АҚШ экономикасы
Кіріспе.
1. АҚШ.тың экономикасы, қаржы және бюджет терориялары
1.1. АҚШ.тың экономикасы мен қаржы жүйесі
1.2. АҚШ.тың қаржы реформалары мен оның кезеңдері
2. АҚШ.дағы қаржы мен салық жүйесі және салық салу механизмі
2.1.Федералды салықтар
2.2. Штаттардың салықтары
2.3. Жергілікті өзін.өзі басқару органдарының салықтары
3. АҚШ.тың салық жүйесін дамыту жолдары
3.1. АҚШ.тың қаржы жүйесін жетілдіру бағыттары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
1. АҚШ.тың экономикасы, қаржы және бюджет терориялары
1.1. АҚШ.тың экономикасы мен қаржы жүйесі
1.2. АҚШ.тың қаржы реформалары мен оның кезеңдері
2. АҚШ.дағы қаржы мен салық жүйесі және салық салу механизмі
2.1.Федералды салықтар
2.2. Штаттардың салықтары
2.3. Жергілікті өзін.өзі басқару органдарының салықтары
3. АҚШ.тың салық жүйесін дамыту жолдары
3.1. АҚШ.тың қаржы жүйесін жетілдіру бағыттары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
АҚШ экономикасы дамыған ұлы держава ретінде әлемге танымал мемлекет. Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) 1 адам басына шаққанда 36200 доллар құрайды.
АҚШ элем бойынша мұнай, табиги газ, тас көмір, т.б. өн-дірудеы бірінші орында. Автомобиль ендірісі, гарыш техникасы сияқты салалардан да элем бойынша алдыңгы қатарда. Өнеркэсіп өндірісінің мына салалары кеңінен дамыған: тігін тігу, теріден аяқ-киім, тамақ, темекі, орман жэне қағаз.
Ауыл шаруашылығы болса, жоғары деңгейде механикалан-дырылған, әлем бойынша жүгері, бидай, мақта, темекі жинаудан алдыңғы қатарда.
Экспорт бойынша мына мемлекеттермен экономикалық қа-рым-қатынаста: Канада (23%), Мексика (14%), Жапония (8%), ¥лыбритания (5%), Германия (4%), Франция жэне Нидерландия.
Импорт бойынша осы мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынастарды жалғастыруда Канада (19%), Мексика (11%), Жапо-ния (11%), Қытай (5%), Германия (5%), ¥лыбритания жэне Тайвань.
Жалпы АҚШ-тың макроэкономикасының көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ, соңғы статистикалық мәліметтерге сай: халық саны 279 млн-га жуық адам, халықтыц өсу динамикасы
0,9%, жалпы ішкі өнші - 9,963 трлн доллар, кедеишілік ішшде өмір сүріп жатқан халық - 12,7%, - құрайды, еңбекке жарамды халық саны - 140,9 млн адам жұмыссыздық деңгейі - 4%. Кіріс бөлігі шығыс бөлігінен басымдау дэрежеде, мысалы 2002 қаржы жылында 1,828 трлн доллар құраса, шығыс бөлігінде - 1,703 трлн доллар болды. Ал экспорт, импорт көрінісі: экспорт - 776 млрд доллар, импорт 1223 млрддоллар.
Салық жылы, немесе қаржы жылы 1 қазаннан басталады.
АҚШ-тың бюджет құрылымының негізгі принциптері мен бюджеттік процесс
АҚШ-тың бюджеттік құрылымының негізі Ата заңға (Кон-ституция) сэйкес овделсді. Ата заңға Конгреске бюджетті қалыптастыруға құқық беретін арнайы ереже қарастырылған.
Негізгі заңға сэйкес Конгресс салықтарды бекіту мен алу, экімшіліктің қаржы жағдайын қадағалауға, реттеуге кұкылы, сонымен қатар Конгрестің екі палатасы да бюджет саясатын даярлауға жауапты. Федералды бюджет кейпі ұзақ уақыт бойы қалыпсыз сииатта болып келді. XX ғасырдың басына дейін ең не-гізгі түсімдер көзі болып - кеден баждары мен акциздер саналды. Тек 1909 жылы ғана табыс салығы тұрақты түрде жүйеге енгізіл іп, бүгінгі таңда аталмыш салық федералды бюджеттің қү-рылымдық жүйесін қалыптастыруда аса маңызды орынға ие.
АҚШ элем бойынша мұнай, табиги газ, тас көмір, т.б. өн-дірудеы бірінші орында. Автомобиль ендірісі, гарыш техникасы сияқты салалардан да элем бойынша алдыңгы қатарда. Өнеркэсіп өндірісінің мына салалары кеңінен дамыған: тігін тігу, теріден аяқ-киім, тамақ, темекі, орман жэне қағаз.
Ауыл шаруашылығы болса, жоғары деңгейде механикалан-дырылған, әлем бойынша жүгері, бидай, мақта, темекі жинаудан алдыңғы қатарда.
Экспорт бойынша мына мемлекеттермен экономикалық қа-рым-қатынаста: Канада (23%), Мексика (14%), Жапония (8%), ¥лыбритания (5%), Германия (4%), Франция жэне Нидерландия.
Импорт бойынша осы мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынастарды жалғастыруда Канада (19%), Мексика (11%), Жапо-ния (11%), Қытай (5%), Германия (5%), ¥лыбритания жэне Тайвань.
Жалпы АҚШ-тың макроэкономикасының көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ, соңғы статистикалық мәліметтерге сай: халық саны 279 млн-га жуық адам, халықтыц өсу динамикасы
0,9%, жалпы ішкі өнші - 9,963 трлн доллар, кедеишілік ішшде өмір сүріп жатқан халық - 12,7%, - құрайды, еңбекке жарамды халық саны - 140,9 млн адам жұмыссыздық деңгейі - 4%. Кіріс бөлігі шығыс бөлігінен басымдау дэрежеде, мысалы 2002 қаржы жылында 1,828 трлн доллар құраса, шығыс бөлігінде - 1,703 трлн доллар болды. Ал экспорт, импорт көрінісі: экспорт - 776 млрд доллар, импорт 1223 млрддоллар.
Салық жылы, немесе қаржы жылы 1 қазаннан басталады.
АҚШ-тың бюджет құрылымының негізгі принциптері мен бюджеттік процесс
АҚШ-тың бюджеттік құрылымының негізі Ата заңға (Кон-ституция) сэйкес овделсді. Ата заңға Конгреске бюджетті қалыптастыруға құқық беретін арнайы ереже қарастырылған.
Негізгі заңға сэйкес Конгресс салықтарды бекіту мен алу, экімшіліктің қаржы жағдайын қадағалауға, реттеуге кұкылы, сонымен қатар Конгрестің екі палатасы да бюджет саясатын даярлауға жауапты. Федералды бюджет кейпі ұзақ уақыт бойы қалыпсыз сииатта болып келді. XX ғасырдың басына дейін ең не-гізгі түсімдер көзі болып - кеден баждары мен акциздер саналды. Тек 1909 жылы ғана табыс салығы тұрақты түрде жүйеге енгізіл іп, бүгінгі таңда аталмыш салық федералды бюджеттің қү-рылымдық жүйесін қалыптастыруда аса маңызды орынға ие.
1. Евстигнеев Е. Н. Основы налогообложения и налогового права: Учебное пособие. - М.: ИНФРА - М, 2000.
2. Налоги и налоговое право. Учебное пособие / Под ред. А. В. Брызгалина. - М.: Аналитика - Пресс, 1998.
3. Налоги и налогообложение. 2-е изд./ Под. ред. М.В. Романовского, О.В. Врублевской - СПб: Питер, 2003. - 544 с.
4. Налоги и налогообложение: Учебн. пособие для вузов/ И.Г. Русакова, В.В. Кашин, А.В. Толкушкин и др.; Под ред. И.Г. Русаковой, В.А. Кашина. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 2000. - 495 с.
5. Налоги: Учеб. Пособие/Под. ред. Д.Г. Черника. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: Финансы и статистика, 2004. - 544 с.: ил.
6. Черник Д. Г., Починок А.П., Морозов В. П. Основы налоговой системы: Учебное пособие для вузов / Под ред. Д. Г. Черника. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 1998.
7. Юткина Т. Ф. Налоги и налогообложение: Учебник. Изд. 2-е, перераб. и доп. - М.: ИНФРА-М, 2003.
8. Гардаш С.В. Федеральная налоговая система США: современные особенности. // США. Канада. Экономика. Политика. Культура. - 2005. - №8. - С. 18-36.
9. Журнал "Налоговый вестник" февраль 2006.1. Евстигнеев Е. Н. Основы налогообложения и налогового права: Учебное пособие. - М.: ИНФРА - М, 2000.
2. Налоги и налоговое право. Учебное пособие / Под ред. А. В. Брызгалина. - М.: Аналитика - Пресс, 1998.
3. Налоги и налогообложение. 2-е изд./ Под. ред. М.В. Романовского, О.В. Врублевской - СПб: Питер, 2003. - 544 с.
4. Налоги и налогообложение: Учебн. пособие для вузов/ И.Г. Русакова, В.В. Кашин, А.В. Толкушкин и др.; Под ред. И.Г. Русаковой, В.А. Кашина. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 2000. - 495 с.
5. Налоги: Учеб. Пособие/Под. ред. Д.Г. Черника. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: Финансы и статистика, 2004. - 544 с.: ил.
6. Черник Д. Г., Починок А.П., Морозов В. П. Основы налоговой системы: Учебное пособие для вузов / Под ред. Д. Г. Черника. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 1998.
7. Юткина Т. Ф. Налоги и налогообложение: Учебник. Изд. 2-е, перераб. и доп. - М.: ИНФРА-М, 2003.
8. Гардаш С.В. Федеральная налоговая система США: современные особенности. // США. Канада. Экономика. Политика. Культура. - 2005. - №8. - С. 18-36.
9. Журнал "Налоговый вестник" февраль 2006.
10. Налог на личные доходы: опыт развитых стран. // Мировая экономика и международные отношения. - 2006. - №7. - С. 16-22.
11. Т.В. Чечелевой – д.э.н., профессор – «Экономическая теория» - Москва, 2003г.
12. М. Н. Нәдіров, Д.Б. Қалыбекова – «Шет мемлекеттер қаржылары» - Алматы,
«Экономика», 2006ж
13. Стиглиц – «Экономика государственного сектора»
10. Налог на личные доходы: опыт развитых стран. // Мировая экономика и международные отношения. - 2006. - №7. - С. 16-22.
11. Т.В. Чечелевой – д.э.н., профессор – «Экономическая теория» - Москва, 2003г.
12. М. Н. Нәдіров, Д.Б. Қалыбекова – «Шет мемлекеттер қаржылары» - Алматы,
«Экономика», 2006ж
13. Стиглиц – «Экономика государственного сектора»
2. Налоги и налоговое право. Учебное пособие / Под ред. А. В. Брызгалина. - М.: Аналитика - Пресс, 1998.
3. Налоги и налогообложение. 2-е изд./ Под. ред. М.В. Романовского, О.В. Врублевской - СПб: Питер, 2003. - 544 с.
4. Налоги и налогообложение: Учебн. пособие для вузов/ И.Г. Русакова, В.В. Кашин, А.В. Толкушкин и др.; Под ред. И.Г. Русаковой, В.А. Кашина. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 2000. - 495 с.
