Қоғамдық шаруашылық

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Қоғамдық ұдайы шаруашылық түсінігі және экономикалық мәні.
1.1. Қоғамдық шаруашылық және оның формалары.
1.2. Қоғамдық шаруашылықтің экономикалық мәні
Қортынды.
Қолданылған әдебиеттер.

Қазіргі қоғамның экономикалық өмірінің шындығы кәсіпорындарда шығарылған өнімдер жоспарлы түрде тауар формасына айналуында. Қазіргі шынайы өмір фактілері адамзат қоғамының бүгінгі таңдағы экономикалық өмірінде әрі қарайғы даму жолын айқындау үшін теориялық тұрғыдан ой елегінен өткізілуі қажет.Саяси жүйеге, мемлекет құрылысына тәуелді емес эр түрлі қоғамдық шаруашылық формалары бар екенін көрсетіп отыр. Оқулықтарда және ғылыми әдебиеттерде адамзат қоғамының тарихында қоғамдық шаруашылықтің екі ғана формасы натуралдық және тауарлы шаруашылық болған және солай болуда деген пікір терең тамыр жайған. Қоғамдық шаруашылықтің жалпыға танылған формаларымен қатар әдебиеттерде тікелей қоғамдық шаруашылық, сондай-ақ жоспарлы шаруашылықтар туралы да айтылады. Натуралдық шаруашылық түсінігіне жеке тұтынуға қажетті өнімді өз қолымен жасау жатады. Ол өндіргіш күштердің әлсіз дамуымен, өндірілген өнімде қосымша еңбек үлесінің жоғары еместігімен сипатталады. Еңбектің қандай түріне болсын жеке меншік немесе қоғамдық, жеке немесе бірлескен еңбекке негізделсе, на¬туралдық шаруашылық артық өніммен өзара айырбас жүргізбейді. Натуралдық шаруашылықтің айқын сипатына оның бөлшек түрдегі, шаруашылық өмірдің тұйықталушылығы жатады. Осыған байланысты еңбек өнімі тек қауым шеңберінде, құл иеленушінің немесе феодалдық шаруашы-лығында ғана кәдеге асты. Осының салдарынан, қоғамдық байланыс қатаң түрдегі сипатта болады — өнім қауым мүшелері, құл иеленуші, феодал, олардың отбасы мен бала-шағасы тұтыну үшін ғана өндіріледі. Еңбек нәтижесі шаруашылық ауқымынан аспайды, ал сыртқы байланыс болған жағдайда ол тұрақты емес, кездейсоқ сипатта бо¬лады. Еңбекті ұйымдастыру принципі оның негізінде (айқындауда) бола тұра қоғамдық шаруашылық жүргізуді айқындауда шешуші рөлге ие емес.

1. Аубакиров Я. А. Байжұманов Б.Б. / Экономикалық теория . Оқу құралы. – Алматы. Қазақ университетi.
2. Ю. К. Шокоманов Состояние и перспективы экономического развития Казахстана в переходной период // Вестник КазНУ, Серия экономическая, №4, 2001 г. - с. 38-44.
3. Қазақстан Республикасының статистика жөнiндегi агенттiгiнiң бюллетенi. 2004 жылғы Қазақстан Республикасының өңiрлерi бойынша. – Алматы. 2004 жыл. – 6 бет.
4. Статистический ежегодник. Алматы. – 2004г.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Қоғамдық ұдайы шаруашылық түсінігі және экономикалық мәні.
1.1. Қоғамдық шаруашылық және оның формалары.
1.2. Қоғамдық шаруашылықтің экономикалық мәні
Қортынды.
Қолданылған әдебиеттер.

