп бөлігі экономикалық тиімділікті білдіреді.
Ұсыныс сұрағын қарастыру нәтижесінде. Осылайша, бөлек кәсіпорынның қызметі мемлекеттің фискалдық саясатымен анықталады. Сонымен бірге олардың қозғалыс механизмін білмеудің себебі бойынша пайда болатын, нарықтық қатынастарды дамытудың негативтік болмыстары шаруашылықтың, нарықтық механизмдерін жаңарту кезінде рөл ойнайтын шешімі, нарықтық экономиканы дамытуға, өнімді-ақшалай қатынастар сұрақтарына ерекше көңіл аударылатын экономикадағы, қоғамның қарбалыс прогресс факторлары ретінде қызмет етеді. Нарықтық экономика, тауарларды қолдану әрдістері болып табылатын нәтижерімен, сату және сатып алу қатынастарын білдіреді. Енді фирманың тиімділігін жоғарылату мәселесінің шешілуі нарықтық қатынастың тауарлық қолданысаумағына айналады. Экономикалық теорияда қолданылатын, ғылыми және әдістемелік материалдарындағы нарықтық экономиканы дамытудың диалектикалық зерттелу нәтижері бар болғандықтан, өзара байланыстары мен қатынастардың оптималдануы жүзеге асып отырады. Нарықтық қатынастардың даму теорияларының сұрақтары жан-жақтылығын осы күнге дейін жоғалтқан жоқ, ал керісінше, қазіргі жағдайдада тек нарықтық экономиканы енгізетін, мемлекеттерде және дамыған елдерде, үлкен мәнділігі бар.

1. Мамыров Н. К, Күлеев Ж.А. Сұлтанбекова Г.К. «Микроэкономика». Алматы, Экономика- 1997 жыл.
2. С.С Мәуленова, С.Қ. Бекмолдин, Е.Қ. Құдайбергенова. «Экономикалық теория». Алматы - 2003 жыл.
3. М.Кәрібаев. «Нарықтық қатынастарды қалыптастыру сәтті қадамы». Заң газеті, 26-Мамыр - 2001 жыл.
4. Бугреев А.Н. Микроэкономика промышленности.-М., 1982.
5. Я.Әубәкіров «Экономикалық теория негіздері».Алматы - 1998 жыл.
6. Б. Мәдешев.«Нарықтың экономика теориясына кіріспе » Алматы - 1995 жыл.
7. Б. Жүнісов, Ұ. Мәмбетов, Ү. Байжомаров«Нарықтық экономика негіздері». Алматы - 1994 жыл.
8. Ә. Әділханов «Нарықтық экономикаға көшу».Алматы 1995 жыл.
9. X. Швальбе. «Шағын және орта кәсіпорындар үшін маркетинг практикасы.» М. Республика 1995.
10. С. Сатыбалдыұлы. Маркетинг-нарықтану. Оқулық. Алматы: Білім 1999.2886.
11. Жолдасбаева Г.«Кәсіпорын экономикасы», Алматы «Экономика» 2001
12. «Жақында» ЖШС-нің 2003-2004 жылдардағы есептік мәліметтер.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Өндірістің тиімділік әдістемесінің негіздері. Ұсыныстың теориясы.
1.1. Ұсыныстың
теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...
1.2. Ұсыныс пен сұраныс қисықтарының
жылжымалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Сұраныс
2.1. Сұраныс көлемі
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..