5. Налоги: Учеб. Пособие/Под. ред. Д.Г. Черника. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: Финансы и статистика, 2004. - 544 с.: ил.
6. Черник Д. Г., Починок А.П., Морозов В. П. Основы налоговой системы: Учебное пособие для вузов / Под ред. Д. Г. Черника. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 1998.
7. Юткина Т. Ф. Налоги и налогообложение: Учебник. Изд. 2-е, перераб. и доп. - М.: ИНФРА-М, 2003.
8. Гардаш С.В. Федеральная налоговая система США: современные особенности. // США. Канада. Экономика. Политика. Культура. - 2005. - №8. - С. 18-36.
9. Журнал "Налоговый вестник" февраль 2006.1. Евстигнеев Е. Н. Основы налогообложения и налогового права: Учебное пособие. - М.: ИНФРА - М, 2000.
2. Налоги и налоговое право. Учебное пособие / Под ред. А. В. Брызгалина. - М.: Аналитика - Пресс, 1998.
3. Налоги и налогообложение. 2-е изд./ Под. ред. М.В. Романовского, О.В. Врублевской - СПб: Питер, 2003. - 544 с.
4. Налоги и налогообложение: Учебн. пособие для вузов/ И.Г. Русакова, В.В. Кашин, А.В. Толкушкин и др.; Под ред. И.Г. Русаковой, В.А. Кашина. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 2000. - 495 с.
5. Налоги: Учеб. Пособие/Под. ред. Д.Г. Черника. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: Финансы и статистика, 2004. - 544 с.: ил.
6. Черник Д. Г., Починок А.П., Морозов В. П. Основы налоговой системы: Учебное пособие для вузов / Под ред. Д. Г. Черника. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 1998.
7. Юткина Т. Ф. Налоги и налогообложение: Учебник. Изд. 2-е, перераб. и доп. - М.: ИНФРА-М, 2003.
8. Гардаш С.В. Федеральная налоговая система США: современные особенности. // США. Канада. Экономика. Политика. Культура. - 2005. - №8. - С. 18-36.
9. Журнал "Налоговый вестник" февраль 2006.
10. Налог на личные доходы: опыт развитых стран. // Мировая экономика и международные отношения. - 2006. - №7. - С. 16-22.
11. Т.В. Чечелевой – д.э.н., профессор – «Экономическая теория» - Москва, 2003г.
12. М. Н. Нәдіров, Д.Б. Қалыбекова – «Шет мемлекеттер қаржылары» - Алматы,
«Экономика», 2006ж
13. Стиглиц – «Экономика государственного сектора»
10. Налог на личные доходы: опыт развитых стран. // Мировая экономика и международные отношения. - 2006. - №7. - С. 16-22.
11. Т.В. Чечелевой – д.э.н., профессор – «Экономическая теория» - Москва, 2003г.
12. М. Н. Нәдіров, Д.Б. Қалыбекова – «Шет мемлекеттер қаржылары» - Алматы,
«Экономика», 2006ж
13. Стиглиц – «Экономика государственного сектора»
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1. АҚШ-тың экономикасы, қаржы және бюджет терориялары
1.1. АҚШ-тың экономикасы мен қаржы
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... . 6
1.2. АҚШ-тың қаржы реформалары мен оның
кезеңдері ... ... ... ... ... ... 11
2. АҚШ-дағы қаржы мен салық жүйесі және салық салу механизмі
2.1.Федералды
салықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .17
2.2. Штаттардың
салықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... 20
2.3. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
салықтары ... ... ... ... ... 21
3. АҚШ-тың салық жүйесін дамыту жолдары
3.1. АҚШ-тың қаржы жүйесін жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... 24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... . 29
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .31
Кіріспе
АҚШ экономикасы дамыған ұлы держава ретінде әлемге танымал мемлекет.
Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) 1 адам басына шаққанда 36200 доллар құрайды.
АҚШ элем бойынша мұнай, табиги газ, тас көмір, т.б. өн-дірудеы бірінші
орында. Автомобиль ендірісі, гарыш техникасы сияқты салалардан да элем
бойынша алдыңгы қатарда. Өнеркэсіп өндірісінің мына салалары кеңінен
дамыған: тігін тігу, теріден аяқ-киім, тамақ, темекі, орман жэне қағаз.
Ауыл шаруашылығы болса, жоғары деңгейде механикалан-дырылған, әлем
бойынша жүгері, бидай, мақта, темекі жинаудан алдыңғы қатарда.
Экспорт бойынша мына мемлекеттермен экономикалық қа-рым-қатынаста:
Канада (23%), Мексика (14%), Жапония (8%), ¥лыбритания (5%), Германия (4%),
Франция жэне Нидерландия.
Импорт бойынша осы мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынастарды
жалғастыруда Канада (19%), Мексика (11%), Жапо-ния (11%), Қытай (5%),
Германия (5%), ¥лыбритания жэне Тайвань.
Жалпы АҚШ-тың макроэкономикасының көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ,
соңғы статистикалық мәліметтерге сай: халық саны 279 млн-га жуық адам,
халықтыц өсу динамикасы
0,9%, жалпы ішкі өнші - 9,963 трлн доллар, кедеишілік ішшде өмір сүріп
жатқан халық - 12,7%, - құрайды, еңбекке жарамды халық саны - 140,9 млн
адам жұмыссыздық деңгейі - 4%. Кіріс бөлігі шығыс бөлігінен басымдау
дэрежеде, мысалы 2002 қаржы жылында 1,828 трлн доллар құраса, шығыс
бөлігінде - 1,703 трлн доллар болды. Ал экспорт, импорт көрінісі: экспорт -
776 млрд доллар, импорт 1223 млрддоллар.
Салық жылы, немесе қаржы жылы 1 қазаннан басталады.
АҚШ-тың бюджет құрылымының негізгі принциптері мен бюджеттік процесс
АҚШ-тың бюджеттік құрылымының негізі Ата заңға (Кон-ституция) сэйкес
овделсді. Ата заңға Конгреске бюджетті қалыптастыруға құқық беретін арнайы
ереже қарастырылған.
Негізгі заңға сэйкес Конгресс салықтарды бекіту мен алу, экімшіліктің
қаржы жағдайын қадағалауға, реттеуге кұкылы, сонымен қатар Конгрестің екі
палатасы да бюджет саясатын даярлауға жауапты. Федералды бюджет кейпі ұзақ
уақыт бойы қалыпсыз сииатта болып келді. XX ғасырдың басына дейін ең не-
гізгі түсімдер көзі болып - кеден баждары мен акциздер саналды. Тек 1909
жылы ғана табыс салығы тұрақты түрде жүйеге енгізіл іп, бүгінгі таңда
аталмыш салық федералды бюджеттің қү-рылымдық жүйесін қалыптастыруда аса
маңызды орынға ие.
Жалпы АҚШ-тың бюджет процесі тарихи үш негізгі кезеңнен өткен:
• 1921 жылға дейін;
• 1921 жылдан 1976 жылғадейін;
• және 1976 жылдан бері.
І. АҚШ-тың экономикасы, қаржы және бюджет терориялары
1.1. АҚШ-тың экономикасы мен қаржы жүйесі
АҚШ экономикасы дамыған ұлы держава ретінде әлемге танымал мемлекет.
Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) 1 адам басына шаққанда 36200 доллар кұрайды.
АҚШ әлем бойынша мұнай, табиғи газ, тас көмір, т.б, өндіруден 6ipiншi
орында. Автомобиль өндірісі, ғарыш техникасы сияқты салалардан да әлем
бойынша алдыңғы қатарда. Өнеркәсіп өндірiciнің мына салалары кеңінен
дамыған: тігін тiгy, теріден аяк-киім, тамақ, темекі, орман және қағаз.
Ауыл шаруашылығы болса, жоғары деңгейде механикаландырылған, әлем бойынша
жүгері, бидай, мақта, темекі жинаудан алдыңғы қатарда.
Экспорт бойынша мына мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынаста:
Канада (23%), Мексика (14%), Жапония (8%), Ұлыбритания (5%), Германия (4%),
Франция және Нидерландия.
Импорт бойынша осы мемлекеттермен экономикалык карым-қатынастарды
жалғастыруда Канада (19%), Мексика (11%), Жапония (11%), Қытай (5%),
Германия (5%), Ұлыбритания және Тайвань.
Жалпы АҚШ-тың макроэкономикасының көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ,
соңғы статистикалык мәліметтерге сай: халық саны 279 млн-ға жуык адам,
халықтың өсу динамикасы 0,9%, жалпы ішкi өнімі - 9,963 трлн доллар,
кедейшілік ішінде өмip сүріп жатқан халық - 12,7%, - құрайды, еңбекке
жарамды халық саны - 140,9 млн адам, жұмыссыздық деңгейі - 4%. Kipic бөлігі
шығыс бөлiгiнeн басымдау дәрежеде, мысалы 2002 каржы жылында 1,828 трлн
доллар кұраса, шығыс бөлігінде - 1,703 трлн доллар болды. Ал экспорт,
импорт көpiнici: экспорт - 776 млрд доллар, импорт 1223 млрд доллар. Салық
жылы, немесе қаржы жылы 1 қазаннан басталады.
АҚШ-тың бюджеттік кұрылымының негізі Ата заңға (Конституция) сәйкес
өнделеді. Ата заңға Конгреске бюджетті қалыптастыруға құқық беретін арнайы
ереже қарастырылған.
Heгiзгi заңға сәйкес Конгресс салықтарды бекіту мен алу әкімшіліктің
қаржы жағдайын қадағалауға, реттеуге құқылы, сонымен қатар Конгрестің екі
палатасы да бюджет саясатын даярлауға жауапты. Федералды бюджет кейпі ұзақ
уакыт бойы қалыпсыз сипатта болып келді. XX ғасырдың басына дейін ен
негiзгi түсімдер кезі болып — кеден баждары мен акциздер саналды. Тек 1909
жылы ғана табыс салығы тұрақты түрде жүйеге енгізіліп, бүгiнгi таңда
аталмыш салық федералды бюджеттің құрылымдық жүйесін қалыптастыруда аса
маңызды орынға ие.
Жалпы АҚШ-тың бюджет процеci тарихи үш негізгi кезеңнен өткен:
1. 1921 жылға дейін;
2. 1921 жылдан 1976 жылға дейін;
3. және 1976 жылдан бepi.
1921 жылға дейін АҚШ-тың барлық атқарушы билік органдары өздерінің жеке
бюджеттік сұрауларын тікелей конгреске жолдап отыратын. Осы уақытқа дейін
АҚШ-та біріңғай федералды бюджет болмаған. Тек 1921 жылы алғаш рет
қабылданған есеп беру және бюджет туралы американдық жиынтық заңға сәйкес
бюджет реформасының бағыты анықталып, конгресс бюджетті алғаш рет президент
қарауына ұсынды. Осылайша америка президенті атқарушы билік басында бола
тұра федералды бюджетті өңдеу мен (даярлау) оның орындалуына жауапты болып
бекітілді. Осы мақсатпен оған 1921 жылы бюджет бюросы (болашақта әкімшілік-
бюджеттік басқарма) қаржы министрлігіндегі жеке дара өз бетінше бөлім
ретінде қарауына өтті.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, әсіресе 60-жылдары федералды бюджет
ауқымы бірден жоғарылап кетті, үкіметтің, ұзақ мерзімді қаржылық
бағдарламалар тенденциясы арта түсті Бюджеттік каржыландырудың тиімді
бағытын қарастырудың жаңа деңгейі іздестіру қажеттілігі туындай бастады.