Кіріспе
Қазіргі қоғамның экономикалық өмірінің шындығы кәсіпорындарда шығарылған
өнімдер жоспарлы түрде тауар формасына айналуында. Қазіргі шынайы өмір
фактілері адамзат қоғамының бүгінгі таңдағы экономикалық өмірінде әрі
қарайғы даму жолын айқындау үшін теориялық тұрғыдан ой елегінен өткізілуі
қажет.Саяси жүйеге, мемлекет құрылысына тәуелді емес эр түрлі қоғамдық
шаруашылық формалары бар екенін көрсетіп отыр. Оқулықтарда және ғылыми
әдебиеттерде адамзат қоғамының тарихында қоғамдық шаруашылықтің екі ғана
формасы натуралдық және тауарлы шаруашылық болған және солай болуда деген
пікір терең тамыр жайған. Қоғамдық шаруашылықтің жалпыға танылған
формаларымен қатар әдебиеттерде тікелей қоғамдық шаруашылық, сондай-ақ
жоспарлы шаруашылықтар туралы да айтылады. Натуралдық шаруашылық түсінігіне
жеке тұтынуға қажетті өнімді өз қолымен жасау жатады. Ол өндіргіш күштердің
әлсіз дамуымен, өндірілген өнімде қосымша еңбек үлесінің жоғары еместігімен
сипатталады. Еңбектің қандай түріне болсын жеке меншік немесе қоғамдық,
жеке немесе бірлескен еңбекке негізделсе, натуралдық шаруашылық артық
өніммен өзара айырбас жүргізбейді. Натуралдық шаруашылықтің айқын сипатына
оның бөлшек түрдегі, шаруашылық өмірдің тұйықталушылығы жатады. Осыған
байланысты еңбек өнімі тек қауым шеңберінде, құл иеленушінің немесе
феодалдық шаруашы-лығында ғана кәдеге асты. Осының салдарынан, қоғамдық
байланыс қатаң түрдегі сипатта болады — өнім қауым мүшелері, құл иеленуші,
феодал, олардың отбасы мен бала-шағасы тұтыну үшін ғана өндіріледі. Еңбек
нәтижесі шаруашылық ауқымынан аспайды, ал сыртқы байланыс болған жағдайда
ол тұрақты емес, кездейсоқ сипатта болады. Еңбекті ұйымдастыру принципі
оның негізінде (айқындауда) бола тұра қоғамдық шаруашылық жүргізуді
айқындауда шешуші рөлге ие емес.

1. Қоғамдық ұдайы шаруашылық түсінігі және экономикалық мәні.
1.1. Қоғамдық шаруашылық және оның формалары.

Шаруашылық түрі байланыс түрімен, яғни шаруашылық жүргізудің қайсыбір
типінің бейімдік түрін айқындайтын қатынастармен сипатталады.
Натуралдық шаруашылықты жүргізуде өнім жеке адамның немесе көптің
біріккен еңбегімен де өндіріле береді. Соңғысының негізіне дара бастың,
оның еңбек жағдайының қожасы алдындағы міндеткерлігі жатады,
осылайша олар өнім арқылы бір-бірімен қарама-қарсы тұрады, бір
жағында — дара еңбек, екінші жақта — еңбек жағдайын меншіктеуші. Бірақ
дара еңбек тұйықталған шаруашылық шеңберінде, көп ретте, жалпылар
еңбегінің бір бөлігін құрай отырып, қоғамдық еңбек бөлінісінің
алғашқы табиғи мәйегіне негізделеді. Соңғысы мануфак-туралық еңбек
бөлінісінің осыған сәйкес кейін ірі өнеркәсіптің мәрелік пункті болып
табылады. Сөйтіп, бірілескен еңбек дами отырып, өзгеріске ұшырайды, басқа
жағдайға өтіп, шаруашылық жүргізудің жаңа түрінің пайда болуына себін
тигізеді. Натуралдық формадағы еңбектің әр қилы түрлері және шаруашылық
жүргізудің натуралдық типі бір ұғым емес. Біріншісі қандайда болсын
шаруашылықтің табиғи элементі болып табылады. Екіншісі болса тарихи сипатқа
ие, өйткені ол адамзат дамуының белгілі бір кезеңінде пайда болып,
өзінің өрлеуінде басымдық жағдайға жетті, кейін, анағүрлым жетілген
формаларға орын беріп, құлдырауға түсті. Натуралдық шаруашылықтағы бөліс,
айырбас пен тұтыну жеке жұмыскердің сіңірген еңбегіне байланысты емес.
Әсіресе шаруашылықтің осындай типі қалыптасуының ерте кездегі
сатыларында бұл қатты байқалады. Натуралдық өзгерудегі қайта өндіру
өндірілген өнімнің жалпы санына байланысты. Натуралдық шаруашылықтегі еңбек
өнімдерімен алмасу тікелей натуралдық, заттық өлшем бірлігі бойынша қауым
мүшелерінің тірлік етуіне, қажеттілігіне қарай жасалды. Мұнда бөліс
теңдестіру сипатында жүреді, ал топтар арасындағы өнім алмасу болмады.
Алғашқы қауымдық қоғамның басты кезеңінде жеке меншік, қоғамдық еңбек
бөлінісі дегенді білмеді, ал өнімді (табысты) өздері тұтынды (қоректенді).
