Сүлеймен Бақырғанидың өмірі жайлы түсінік

1) Сүлеймен Бақырғанидың өмірі жайлы түсінік
2) Бақырғани кітабының басты идеясы
3) Бақырғани Хакім ата атануы

Хакім ата (туған жылы белгісіз – 1186 жылы қайтыс болған) сопылық диадктикалық сарындағы әдебиеттің негізін қалаушылардың бірі, ислам дінінің «жахрия» («йассаушиілік») деп аталатын ағымын қыпшақ даласына уағыздап, таратушы көрнекті діни қайраткер. Болашақ ақын қазіргі Қарақалпақстанға қарасты Қоңырат қаласына жақын жердегі көш қамал – қала Бақырғанды туған. Түркі әлеміні ғылым және өнер ошақтары – испиджаб (Сайрам), Фараб (Отырар), Йасы (Түркістан) шаһарларында ұзақ жыдар оқып, ислам дінінің аса көрнекті ғұламаларынан дәріс алған.
Кезінде «ұстаздардың ұстазы» атанып: «ұлы Шайхы» дәрежесіне жеткен ғұлама ақын Ахмет Йассауидың ең қабілетті шәкірті, ізбасары болған.
Бұл туралы Сүлеймен Бақырғани:
Йассы өзені жағасы
Жатыр гауһар асылы
Машайықтар сарайы
Шейхым Ахмет Йассауи
Қарашығымен қыстаған
Сұңқар, лашын ұстаған
Сансыз шәкірт бастаған
Шайхым Ахмет Йассауи
Шариғаты – шапағат
Таризаты - қанағат
Хақизаты парасат
Шайхым – Ахмет Йассауи –
дейді.
Бақырғани жасы ұлғайған сайында ел арасында Хакім ата деп аталып кеткен.

1. Н.Келімбетов «Ежелгі дәуір әдебиеті» алматы «Атамұра» 2005.
2. Б.Қ.Албани «Тарихи таным» Алматы. «Ататек» 1994.
3. «Қазақ тілі» энциклопедиясы. алматы 1998.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1) Сүлеймен Бақырғанидың өмірі жайлы түсінік
2) Бақырғани кітабының басты идеясы
3) Бақырғани Хакім ата атануы.