Нәтижесінде бюджет бюросының орнына 1970 жылы ӘББ (әкімшілік-бюджеттік
басқармасы) құрылды, бюджеттік процесті орталықтандыру арттырыла түсті,
келесі кезекте бюджет тұжырымдамасын президент, ӘББ-директоры, қаржы
министрлігінің қатынасуымен, экономикалық кеңес төрағаларымен және
федералды резерв жүйесінің баскару кеңесімен ақылдаса, кеңесе отырып
даярланатын болды.
1976 жылдың 1 қазанынан бастап бюджет үстінен бақылау туралы, 1974
жылы конгресс қабылдаған заң күшіне енді. Бұл заңға сәйкес АҚШ-тың
конгресінде орталық бюджеттің қаралу және бекітілу тәpтiбiнe бipшaмa
өзгepicтep енгізілді. Конгресс палаталары бюджет жобасын макұлдап қана
қоймай, оны қайта қарау, президенттің бюджеттік ұсыныстарына келіспеушілік
таныту, ұсынылып отырган кipicтep мен шығыстар денгейін езгертуге, жаңа
бағдарламалар енгізуге, салық жүйесін езгертіп, заң жобасын қосуға құқылы
болды. Осылайша бірнеше тарихи даму кезеңдерді өткізе отырып, бүгінде АҚШ-
тың бюджет құрылымы өзіне тән ерекшеліктеріне ие.
Конгресс салықтарды бекіту мен алу, әкімшіліктің қаржы жағдайын
қадағалауға, реттеуге құқылы. Koнгpecтiң қос палатасы да бюджет
саясатын даярлауға жауапты. Құрама штаттардың фeдepaтивтi құрылымы
бюджетті-салықтық процесстердің маңыздылығымен ерекшеленіп: үш бірдей
құрылымдардың мықты өзара әрекеттестігімен, яғни мемлекeттiк шығыстар,
мемлекеттік табыстар және бюджетаралық қатынастардан тұрады.
Мемлекеттік шығыстар жүйесі бюджет жобасын даярлау олардың атқарушы
органдарды толықтыруы, Конгресте бекітілу мен орындалуына бақылау жасау
сияқты мәселелерді қамтиды.
Әлеуметтік саясат саласында жаңа федералды бағдарламасы пайда болды.
Бұл бағдарламаға сәйкес федералдық, штаттық және жергілікті билік
органдарыньң функциялары белінді. АҚШ үкіметi eкi бірдей қайырымдылық
бағдарламасының орындалуына жауапты болып бекітілді, олар мынадай
бағдарлама: көп балалы отбасыларға жәрдем және тамаққа берілетін талон.
Федералдық үкімет болса, кедейлерге көрсетілетін медициналық. Жәрдем
үшін жауапты болды. Ал, қалған әлеуметік бағдарламалар жергілікті билік
органдарына табыс етіліп, бұларды төрт жыл бойы қосымша түрде қаржыландырып
отыратын федералды қор кұрьлды.
Рейган билігінің алғашқы мерзімі аяқталар шақта инфляция 4%, дейін
темендеді. Федералды резерв жүйесі ақша қаражаттарын ұстау саясатын
босатыңқырады. Пайыздық мөлшерлемелер әлдеқайда төмендеп, үйлер мен
автокөліктер сатып алуды қаржыландыру жеңілдене бастады. Жұмыссыздық
деңгейі 8% темендеді. Дегенмен салықтардың темендеуі экономикаға құйылатын
инвестиция келемін өсіреді деген болжам ақтала қоймады.
Сонымен катар мемлекеттік бюджеттің тапшылығы өсе түсіп, әскери
мақсаттағы шығындар мен елдің төлем балансының жоғарылауы нәтижесінде
тапшылық, 100 млрд доллар келеміне дейін жетті. Жалпы Рейган саясатының,
нeгiзгi мақсаттары - федералды үкімет саласында, әcipece әлеуметтік
мәселелер бойынша шараларды қысқарту, табыс салықтарын азайту, қарулы
күштер қуатын өcipy. Рейган өзінің бip сөзінде Біздің әкімшіліктің мақсаты
- Америкаға жаңа жетістіктер, ал азаматтарына жаңа мүмкіндіктер туғызуды
қамтамасыз ету. Бұл мақсаттарға жетудің тәсілі бipey ғaнa: жеке басқа
бостандық, нарықты бақылаудан босату, үкімет билігіне шектеу қою, - деп
айтты. Бюджет тапшылығы 1983, 1985, 1986 жылдары ойға сыймас дәрежелерге
көтеріле берді, егер 1980 жылы федералды бюджет тапшылығы 73,8 млрд доллар
кұраған болса, нәтижесінде Рейгономиканың АҚШ мемлекеттің бюджетіндегі
тапшылығы 152 млрд долларға дейін жетті; бұл ЖІӨ-ң 5% астамы болатын.
Осылай бола тура, жұмысшылар үшін жаңа 17 млн жұмыс орны пайда болды.
Қорыта келе Рейган және оның әкімшілігі экономикалық саясатты жүргізу
нәтижелері eкi жақты деуге болады, олар: оң және тepic нәтижелер.
Оң нәтижелері — инфляция шегерілді; экономика қарқынды өсті, жұмыссыздық
денгейі темендеді; жаңа жұмыс орындары пайда болды.
Tepic нәтижелері - федералды бюджет тапшылығы өсті, бюджет тапшылығы
салдарынан мемлекеттік қарыз өсті, ақша-несие саясатына кері әсер eтiп,
доллар бағамы жоғарылап кетті, АҚШ-н сыртқы балансы бұзылды, осылайша АҚШ
қарызы бар мемлекеттер қатарына қосылды.
Аталмыш бюджет тапшылығы мен мемлекеттік қарызға сараптама үшін мысал
ретінде әpбip 3-4 жыл аралығын кесте арқылы көрсетуге болады.
АҚШ-ғы бюджет тапшылығы мен мемлекеттік қарыз денгейі (1981-1990)
1-кесте
Р-сКерсеткіштер Жылдар
1981 1985 1990
1 Федералды мемлекеттік қарыз, млрд доллар 1004 1827 3210,9
2 Федералды бюджет тапшылығы, ЖІӨ-ге, % 2,5 5,1 3,9
3 Пайыз мелшері, % 14 7,5 7,5
4 ЖІӨ-ң өcyi, өткен жылға, % 2,5 3,7 1,3
5 Инфляция деңгейі, % 9,4 3,4 4,4
6 Жұмыссыздық деңгейі, % 7,6 7,2 5,5
80-ші жылдардын аяғына таяу АҚШ экономикасы бәсең ырғақпен қозғала
бастады. 1989-1992 жылдары ЖІӨ-ң орташа жылдық өciмi нeбәpi 1% құрады.
Билік басына Р. Рейганнан кейін келген Дж. Буш Рейган саясатының
қағидаларын қолдай отырып жалғастыра бастады.
90-шы жылдардың өзекті мәселесіне айналған бюджет тапшылығы жан-жақты
жаңа шешімдермен тоқыраудан шығудың жаңа жолдарын қажетсіне бастады.
Нәтижесінде 1992 жылы
Дж. Буш президент тағын демократ Б. Клинтонға ұсынды.
Мемлекеттік кipicтep жүйесі - мемлекеттегі әрекет етуші салықтар
жиынтығы емес, кipicтepдi жинауды толық және дер кезінде қаражаттардың
бюджетке түсуіне бақылау жасаудың механизмдері. Маңызды да кұрделі міндет-
бұл бюджетті салықтық федерализм құрылымын құру және оған қолдау керсету
болмақ, ceбeбi бюджетаралық қатынастар аясында экономикалық саяси,
этникалық т.б. факторлар мен мүдделердің қилы түрлері кездесіп отырады.
Осылайша, қaзipгi таңда АҚШ-та бюджет жолдауын және федералды бюджет
жобасын әкімшілік-бюджеттік басқарма (ЭББ) даярлайды.
ЭББ-нің міндеті федералды бюджет саясатымен нақты бюджетті салықтық
шараларды жедел түрде өңдеу, федералдық министрліктермен ведомстволардан
қаржы жағдайларына түзетулер енгізіп, тәжірибелі түрде басқару болып
табылады.
Конгресте шығыстарды бекіту пpoцeci айтарлықтай ic-әрекеттерімен
ерекшеленеді. Аталмыш процесс үш сатыдан өтетіндігімен ерекше. Алғашқы
саты: конгрессам, профильды комитетінде қаражат бөлінуге тісті бағдарлама
бекітілуі тиіс. Осыдан кейін қаржы бөлу бойынша комитет қаражаттарды бөлу
мәселесін талқылауға кіріседі. Осылайша, алдымен конгресс бағдарламаның
принциптілік түрде жүзеге асуына рұқсат береді, одан кейін бағдарламаның
құны, ұзақтығы қарастырылады, ақырында жалпы белінген қаражаттар туралы заң
негізінде нақты қаржы жылына белінген қаражаттар, яғни нақты ақшалар
белінеді.
Бағдарламаны бекітудің үш сатысы да ұсынылып отырған бағдарламалардың
үстінен үш рет бақылау жасап, тексеріп шығуға мүмкіндік береді.
АҚШ-та қаржыларды басқару Қаржы министрлігі мен ЭББ-на жүктелген.
Қаржы министрлігінің негізгі міндеттері: қаржы және
салық саясатын даярлау, қаржы заңдыльқтарының, орындалуы-
на бақылау жасау, үкіметтің қаржы агенті ретінде ic-шараларды
жүзеге асыру, тиын ақшаларды соғу, кұю (чеканка), ақша белглерін
эмиссиялау.
Министрлік белімшелерінін бipi - ішкі табыстар қызметі. Ол федералды
бюджетке түсетін салықтар мен түсімдерді қамтиды.
ІТҚ-ның бақылауын тиімдірек жүргізу мақсатында үш денгейлі мекемелер
құрылған - ұлттық, аймақтық, округтік.
Табыстарды жинау мәселесімен сонымен қатар кеден қызметі мен алкогольды
ішімдіктер, темекі өнімдері және қару-жарақ (атыс қарулары) бойынша бюро да
айналысады.
Кеден қызметі кеден кipicтepін жинау мен кеден ережелерінің орындалуын
қадағалайды. Жалпы АҚШ территориясы 9 кеден окpyгiнe бөлініп, 300-ге жуық
жедел кеден пункттерінен тұрады. Ал, алкогольды ішімдіктер, темекі өнімдері
мен атыс қарулары бойынша бюро осы заттардың өндірілуі мен сатылуына
байланысты заңдардың орындалуын қадағалайды, сондай-ақ бұлардан түсетін
кірістердің салыққа түсуіне бақылау жасайды. Министрлікте ішкі займдар және
мемлекеттік қарызды басқару мәселелерімен айналысатын қызмет органдары да
бар.
АҚШ-та мемлекеттік құнды қағаздардың көп түрлері бар, олардың көмегімен
уақытша бос ақшалар іске жұмылдырылады. Мысалы: жинақ облигациялар бөлімі
жинақ облигацияларын сату бойынша жетекшілікті жүзеге асырады, ал
мемлекеттік қарызды басқару бөлімі займдар бойынша пайыздар төлеу,
қарыздардың күрделі сомасын өтеумен айналысады.