КІРІСПЕ

Микроэкономика - бұл экономика бөлек кәсіпорындардың экономикалық
тәртібі. Ол нарықтың нақты түрлерін зерттейді, мысалыға, негізінде
тұтынушылыға жатқан ғылыми-техникалық әлеуметтік-экономикалық дамуының
бағдарламаларын қалыптастыруға көмектесетін адам қызметі мен тұтынушылықты
өзара байланыстыратын зерттеу. Осылайша, қағида негізінде, цивилизацияның
жаңа парадигмалық дамуы жүзеге асырылады. Осылайша, болжамы (олардың
мүмкіншіліктерінің есептелуімен болашақ бағалануы) және мақсаттары (керекті
нәтижердің пайда болуы) жүзеге асырылады. Болжамы мен мақсаттары адам
қызметінің стимулдарын және адекваттық шарттарын құрылуы арқылы жетеді.
Экономикалық тиімділігі шығарылатын шығындардың мәселесін жайлайтын,
қандай да бір өнімнің санымен осы үрдістің нәтижесінде алынатын, және
өндіріс үрдісінде қолданылатын, сирек кездесетін ресурстардың саны
арасындағы байланысын сипаттайды. Белгілі бір шығындардың көлемінен
алынатын, өнімнің көп бөлігі экономикалық тиімділікті білдіреді.
Ұсыныс сұрағын қарастыру нәтижесінде. Осылайша, бөлек кәсіпорынның
қызметі мемлекеттің фискалдық саясатымен анықталады. Сонымен бірге олардың
қозғалыс механизмін білмеудің себебі бойынша пайда болатын, нарықтық
қатынастарды дамытудың негативтік болмыстары шаруашылықтың, нарықтық
механизмдерін жаңарту кезінде рөл ойнайтын шешімі, нарықтық экономиканы
дамытуға, өнімді-ақшалай қатынастар сұрақтарына ерекше көңіл аударылатын
экономикадағы, қоғамның қарбалыс прогресс факторлары ретінде қызмет етеді.
Нарықтық экономика, тауарларды қолдану әрдістері болып табылатын
нәтижерімен, сату және сатып алу қатынастарын білдіреді. Енді фирманың
тиімділігін жоғарылату мәселесінің шешілуі нарықтық қатынастың тауарлық
қолданысаумағына айналады. Экономикалық теорияда қолданылатын, ғылыми және
әдістемелік материалдарындағы нарықтық экономиканы дамытудың диалектикалық
зерттелу нәтижері бар болғандықтан, өзара байланыстары мен қатынастардың
оптималдануы жүзеге асып отырады. Нарықтық қатынастардың даму теорияларының
сұрақтары жан-жақтылығын осы күнге дейін жоғалтқан жоқ, ал керісінше,
қазіргі жағдайдада тек нарықтық экономиканы енгізетін, мемлекеттерде және
дамыған елдерде, үлкен мәнділігі бар.

1. Өндірістің тиімділік әдістемесінің негіздері. Ұсыныстың теориясы.
1.1. Ұсыныстың теориясы
Нарықтық экономиканың механизмі нарықтағы өнімнің санынан бағаның
қатыстылығын қарастыру жолымен зерттелуі керек. Қатыстылығы болады,
анықталынған өнімнің санын талап ететінін тұтынушы осы саталытын бағасында
төлеу кезінде және ұсынылған өнімнің санын әкелуші алатын, бағасы белгілі
болған жағдайда. Бұл ұсыныс заңдылығы.
Өнімді өндірушілер жағынан ұсынысы бірнеше факторларымен анықталады:
өндірістің шығындары, бағасы, мақсаты - максималдық пайданы алуы немесе
бағаның төмендеуі арқылы қосымша нарықтарын алу. Кәсіпорын құрылғының
анықталынған бөлігін қысқарту кезінде өндірістің көлемін жоғарылату үшін
жұмысшылар санын жоғарылату арқылы өндірістің өсімін кеңейтеді. Бұл бағаның
жоғарылауына әкеледі. Өндіріс көлемінің жоғарылауы бағаны жоғарылату
жолымен болуы мүмкін. Бұл жағдайда, ұсыныстың қисығы солдан оңға қарай
жоғары өзгереді. Осы қисықтың формасы өндірістің технологиясы мен өнімнің
түрінен қатысты. Осындай форманың өзгерісі қаншалықты баға жоғары болса,
соншалықты өндіріске және өнімнің сатылуына кірісетін кәсіпорындар саны көи
болатындығын білдіреді. Өте жоғарғы бағасы пайдалылығы жоқ өнімнің
бағасының төмен болуы кезіндегі және өндіріс шығындарының жоғары
болуындағы, жаңа кәсіпорындар нарығына тартуы мен жаңа жұмыс күштерін тарту
жолымен қысқа уақыт аралығындағы өндіріс көлемін кеңейтуге стимулдайды
(сурет - 1.1.).

