Этнодеформация және ұлттық эмоциялық көтеріңкі көңіл-күй

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

ЭТНОДЕФОРМАЦИЯ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ЭМОЦИЯЛЫҚ КӨТЕРІҢКІ КӨҢІЛ-КҮЙ

Этнодеформацияны тежеуші нәтиже сипаттамалары-ның бірі - сыншыл көзқарас. Жаңадан пайда болған сын-шыл көзқарасты туындататын юморлық сезім бүкіл халықтық сипат алмайьшша үлттық, ой-сана проблемасы көркем туындығатолыгынан із қалдырмайды. Ал, арлық сезімнің бүкіл халықтық деңгейге ие болуы ол ауыз-екі сөйлеу пародиясының мүмкіндігіне ғана байланысты емес. Соның қабатында ұлттық эмоция байлығы да қажет. Осылардың бірінсіз ұлттық ой-сана проблемасын бейнелейтін комедияның тууы да қиын.

Эмоциялық байлық-юморлық сезімге тамыздық. Эмоциялық байлықтың тұтандыруышы бүкіл халықтық содан туындайтын көтеріңкі көңіл күй. 60-шы жылдардағы интеллектуальды дүние танымға деген сыншыл кезкарас пен юморлық сөзімді халықтық деңгейге көтер-ген болашаққа деген сенім, эмоциялық байлық болатын. Осындай ерекшелік ауызекі тіл пародиясы негізінде Қ. Мүхамеджановтың "Бөлтірік бөрік астында", "Құдағи келіпті", "Қуырдақ дайын", "Өзіме де сол керек" песаларын жазуына септігін тигізді.

Репрессия, ұжымдастыру аталатын аласапыран кезеңдердегі бақытты болашаққа асыққан белсенділердің іс-әрекеті ғана емес, Кеңес Одағы тарағаннан кейін сол Одақты құрған, сол Одақта өмір сүрген барлық көп ұлтты халықтардың іс-әрекеті қайшылықты болып шықты. Демек, сол кездегі бір шаңырақтың астына біріккен елдердің қай-қайсысының да өзіне тән ұлттық ой-сана проблемасы орнады деген сөз. Әрине, сол Кеңес әдебиетін құраған елдердің ұлттық әдебиетінде ұлттық ой-сана проблемасын қозғаған немесе әдебиеттегі этнодеформациялық тежеуші нәтижені туындатқан Қ. Мұхамеджановтың комедияларынан езге туындыларды түстеп айту қиынның қиыны. Бәлкім, дүниеге келуін келгенмен зерттелуі, оқырманға түсіндірілуі жағынан таршылық көріп жүрген туындылар бар да шығар.

Интеллектуальды даму кезеңінде Қалтай Мұхамеджановтан басқа да біршама драматургтер пьеса жазды., Бірақ сол комедиялардың ешқайсысы да үлттық ой-сана проблемасын бейнелерлік дәрежеге көтерілген жоқ деу ләзім.

Ескермеуге болмайтын мәселелер де ба:т. с. интеллектуальды даму кезеңінің ұлттық эмоиияға әсері. Бұл кезеңінің халықтың көңілін біраз уақыт көтеріңкі күйге бөлегені тарихи шындық. Халықтың эмоциялық күйінін жоғары болуы ұлттық өнеріміздің поэзия, сурет кілді түрлерінің қайта түлеуіне септігін тигізді. Әсіресе, мұндай дәстүр музыка өнерімізге қатты із қалдырды.

Жалпы алғанда, интеллектуальды даму кезеңінің ұлттық болмысқа қатынасы төмендегі сипатта көрініс берді. Біріншісі халықтың эмоциялық күйінің ұлттық эмоция байлығымен ұштасуы. Екіншісі ұлттық юмордың өмір құбылыстарына белсенді әрекеті. Эмоциялық байлық көтеріңкі көңіл-күйдің саз өуеніне ықпалын күшейтсе, ұлттық юмордың белсенділік сипаты айналадағы күлкілі іс-әрекетті бейнелеу мүмкіндігін шектен тыс жоғарылатады. Елуінші жылдардың аяғы мен алпысыншы жылдардың бас кезіндегі халықтың эмоциялық күйінің әуендік, әуездік сипаты тек саз өнеріне ғана емес, сол кезде туған.

Кейбір комедиялық туындыларға да әсер етті. Мәселен, К. Шаңғытбаев, Қ. Байсейітовтің "Беу, қыздар-ай" мен Қ. Мұхамеджановтың "Бөлтірік бөрік астында" пьесасы ұлттық юмордың өмір құбылыстарына белсенді әрекетін бейнелейтін туындылар. Бірақ, екі комедиядағы юмордың табиғаты екі бөлек. "Беу қыздарайдағы" юмор ұлттық эмоцияның әуендік сипатына жақын. "Белтірік берік астында" комедиясындағы юмор характерлік бағытымен сипатталады.

Мұның сырын толық түсіну үшін мына жәйттерді білген жөн. Ұлттық эмоцияның әуендік сипаты халық бойындағы бұрыннан бар жақсы қасиеттерді түлетеді. Жақсы сезімдер аңғал, нанғыш, сенгіш адамдардың іс-әрекеті арқылы жарыққа шығады. Сондықтан да, әуеңдік сипатқа негізделген юмор жан-дүние сұлулығына, нанғыш, аңғал сезімдерді ашатын эмоция иелеріне табаи тірейді.

Ұлттық юмордың характерлік бағыты эмоциялык көтерінкі көңіл-күйдің уақытша табиғатынан туындайды. Бұл арада интеллектуальды даму кезеңінде ұлттық көтерінкі көңілдін ұлттық санаға тигізген ықпалын әрі ілгерішіл, әрі кереғар бағытта болатынын да айтып отырмыз. Ілгерішіл бағыты ұлттық юмордың әуендік сипатына жарқын бояулар қоса, кереғар бағыты ұлттық юмордың, характерлік жүйесінің алдын-ала сезгіш, болжағыш, шығын қасиетін тарих аренасына алып шықты. Ұлттық юмордың бұл қасиеті ауызекі тілдің ұлттық мінез-құлық өзгерістерін дәл жеткізетін қабілетімен тығыз сабақ-тасып жатыр. Ал, енді ұлттық юмордың әуендік сипатының "Беу, қыздар-ай" комедиясында өрнектелу ерекшеліктеріне тоқталайық. Көптеген зерттеушілер бұл туындыны водевильге, сатиралық комедияға жатқызып жүр.

Әуелім аңғарылатыны аталмыш комедиядағы әуендік сипат пен саз өнеріндегі өуендік сипаттын аралығында едәуір жақындық бар. Ұлттық эмоцияның әуендік сипатының басты ерекшелігі саз өнерін алуан түрлі бояулармен байытады. Бұл барынша міндетті нәрсе. Мұның өзі ұлттық көтеріңкі көңіл-күйдің шығармашылық қиялдың табиғатына тән қасиеттерге қатты әсер еткендігінің де керінісі. Ұлттық юмордың шығармашылық қиялға қанат бітіретін табиғатын тануинтел лектуальды даму кезеңіндегі иланғыш, нанғыш адамдардың шығармашылық қиялын ұлттық юмордың әуендік сипаты арқылы тексерудің мүмкін екендігіне көз жеткізеді. Бұның растығын "Беу қыздар-ай" комедиясындағы кейіпкер образдары айғақтайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.