Хакім ата (туған жылы белгісіз – 1186 жылы қайтыс болған) сопылық
диадктикалық сарындағы әдебиеттің негізін қалаушылардың бірі, ислам дінінің
жахрия (йассаушиілік) деп аталатын ағымын қыпшақ даласына уағыздап,
таратушы көрнекті діни қайраткер. Болашақ ақын қазіргі Қарақалпақстанға
қарасты Қоңырат қаласына жақын жердегі көш қамал – қала Бақырғанды туған.
Түркі әлеміні ғылым және өнер ошақтары – испиджаб (Сайрам), Фараб
(Отырар), Йасы (Түркістан) шаһарларында ұзақ жыдар оқып, ислам дінінің аса
көрнекті ғұламаларынан дәріс алған.
Кезінде ұстаздардың ұстазы атанып: ұлы Шайхы дәрежесіне жеткен
ғұлама ақын Ахмет Йассауидың ең қабілетті шәкірті, ізбасары болған.
Бұл туралы Сүлеймен Бақырғани:
Йассы өзені жағасы
Жатыр гауһар асылы
Машайықтар сарайы
Шейхым Ахмет Йассауи
Қарашығымен қыстаған
Сұңқар, лашын ұстаған
Сансыз шәкірт бастаған
Шайхым Ахмет Йассауи
Шариғаты – шапағат
Таризаты - қанағат
Хақизаты парасат
Шайхым – Ахмет Йассауи –
дейді.
Бақырғани жасы ұлғайған сайында ел арасында Хакім ата деп аталып
кеткен. Бақырғанидың сопылық – дидактикалық мазмұндағы хикмет - өлеңдері
кезінде ұлан – ғайыр қыпшақ даласы мен Орта Азияның түркі тілдес тайпалары
арасында кеңінен тарағаны тарихтан жақсы мәлім. Алайда мұрасы тек ХІХ
ғасырда ғана қайта жинақталып, Қазан, Ташкент және Стамбұл бапаларынан
Бақырғани кітабы деген атпен бірнеше рет (1846, 1877, 1898 жж.) басылып
шықты.
Бақырғани кітабы түркі тілдес халықтардың ХІІ ғасырдан сақталған
сопылық – дидактикалық ағымдағы алғашқы әдеби жәдігерліктерінің бірі. Бұл
жыр жинағы орта ғасырлық қазақ әдебиетінің де мұрасы болып табылады.
Ақынның хикмет – жырлары кезінде қазақ ақын – жыраулары поэзиясында
кеңінен тараған ақыл - өсиет айту сарынындағы жыр – толғау үлгісінен үндес
болып келеді. .. Бақырғани кітабы негізінен бес бөлімнен тұрады. Бірінші
бөлімде шартты түрде көңіл күй жырлары деуге болар еді. Ал екіншісі –
сопылық идеясын насихаттауға арналған диадктикалық – философиялық өлеңдері,
үшіншісі – Алланы мадақтауға арналған жырлар (Мечроне – наме) төртіншісі
Аөыр заман көріністері дастаны, бесіншісі – Бибі Мариям толғау.
Бақырғани кітабының басты идеясы – оқырманның ізгілікке, имандылыққа,
рухаи тазалыққа үндеу. Ақынның айтуынша, әрбір адам рухани тұрғыдан
кемелденген дәрежеге жетуі үшін Алланы (Хақты, абсолюттік рухты) толық
танып – білуі тиіс. Ал бұл биік мақсатқа жетуі үшін адам алдымен Ахмет
Йассауи айтқандай, төрт саудан сүрінбей өтуі керек. Олар: шариғат, тариқат,
маърифат, хақиқат екенін жоғарыда йттық.
Ақын өз жырларында сопылық идеяның негізгі қағида – шарттарын айта
отырып, сонымен бірге адамның қоғамда атқаратын қызметін гуманистік
тұрғыдан түсінік береді. Бақырғани Алла сыйлаған өмірдің ләззатынан
безбеуге, махаббат қызығын көруге, ғылым мен өмірді меңгеруге үндейді.
Адамды құрметтеу арқылы құдайға құрмет көрсетуге болатынын зор шабыт пен
жырлайды.
Бақырғани хикметтерінің бірінде:
Әрбір адамды көремде қыдыр деп біл,
Әрбір кием қадыр беп біл, -
дейді.
Ақын мұнда қыдыр сөзін – әрбір үйге бақыт дәулеи әкелетін әулие,
ал қадыр сөзін – құдайдан көмек тілейтін, қасиетті түн мағынасында айтып
отыр.
Ол өзінің көңіл күй жырларында адам баласына ғана тән сүйіспеншілік
сезімін философиялық тұрғыдан түсіндіруге әрекет жасайды. Адам жаққа
жақындау жолында бірте – бірте кемелдене түседі. Базарып, жақсара береді.
Міне, осындай жан тазалығының бір көрініс – сүйіспеншілік сезімі. Бұл
– адам парасатының ең жоғарғы сатыларында ғана жетіліп, шешек атады. Сол
арқылы Алланың құдірет күшіне тағы бір танытып өтеді. Адам сүйіспеншілік
арқылы жан тазалығына іштей тағзым етеді. Махабаттың ұлы құдіреті алдында
өзінің пенде, құл екенін сезінеді:
Алла берген сезімді сыйламаған,
Хақ жолында өз жанын қианамаған.
Емдемейтін дертіне дауа іздеп,
Зымырап өтіп барады мына жалған.
Тәуіптер көп тәніңді емдейтұғын
Тәуіптер көп жаныңды сезбейтұғын
Шіркін, сезім – шынайы құдірет қой,
Алладан басқаға бас имейтұғын.
Тәуіптер жоқ жанымды емдейтұғын
Махаббат та құдіретке тең дейтұғын.
Құдайым сақта мені пенделерден
Не өзіне, не маған сенбейтұғын.
Сүлеймен Бақырғани адам басындағы мөлдір сезімді асқақтата жырлай
келіп, төмендегідей түйін жасайды:
Менің жаным – саған деген махаббат,
Тәнім әлсіз, бірақ жаным шапағат
Ұлы сезім болмағанда нетер ем.
Бұл жалғаннан мен қамығып өтер ем.
Махаббатсыз жүректе имам жоқ,
Ғашықтық дертінің дауалы жоқ.
Сүлеймен бақырғани бұл дүниенің барлық бақ – дәулетінен де, атақ –
дәрежесінен де, алтын – күмістен де ең жоғары тұрған киелі нәрсе – Алла
жаратқан адамның ішкі жан дүинесі, Құдайдың құлы болған пенделердің биік
мәртебесі деп біледі:
Сенің дертің барлық дерттедей артық,
Саған құл болғаным – сұлтандықтан артық.
Сенің жаның – рахаттанса шөл ішінде,
Ондай шөл маған гүлстаннан артық.
Сүлеймен Бақырғанидің хикмет – өлеңдері бейне бір адам рухы мен адам
нәпсісі арасындағы айтыс – тартыс секілді болып келеді:
Нәпсім айтты: бұл бес күндік өмірде,
Бәрін істе, не ой келсе көңілге.
Гүлстанның аралап қал бағын да,
Жеміс жинап, пісіп тұрған шағында.

Рухым айтты: шариғаттың жолын бақ,
Ілімменен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.