Ұсынылған өнімнің көлеміне тек қана баға ғана емес, сонымен қатар
көптеген басқа да факторлары әсер етеді. Оларға мынандай өзгерулері жатады:
- Өндірістің технологиясы, өте жаңартылған технологиясы
өндірістің көлемін жоғарылатады және экономикалық ресурстарына баға
шығындарын төмендетеді, бағаның төмендеуі ұсынылған өнімнің санын
кеңейтуге әкеледі;
- Өнім өндірушілер саны, олар көп болған сайын, ұсынылған өнімі де
көп болады;
- Салық салу мен субсидиядағы салықтардың жоғарылауы
субсидиялар ұсынысын төмендетеді, өндірісті кеңейтеді.
Осы факторлардың қандай да бір әсерлерімен Р бағаның әрбір мағынасы
кезіндегі ұсынылатын өнімнің санын жоғарылатуы жүреді, 8 қисығы 81-ге дейін
оңға ығысады, ал ұсынылатын өнімнің төмендеуі 82-ге дейінгі 8 қисығының
жылжыуын туғызады (сурет - 1.2.).
Әрбір тұтынушылық материалдың және шикізаттың құнының өзгеруі ұсынысқа әсер
етеді. Шикізат құнының төмендеуі жаңа кәсіпорындардың нарыққа өзінің
өнімімен шығу мүмкіндігін ұсынады және өндірістің дамуын стимулдайды,
өндірістің пайдалылығын жоғарылататын, шығындардың төмендеуін білдіреді.
Сондықтан, егер өнімнің бағасы бұрынғы Рв деңгейінде қалса, онда
бұрынғысына қарағанда өнімнің көп шығарылуын болжауға болады. Ұсыныстың
қисығы 81 оңға ығысады.

Тауарлар ұсынысына әсер етуі екінші вариантында көруге болады.
Өндірілетін өнімнің саны (І орнатылған, және оның қандай бағасында
сатылатынын кәсіпорындар талап етеді. Өйткені шығындары төмен болады, талап
етілетін Р2 бағасы да төмен болады (сурет - 1.3.).

Осылайша, өндірілетін өнімнің санынан қатысты нарықтық бағасы
көрсетіледі (ұсыныс қисығы оңға ығысады).
Осылайша, ұсыныс туралы экономикалық категориясы сияқты айтқан кезде, онда
өндіріс қисығының барлық түрлері болады. Басқаша айтқанда, үхынылған
тауардың санының және оның бағасының өзара қатынастарының барлық
жиынтықтарын _ұсынысы ретінде түсінуге болады. Ұсыныс қисығындағы әрбір
нүктесі тауардың берілген бағасындағы ұсынылған тауардың нақты санын
сипаттайды. 8-тің оңға ығысуы тауар ұсынысының кеңейінің білдіреді. Егерде
8 қисығы солға ығысса, онда тауар ұсынысы төмендейді.
Әрбір өндірістің өнімге сұранысы түрлі факторларымен анықталады:
тұтынушылардың табысы, тұтынудың көлемі, осы түлынылатын өнімге
айырбастарын табу, бағалар және т.б. Бірақ та қысқаша, өнімнің сұраныс
масштабына бағаның әсер етілуі қабылданады. Баға мен тұтыну масштабы
арасындағы байланысы, неғұрлым баға жоғары болған сайын, соғұрлым сұранысы
аз немесе керісінше (сурет - 1.4.)