Министрлік құрамына ақша айналысы мен бақылау қызметі де кіреді. Оған
ұлттық банктер қызметін бақылау жүктелген, ал олардың саны 4600-ге жуық.
Бұл қызмет жаңа ұлттық банктердің ашылуына, АҚШ банктерінің ұлттық түрге
ауысуына, филиалдар (бөлімшелер) ашуға рұқсат береді. Федералды бюджеттің
табыс бөлігін салықтар мен басқа да төлемдер құрайды.
Ал, шығыстар құрылымы бipнeшe бағыттар бойынша таралады: ұлттық қорғаныс,
халықаралық қатынастар, ғылым мен ғарыш, технология, энергетика, табиғи
ресурстар мен қоршаған орта, ауыл шаруашылығы, транспорт, білім беру,
кәсіби-техникалық даярлау, еңбекпен қамту, денсаулық сақтау, медисэр (65
жастан жоғары адамға медициналық қызмет көрсету), табыстарды қолдау,
әлеуметтік сақтандыру, ардагерлерге қызмет көрсету мен жәрдемақы, тәртіп
сақтау, жалпы басқару, мемлекеттік қарыз бойынша шығындар.
Батыс макроэкономикалық теорияда салықтық жүктеменің (ставка) қалыпты
нормасын анықтау үшін Лаффер нүктесі (точка Лаффера) кеңінен
қолданылады, - мұндай салықтық жүктеме салықтық түсімнің ең жоғары сатысы
болады.
Салық жүктемесі мен салықтық түсімнің жалпы көлемінің өзара
байланысының негізінде мемлекет қаржысына қисық Лаффер (кривая Лаффер)
– кестесі құрылады.
Америкалық экономист А. Лаффераның көзқарасы бойынша төмен салықтық
жүктеме бұрынғы салықтық түсіммен толық сәйкестікке ие болады. Салықтық
жүктеменің белгілі бір деңгейде нөлден ең жоғары деңгей (М) жетуі 100%
салықтық түсімнің келуімен дәлелденеді, сонан соң нөлге дейін төмендейді.
Кестеде салық жүктемесі ОМ ең жоғары (М) салық түсімін қамтамасыз
ететіндігі көрінеді.
Лаффер ұсыныс теориясын жақтай отырып, төмен салық жүктемесі салымның,
инвестицияның, жаңалықтар мен жаңа іс-шаралардың қабылдауының көбеюіне
әкеліп соғатындығын айтады. Бұның барлығы өндірістің жоғарлауына,
жұмыссыздықтың болмауына, түсімнің жоғарлауына және салықтық жүктеменің
заюын қалпына келтіруге әкеліп соғады. Тәжірбеде қандай деректік жүктемеден
бастап салықтық түсімнің төмендейтіндігін, инвестицияның, салықтық
жүктеменің пайыздық төмендеуін анықтау қиын.
Әр мемлекет үшін және оның экономикасының дамуының, салықтық
жүктемесінің қалпы үшін бұл жағдайды есепке алу керектігі анық.
1.2. АҚШ-тың қаржы реформалары мен оның кезеңдері
1921 жылға дейін АҚШ-тың барлық атқарушы билік орган-дары өздерінің
жеке бюджеттік сұрауларын тікелей конгреске жолдап отыратын. Осы уақытқа
дейін АҚШ-та бірыңғай феде-ралды бюджет болмагаы. Тек 1921 жылы алгаш рет
кабылданған есеп беру және бюджет туралы американдық жиынтық заңға сэйкес
бюджет реформасының бағыты анықталып, конгресс бюджетті алгаш рет президент
қарауына ұсынды. Осылайша америка президенті атқарушы билік басында бола
ту.ра феде-ралды бюджетті өңдеу мен (даярлау) оның орындалуына жау-апты
болып бекітілді. Осы мақсатпен оған 1921 жылы бюджет бюросы (болашақта
экімшілік-бюджеттік баскарма) қаржы министрлігіндегі жеке дара оз бетінше
бөлім рстінде қарауына өтті.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, эсіресе 60-жылдары фе-дералды
бюджет ауқымы бірден жоғарылап кетті, үкіметтің ұзақ мерзімді каржылық
бағдарламалар тенденциясы арта түсті. Бюд-жеттік қаржыландырудың тиімді
бағытын қарастырудың жаңа деңгейін іздестіру қажеттілігі туыидай бастады.
Нотижесінде бюджет бюросының орнына 1970 жылы ӘББ (әкімшілік-бюджет-тік
басқармасы) қү_рылды, бюджеттік процесті орталықтандыру арттырыла түсті,
келесі кезекте бюджет тұжырымдамасын пре-зидент, ӘББ-директоры, қаржы
министрлігінің қатынасуымен, экономикалық кеңес төрағаларымен және
федералды резерв жүйесінің басқару кеңесімен ақылдаса, кеңесе отырып
даярлана-тын болды.
1976 жылдың 1 қазанынан бастап бюджет үстінен бақылау туралы, 1974
жылы конгресс қабылдаған заң күшіне енді. Бұл заңга сэйкес АҚШ-тың
конгресінде орталық бюджеттің каралу және бекітілу тәртібіне біршама
өзгерістер енгізілді. Конгресс палаталары бюджет жобасын мақүлдап қана
қоймай, оны қайта қарау, президенттің бюджеттік үсыныстарына келіспеушілік
таныту, ұсынылып отырган кірістер мен шыгыстар деңгейін өзгертуге, жаңа
бағдарламалар енгізуге, салық жүйесін өзгертіп, заң жобасын косуға құқылы
болды. Осылайша бірнеше тари-хи даму кезецдерді өткізе отырып, бүгінде АҚШ-
тың бюджет құрылымы өзіне тэн ерекшеліктеріне ие.
Конгресс салықтарды бекіту мен алу, әкімшіліктің қаржы жагдайын
қадағалауға, реттеуге құқылы. Конгрестің қос палатасы да бюджет
саясатын даярлауга жауапты. Қурама штаттардың федеративті құрылымы
бюджетті-салықтық процесстердің маңыздылығымен ерекшеленіп: үш бірдей
құрылымдардың мыкты өзара әрекеттестігімен, яғни мемле-кеттік шығыстар,
мемлекеттік табыстар және бюджетаралық қатынастардан тұрады.
Мемлекеттік шыгыстар жүйесі бюджет жобасын даярлау, олардың атқарушы
органдарды толықтыруы, Конгресте бекітілуі мен орындалуына бақылау жасау
сияқты мәселелерді қамтиды. Жалпы Р. Рейган ұсынған америка экономикасын
сауықтыру бағдарламасы төмендегідей бағыттардан тү-рады:
• корпорациялық жэне жеке табыс салықтарын төмендету;
• әлеуметтік бағдарламаларды қысқарту арқылы үкімет шығындарын
азайту;
• кәсіпкерлік саланы қайта реттеу;
• инфляцияны болдырмауға бағытталған қатаң ақша-несие саясатын
жүргізу.
Рейган саясатының алғашқы қадамы - салықтарды тө-мендетумен байланысты.
Конгресс табыс салықтарын 25% тө-мендету жэне әлеуметтік қызмет көрсетулер
бойынша федералды шығыстарды азайту туралы заң қабылдады.
Әлеуметтіксаясатсаласындажаңафедер алдыбағдарламасы пайда болды. Бүл
бағдарламаға сәйкес федералдык, штаттык жэне жергілікті билік органдарының
функциялары бөлінді. АҚШ үкіметі екі бірдей кайырымдылық багдарламасының
орындалуы-на жауапты болып бекітілді, олар мынадай бағдарлама; көп бала-лы
отбасьіларға жэрдем және тамаққа берілетін талон.
Федералдық үкімет болса, кедейлерге көрсетілетін медици-налық жэрдем
үшін жауапты болды. Ал, қалған әлеуметтік баг-дарламалар жергілікті билік
органдарына табыс етіліп, бүларды терт жыл бойы қосымша түрде қаржыландырып
отыратын феде-ралды қор кү.рылды.
Рейган билігінің алғашқы мерзімі аяқталар шақта инф-ляция 4%, дейін
төмендеді. Федералды резерв жүйесі ақша қаражаттарын ұстау саясатын
босатыңқырады. Пайыздық мөлшерлемелер элдеқайда төмендеп, үйлер мен
автокөліктер сатып алуды қаржыландыру жеңілдене бастады. Жұмыссыздык
деңгейі 8% төмендеді. Дегенмен салықтардың төмендеуі эко-номикаға құйылатын
инвестиция көлемін өсірді деген болжам ақтала қоймады.
Сонымен қатар мемлекеттік бюджеттің тапшылығы өсе түсіп, әскери
мақсаттағы шығындар мен елдің төлем балансынын жоғарылауы нэтижесінде
тапшылық 100 млрд доллар көлеміне дейін жетті. Жалпы Рейган саясатының
негізгі мақсаттары - фсде-ралды үкімет саласында, эсіресе әлеуметтік
мэселелер бойынша шараларды қысқарту, табыс салықтарын азайту, қарулы
күштер қуатын өсіру. Рейган өзініц бір сөзінде Біздің экімшіліктін мақсаты
- Америкаға жаңа жетістіктер, ал азаматтарына жаңа мүмкіндіктер туғызуды
қамтамасыз ету. Бұл мақсаттарға жетудің тәсілі біреу ғана: жеке басқа
бостандық, нарықты бақылаудан босату, үкімет билігіне шектеу қою, - деп
айтты. Бюджет тапшылығы 1983, 1985, 1986 жылдары ойға сыймас дәрежелерге
көтеріле берді, егер 1980 жылы федералды бюджет тапшылығы 73,8 млрд доллар
құраган болса, нэтижесінде Рейгономиканың АҚШ мемлекеттің бюджетіндегі
тапшылыгы 152 млрд долларға дейін жетті; бүл ЖІӨ-ң 5% астамы болатын.
Осылай бола түра, жұмысшылар үшін жаңа 17 млн жұмыс орны пайда болды.
Қорыта келе Рейган және оның экімшілігі экономикалық сая-сатты жүргізу
нәтижелері екі жақты деуге болады, олар: оң жэне теріс нэтижелер.
Оң нәтижелері - инфляция шегерілді; экономика қарқынды өсті,
жұмыссыздық деңгейі төмендеді; жаңа жұмыс орындары пайда болды.
Теріс нәтижелері - федералды бюджет тапшылыгы өсті, бюд-жет тапшылығы
салдарынан мемлекеттік қарыз өсті, ақша-несие саясатына кері эсер етіп,
доллар бағамы жогарылап кетті, АҚШ-ң сыртқы балансы бүлылды, осылайша АҚШ
қарызы бар мемлекет-тер қатарына қосылды.
Аталмыш бюджет тапшылығы мен мемлекеттік қарызга сараптама үшін мысал
ретінде эрбір 3-4 жыл аралығын кесте арқылы көрсетуге болады.
80-ші жылдардың аяғына таяу АҚШ экономикасы бэсең ырғақпен қозғала
бастады. 1989-1992 жылдары ЖІӨ-ң орташа жылдық осімі небәрі 1% құрады.