Әрі қарай, натуралдық шаруашылық заңдылықтары өз-өзінше қайшы келді де
қауымдық шаруашылық заңдылықтары емес, еңбек құралдары мен жерді меншіктеу
заңдылықтарына тәуелді болды. Көп жағдайда еңбекшілер
экономикалық заңдылықтарга емес құл иеленушінің, яки феодалдың еркі мен
көңіліне тәуелді болып отырды.
Осылайша натуралдық шаруашылықте шаруашылық жүргізудің өктемшіл
формасының алғашқы жұқанасы пайда болды. Тарихи жағынан шаруашылық
жүргізудің келесі дамыған формасы ретінде тауарлы шаруашылық пайда болды.
Тауарлық қарым-қатынастың негізі ретіндегі қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуы
араларындағы байланыс айналым арқылы сату, сатып алу түрінде орнығып, өз
ерекшеліктері бойынша оқшауланған шаруашылықшілердің пайда болуына алып
келді. Тауарлы қарым-қатынастардың дамуы тауар өндіруші қауымдар арасындағы
байланыстан, жеке тауар өндірушіге, ал олардан әрі қарай қарапайым тауар
шаруашылықі заңдылығы өзіне-өзі қайшы келген капиталистік кәсіпорындарға
қарай жылыстады. Яғни, капиталистік тауар шаруашылықі заңдылықтары өзінің
дамуымен қарапайым тауар өңдірісін қайта түлетті. Шаруашылық күштерінің
дамуы, шаруашылықтік қатынастардағы болмай қоймайтын өзгерістерге жетелей
отырып, экономикалық заңдылықтар формасын да өзгеріссіз қалдыра алмайды.
Заңдылықтардың формалық айқындық модификациясы шаруашылық қатынастары
арасындағы байланыстарды түлетеді. Бұл натуралдық та, тауарлық та
шаруашылық жүргізу. Формаларында айқындала түседі. Бәрі де сол, бірақ
алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық және капиталистік шаруашылық
әдістеріндегі көріністері ғана әр қилы. Сондықтан, оларды пайдалану,
қолдану немесе олардың заңдылық әрекеттерін біріктіру туралы сөз болғанда
шаруашылықтің әрбір жаңа түріндегі заңдылық өзгеріске ұшырайды, сондықтан
оларды бастапқы түрінде қабылдауға болмайтынын да баса көрсету керек.
Қарапайым тауар шаруашылықі жағдайындағы құн заңының әрекеті айырбас
эквиваленттілігімен сипатталады. Тауарлық қатынастарының дамып, шаруашылық
жүргізудің капиталистік жүйесіне өтумен қатар тауарлық қатынастардың
маңызды принципі эквиваленттілік өзгеріске ұшырайды және өз қарама-
қайшылығы пайда болады. Және де бұл өзгеріске ұшырау жаңа тауарлық
қатынастың әлпетін айқындайтын тауар — жұмыс күші алмасуы негізінде пайда
болады. Бұл алмасу басым қатынастың жаңа түрін айқындайтын эквиваленттік
негізде жүрмейді.
Шаруашылық саласындағы өзгерістерге байланысты айналым, бөліс және
тұтыну саласында да өзгерістер жүріп жатады. Тұтыным құны шаруашылық және
айырбас мақсатынан өз бойында құн сақтап жүрушіге, ал соңғысы — мақсатқа
айналады, осыдан барып ең соңғы толассыздық қасиетіне ие болады. Сөйтіп
адамзат қоғамы байлық арқылы билікке қол жеткізуге және керісінше болатын
қозғалыстың жаңа сапалы түріне ие болады. Осы мақсаттарды жүзеге асырудың
негізін шаруашылық құралдарына меншік құрайды. Тауарлық қатынастардың дамуы
үдей түседі. Соңғысының шаруашылықі және оны иелену бәсекелік күрес
механизмі арқылы жүреді, бұл шаруашылық күштерінің дамуын тездетеді. Бұл
процесс әрі қарайғы еңбек бөлінісін тудыруы шаруашылық құралдарын
қоғамдастыруды жеделдетеді. Осының бәрі жаңа қатынастардың тарихи алғы
шарттарының пайда болуына алып келеді.
Адамзат тарихы алғашқы қауымдық құрылыста шаруашылықтің түрлі типінің
пайда болуы мен қалыптасуының белгілі бола бастағанын көрсетті. Көп
жағдайда олар бір-бірімен тым тығыз түйіскені соншалық, мыңдаған жылдар
өткен соң зерттеушілер олардың ара жігін ажыратпайтын да болды.
Экономикалық оқулықта алғашқы қауымдық құрылыстың бастапқы кезеңі
шаруашылық жүргізудің натуралды және ұжымдық формалары ретінде сипатталған.
Оларда жеке меншік, қоғамдық еңбек бөлінісі болмады, ал өндірілген өнім
шаруашылықтың өз ауқымында тұтынуға жұмсалды. Шаруашылық топтары арасындағы
байланыс болмаған. Аталған ұқсас сипаттар зерттеушілерді бұл да
шаруашылықтың сол түрі болар деген ойға жетеледі. Бірақ осылай бола
тұрғанымен олар айырмашылықтарын байқамаған. Негізгі және басты айырмашылық
жеке және бірлескен еңбек нәтижесінде қалыптасқан еңбек ету тәсілдерінде
жатыр. Еңбек ету тәсілдерінің дамуы табиғи және қоғамдық еңбек бөлінісіне
алып келді, сондай-ақ адамның еңбек құралын жасау және онымен еңбекке
қажетті заттарды өңдеуді үйрену қабілетінің өсуіне әсер етті. Осы
процестердің барлығы бастапқы кезеңдердің өзінде-ақ олардың арасындағы
айырмашылықтың артуына қарай бастады. Шаруашылық жүргізудің қарастырылып
отырған типі бұлтартпастық сипатына ие, өйткені онда олар өмір сүруге
қажетті нәрселерді өздерінің еңбек әдістерімен тапқан жағдайда неге қол
жеткізгендерін алдын ала сезді.
Қоғамдық және ұжымдық шаруашылықтегі тікелей қоғамдық сипаттың өз
айырмашылығы бар, біріншісінде адамдар нені жасай алатын, қанша керек
екенін өздері білді. Екінші жағдайда ұжымның мүмкін болар тұтынымы,
тауарлар шаруашылықінің технологиясымен анықталады. Ортақ сипаттармен қатар
бұл екі жағдайдың айырмашылық ерекшеліктері, яғни арнайы бейімдік формасы
ретінде көрініс берер қарама-қайшылығы бар. Натуралдық шаруашылықтың мұндай
сипатына тұйықтық, түрлі топтар, аймақтар арасындағы алмасудың, айырбастың
жоқтығы жатады.
Адамзат қоғамының дамуымен бірге натуралдық және ұжымдық шаруашылық
арасындағы айырмашылық та айқын көрініс бере бастады. Бұлар пайда бола
бастаған шаруашылық әдістерінін негіздерін байытты. Бұл процестер
қоғамдық шаруашылықтің бір түрі екіншісіне бағынып, оның дамуына әсер еткен
қоғам дамуының өне бойында жалғасып отырды. Құл иеленуші және
феодалдық шаруашылық әдістері ұжымдық еңбектің артықшылығын барынша
пайдаланды және оны реттеу әдістерін жақсы игерді. Бірақ натуралдық
шаруашылық ұжымдық шаруашылықті емес, тауарлы шаруашылықті
ығыстырып шығарды. Тауарлы және ұжымдық шаруашылықтің арасындағы ортақ жәйт
еңбек бөлінісі мен істелген шаруа нәтижесін қажетке айырбастау. Осы бір
сипаттар арқылы олардың арасындағы айырмашылық байқалады, өйткені
еңбек бөлінісі де айырбас секілді түрлі формаларға ие. Осы түрлі
формаларды өзіндік өндіргіш күштерге сәйкес шаруашылық жүргізудің түрлі
типтері қалыптаса бастады. Тауарлы және ұжымдық шаруашылықтің пайда
болу негізіне қызмет ететін еңбек бөлінісіндегі айырмашылық
шаруашылық құралдарына деген меншіктің түрлі формаларын
қалыптастырады. Мұнымен қоса, тауарлы шаруашылық құралдарына деген меншік
базасында болып, өзінің үрдісімен жаңа түр — мануфактуралық еңбек
бөлінісінің пайда болу негізін жасады. Соңғысы толымды
мөлшерде тауарлы қатынастардың заңдылықтарына сай болды, бірақ
онын дамуы қоғамдық шаруашылық жүргізу типі ретінде тауарлы шаруашылықтің
рөлін шектеуге алып келді. Мануфактуралық еңбек бөлінісі, жеке меншік
қатынастардың құлашын жайғызумен бір мезгілде жинақтау процесін де дамытты.
Қоғамдық шаруашылықте еңбек процесі негізінен өңдірістің жоғалып
кетердей болған типіне жаңа серпін берерлік сипатта дами алатын еді.
Ұжымдық шаруашылық ғайыптан қайта пайда болғандай көрінгенімен оның
болмысы оған құндық қатынастардың әсер етуінен мүлдем басқа түрге айналған
формада жүзеге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.