Сурет -1.4. Өнімнің сұранысы

Тік осінде бағасы орнатылған, ал жазық осінде сұраныстың шамасы. Неғұрлым
оңға жылжыса, соғұрлым ұсынысы жоғары. А, В және С әрбір нүктелері
тұтынушылардың қатысты орнатылған бағасына алғысы келетін, өнімнің санын
көрсетеді.
Ұсыныстың қисығы солдан оңға қарай төмен өзгереді. Ол әрбір бағасы
бойынша тұтынушылары өнімді сатып алатын санын көрсетеді. Неғұрлым бағасы
төмен болса, соғұрлым сатып алушы тауарды көбірек ала алады, алғашындағы
қолға тиімді тауарларын тұтынушыларға сатып алуға мүмкіндік береді. Бұл
сұраныс заңы (сурет - 1.5.).

Сұраныс тек қана бағадан қатысты емес, сонымен қатар, басқа да
факторлардан:
- Тұтынушылар табысы, неғүрлым табысы көп болса,
соғұрлым олар сұранысын жоғарылата отыра, тауарлар мен қызметтерге көбірек
жұмсайды;
- Тауарларға бағасы;
- Сатып алушылар саны (тұтынушылары көп болса, сұранысы да көп);
- Инфляцилық болжамдары (егерде сатып алушы баға өседі деп санаса,
онда болашақта өскен шығындарына жоғалтпау үшін сұранысын жоғарылатады).Осы
факторлардың барлығы сұраныстың өзгерісіне әкеледі.
Сұраныстың қисығы факторларынан қатысты солға немесе оңға ығысады.
Мысалығы, табыстардың өсу сұранысына әсері. Көп табысы кезінде тұтынушылары
әрбір тауардың сатып алынуына ақшаларын көбірек үнемдей алады. Табыстың
көбеюуі сұраныстың қисығын оңға ығыстырады -Р1 қисығы,(сурет-1.6.).
Нарықтық бағаның Р1 өзгермеген кезде Q-ға дейінгі тауарды тұтыну өсімі
көрініп тұр. Тұтынушының үлкен табысы кезінде Qr жоғарғы бағасын төлеуге
дайын, егерде қандай да фактордың әсерімен табыстың төмендеуі жүріп отырса,
онда сұраныстың қисығы солға бағытталады (VI қисығы).

Сурет – 1.6.-дан көрініп тұр, Б қисығының ығысу түсінігі Б қисығы
бойынша Б қозғалысы көрсетілген. Мысалыға, "сұраныстың жоғарылау әсерімен
тауарға баға өсімі жүреді" - бұл бағаның әрбіреуіндегі В тауарға табыстың
өсу өзгерісін, Q қисығының оңға ығысуы (Р1 қисығы) және өнімнің а саны
кейіннен Р1 бағасы бойынша алынғанын білдіреді, ал енді бағаның нақты
өсімінің жүруі кезінде Р1 бағасы бойынша алынады. Еғерде барлық факторлары
өзгеріссіз қалса, әрбір Р1г-ге дейін тауардың бағасы өсті, нәтижесінде Б
шамасына дейін азайса, онда А нүктесінен С нүктесіне сұраныс қисығының
орынауысуының жүретін сұранысын көрсететін, тауарлар саны
төмендеді.Нарықтық экономикадағы негізгі микроэкономиканың
көрсеткіштерімен ендірілетін өнімнің көлемі мен бағасы болып табылады.
Тауардың бағасын орнатудың механизмі сұраныс пен ұсыныстың әсерімен
қалыптасады. Сұраныс пен ұсыныстың категориясы микро- және макро-
деңгейінде маңызды экономикалық мағынасы бар. Сұраныс пен ұсыныстың
механизмі тек қана бағаның пайда болу механизмін ғана нақтыламайды, сонымен
қатар, нарықтық қатынастың қызметтелуі.
Бір графиктегі сұраныс пен ұсыныстың екі қисықтарының ығысуы, нәтижесінде
қызметтер мен тауарлар нарығындағы сұраныс пен Ұсыныстың өзара байланыстары
өнім көлемінің теңдестік деңгейі орнатылады және қабылданған шешімі
нарық механизмі - нарықтың жүрегін жүзеге асырады.
Бір графиктегі екі қисықтың ығысуы бір тауардағы нарықтың қарапайым
моделін береді (сурет - 1.7). Екі қисықтардың қиылысуы өндірушімен
шығарылатын өнімін тұтынушы талап ететін, баға теңдестігіне қатысты.
Қиылысу нүктесіндегі бағасы кезіндегі өндірушілердің шектік табысы, оның
өндірісіне шектік шығындарына тең, ал тұтынушы оның бағасын төлей отыра,
өнімнің пайдалылығын бағалайды. Еркін нарықта өзінен өзі теңдестікке
бағытталады (сурет - 1.8).