Билік басына Р. Рейганнан кейін келген Дж. Буш Рейган саясатының
қағидаларын қолдай отырып жалғастыра бастады.
90-шы жылдардың езекті мэселесіне айналған бюджет тапшылыгы жан-жақты
жаңа шешімдермен тоқыраудан шығудың жаңа жолдарын қажетсіне бастады.
Нэтижесінде 1992 жылы
Дж. Буш президенттагын демократ Б. Клинтонға ұсынды.
Мемлекеттік кірістер жүйесі - мемлекеттегі эрекет етуші салықтар
жиынтығы емес, кірістерді жинауды толық жэне дер кезінде қаражаттардың
бюджетке түсуіне бақылау жасаудың ме-ханизмдері. Маңызды да күрделі міндет-
бүл бюджетті салықтық федерализм құрылымын кұру жэне оған қолдау көрсету
болмақ, себебі бюджетаралық қатынастар аясында экономикалық саяси,
этникалық т.б. факторлар мен мүдделердің қилы түрлері кездесіп отырады.
Осылайша, қазіргі таңда АҚШ-та бюджет жолдауын жэне фе-дералды бюджет
жобасын әкімшілік-бюджеттік басқарма (ӘББ) даярлайды.
ӘББ-нің міндеті федералды бюджет саясатымеи нақты бюд-жетті салықтық
шараларды жедел түрде өңдеу, федералдық ми-нистрліктермен ведомстволардан
каржы жағдайларына түзетулер Рейганомиканыц мәні мен реформа нәтижелері.
АҚШ-ғы соңғы күрделі бюджет тапшылығы 80-шi 90-шы жылдармен
байланыстырылады. 1991 жылы АҚШ-тың таза қарызы 700 млр доллар құрады-
(ЖІӨ 10%)
АҚШ-тың 70-ші жылдардағы экономикалық қиындықтары жүргізіліп
отырған саясаттың, яғни нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеу
жүйесінің қолайсыздығын байқатып, экономиканы реттеудің консервативтік
нұсқасын қолдануға көшу қажеттілігі туындай бастады. Бұл үлгіні тәжірибе
жүзінде билік басына сол жылдары келген Р. Рейган (1981-1988 жж.) жүргізді
Бұл бағдарлама АҚШ-экономикасының тарихында Рейгономика деген атпен
қалды.
1981 жылдың 18 ақпанында Р. Рейган Америка үшін жаңа өмip атты
экономикалық бағдарламасын конгрестің қарауына ұсынды. Аталмыш
бағдарламаның авторы әкімшілік-бюджеттік басқарма (ЭББ) директоры — Д.
Стокмен болатын. Бағдарламаның айтарлықтай бөлігі федералды бюджет жобасына
түзетулер енгізу болып саналды. 1984 қаржы жылында-ақ федералды бюджеттi
теңестіру көзделді. Бюджетті теңестіру ЖІӨ 19,3% деңгейінде қарастырылды.
Стокмен әлеуметтік қажеттілікке деген федералды шығындар көлемін азайту
арқылы теңестіру жолын ұсынды.
Б. Клинто әкімшілігінің жүргізген реформасы. Билл Клинтон (Уильям)
Джефферсон 1946 жылы 19 қарашада АҚШ-тың Арканзас штатында туылган. АҚШ-тың
мемлекеттік қайpaткepi, елдің 41 президенті Вашингтон, Оксфорд
университеттерінің, заң мектебін тамамдаған. Жас кезінен саясатпен
айналысқан, 1976 жылы Арканзас штатының губернаторы қызметін атқарған.
Губернатор қызметінде жүргенде реформа жасап, өндіріске салық жеңілдігін
енгізді. Осындай ic-шаралар арқылы 1987 жылы АҚШ губернаторы ұлттық
қауымдастығының төрағасы болып, жалпы американдық көлемдегі саясаткерге
айна л ды.
1991 жылы ол Демократиялық партия атынан АҚШ пре-
зиденттігіне өз кандидатурасын ұсынды, сөйтіп, 1992 жылдың
қарашасында өткен сайлауда өз қарсыласы Дж. Бушты айқын
басымдылықпен жеңіп шықты.
Клинтон экономикалық стратегиясының басты ұстанымы
- федералдық тапшылықты қысқарту болды.
1993 жылдың тамызында күшіне енген I-шi бюджеттік бағдарлама айтарлықтай
ауқымды болып, федералды бюджет тапшылығын 1993-1998 жылдар аралығында,
яғни 5 жыл iшiн-де 616 млрд долларға қомақты түрде қысқарту көзделген
болатын. Клинтонның бюджеттік саясаты келесі нeгiзгi құрамдардан тұрады:
жеке табыс салығы, корпорация табысына салынатын салықтар, әcipece
мөлшерлемелердің жоғары аймақтары.
Бұл Клинтонның өзінің айтуынша табысы жоғары салық төлеушілердің небәрі
1,2% үшін ғана нақты түрде салықтар жоғарылады, ecебi, табысы мол адамдар,
салықты да көп төлеуге тиіс болды.
Салықтардың жоғарылауын темендегі кесте арқылы байқауға болад ы.
АҚШ-ғы жеке табыс салығынын шкаласы 2-кесте
Жылдық салық Буш әкімшілігі 1993 жылғы
Салынатын табыс, кезіндегi салық Клинтон реформасынан
мың доллармен мөлшерлемесі кейінгі
салық мөлшерлемелері
36,9 дейін 15 15
36,9-89,2 28 28
89,2-140,0 31 31
140,0-250,0 31 36
250,0-ден жоғары 31 39,6
Осылайша Клинтон және оның кеңесшілері салық саясатына айтарлықтай
өзгерістер енгізді, әcipece жеке табыс салығының мөлшерлемесін жоғарылату
өз нәтижесін берді: салықтық түсімдер жоғарылай түсіп, 1996 жылы табыс
салығы бойынша түсімдер ЖІӨ-ге 8,6% құрады.
Сонымен қатар салықтық жеңілдіктер бойынша да мәселелер назарға ілініп,
жағдайы төмен отбасыларға баса назар аударылды. Мысалы: бip балалы отбасына
бекітілген салық жеңілдігінің мөлшері өcтi, егер бұрын 18,5% болса, келесі
жерде 30,6% дейін өcтi, ал екі балаларға бұрынғы 19,5% жеңілдік орнына 40%
дейін көтерді.
Клинтон американың аралас экономикасының әлеуметтік инфрақұ-рылымын
сақтап қалуды ғана көздеп қоймай, сонымен қатар қоғамдық денсаулық сақтауды
да қолға ала бастады.
Бюджеттік жаңа саясат тапшылыққа қарсы градуализм деген атқа ие болды,
онды нәтижелер көрініс танытты. 1995 жылы федералды бюджет тапшылығын
қыскарту тұрақтала бастады.
1996 жылы ол ЖІӨ 1,4% құрады.
Клинтон әкімшілігінің жұмыстары экономиканың көтерілу сатыларымен
байланыстырыла бастап 1993-1995 жж. АҚШ-тағы экономикалық өрлеу ырғағы
шамамен жылына 4% құрады. Өнеркәсіп өндipiciнiң көлемі 5% көтерілді, ceбeбi
iшкi сұраныс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1. АҚШ-тың экономикасы, қаржы және бюджет терориялары
1.1. АҚШ-тың экономикасы мен қаржы
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... . 6
1.2. АҚШ-тың қаржы реформалары мен оның
кезеңдері ... ... ... ... ... ... 11
2. АҚШ-дағы қаржы мен салық жүйесі және салық салу механизмі
2.1.Федералды
салықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .17
2.2. Штаттардың
салықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... 20
2.3. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
салықтары ... ... ... ... ... 21
3. АҚШ-тың салық жүйесін дамыту жолдары
3.1. АҚШ-тың қаржы жүйесін жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... 24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... . 29
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .31
Кіріспе
АҚШ экономикасы дамыған ұлы держава ретінде әлемге танымал мемлекет.
Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) 1 адам басына шаққанда 36200 доллар құрайды.
АҚШ элем бойынша мұнай, табиги газ, тас көмір, т.б. өн-дірудеы бірінші
орында. Автомобиль ендірісі, гарыш техникасы сияқты салалардан да элем
бойынша алдыңгы қатарда. Өнеркэсіп өндірісінің мына салалары кеңінен
дамыған: тігін тігу, теріден аяқ-киім, тамақ, темекі, орман жэне қағаз.
Ауыл шаруашылығы болса, жоғары деңгейде механикалан-дырылған, әлем
бойынша жүгері, бидай, мақта, темекі жинаудан алдыңғы қатарда.
Экспорт бойынша мына мемлекеттермен экономикалық қа-рым-қатынаста:
Канада (23%), Мексика (14%), Жапония (8%), ¥лыбритания (5%), Германия (4%),
Франция жэне Нидерландия.
Импорт бойынша осы мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынастарды
жалғастыруда Канада (19%), Мексика (11%), Жапо-ния (11%), Қытай (5%),
Германия (5%), ¥лыбритания жэне Тайвань.
Жалпы АҚШ-тың макроэкономикасының көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ,
соңғы статистикалық мәліметтерге сай: халық саны 279 млн-га жуық адам,
халықтыц өсу динамикасы
0,9%, жалпы ішкі өнші - 9,963 трлн доллар, кедеишілік ішшде өмір сүріп
жатқан халық - 12,7%, - құрайды, еңбекке жарамды халық саны - 140,9 млн
адам жұмыссыздық деңгейі - 4%. Кіріс бөлігі шығыс бөлігінен басымдау
дэрежеде, мысалы 2002 қаржы жылында 1,828 трлн доллар құраса, шығыс
бөлігінде - 1,703 трлн доллар болды. Ал экспорт, импорт көрінісі: экспорт -
776 млрд доллар, импорт 1223 млрддоллар.
Салық жылы, немесе қаржы жылы 1 қазаннан басталады.
АҚШ-тың бюджет құрылымының негізгі принциптері мен бюджеттік процесс
АҚШ-тың бюджеттік құрылымының негізі Ата заңға (Кон-ституция) сэйкес
овделсді. Ата заңға Конгреске бюджетті қалыптастыруға құқық беретін арнайы
ереже қарастырылған.
Негізгі заңға сэйкес Конгресс салықтарды бекіту мен алу, экімшіліктің
қаржы жағдайын қадағалауға, реттеуге кұкылы, сонымен қатар Конгрестің екі
палатасы да бюджет саясатын даярлауға жауапты. Федералды бюджет кейпі ұзақ
уақыт бойы қалыпсыз сииатта болып келді. XX ғасырдың басына дейін ең не-
гізгі түсімдер көзі болып - кеден баждары мен акциздер саналды. Тек 1909
жылы ғана табыс салығы тұрақты түрде жүйеге енгізіл іп, бүгінгі таңда
аталмыш салық федералды бюджеттің қү-рылымдық жүйесін қалыптастыруда аса
маңызды орынға ие.
Жалпы АҚШ-тың бюджет процесі тарихи үш негізгі кезеңнен өткен:
• 1921 жылға дейін;
• 1921 жылдан 1976 жылғадейін;
• және 1976 жылдан бері.
І. АҚШ-тың экономикасы, қаржы және бюджет терориялары
1.1. АҚШ-тың экономикасы мен қаржы жүйесі
АҚШ экономикасы дамыған ұлы держава ретінде әлемге танымал мемлекет.
Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) 1 адам басына шаққанда 36200 доллар кұрайды.
АҚШ әлем бойынша мұнай, табиғи газ, тас көмір, т.б, өндіруден 6ipiншi
орында. Автомобиль өндірісі, ғарыш техникасы сияқты салалардан да әлем
бойынша алдыңғы қатарда. Өнеркәсіп өндірiciнің мына салалары кеңінен
дамыған: тігін тiгy, теріден аяк-киім, тамақ, темекі, орман және қағаз.
Ауыл шаруашылығы болса, жоғары деңгейде механикаландырылған, әлем бойынша
жүгері, бидай, мақта, темекі жинаудан алдыңғы қатарда.
Экспорт бойынша мына мемлекеттермен экономикалық қарым-қатынаста:
Канада (23%), Мексика (14%), Жапония (8%), Ұлыбритания (5%), Германия (4%),
Франция және Нидерландия.
Импорт бойынша осы мемлекеттермен экономикалык карым-қатынастарды
жалғастыруда Канада (19%), Мексика (11%), Жапония (11%), Қытай (5%),
Германия (5%), Ұлыбритания және Тайвань.
Жалпы АҚШ-тың макроэкономикасының көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ,
соңғы статистикалык мәліметтерге сай: халық саны 279 млн-ға жуык адам,
халықтың өсу динамикасы 0,9%, жалпы ішкi өнімі - 9,963 трлн доллар,
кедейшілік ішінде өмip сүріп жатқан халық - 12,7%, - құрайды, еңбекке
жарамды халық саны - 140,9 млн адам, жұмыссыздық деңгейі - 4%. Kipic бөлігі
шығыс бөлiгiнeн басымдау дәрежеде, мысалы 2002 каржы жылында 1,828 трлн
доллар кұраса, шығыс бөлігінде - 1,703 трлн доллар болды. Ал экспорт,
импорт көpiнici: экспорт - 776 млрд доллар, импорт 1223 млрд доллар. Салық
жылы, немесе қаржы жылы 1 қазаннан басталады.
АҚШ-тың бюджеттік кұрылымының негізі Ата заңға (Конституция) сәйкес
өнделеді. Ата заңға Конгреске бюджетті қалыптастыруға құқық беретін арнайы
ереже қарастырылған.
Heгiзгi заңға сәйкес Конгресс салықтарды бекіту мен алу әкімшіліктің
қаржы жағдайын қадағалауға, реттеуге құқылы, сонымен қатар Конгрестің екі
палатасы да бюджет саясатын даярлауға жауапты. Федералды бюджет кейпі ұзақ
уакыт бойы қалыпсыз сипатта болып келді. XX ғасырдың басына дейін ен
негiзгi түсімдер кезі болып — кеден баждары мен акциздер саналды. Тек 1909
жылы ғана табыс салығы тұрақты түрде жүйеге енгізіліп, бүгiнгi таңда
аталмыш салық федералды бюджеттің құрылымдық жүйесін қалыптастыруда аса
маңызды орынға ие.
Жалпы АҚШ-тың бюджет процеci тарихи үш негізгi кезеңнен өткен:
1. 1921 жылға дейін;
2. 1921 жылдан 1976 жылға дейін;
3. және 1976 жылдан бepi.
1921 жылға дейін АҚШ-тың барлық атқарушы билік органдары өздерінің жеке
бюджеттік сұрауларын тікелей конгреске жолдап отыратын. Осы уақытқа дейін
АҚШ-та біріңғай федералды бюджет болмаған. Тек 1921 жылы алғаш рет
қабылданған есеп беру және бюджет туралы американдық жиынтық заңға сәйкес
бюджет реформасының бағыты анықталып, конгресс бюджетті алғаш рет президент
қарауына ұсынды. Осылайша америка президенті атқарушы билік басында бола
тұра федералды бюджетті өңдеу мен (даярлау) оның орындалуына жауапты болып
бекітілді. Осы мақсатпен оған 1921 жылы бюджет бюросы (болашақта әкімшілік-
бюджеттік басқарма) қаржы министрлігіндегі жеке дара өз бетінше бөлім
ретінде қарауына өтті.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, әсіресе 60-жылдары федералды бюджет
ауқымы бірден жоғарылап кетті, үкіметтің, ұзақ мерзімді қаржылық
бағдарламалар тенденциясы арта түсті Бюджеттік каржыландырудың тиімді
бағытын қарастырудың жаңа деңгейі іздестіру қажеттілігі туындай бастады.
Нәтижесінде бюджет бюросының орнына 1970 жылы ӘББ (әкімшілік-бюджеттік
басқармасы) құрылды, бюджеттік процесті орталықтандыру арттырыла түсті,
келесі кезекте бюджет тұжырымдамасын президент, ӘББ-директоры, қаржы
министрлігінің қатынасуымен, экономикалық кеңес төрағаларымен және
федералды резерв жүйесінің баскару кеңесімен ақылдаса, кеңесе отырып
даярланатын болды.
1976 жылдың 1 қазанынан бастап бюджет үстінен бақылау туралы, 1974
жылы конгресс қабылдаған заң күшіне енді. Бұл заңға сәйкес АҚШ-тың
конгресінде орталық бюджеттің қаралу және бекітілу тәpтiбiнe бipшaмa
өзгepicтep енгізілді. Конгресс палаталары бюджет жобасын макұлдап қана
қоймай, оны қайта қарау, президенттің бюджеттік ұсыныстарына келіспеушілік
таныту, ұсынылып отырган кipicтep мен шығыстар денгейін езгертуге, жаңа
бағдарламалар енгізуге, салық жүйесін езгертіп, заң жобасын қосуға құқылы
болды. Осылайша бірнеше тарихи даму кезеңдерді өткізе отырып, бүгінде АҚШ-
тың бюджет құрылымы өзіне тән ерекшеліктеріне ие.
Конгресс салықтарды бекіту мен алу, әкімшіліктің қаржы жағдайын
қадағалауға, реттеуге құқылы. Koнгpecтiң қос палатасы да бюджет
саясатын даярлауға жауапты. Құрама штаттардың фeдepaтивтi құрылымы
бюджетті-салықтық процесстердің маңыздылығымен ерекшеленіп: үш бірдей
құрылымдардың мықты өзара әрекеттестігімен, яғни мемлекeттiк шығыстар,
мемлекеттік табыстар және бюджетаралық қатынастардан тұрады.
Мемлекеттік шығыстар жүйесі бюджет жобасын даярлау олардың атқарушы
органдарды толықтыруы, Конгресте бекітілу мен орындалуына бақылау жасау
сияқты мәселелерді қамтиды.
Әлеуметтік саясат саласында жаңа федералды бағдарламасы пайда болды.
Бұл бағдарламаға сәйкес федералдық, штаттық және жергілікті билік
органдарыньң функциялары белінді. АҚШ үкіметi eкi бірдей қайырымдылық
бағдарламасының орындалуына жауапты болып бекітілді, олар мынадай
бағдарлама: көп балалы отбасыларға жәрдем және тамаққа берілетін талон.
Федералдық үкімет болса, кедейлерге көрсетілетін медициналық. Жәрдем
үшін жауапты болды. Ал, қалған әлеуметік бағдарламалар жергілікті билік
органдарына табыс етіліп, бұларды төрт жыл бойы қосымша түрде қаржыландырып
отыратын федералды қор кұрьлды.
Рейган билігінің алғашқы мерзімі аяқталар шақта инфляция 4%, дейін
темендеді. Федералды резерв жүйесі ақша қаражаттарын ұстау саясатын
босатыңқырады. Пайыздық мөлшерлемелер әлдеқайда төмендеп, үйлер мен
автокөліктер сатып алуды қаржыландыру жеңілдене бастады. Жұмыссыздық
деңгейі 8% темендеді. Дегенмен салықтардың темендеуі экономикаға құйылатын
инвестиция келемін өсіреді деген болжам ақтала қоймады.
Сонымен катар мемлекеттік бюджеттің тапшылығы өсе түсіп, әскери
мақсаттағы шығындар мен елдің төлем балансының жоғарылауы нәтижесінде
тапшылық, 100 млрд доллар келеміне дейін жетті. Жалпы Рейган саясатының,
нeгiзгi мақсаттары - федералды үкімет саласында, әcipece әлеуметтік
мәселелер бойынша шараларды қысқарту, табыс салықтарын азайту, қарулы
күштер қуатын өcipy. Рейган өзінің бip сөзінде Біздің әкімшіліктің мақсаты
- Америкаға жаңа жетістіктер, ал азаматтарына жаңа мүмкіндіктер туғызуды
қамтамасыз ету. Бұл мақсаттарға жетудің тәсілі бipey ғaнa: жеке басқа
бостандық, нарықты бақылаудан босату, үкімет билігіне шектеу қою, - деп
айтты. Бюджет тапшылығы 1983, 1985, 1986 жылдары ойға сыймас дәрежелерге
көтеріле берді, егер 1980 жылы федералды бюджет тапшылығы 73,8 млрд доллар
кұраған болса, нәтижесінде Рейгономиканың АҚШ мемлекеттің бюджетіндегі
тапшылығы 152 млрд долларға дейін жетті; бұл ЖІӨ-ң 5% астамы болатын.
Осылай бола тура, жұмысшылар үшін жаңа 17 млн жұмыс орны пайда болды.
Қорыта келе Рейган және оның әкімшілігі экономикалық саясатты жүргізу
нәтижелері eкi жақты деуге болады, олар: оң және тepic нәтижелер.
Оң нәтижелері — инфляция шегерілді; экономика қарқынды өсті, жұмыссыздық
денгейі темендеді; жаңа жұмыс орындары пайда болды.
Tepic нәтижелері - федералды бюджет тапшылығы өсті, бюджет тапшылығы
салдарынан мемлекеттік қарыз өсті, ақша-несие саясатына кері әсер eтiп,
доллар бағамы жоғарылап кетті, АҚШ-н сыртқы балансы бұзылды, осылайша АҚШ
қарызы бар мемлекеттер қатарына қосылды.
Аталмыш бюджет тапшылығы мен мемлекеттік қарызға сараптама үшін мысал
ретінде әpбip 3-4 жыл аралығын кесте арқылы көрсетуге болады.
АҚШ-ғы бюджет тапшылығы мен мемлекеттік қарыз денгейі (1981-1990)
1-кесте
Р-сКерсеткіштер Жылдар
1981 1985 1990
1 Федералды мемлекеттік қарыз, млрд доллар 1004 1827 3210,9
2 Федералды бюджет тапшылығы, ЖІӨ-ге, % 2,5 5,1 3,9
3 Пайыз мелшері, % 14 7,5 7,5
4 ЖІӨ-ң өcyi, өткен жылға, % 2,5 3,7 1,3
5 Инфляция деңгейі, % 9,4 3,4 4,4
6 Жұмыссыздық деңгейі, % 7,6 7,2 5,5
80-ші жылдардын аяғына таяу АҚШ экономикасы бәсең ырғақпен қозғала
бастады. 1989-1992 жылдары ЖІӨ-ң орташа жылдық өciмi нeбәpi 1% құрады.
Билік басына Р. Рейганнан кейін келген Дж. Буш Рейган саясатының
қағидаларын қолдай отырып жалғастыра бастады.
90-шы жылдардың өзекті мәселесіне айналған бюджет тапшылығы жан-жақты
жаңа шешімдермен тоқыраудан шығудың жаңа жолдарын қажетсіне бастады.
Нәтижесінде 1992 жылы
Дж. Буш президент тағын демократ Б. Клинтонға ұсынды.
Мемлекеттік кipicтep жүйесі - мемлекеттегі әрекет етуші салықтар
жиынтығы емес, кipicтepдi жинауды толық және дер кезінде қаражаттардың
бюджетке түсуіне бақылау жасаудың механизмдері. Маңызды да кұрделі міндет-
бұл бюджетті салықтық федерализм құрылымын құру және оған қолдау керсету
болмақ, ceбeбi бюджетаралық қатынастар аясында экономикалық саяси,
этникалық т.б. факторлар мен мүдделердің қилы түрлері кездесіп отырады.
Осылайша, қaзipгi таңда АҚШ-та бюджет жолдауын және федералды бюджет
жобасын әкімшілік-бюджеттік басқарма (ЭББ) даярлайды.
ЭББ-нің міндеті федералды бюджет саясатымен нақты бюджетті салықтық
шараларды жедел түрде өңдеу, федералдық министрліктермен ведомстволардан
қаржы жағдайларына түзетулер енгізіп, тәжірибелі түрде басқару болып
табылады.
Конгресте шығыстарды бекіту пpoцeci айтарлықтай ic-әрекеттерімен
ерекшеленеді. Аталмыш процесс үш сатыдан өтетіндігімен ерекше. Алғашқы
саты: конгрессам, профильды комитетінде қаражат бөлінуге тісті бағдарлама
бекітілуі тиіс. Осыдан кейін қаржы бөлу бойынша комитет қаражаттарды бөлу
мәселесін талқылауға кіріседі. Осылайша, алдымен конгресс бағдарламаның
принциптілік түрде жүзеге асуына рұқсат береді, одан кейін бағдарламаның
құны, ұзақтығы қарастырылады, ақырында жалпы белінген қаражаттар туралы заң
негізінде нақты қаржы жылына белінген қаражаттар, яғни нақты ақшалар
белінеді.
Бағдарламаны бекітудің үш сатысы да ұсынылып отырған бағдарламалардың
үстінен үш рет бақылау жасап, тексеріп шығуға мүмкіндік береді.
АҚШ-та қаржыларды басқару Қаржы министрлігі мен ЭББ-на жүктелген.
Қаржы министрлігінің негізгі міндеттері: қаржы және
салық саясатын даярлау, қаржы заңдыльқтарының, орындалуы-
на бақылау жасау, үкіметтің қаржы агенті ретінде ic-шараларды
жүзеге асыру, тиын ақшаларды соғу, кұю (чеканка), ақша белглерін
эмиссиялау.
Министрлік белімшелерінін бipi - ішкі табыстар қызметі. Ол федералды
бюджетке түсетін салықтар мен түсімдерді қамтиды.
ІТҚ-ның бақылауын тиімдірек жүргізу мақсатында үш денгейлі мекемелер
құрылған - ұлттық, аймақтық, округтік.
Табыстарды жинау мәселесімен сонымен қатар кеден қызметі мен алкогольды
ішімдіктер, темекі өнімдері және қару-жарақ (атыс қарулары) бойынша бюро да
айналысады.
Кеден қызметі кеден кipicтepін жинау мен кеден ережелерінің орындалуын
қадағалайды. Жалпы АҚШ территориясы 9 кеден окpyгiнe бөлініп, 300-ге жуық
жедел кеден пункттерінен тұрады. Ал, алкогольды ішімдіктер, темекі өнімдері
мен атыс қарулары бойынша бюро осы заттардың өндірілуі мен сатылуына
байланысты заңдардың орындалуын қадағалайды, сондай-ақ бұлардан түсетін
кірістердің салыққа түсуіне бақылау жасайды. Министрлікте ішкі займдар және
мемлекеттік қарызды басқару мәселелерімен айналысатын қызмет органдары да
бар.
АҚШ-та мемлекеттік құнды қағаздардың көп түрлері бар, олардың көмегімен
уақытша бос ақшалар іске жұмылдырылады. Мысалы: жинақ облигациялар бөлімі
жинақ облигацияларын сату бойынша жетекшілікті жүзеге асырады, ал
мемлекеттік қарызды басқару бөлімі займдар бойынша пайыздар төлеу,
қарыздардың күрделі сомасын өтеумен айналысады.
Министрлік құрамына ақша айналысы мен бақылау қызметі де кіреді. Оған
ұлттық банктер қызметін бақылау жүктелген, ал олардың саны 4600-ге жуық.
Бұл қызмет жаңа ұлттық банктердің ашылуына, АҚШ банктерінің ұлттық түрге
ауысуына, филиалдар (бөлімшелер) ашуға рұқсат береді. Федералды бюджеттің
табыс бөлігін салықтар мен басқа да төлемдер құрайды.
Ал, шығыстар құрылымы бipнeшe бағыттар бойынша таралады: ұлттық қорғаныс,
халықаралық қатынастар, ғылым мен ғарыш, технология, энергетика, табиғи
ресурстар мен қоршаған орта, ауыл шаруашылығы, транспорт, білім беру,
кәсіби-техникалық даярлау, еңбекпен қамту, денсаулық сақтау, медисэр (65
жастан жоғары адамға медициналық қызмет көрсету), табыстарды қолдау,
әлеуметтік сақтандыру, ардагерлерге қызмет көрсету мен жәрдемақы, тәртіп
сақтау, жалпы басқару, мемлекеттік қарыз бойынша шығындар.
Батыс макроэкономикалық теорияда салықтық жүктеменің (ставка) қалыпты
нормасын анықтау үшін Лаффер нүктесі (точка Лаффера) кеңінен
қолданылады, - мұндай салықтық жүктеме салықтық түсімнің ең жоғары сатысы
болады.
Салық жүктемесі мен салықтық түсімнің жалпы көлемінің өзара
байланысының негізінде мемлекет қаржысына қисық Лаффер (кривая Лаффер)
– кестесі құрылады.
Америкалық экономист А. Лаффераның көзқарасы бойынша төмен салықтық
жүктеме бұрынғы салықтық түсіммен толық сәйкестікке ие болады. Салықтық
жүктеменің белгілі бір деңгейде нөлден ең жоғары деңгей (М) жетуі 100%
салықтық түсімнің келуімен дәлелденеді, сонан соң нөлге дейін төмендейді.
Кестеде салық жүктемесі ОМ ең жоғары (М) салық түсімін қамтамасыз
ететіндігі көрінеді.
Лаффер ұсыныс теориясын жақтай отырып, төмен салық жүктемесі салымның,
инвестицияның, жаңалықтар мен жаңа іс-шаралардың қабылдауының көбеюіне
әкеліп соғатындығын айтады. Бұның барлығы өндірістің жоғарлауына,
жұмыссыздықтың болмауына, түсімнің жоғарлауына және салықтық жүктеменің
заюын қалпына келтіруге әкеліп соғады. Тәжірбеде қандай деректік жүктемеден
бастап салықтық түсімнің төмендейтіндігін, инвестицияның, салықтық
жүктеменің пайыздық төмендеуін анықтау қиын.
Әр мемлекет үшін және оның экономикасының дамуының, салықтық
жүктемесінің қалпы үшін бұл жағдайды есепке алу керектігі анық.
1.2. АҚШ-тың қаржы реформалары мен оның кезеңдері
1921 жылға дейін АҚШ-тың барлық атқарушы билік орган-дары өздерінің
жеке бюджеттік сұрауларын тікелей конгреске жолдап отыратын. Осы уақытқа
дейін АҚШ-та бірыңғай феде-ралды бюджет болмагаы. Тек 1921 жылы алгаш рет
кабылданған есеп беру және бюджет туралы американдық жиынтық заңға сэйкес
бюджет реформасының бағыты анықталып, конгресс бюджетті алгаш рет президент
қарауына ұсынды. Осылайша америка президенті атқарушы билік басында бола
ту.ра феде-ралды бюджетті өңдеу мен (даярлау) оның орындалуына жау-апты
болып бекітілді. Осы мақсатпен оған 1921 жылы бюджет бюросы (болашақта
экімшілік-бюджеттік баскарма) қаржы министрлігіндегі жеке дара оз бетінше
бөлім рстінде қарауына өтті.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, эсіресе 60-жылдары фе-дералды
бюджет ауқымы бірден жоғарылап кетті, үкіметтің ұзақ мерзімді каржылық
бағдарламалар тенденциясы арта түсті. Бюд-жеттік қаржыландырудың тиімді
бағытын қарастырудың жаңа деңгейін іздестіру қажеттілігі туыидай бастады.
Нотижесінде бюджет бюросының орнына 1970 жылы ӘББ (әкімшілік-бюджет-тік
басқармасы) қү_рылды, бюджеттік процесті орталықтандыру арттырыла түсті,
келесі кезекте бюджет тұжырымдамасын пре-зидент, ӘББ-директоры, қаржы
министрлігінің қатынасуымен, экономикалық кеңес төрағаларымен және
федералды резерв жүйесінің басқару кеңесімен ақылдаса, кеңесе отырып
даярлана-тын болды.
1976 жылдың 1 қазанынан бастап бюджет үстінен бақылау туралы, 1974
жылы конгресс қабылдаған заң күшіне енді. Бұл заңга сэйкес АҚШ-тың
конгресінде орталық бюджеттің каралу және бекітілу тәртібіне біршама
өзгерістер енгізілді. Конгресс палаталары бюджет жобасын мақүлдап қана
қоймай, оны қайта қарау, президенттің бюджеттік үсыныстарына келіспеушілік
таныту, ұсынылып отырган кірістер мен шыгыстар деңгейін өзгертуге, жаңа
бағдарламалар енгізуге, салық жүйесін өзгертіп, заң жобасын косуға құқылы
болды. Осылайша бірнеше тари-хи даму кезецдерді өткізе отырып, бүгінде АҚШ-
тың бюджет құрылымы өзіне тэн ерекшеліктеріне ие.
Конгресс салықтарды бекіту мен алу, әкімшіліктің қаржы жагдайын
қадағалауға, реттеуге құқылы. Конгрестің қос палатасы да бюджет
саясатын даярлауга жауапты. Қурама штаттардың федеративті құрылымы
бюджетті-салықтық процесстердің маңыздылығымен ерекшеленіп: үш бірдей
құрылымдардың мыкты өзара әрекеттестігімен, яғни мемле-кеттік шығыстар,
мемлекеттік табыстар және бюджетаралық қатынастардан тұрады.
Мемлекеттік шыгыстар жүйесі бюджет жобасын даярлау, олардың атқарушы
органдарды толықтыруы, Конгресте бекітілуі мен орындалуына бақылау жасау
сияқты мәселелерді қамтиды. Жалпы Р. Рейган ұсынған америка экономикасын
сауықтыру бағдарламасы төмендегідей бағыттардан тү-рады:
• корпорациялық жэне жеке табыс салықтарын төмендету;
• әлеуметтік бағдарламаларды қысқарту арқылы үкімет шығындарын
азайту;
• кәсіпкерлік саланы қайта реттеу;
• инфляцияны болдырмауға бағытталған қатаң ақша-несие саясатын
жүргізу.