Егерде нарықтық бағасы теңдестік бағасынан жоғары болса, онда
тұтынушылары өнімді қымбат деп санайды. Тұтынушылары ондай өнімді сатып
алуға тырыспайды. Сұраныстан ұсыныстың жоғарылауы пайда болады - өніммен
"нарықтың сіңуі" бақыланады. Өндірушілерде дайын өнімнің көлемі жоғарылайды
және олар сату үшін бағасын төмендетеді және болашақта олар ұсыныстың
жоғалтуларын жіберу үшін ыцғайлы нарықты табу керек.
Егерде нарықтық бағасы теңдестік бағасынан төмен болса, онда сұранысы
жоғарылайды, және көп өндірудің арқасында көп ала бастайды. Бұл жағдайда,
сұраныс пен ұсыныс теңдестік өыдірушілері мен тұтынушыларының келісіміне
келгенше, сұраныстың қисығы бойынша жоғарыға ығысуы жүріп отырады және
бағаның жоғарылауын болдыратын, сұраныстың артуы пайда болады (сурет -
1.9.).

Теңдестік бағасынан төмен бағасы кезінде өндірушілері сұраныс көлеміндегі
өнімін шығармайды. Өндірістің шығындары өтелмеуі мүмкін. Шығынсыздық
сұранысы бағаны жоғарылатуға итермеледі, өйткені ол пайданы жоғарылатады
және дайын өнімнің қорларын азайтады. Бұл өндірушіні өндірістің көлемін
жоғарылатуға итермелейді. Біртекті жоғары бағасы тұтынушылардың сұраныс
көлемін азайтуға итермелейді. Бұл үрдісі өндіріс пен тұтынушыны бағаның
теңдестік нүктесінде кездеспейінше жалғасып отырады.
Егерде көп номенклатуралық өндіріс кезінде бір өнім түрінің бағасы басқа
тауарлармен салыстырғанда жоғарылайды, ол осы тауарға жоғарғы сұранысының
барекендігін білдіреді. Сұраныс Ұсыныстан артады, онда баға жоғары жүреді.
Және керісінше, егерде баға төмендесе, онда өнімге сұраныстың төмендеуін
білдіреді.
Нарықтық механизм жұмысындағы мысалысы. Екі қисықтары тауардың теңдестік
санындағы және біртекті (теңдестік) бағасы кезіндегі, сұраныс пен Ұсыныстың
теңдестік нүктесінде қиылысады (сурет - 1.10.).
Үсынылатын және талап етілетін тауардың санына Ро бағасы кезіндегі "О"
нүктесінде бірдей. Бұл нүктеде дефицитте, шығынсыздық Ұсынысы да жоқ.
Шарттардың өзгеруі кезінде теңдестігі қалай жетеді? Рбағасы кезінде
өндірушілері сатып алушы қажеттілігімен салыстырылуы бойынша өнімнің
өткізілуі мен өндірістің жоғарылауы бойынша өзінің қызметін жүргізеді.
Тауардың қалдығы жинақтала береді. Өндірушілерге бағаны төмендету арқылы
тауардың қалдықтарын сатып жіберу керек. Тауарға сұраныс бағасының
төмендеуі кезінде жоғарылайды, ал ұсынылатын тауардың саны азая бастайды.
Екі қисықтары бойынша сырғанауы баға теңдестігіне жеткенше жүріп отырады.
Егерде баға Р2 болса, онда дефициті даи береді, өйткені тұтынушылары қанша
тауарды алғысы келсе, сонша тауарды ала алмайды. Бү_л бағаның жоғарылауына
және дефициті жоқ сұраныстың төмендеуіне әкеледі. Өндірушілері ендірістің
кеңеюуі мен бағаның жоғарылауына көңіл аударады, ал тұтынушылары бір-бірін
айналып өтуге және тауарды сатып алуға тырысады.

2.Сұраныс
2.1. Сұраныс көлемі
Сұраныс – деп тұтынушылардың белгілі бір өнімді таңдау және сатып алу
қабілетін айтады. Сұраныс тауардың бағасы мен көлемінің арасындағы тікелей
байланысты көрсетеді. Олардың бірнеше баламалы мүмкіндіктері кесте түрінде
былай көрсетеді.
Шұжыққа сұраныс.
1кг-ң бағасы (тг) Сұраныс көлемі (1 айға кг)
900 3,5
800 4
700 4,5
600 5
500 5,5
400 6
300 6,5
200 7
100 7,5

2.1-кесте
2.1 кестеде тағамның бағасы өзгерген кезде (басқа факторлар тұрақты
деп ұйғарғанда) оны сатып алу көлемі қалай өзгеретінін көрсететін
мәліметтер берілген. Бұл сұраныс кестесі деп аталады. Онда бағаның
өзгеруіне байланысты тұтынушылардың қалауы мен сатып алу қабілеті де
өзгеретінін көрсетіп тұр. Тұтынушының таңдауы және сатып алу қабілеті деп
неге айтамыз, мысалы, нарықта бір тауарды немесе өнімді қалап, таңдауына
болады, бірақ оны сатып алатын ақшасы болмаса, онда ол ойы іске аспайды.
Сондықтан тұтынушы тауарының бағасы өзгеруіне және өзінің сатып алу
қабілетіне қарай бірнеше мүмкіндікті қарастырады.2.1-кестеге қарасақ баға
неғұрлым төмендеген сайын тауарға деген сұраныс көлемі соғұрлым көбейіп
отыр. Шұжықтың 1 кг-ң бағасы 900 тг болса, онда тұтынушы айына 3,5 кг шұжық
ала алады, ал егер 400 тг болса, онда ол айына 6 кг шұжық алуға шамасы бар.
Бұл сұраныс кестесі 9 мүмкіндіктің қайсысы нарықта нақты бар екнін
көрсетпейді, ол сұраныс пен ұсынысқа байланысты.
Сұраныс - бұл тұтынушының, сатып алушының бір тауарды сатып алу
ойымен жасайтын жоспарын кесте түрінде көрсету. Бұндай жағдайда белгілі
бір уақытта көрсету керек, мысалы, күніне, айына, жылына және т.б.
Сұраныстың көлемі – сұранысқа әсер ететін басқа факторлар тұрақты деп
ұйғарғандағы әр түрлі бағамен сатып алынатын тауарлардың санын көрсетеді.
2.1 кестеде берілген көрсеткішті координаттар өсіне түсіріп бейнелеуге де
болады.Бұл қисықты D әрпімен белгілеп ,оны сұраныс қисығы деп атайды.

Сұраныс қисығы зерттеліп отырған тауардың сатып алынатын бағасы мен
оның сұраныс көлемінің арасындағы тәуелділікті көрсетеді. Егер баға 500-ден
600тг дейін жоғарыласа, онда сұраныс көлемі 5,5 кг-нан 5 кг-ға дейін
төмендейді. Бағаның төмендеуі сұраныс көлемін көбейтеді. Сұраныс қисығы
тауардың бағасы ( P) мен тұтынушылар қалап, сатып ала алатын тауарлар саны
арасындағы тәуелділікті көрсетеді. Сұраныс заңы бойынша тауардың бағасы
неғұлым төмендеген сайын тұтынушының сатып алатын тауарларының саны
көбейеді немесе керісінше. Бұл заң нақты ақиқаттармен дәлелденген гипотеза
болып табылады. Мысалы:
1. Күнделікті өмірде адамдар тауарды төмен бағамен және көп мөлшерде
алғысы келеді. Біақ тауарларды сатып алу кезінде тұтынушыға ең басты
кедергі болатын көрсеткіш – баға. Жоғары деңгейдегі баға сатып алушыға
үлкен кедергі болады да, ол өнімді көп алғысы келмейді, ал төмен деңгейдегі
баға оның сатып алу қабілетін күшейтеді.
2. Әр уақытта да тұтынушы өнімнің алғашқы бірлігінен көп қанағат алады.
Мысалы, сіздің бірінші жеген бауырсағыңыз өте тәтті болып көрінеді, ал
екіншісі ондай тәтті болмайды, үшіншісі екіншісінен де аз қанағат әкеледі.
Бұл жағдайда тауардың шекті пайдалылығының азаю принципі тұтынуға әсер
етеді. Сондықтан тұтынушы тауардың әрбір келесі бірлігін тек қана баға
төмендеген жағдайда ғана алады.
3. Сұраныс заңын табыс әсері және ауыстыру тиімділігі арқылы
түсіндіруге де болады.
Табыс қалай әсер етеді? Баға төмен болған жағдайда тұтынушы өзіне
керек тауарды керегінше алады. Басқаша айтқанда, тауардың бағасының
төмендеуі ақшалай табыстың сатып алу қабілетін күшейтеді, сондықтан
тұтынушының өзіне қажетті тауарларын бұрынғыдан да көп сатып алуға щамасы
келеді, ал жоғарғы деңгейдегі баға керісінше әсер етеді.
Енді ауыстыру тиімділігі деген не? Тұтынушы кейбір қымбат тауарлардың
орнына солардың орнын басатын, бірақ бағасы неғұрлым төменірек тауарлар
алуға ынталанады – бұл жағдайды ауыстыру тиімділігі дейді.
Тұтынушылар көбінесе қымбат тағамдарды олардан арзандау тағамдармен
ауыстыруға әрекет жасайды. Мысалы, сиыр етінің бағасы төмендесе, онда
тұтынушы табысының сатып алу қабілеті күшейеді және соның арқасында ол
еттің мөлшерін бұрынғыдан да көбірек сатып ала алады (бұл табыс
тиімділігі). Бағасы төмен болғандықтан сиыр етін қой, шошқа және тауық
етінің орнына да алуға болады (бұл ауыстыру тиімділігі).

Сұраныс көлемінің және сұраныстың өзгеруі.

2.1 суреттегі сұраныс қисығы шұжықтың бағасы мен тұтынушылардың бір
айда сатып алатын, оның саны арасындағы қатынасты көрсетеді (сұранысқа әсер
ететін басқа факторлар өзгермеген жағдайда).
Егер де берілген фактордың кез келген біреуі өзгерсе баға мен сұраныс
көлемі арасындағы тәуелділікте де сәйкесінше өзгеріс болады, сондықтан
қайтадан жаңа сұраныс қисығын сызу қажет.
Сұраныс қисығының бойымен қозғалу сұраныс көлемінің өзгерісі деп
аталады.
Ол бағаның өзгеруіне байланысты сатып алынатын тауар көлемінің өзгеруін
анықтайды.
2.1 суреттен көретініміз, шұжықтың бағасы 500-ден 600 тг дейін
өскенде, сұраныс көлемі 5,5-тен 5 кг-ға дейін төмендейді, қозғалыс сұраныс
қисығының бойымен А нүктесінен В нүктесіне дейін болады. Осы келтітілген
мысалымызда тауардың бағасы мен сұраныс көлемінің арасындағы байланысты
зерттедік, онда сұранысқа ықпал ететін басқа факторлар өзгермейді деп
ұйғардық. Оны математика тәсілімен көрсетсек сұраныс функциясы деп атаймыз
және ол төмендегідей түрде жазылады.
QD=ƒ (P)
Мұнда QD – сұраныс көлемі
Р – зерттеліп отырған тауардың бағасы
Нақты өмірде сұраныс көлеміне әсер ететін факторлар көп. Олар сол
берілген тауардың бағасы – Р, басқа тауарлардың бағасы (Ра, Рв ...),
тұтынушылардың табысы (І)және олардың талғамы (Т). Осы сұраныс көлемі де
өзгеріп отырады, бұндай тәуелділікті экономикада жалпы сұраныс функциясы
деп атайды және оны былай көрсетеді:
QD= ƒ (P, Ра, Рв,..., І, Т )
Мұнда, QD – белгілі бір уақыттағы берілген тауарға деген сұраныс көлемі;
P, Ра, Рв..., - берілген тауардың және басқа тауардардың бағасы;
І – тұтынушының табысы;
Т- тұтынушының талғамы, бағалауы.
Біз бұдан келтірген мысалымызда, қарастырып оытған тауардың бағасы
мен осы тауарға деген сұраныс көлемінің арасындағы байланысты зерттедік
және сұраныс көлеміне әсер ететін басқа факторлар өзгермейді деп ұйғардық.
Ал енді сұраныс көлеміне басқа факторлар да ықпал етеді дейік.
Мысалы, басқа тауарлардыңбағасының өзгеруі. 2.2-суретте екі тауарға деген
сұраныс қисығы көрсетілген. Сиыр етінің 1 кг-ның бағасы 150 теңге болып,
белгілі бір уақыттан кейін 200 теңгеге дейін жоғарылады дейік. Соның
нәтижесінде сиыр етіне деген сұраныс көлемі бір айда 30 кг-нан 20 кг-ға
дейін кеміді. а суреттен көріп отырғанымыз, басқа факторлар тұрақты
болғанда, сұраныс көлемі А нуктесінен В нүктесіне жыжжиды және осы тауардың
бағасы жоғарылаған уақытта сұраныс заңына сәйкес көлемі азаяды.
Сиыр етінің 1 кг-ның бағасы 150 теңгеден 200-ге дейін жоғарылап,
басқа факторлар тұрақты болғанда сұраныс көлемі азаяды (2.2 а-сурет),
қозғалыс сұраныс қисығының бойымен А нүктесінен В нүктесіне дейін болады.
Құс етінің бағасы өзгермейді деп ұйғарғанда тұтынушылар сиыр етінің орнын
құс етімен толтырады, сұраныс қисығы (2.2 ә-сурет)түгелімен оңға жылжиды.

2.2-сурет. Сиыр етінің бағасы өсуінің құс
етіне деген сұранысқа тигізетін ықпалы

Ал 2.2.ә-суретте осы жоғарыда айтылған жағдайдың салдарынан құс етіне
деген сұраныс қалай өзгеретіні көрсетілген. Сиыр етінің қыбаттауына
байланысты, құс етіне деген сұраныс көбейеді де, сұраныс қисығы түгелімен
D1-ден D2-ге дейін оңға жылжиды. Бұл жерде ескеретін нәрсе, құс етінің
бағасы тұрақты деп ұйғарамыз. Сиыр етінің бағасы 150 теңге болғанда,
тұтынушылар айына 10 кг құс етін алатын болған (D1 қисығының бойындағы А'
нүктесі), ал сиыр еті 200 теңгеге дейін қымбаттаған кезде олар айына 20 кг
құс етін сатып алған (D2 қисығында В' нүктесі).
2.2.а-суреттегі сұраныс қисығының бойымен жылжуды экономистер сұраныс
көлемінің өзгеруі деп, ал 2.2.ә-суреттегі сұраныс қисығының түгелімен
жылжуын – сұраныс өзгеруі деп атайды.
Сұраныс көлемінің өзгеруі қарастырып отырған тауардың бағасының
өзгеруі нәтижесінде болады (вертикальды осьте көрсетілген айнымалы шама).
Сұраныс өзгеруі (сұраныс қисығының түгелімен жылжуы) графикте көрсетілмеген
бағадан басқа фактор әсер еткенде болады.
Келтірілген мысалымызда тұтынушылар сиыр еті қымбаттаған уақытта құс
етін көп алатын болды, себебі бұл тауарлар бір-бірін ауыстыра алады.
Сонымен, егер бір тауардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.