Рейган саясатының алғашқы қадамы - салықтарды тө-мендетумен байланысты.
Конгресс табыс салықтарын 25% тө-мендету жэне әлеуметтік қызмет көрсетулер
бойынша федералды шығыстарды азайту туралы заң қабылдады.
Әлеуметтіксаясатсаласындажаңафедер алдыбағдарламасы пайда болды. Бүл
бағдарламаға сәйкес федералдык, штаттык жэне жергілікті билік органдарының
функциялары бөлінді. АҚШ үкіметі екі бірдей кайырымдылық багдарламасының
орындалуы-на жауапты болып бекітілді, олар мынадай бағдарлама; көп бала-лы
отбасьіларға жэрдем және тамаққа берілетін талон.
Федералдық үкімет болса, кедейлерге көрсетілетін медици-налық жэрдем
үшін жауапты болды. Ал, қалған әлеуметтік баг-дарламалар жергілікті билік
органдарына табыс етіліп, бүларды терт жыл бойы қосымша түрде қаржыландырып
отыратын феде-ралды қор кү.рылды.
Рейган билігінің алғашқы мерзімі аяқталар шақта инф-ляция 4%, дейін
төмендеді. Федералды резерв жүйесі ақша қаражаттарын ұстау саясатын
босатыңқырады. Пайыздық мөлшерлемелер элдеқайда төмендеп, үйлер мен
автокөліктер сатып алуды қаржыландыру жеңілдене бастады. Жұмыссыздык
деңгейі 8% төмендеді. Дегенмен салықтардың төмендеуі эко-номикаға құйылатын
инвестиция көлемін өсірді деген болжам ақтала қоймады.
Сонымен қатар мемлекеттік бюджеттің тапшылығы өсе түсіп, әскери
мақсаттағы шығындар мен елдің төлем балансынын жоғарылауы нэтижесінде
тапшылық 100 млрд доллар көлеміне дейін жетті. Жалпы Рейган саясатының
негізгі мақсаттары - фсде-ралды үкімет саласында, эсіресе әлеуметтік
мэселелер бойынша шараларды қысқарту, табыс салықтарын азайту, қарулы
күштер қуатын өсіру. Рейган өзініц бір сөзінде Біздің экімшіліктін мақсаты
- Америкаға жаңа жетістіктер, ал азаматтарына жаңа мүмкіндіктер туғызуды
қамтамасыз ету. Бұл мақсаттарға жетудің тәсілі біреу ғана: жеке басқа
бостандық, нарықты бақылаудан босату, үкімет билігіне шектеу қою, - деп
айтты. Бюджет тапшылығы 1983, 1985, 1986 жылдары ойға сыймас дәрежелерге
көтеріле берді, егер 1980 жылы федералды бюджет тапшылығы 73,8 млрд доллар
құраган болса, нэтижесінде Рейгономиканың АҚШ мемлекеттің бюджетіндегі
тапшылыгы 152 млрд долларға дейін жетті; бүл ЖІӨ-ң 5% астамы болатын.
Осылай бола түра, жұмысшылар үшін жаңа 17 млн жұмыс орны пайда болды.
Қорыта келе Рейган және оның экімшілігі экономикалық сая-сатты жүргізу
нәтижелері екі жақты деуге болады, олар: оң жэне теріс нэтижелер.
Оң нәтижелері - инфляция шегерілді; экономика қарқынды өсті,
жұмыссыздық деңгейі төмендеді; жаңа жұмыс орындары пайда болды.
Теріс нәтижелері - федералды бюджет тапшылыгы өсті, бюд-жет тапшылығы
салдарынан мемлекеттік қарыз өсті, ақша-несие саясатына кері эсер етіп,
доллар бағамы жогарылап кетті, АҚШ-ң сыртқы балансы бүлылды, осылайша АҚШ
қарызы бар мемлекет-тер қатарына қосылды.
Аталмыш бюджет тапшылығы мен мемлекеттік қарызга сараптама үшін мысал
ретінде эрбір 3-4 жыл аралығын кесте арқылы көрсетуге болады.
80-ші жылдардың аяғына таяу АҚШ экономикасы бэсең ырғақпен қозғала
бастады. 1989-1992 жылдары ЖІӨ-ң орташа жылдық осімі небәрі 1% құрады.
Билік басына Р. Рейганнан кейін келген Дж. Буш Рейган саясатының
қағидаларын қолдай отырып жалғастыра бастады.
90-шы жылдардың езекті мэселесіне айналған бюджет тапшылыгы жан-жақты
жаңа шешімдермен тоқыраудан шығудың жаңа жолдарын қажетсіне бастады.
Нэтижесінде 1992 жылы
Дж. Буш президенттагын демократ Б. Клинтонға ұсынды.
Мемлекеттік кірістер жүйесі - мемлекеттегі эрекет етуші салықтар
жиынтығы емес, кірістерді жинауды толық жэне дер кезінде қаражаттардың
бюджетке түсуіне бақылау жасаудың ме-ханизмдері. Маңызды да күрделі міндет-
бүл бюджетті салықтық федерализм құрылымын кұру жэне оған қолдау көрсету
болмақ, себебі бюджетаралық қатынастар аясында экономикалық саяси,
этникалық т.б. факторлар мен мүдделердің қилы түрлері кездесіп отырады.
Осылайша, қазіргі таңда АҚШ-та бюджет жолдауын жэне фе-дералды бюджет
жобасын әкімшілік-бюджеттік басқарма (ӘББ) даярлайды.
ӘББ-нің міндеті федералды бюджет саясатымеи нақты бюд-жетті салықтық
шараларды жедел түрде өңдеу, федералдық ми-нистрліктермен ведомстволардан
каржы жағдайларына түзетулер Рейганомиканыц мәні мен реформа нәтижелері.
АҚШ-ғы соңғы күрделі бюджет тапшылығы 80-шi 90-шы жылдармен
байланыстырылады. 1991 жылы АҚШ-тың таза қарызы 700 млр доллар құрады-
(ЖІӨ 10%)
АҚШ-тың 70-ші жылдардағы экономикалық қиындықтары жүргізіліп
отырған саясаттың, яғни нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеу
жүйесінің қолайсыздығын байқатып, экономиканы реттеудің консервативтік
нұсқасын қолдануға көшу қажеттілігі туындай бастады. Бұл үлгіні тәжірибе
жүзінде билік басына сол жылдары келген Р. Рейган (1981-1988 жж.) жүргізді
Бұл бағдарлама АҚШ-экономикасының тарихында Рейгономика деген атпен
қалды.
1981 жылдың 18 ақпанында Р. Рейган Америка үшін жаңа өмip атты
экономикалық бағдарламасын конгрестің қарауына ұсынды. Аталмыш
бағдарламаның авторы әкімшілік-бюджеттік басқарма (ЭББ) директоры — Д.
Стокмен болатын. Бағдарламаның айтарлықтай бөлігі федералды бюджет жобасына
түзетулер енгізу болып саналды. 1984 қаржы жылында-ақ федералды бюджеттi
теңестіру көзделді. Бюджетті теңестіру ЖІӨ 19,3% деңгейінде қарастырылды.
Стокмен әлеуметтік қажеттілікке деген федералды шығындар көлемін азайту
арқылы теңестіру жолын ұсынды.
Б. Клинто әкімшілігінің жүргізген реформасы. Билл Клинтон (Уильям)
Джефферсон 1946 жылы 19 қарашада АҚШ-тың Арканзас штатында туылган. АҚШ-тың
мемлекеттік қайpaткepi, елдің 41 президенті Вашингтон, Оксфорд
университеттерінің, заң мектебін тамамдаған. Жас кезінен саясатпен
айналысқан, 1976 жылы Арканзас штатының губернаторы қызметін атқарған.
Губернатор қызметінде жүргенде реформа жасап, өндіріске салық жеңілдігін
енгізді. Осындай ic-шаралар арқылы 1987 жылы АҚШ губернаторы ұлттық
қауымдастығының төрағасы болып, жалпы американдық көлемдегі саясаткерге
айна л ды.
1991 жылы ол Демократиялық партия атынан АҚШ пре-
зиденттігіне өз кандидатурасын ұсынды, сөйтіп, 1992 жылдың
қарашасында өткен сайлауда өз қарсыласы Дж. Бушты айқын
басымдылықпен жеңіп шықты.
Клинтон экономикалық стратегиясының басты ұстанымы
- федералдық тапшылықты қысқарту болды.
1993 жылдың тамызында күшіне енген I-шi бюджеттік бағдарлама айтарлықтай
ауқымды болып, федералды бюджет тапшылығын 1993-1998 жылдар аралығында,
яғни 5 жыл iшiн-де 616 млрд долларға қомақты түрде қысқарту көзделген
болатын. Клинтонның бюджеттік саясаты келесі нeгiзгi құрамдардан тұрады:
жеке табыс салығы, корпорация табысына салынатын салықтар, әcipece
мөлшерлемелердің жоғары аймақтары.
Бұл Клинтонның өзінің айтуынша табысы жоғары салық төлеушілердің небәрі
1,2% үшін ғана нақты түрде салықтар жоғарылады, ecебi, табысы мол адамдар,
салықты да көп төлеуге тиіс болды.
Салықтардың жоғарылауын темендегі кесте арқылы байқауға болад ы.
АҚШ-ғы жеке табыс салығынын шкаласы 2-кесте
Жылдық салық Буш әкімшілігі 1993 жылғы
Салынатын табыс, кезіндегi салық Клинтон реформасынан
мың доллармен мөлшерлемесі кейінгі
салық мөлшерлемелері
36,9 дейін 15 15
36,9-89,2 28 28
89,2-140,0 31 31
140,0-250,0 31 36
250,0-ден жоғары 31 39,6
Осылайша Клинтон және оның кеңесшілері салық саясатына айтарлықтай
өзгерістер енгізді, әcipece жеке табыс салығының мөлшерлемесін жоғарылату
өз нәтижесін берді: салықтық түсімдер жоғарылай түсіп, 1996 жылы табыс
салығы бойынша түсімдер ЖІӨ-ге 8,6% құрады.
Сонымен қатар салықтық жеңілдіктер бойынша да мәселелер назарға ілініп,
жағдайы төмен отбасыларға баса назар аударылды. Мысалы: бip балалы отбасына
бекітілген салық жеңілдігінің мөлшері өcтi, егер бұрын 18,5% болса, келесі
жерде 30,6% дейін өcтi, ал екі балаларға бұрынғы 19,5% жеңілдік орнына 40%
дейін көтерді.
Клинтон американың аралас экономикасының әлеуметтік инфрақұ-рылымын
сақтап қалуды ғана көздеп қоймай, сонымен қатар қоғамдық денсаулық сақтауды
да қолға ала бастады.
Бюджеттік жаңа саясат тапшылыққа қарсы градуализм деген атқа ие болды,
онды нәтижелер көрініс танытты. 1995 жылы федералды бюджет тапшылығын
қыскарту тұрақтала бастады.
1996 жылы ол ЖІӨ 1,4% құрады.
Клинтон әкімшілігінің жұмыстары экономиканың көтерілу сатыларымен
байланыстырыла бастап 1993-1995 жж. АҚШ-тағы экономикалық өрлеу ырғағы
шамамен жылына 4% құрады. Өнеркәсіп өндipiciнiң көлемі 5% көтерілді, ceбeбi
iшкi сұраныс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz