Фирманы басқару жүйесіндегі бизнес – жоспардың мақсаты
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Тарау: 1. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және мазмұны.
1.1. Бизнес жоспар жасау және оның нарық жағдайындағы қажеттілігі ... ... ...5
1.2. Кәсіпорын басқару жүйесіндегі бизнес жоспарлау қызметінің мәні мен орны ... ... ... ... ... .6
Тарау: 2. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру принципі.
2.1. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру принципі ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2. Фирманы басқару жүйесіндегі бизнес . жоспардың мақсаты мен мәні ... ... ... ... ...10
2.3. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және мазмұны..12
Тарау: 3. Фирманы басқару жүйесіндегі бизнес . жоспардың мақсаты мен мәні ... ... ... ... ... ..19
3.1.. Бизнес жоспардың қаржылық бөлімінің жасау ерекшеліктері ... ... ... 20
3.2.Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп ... .22
3.3.Лизинг ... ... ... ... ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ...27
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Тарау: 1. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және мазмұны.
1.1. Бизнес жоспар жасау және оның нарық жағдайындағы қажеттілігі ... ... ...5
1.2. Кәсіпорын басқару жүйесіндегі бизнес жоспарлау қызметінің мәні мен орны ... ... ... ... ... .6
Тарау: 2. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру принципі.
2.1. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру принципі ... ... ... ... ... ... ... 8
2.2. Фирманы басқару жүйесіндегі бизнес . жоспардың мақсаты мен мәні ... ... ... ... ...10
2.3. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және мазмұны..12
Тарау: 3. Фирманы басқару жүйесіндегі бизнес . жоспардың мақсаты мен мәні ... ... ... ... ... ..19
3.1.. Бизнес жоспардың қаржылық бөлімінің жасау ерекшеліктері ... ... ... 20
3.2.Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп ... .22
3.3.Лизинг ... ... ... ... ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ...27
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Нарықты экономикаға сәйкес фирма ішілік жоспарлау жүйесіне преспиктвті және ағымдық өндірістік жоспарлау кіреді.
Преспективті жоспар кәсіпорын дамуының стратегиялық жоспары әдетте бес (кейде он жылға) жыл сайын дифференцияциямен қабылданады. Олардың ақпараттық негізінде өндірістің және өткізудің бөлшекті және нақты ағымдық (жылдық) жоспары құрылады. Шетелдік әдебиеттерде жекеленген ірі компаниялар өздерінің дамуына байланысты жоспарын болжауын құрастырғанда 100 жыл алға жасайды.
Ағымдық жоспар қысқа уақыт негізімен бір жылға (кейде 2-3 жылға) жасалады, - тоқсан, ай.
Жоспардың кез келген түрі ( көлемдік, күнтүзбелік және жедел ) оның үш негізгі құраушы бөлшектерінің есебімен жасалады. Бірінші компанент алаң, цех және кәсіпорын бойынша аяқталмаған өндірістің нақты жағдайын сипаттайды. Ол жоспарды құру кезінде нақты ескерілуі керек. Екінші компанентте жоспар құрылып отырған мақсат бейнеледі. Үшінші компанент жоспарды өткізуден жеткен экономикалық тиімділіктің сипатталуы үшін арналған.Бұл тиімділік ресустардың барлық түрін экономикалық түрде мақсатты бағыталып қолданғанда қамтамсыз етіледі; жанды еңбек, өндірістік құрал – жабдық, алаңдар және қаржылық құралдар. Нарықтық экономика жағдайында бизнес – жоcпар қызмет етуші сонымен бірге жаңадан қалыптасқан фирма үшінде маңызды жұмыс құралы болып табылады. Отандық кәсіпкерлер барлық уақытта бизнес жоспардың кәсіби дайындалғанның және оның негізгі мәнін жақсы біле бермейді. Оның көмегі мен қажетті инвестиция алу мүмкіндігі, ұзақ мерзімді преспективаға нақты жоспарлар құруға, өз ісінің сәтті дамуы туралы нақты білуге болатын экономикалық қаржылық және әлеуметтік көрсеткіштерді бағалайтын фактілік және болжамдық жүйені құруға болады.
Преспективті жоспар кәсіпорын дамуының стратегиялық жоспары әдетте бес (кейде он жылға) жыл сайын дифференцияциямен қабылданады. Олардың ақпараттық негізінде өндірістің және өткізудің бөлшекті және нақты ағымдық (жылдық) жоспары құрылады. Шетелдік әдебиеттерде жекеленген ірі компаниялар өздерінің дамуына байланысты жоспарын болжауын құрастырғанда 100 жыл алға жасайды.
Ағымдық жоспар қысқа уақыт негізімен бір жылға (кейде 2-3 жылға) жасалады, - тоқсан, ай.
Жоспардың кез келген түрі ( көлемдік, күнтүзбелік және жедел ) оның үш негізгі құраушы бөлшектерінің есебімен жасалады. Бірінші компанент алаң, цех және кәсіпорын бойынша аяқталмаған өндірістің нақты жағдайын сипаттайды. Ол жоспарды құру кезінде нақты ескерілуі керек. Екінші компанентте жоспар құрылып отырған мақсат бейнеледі. Үшінші компанент жоспарды өткізуден жеткен экономикалық тиімділіктің сипатталуы үшін арналған.Бұл тиімділік ресустардың барлық түрін экономикалық түрде мақсатты бағыталып қолданғанда қамтамсыз етіледі; жанды еңбек, өндірістік құрал – жабдық, алаңдар және қаржылық құралдар. Нарықтық экономика жағдайында бизнес – жоcпар қызмет етуші сонымен бірге жаңадан қалыптасқан фирма үшінде маңызды жұмыс құралы болып табылады. Отандық кәсіпкерлер барлық уақытта бизнес жоспардың кәсіби дайындалғанның және оның негізгі мәнін жақсы біле бермейді. Оның көмегі мен қажетті инвестиция алу мүмкіндігі, ұзақ мерзімді преспективаға нақты жоспарлар құруға, өз ісінің сәтті дамуы туралы нақты білуге болатын экономикалық қаржылық және әлеуметтік көрсеткіштерді бағалайтын фактілік және болжамдық жүйені құруға болады.
1. Мырзалиев Б.С. Экономикалық теория.-Түркістан, 2006.
2. Нарықты экономика негіздері.- Ақтөбе, 1993.
3. Қазақ ССР-інің экономикасын тұрақтандыру және
нарыққа көшу бағдарламасы.- Алматы, 1991.
4. «Қаржы қаражат» - 2005, 2006 жж.
5. Назарбаев Н.А. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде
қалыптасуы мен дамуының стратегиясы.-Егеменді
Қазақстан.-І6 мамыр.-1992.
6. Мәдешев Б. Нарықтық экономика теориясына кіріспе.
7. Исабеков Б.М. Кәсіпорындағы бизнес жоспардың методологиялық негіздері.-Түркістан, 2004 ж.
8. www.google.kz.
9. www.google.ru.
10. www. Rambler.kz.
2. Нарықты экономика негіздері.- Ақтөбе, 1993.
3. Қазақ ССР-інің экономикасын тұрақтандыру және
нарыққа көшу бағдарламасы.- Алматы, 1991.
4. «Қаржы қаражат» - 2005, 2006 жж.
5. Назарбаев Н.А. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде
қалыптасуы мен дамуының стратегиясы.-Егеменді
Қазақстан.-І6 мамыр.-1992.
6. Мәдешев Б. Нарықтық экономика теориясына кіріспе.
7. Исабеков Б.М. Кәсіпорындағы бизнес жоспардың методологиялық негіздері.-Түркістан, 2004 ж.
8. www.google.kz.
9. www.google.ru.
10. www. Rambler.kz.
Maзмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Тарау: 1. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және мазмұны.
1.1. Бизнес жоспар жасау және оның нарық жағдайындағы
қажеттілігі ... ... ...5
1.2. Кәсіпорын басқару жүйесіндегі бизнес жоспарлау қызметінің мәні мен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
Тарау: 2. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру принципі.
2.1. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру
принципі ... ... ... ... ... ... ... .8
2.2. Фирманы басқару жүйесіндегі бизнес – жоспардың мақсаты мен
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.3. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
Тарау: 3. Фирманы басқару жүйесіндегі бизнес – жоспардың мақсаты мен
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
3.1.. Бизнес жоспардың қаржылық бөлімінің жасау
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .20
3.2.Ақша қаражатының қозғалысы туралы
есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.3.Лизинг ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .28
Кіріспе
Нарықты экономикаға сәйкес фирма ішілік жоспарлау жүйесіне преспиктвті және
ағымдық өндірістік жоспарлау кіреді.
Преспективті жоспар кәсіпорын дамуының стратегиялық жоспары әдетте бес
(кейде он жылға) жыл сайын дифференцияциямен қабылданады. Олардың
ақпараттық негізінде өндірістің және өткізудің бөлшекті және нақты ағымдық
(жылдық) жоспары құрылады. Шетелдік әдебиеттерде жекеленген ірі компаниялар
өздерінің дамуына байланысты жоспарын болжауын құрастырғанда 100 жыл алға
жасайды.
Ағымдық жоспар қысқа уақыт негізімен бір жылға (кейде 2-3 жылға)
жасалады, - тоқсан, ай.
Жоспардың кез келген түрі ( көлемдік, күнтүзбелік және жедел ) оның
үш негізгі құраушы бөлшектерінің есебімен жасалады. Бірінші компанент алаң,
цех және кәсіпорын бойынша аяқталмаған өндірістің нақты жағдайын
сипаттайды. Ол жоспарды құру кезінде нақты ескерілуі керек. Екінші
компанентте жоспар құрылып отырған мақсат бейнеледі. Үшінші компанент
жоспарды өткізуден жеткен экономикалық тиімділіктің сипатталуы үшін
арналған.Бұл тиімділік ресустардың барлық түрін экономикалық түрде мақсатты
бағыталып қолданғанда қамтамсыз етіледі; жанды еңбек, өндірістік құрал –
жабдық, алаңдар және қаржылық құралдар. Нарықтық экономика жағдайында
бизнес – жоcпар қызмет етуші сонымен бірге жаңадан қалыптасқан фирма үшінде
маңызды жұмыс құралы болып табылады. Отандық кәсіпкерлер барлық уақытта
бизнес жоспардың кәсіби дайындалғанның және оның негізгі мәнін жақсы біле
бермейді. Оның көмегі мен қажетті инвестиция алу мүмкіндігі, ұзақ мерзімді
преспективаға нақты жоспарлар құруға, өз ісінің сәтті дамуы туралы нақты
білуге болатын экономикалық қаржылық және әлеуметтік көрсеткіштерді
бағалайтын фактілік және болжамдық жүйені құруға болады. Бизнес жоспар
кәсіпкердің нарықтық жобаның ұсынылған тәуекелінің әр бір элементін терең
зерттеуге, білуге әрекет еткізеді.
Бизнес жоспардың жасаудың қажеттілігін негіздейтін екі негізгі себеп
бар. Келесі қажет:
• инвесторлар жағын осы бизнес – жоспарға экономикалық мақсатты
бағытталып ақша салуды немесе несие беруге сендіру;
• фирманың қалыптасқан миссиясын толық көлемде жүзеге асыруға көмектесу
және фирманың таңдап алынған басты мақсатынан тайғызатын жағдайларды
болдырмау.
Әдеби кітаптарда бизнес – жоспарға әртүрлі түсініктемелер берілген.
Отандық шаруашылық жағдайға бейімделе келіп бизнес – жоспар келесі түрде
қалыптасуы мүмкін.
Бизнес – жоспар бұл ұзақ мерзімге арналған ( 5,10 және оданда көп жыл )
типтік жобалық шешім, яғни онда нақты өндірістік, инвистициялық, материялды
– техникалық, ұйымдық және логистикалық қамтамасыз етуге негізделген
кәсіпорын қызметінің экономикалық, қаржылық және басқада нәтижелерін
нарықтың сол сегментінде бағалау мүмкіндігі беріледі
1.1. Бизнес жоспар жасау және оның нарық жағдайындағы қажеттілігі.
Токиялық университеттің профессоры Собуро Окито айтқандай –
Жапонияның ұлттық табысын екі еселеу жоспарының авторы – кез- келген ірі
қайта құрылу жақсы дайындалуы керек, яғни оның жақсы ұйымдастырылған
жоспары және қайта құрылу бағдарламасы болуы керек. Мұны халық
шаруашылығын басқарудың кез- келген деңгейіне жатқызуға болады - ұлттық
экономикаға, сала, кәсіпорын, фирма, ұйымдастырылған жоспары және қайта
құрылу бағдарламасы болуы керек. Мұны халық шаруашылығын басқарудың кез-
келген деңгейіне жатқызуға болады – ұлттық экономикаға, сала, кәсіпорын,
фирма, ұйым.
Ұлттық экономиканы реформалау кезінде басты көңіл ғылымға аударылуы
керек. Бірақ та мемлекет ғылымға қаржылық қолдау көрсетпейді. Мұнда тағы да
профессор Сабуро Окитоның сөзін алсақ, онда; Ғылым экономиканың, саясатың
әлеуметтік қатынастық, экологияның және тағы басқа дамуына негізгі бастау
болып табылады. Мұны түсінбеген кезде – келген саясат кез – келген салада
мәнсіз болады .
Нарықтық экономика жағдайында қызмет етуші фирма басымдылық үшін
қаржылық, материялдық, еңбектік және интелектуалды ресурстарға, сонымен
қатар оларды алу көздерінде қажеттілігін нақты анықтап алуы қажет. Ол өз
иесіндегі ресурстардың тиімділігін және өз жұмысының экономикалық және
қаржылық нәтижесінде дәл есептеуі керек.
Кәсіпорын қызметін қазіргі заманғы ғылыми жоспарлау методологиясы
келесіні қамтиды: стратегиялық жоспарлау, кәсіпорынның дамуы туралы болжау
құру және фирма ішілік жоспарлауды.
Фирма ішілік жоспарлау жүйесінің негізгі құраушы бөлігі бизнес –
жоспарлау жүйесі және жедел өндірістік жоспарлау жүйесі болып табылады.
Қызмет етіп жатқан кәсіпорынның арықарай даму жоспары және жаңа
бизнестің сәті қалыптасуы ғылыми негізделген және нақты бизнес жоспарсыз
мүмкін емес.
Жоғары денгейде дайындалған бизнес – жопардың көмегімен өмір сүрудің
басымды преспективасын және фирма қызметінің экономикалық нәтижесін
анықтауға мүмкіндік береді.
Батыс әдебиеттерінде фирманың жоспарлы қызметінің маңыздылығы туралы
келесідей түсініктеме бар: Жопарлау басты емес, жоспарлар бұл бәрі.
Жоспарлауға мұндай қатынас кәсіпкердің бәрімен тәуекелге баратындығы мен
түсіндіріледі; яғни ақша, денсаулық және келешегімен.
1.2. Кәсіпорын басқару жүйесіндегі бизнес жоспарлау қызметінің мәні
мен орны.
Орталықтандырылған жоспарлы экономикадан нарықтыққа өту кәсіпорынның
фирманың қызметін барлық жақтан жоспарлаудан бас тарту дегенді білдірмейді.
Жоспарлау қызметі кәсіпорынды басқару жүйесінде жүзеге асатын негізгі
қызметтердің арасында орталық орынды алады.
Кәсіпорын халық шаруашылық кешенінің негізгі звеносы болып табылады.
Осы түсінікке сәйкес әдебиетте және тәжірибеде фирма түсінігі кеңінен
қолданылады. Көбінесе олар синоним ретінде қолданылады. Сонымен бірге
фирма түсінігіне әр түрлі кәсіпорындар және ұйым қатары кіретін ірі және
көп профильді біліммен байланысты.
Кәсіпорынмен фирма үшін қажетті болып олардың нарықтық экономика
жағдайында тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету болып табылады. Бұл мәселенің
сәтті шешілуі көбінесе фирма ішілік өндірісті жоспарлау жүйесінің ғылыми
негізделген денгейіне және дайын өнімді өткізуге байланысты.
Мұндай жоспарлау жүйесін құрастыру күрделігі нарықты жеке қызмет етуші
кәсіпорынннан фирмаға өтуі көлемі бойынша өсуде, оның құрамына бірыңғай
толық ұйымдасқан бірнеше кәсіпорындар бар. Бұл күрделік осы обьектілердің
(өндірістік, қаржылық, инвестициялық ) қызмет етуші барлық аспектілерін
жоспарлау процесінде өзара байланысты және сәйкестілікті қамтамсыз етуімен
байланысты. Бірақта кез–келген жағдайда фирма құрамына кіретін әрбір жеке
кәсіпорын үшін экономика - ұйымдық, техника – технологиялық, өткізу және
оның басқа ерекшеліктерін толық ескеретін, әрі ғылыми негізделген өндірісті
жосапрлау жүйесі болуы керек. Нарықтық жағдайда фирма қандай көлемде өндіру
керектігін, қандай бағада сату керектігін және қанша таза табыс алу
керектігін өзі шешеді. Осының бәріде тек ғылыми негізделген жоспарлау
жүйесін қолдану көмегімен жүзеге асуда. Мұндай жоспарлау жүйесін қолдану
қаржылық, материялдық, еңбек, өндірістік және инвистициялық ресурстарды
тиімді қолдануына, сонымен бірге өндірістің талап етілген көлеміне, өнім
өткізуіне жетуге және нарықтағы қалаған үлесін жаулап алуға мүмкіндік
береді.
Рассел Акофораның пікірі бойынша, жоспарлау - бұл кәсіпорынның
қалаған келешегін жобалау және оған жетудің ең тиімді жолдарын анықтау
процесі. Бұл процесстің соңғы қорытындысы ғылыми негізделген жоспарлардың
жасалуы және басқару шешімінің қабылдану мүмкіндігі болып табылады.
Фирма ішілік жоспарлау процесі белгілі жоспарлы уақыт кезеңінде
кәсіпорынның өндірістік – шаруашылық және өткізу қызметін ұзақ мерзімді
және ағымдық мақсаттау белгілеу мен жүзеге асыруына бағытталған өндірістік
- экономикалық сипаттағы қажетті есептер жиынтығын көрсетеді.
Фирма ішілік жоспарлау жүйесінің тәжірибелік мәні келесіден тұрады,
яғни оның көмегімен фирманың барлық бағыттағы қызметімен тығыз байланыс
қамтамсыз етіледі, маркетингтен бастап дайын өнімді өткізу мен аяқталады.
Өнеркәсіптік кәсіпорындар да фирма ішілік жоспарлау бойынша жұмыстар
фирманың жоғарғы менеджментінің белсенді қатысу кезінде жоспарлы –
экономикалық қызметтің мамандарымен жүзеге асырылады. Ол жұмыстың ұйымдасу
денгейін өндірістік - шаруашылықтың экономикалық және қаржылық нәтижесіне
және фирманың өткізу қызметімен негізделеді.
Таралу обьектісі ретінде халық шаруашылығының әр түрлі саласындағы
өнеркәсіптік кәсіпорындары ұсынылады, ал олардың тиімді жұмыстары көбінесе
ұлттық экономиканың сәттілігін анықтайды.
2.1. Өндірістік фирма ішілік жоспарлануының негізі
Қызметтің әртүрін жоспарлау мәселесімен адамзат бұрыннан бері
айналысуда. Жоспарлау бойынша алғашқы кітапқа көне қытай жазбасы Өзгеріс
кітабы -И-цзин саналады. Ол б.з.д IV ғ. жасалған. Содан бері жоспарлау
туралы ғылымның дамуы тоқталған емес. Әртүрлі фирмаларда, кәсіпорындарда
жүзеге асырылатын жоспарлау туралы қазіргі ғылыми жүйенің көзқарасы
нарықтық экономикамен тығыз байланысты.
Нарықты экономикаға сәйкес фирма ішілік жоспарлау жүйесіне
преспиктвті және ағымдық өндірістік жоспарлау кіреді.
Преспективті жоспар кәсіпорын дамуының стратегиялық жоспары әдетте бес
(кейде он жылға) жыл сайын дифференцияциямен қабылданады. Олардың
ақпараттық негізінде өндірістің және өткізудің бөлшекті және нақты ағымдық
(жылдық) жоспары құрылады. Шетелдік әдебиеттерде жекеленген ірі компаниялар
өздерінің дамуына байланысты жоспарын болжауын құрастырғанда 100 жыл алға
жасайды.
Ағымдық жоспар қысқа уақыт негізімен бір жылға (кейде 2-3 жылға)
жасалады, - тоқсан, ай.
Жоспардың кез келген түрі ( көлемдік, күнтүзбелік және жедел ) оның
үш негізгі құраушы бөлшектерінің есебімен жасалады. Бірінші компанент алаң,
цех және кәсіпорын бойынша аяқталмаған өндірістің нақты жағдайын
сипаттайды. Ол жоспарды құру кезінде нақты ескерілуі керек. Екінші
компанентте жоспар құрылып отырған мақсат бейнеледі. Үшінші компанент
жоспарды өткізуден жеткен экономикалық тиімділіктің сипатталуы үшін
арналған.Бұл тиімділік ресустардың барлық түрін экономикалық түрде мақсатты
бағыталып қолданғанда қамтамсыз етіледі; жанды еңбек, өндірістік құрал –
жабдық, алаңдар және қаржылық құралдар.
Жоспардың тәжірибелік мәні ірі компаниялардан ұсақ фирмаларға өтуімен
төменделеді.
Нарықтық экономика жағдайында қызмет етуші кәсіпорындардағы жоспарлар
жүйесі келесі түрлерді қамтиды.
Өткізу жоспары – тауар нарығындағы талап ету көлемі бойынша бірнеше
жылға алдын - ала бекітіледі.
Өндірістік жоспар - өткізу жоспарының соңғы мәліметі бойынша
есептеледі. Бұл белгілі бір уақыт кезеңінде дайындауға жататын өнім саны.
Өндірістік күшті құру жоспары – мұнда машинаға, құрал – жабдыққа
өндірістік алаңдарға, байланысқа және тағы басқа қажетілігімен анықталады.
Кәсіпорынның өндірістік қуаты ( күші ) деп - нарықтық қажетілігін толық
қанағаттандыра алатын өнім (қызмет) санын айтамыз және ол ресурстардың әр
түрін тиімді пайдаланудан шығарылған болатын.
Инвестициялық қызметтің жоспары – кәсіпорында қайтадан құрылған қуат,
сонымен бірге басқа да мақсаттар бойынша қаржылық қаражатқа қажетілігін
анықтайды.
Персонал (қызметкерлер) бойынша жоспар – мұнда жұмысшылардың
мамандығына, олардың кәсібі біліктілігіне қажеттілік анықталады және еңбек
ақыны төлеудің принциптері мен тәртіптері бекітіледі.
Материялдық – техникалық жабдықтау жоспары – ассортимент есебімен
қабылданған өндіріс көлеміне қарап материялдық – техникалық ресурстарға
қажеттілігі анықталады. Бұл жоспарды құрудың негізі логистика болып
табылады.
Логистика – бұл кәсіпорындағы материялдық және басқа да ағындарды
басқару мәселесімен айналысатын, олардың экономикалық, қаржылық, құқықтық
және ақпараттық аспектілерін қарастыратын ғылым.
Материялды қорлардың жоспары - өнімді өткізуді жүзеге асыратын және
өндірістің қалыпты жұмыс істеуін қамтамсыз ету үшін қажетті ағымдық
қорлардың көлемін анықтайды.
Дайын өнім қорының жоспары – кәсіпорын қоймасындағы дайын бұйым
(өнімнің) қорының мөлшерлік көлемі есептеледі. Бұл көлем нарық
коньюнктурасының өзгерісіне жедел түде жауап беруді қамтамсыз етуі керек.
Қаржылық жоспар – қаржылық ресурстарға жалпы қажеттілігі анықталады
және оларды тарту көздері бекітіледі.
Жарнама бойынша жоспар – белгілі бір уақыт кезеңінде дайын өнім
немесе қызметті жарнамалау бойынша ұсыныстарды қамтиды.
Жоспарлы баланс – кәсіпорынның экономикалық – қаржылық жағдайы оның
міндеттерімен салыстырылады.
Нәтижелер жоспары – жобаланатын нәтижелердің әр түрін бейнелейтін (
экономикалық, қаржылық, өндірістік, еңбек, әлеуметтік, экологиялық) есептік
көрсеткіштер қамтылады.
Экология бойынша жоспарлар – экологиялық көрсеткіштерді немесе
стандартты жақсарту мен байланысты жиындардың тізімін қамтиды.
Кез келген кәсіпорын нарықтық экономика жағдайында өзінің
кәсіпкерлік, комерциялық, инвистициялық қызметін дамыта отырып өзінің жақын
преспективадағы қаржылық материалдық және еңбек ресурстарына, сонымен қатар
оларды алудың көздеріне қажетілігін анықтауы қажет.
2.2. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру принципі
Өндірісті және өнімді өткізудің фирма ішілік жопарлау жүйесін жасаған
кездегі маңызды принциптерге жататындар; мақсатты негізделу, басқарылатын,
байланысты, модельденетін, жеделділік, интеграция, қорлану, жаңа
міндеттемелер, үздіксіз даму және кері байланыс.
Мақсаты негізделген прицип фирма ішілік жоспарлау жүйесінің қызмет
етуіндегі нақты қойылған мақсаттары қарастырылады.
Басқару принципі фирма ішілік жоспарлау жүйесінің (ФЖЖ) өз құрылымын
және соңғы өзгертілген мақсаттарға сәкес фирма миссиясын жүргізу үшін
қажеттілігі мен мүмкіндігін білдіреді:
Байланыс принципі бойынша: жасалынып жатқан жүйе жүйелерге
иерархиялық қатынастың ең төмен қатынасы бойынша басқару және жоғарғы
қатынас бойынша басқарылатын болуы керек.
Модельденетін (үлгіленетін) принципі ФЖЖ құрамында барлық тартылған
ресурстарды тиімді пайдалану кезінде фирманың басты мақсатын қамтамсыз
ететін жоспардың басқа да түрін (мысалы, күндік, күнтізбелік) өдеудегі
қажеттілігін сипаттайды.
Оперативтік принцип. Фирма қызметінің басты мақсатына жетуді
қамтамасыз ететін басқарылатын жүйеге әртүрлі әсерлерді жасау қажеттілігін
көрсетеді.
Интегрияция принципі ФЖЖ–не кіретін жүйедегі кез-келген қажеттілікті
қанағаттандыра алатын экономикалық-ұйымдық және ақпараттық базаны құру
қажеттілігін сипттайды. Бұл дегеніміз ФЖЖ – дегі барлық сұрақтар басқа
жүйелермен де, онымен қатар стратегиялық және болжамдық жоспарлау жүйесімен
де тығыз байланыста бола отырып шешілуі керек.
Қорлану принципі өндірістік процесстің барлық кезеңінде экономикалық
негізделген қорларды құруға қажеттілігі көрсетіледі.
Рационалды қорланудың көмегімен ФЖЖ тұрақты қызмет етуі қамтамсыз
етілуде.
Жаңа міндеттемелер принципі ФЖЖ құрамындағы барлық экстрималды
жоспарлы–экономикалық міндеттер жаңа үлгілерді, математикалық әдістерді,
ЭЕМ – ны қолдану негізінде шешілуі керек.
Үздіксіз даму принципі соңғы үнемділік математикалық және тәжірибелік
жетістіктер негізінде ФЖЖ ары қарай өмір сүру мүмкіндігін қамтамсыз ету мен
жүзеге асырудағы қажеттілігі сипатталады.
Кері байланыс принципі қызметтің кез-келген саласында басқарушылық
шешімді қабылдау және таңдаған кезде иерархиялық құрлым бойынша төмен
денгейден құрылымның жоғарғы деңгейіне әсері.
Фирма ішілік жоспарлау туралы ғылым басқару ғылымы ретінде әйгілі
кибернетика концепцияларына негізделеді. Сондықтан ФЖЖ құру кезінде негізгі
кимбернетикалық принциптерге басшылық жасау керек.
2.3. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және мазмұны
Кәсіпкерліктің көп түрлігімен - өндірістік комерциялық, қаржылық
сақтандыру, делдалдық, консалтингтік, инженерлік, реинженерлік – бизнестің
барлық саласында және әр түрлі ұйымдық – құқықтық түрдегі және басқару
құрлымы әр түрлі фирмалар үшін тәжірбеде қолданылатын кілттік жағдай бар.
Бұл мәселелерді білу бизнестегі нақты төтенше жағдайларды, потенциялдық
қиыншылықтардан өту үшін уақтылы, жан – жақты және нақты дайындалу үшін
қажет. Осының көмегімен фирманың алдына қойылған экономикалық, қаржылық
және әлеуметік мақсаттарға жету барысындағы кәсіпкерлік тәуекелділіктің
деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.
Кез – келген фирма қызметін ғылыми негізделген стратегиялық және фирма
ішілік жоспарлаған кезде қазіргі әдістеме ретінде бизнес жоспарлаудың
методологиясы табылады.
Нарықтық экономика жағдайында бизнес – жоcпар қызмет етуші сонымен
бірге жаңадан қалыптасқан фирма үшінде маңызды жұмыс құралы болып табылады.
Отандық кәсіпкерлер барлық уақытта бизнес жоспардың кәсіби дайындалғанның
және оның негізгі мәнін жақсы біле бермейді. Оның көмегі мен қажетті
инвестиция алу мүмкіндігі, ұзақ мерзімді преспективаға нақты жоспарлар
құруға, өз ісінің сәтті дамуы туралы нақты білуге болатын экономикалық
қаржылық және әлеуметтік көрсеткіштерді бағалайтын фактілік және болжамдық
жүйені құруға болады. Бизнес жоспар кәсіпкердің нарықтық жобаның ұсынылған
тәуекелінің әр бір элементін терең зерттеуге, білуге әрекет еткізеді.
Бизнес жоспардың жасаудың қажеттілігін негіздейтін екі негізгі себеп
бар. Келесі қажет:
• инвесторлар жағын осы бизнес – жоспарға экономикалық мақсатты
бағытталып ақша салуды немесе несие беруге сендіру;
• фирманың қалыптасқан миссиясын толық көлемде жүзеге асыруға көмектесу
және фирманың таңдап алынған басты мақсатынан тайғызатын жағдайларды
болдырмау.
Әдеби кітаптарда бизнес – жоспарға әртүрлі түсініктемелер берілген.
Отандық шаруашылық жағдайға бейімделе келіп бизнес – жоспар келесі түрде
қалыптасуы мүмкін.
Бизнес – жоспар бұл ұзақ мерзімге арналған ( 5,10 және оданда көп жыл
) типтік жобалық шешім, яғни онда нақты өндірістік, инвистициялық,
материялды – техникалық, ұйымдық және логистикалық қамтамасыз етуге
негізделген кәсіпорын қызметінің экономикалық, қаржылық және басқада
нәтижелерін нарықтың сол сегментінде бағалау мүмкіндігі беріледі:
Бизнес жоспар – бұл өнім өндірісінің фирма ішілік жоспарлаудың
маңызды негізі болып табылатын перспективті құжат. Сондықтан оны уақыт
кескінінде, 3–5 жылға тең етіп құруды ұсынады. Бұл кезде әр кезең
уақтындағы дифференцияцияланған жоспар әр түрлі болады.
Бизнес жоспар әрдайым басқарушы құжат болып табылады. Ол жүйелі
түрде жаңартылуы керек, оған фирма ішіндегі және нарықта болып жатқан
өзгерістерге сәйкес қажетті өзгертулер енгізілуі керек.
Бизнес жоспар стратегиялық жоспар секілді ұзақ мерзімді қамтиды.
Бірақ та стратегиялық жоспар фирма қызметінің жоспарлық көрсеткіштерін
бағалау санын қамтымайды.
Ірі өндірістік кәсіпорындардағы бизнес – жоспардың құрамына келесі
негізгі бөлімдерді енгізуге болады:
1. Маркетингтік жоспар.
2. Өнімді өндіру мен өткізу жоспары.
3. Ғылыми зерттеу және тәжірибелі құрастырушы жұмыстар (НИОКР)
4. Нормативтік қамтамасыз етілу.
5. Өнімді өткізу мен өндірісті материалды - техникалық қамтамасыз
ету.
6. Менеджмент.
7. Ұйымдық жоспар.
8. Қаржылық жоспар.
Маркетингтік жоспар ғылыми тәжірибелерді жән жақты және терең
зерттеуді орындаудың нәтижесінде алынады, зерттеуге кіретіндер:
- нарықтық ортаны талдау;
- өнімге тұтынушылардың талабын кешенді зерттеу, сонымен бірге нарық
конъюнктурасын, оның сиымдылығын және сұранысын зерттеу.
- бәсекелестер туралы мәліметтер;
- бұйымды иемделу туралы шешім қабылдау кезінде тұтынушының мотиві;
- кәсіпорынның ресурстық және өткізу потенциялын, оның нарықтық әр
бір сегментіндегі бәсеке қаблеттілігін анықтау және т.б.
Маркетингтік жоспар келесідей негізгі бөлімдерді қамиды:
1. Жоспарлық көрсеткіштердің салыстырылуы;
2. Даму стратегиясын және нарықты толығымен игеру.
3. Кәсіпорын қызметінің әлсіз және күшті жақтары;
4. Кәсіпорынның негізгі мақсаты мен міндеті;
5. Маркетинг стратегиясы;
6. Тауар стратегиясы;
7. Тауар қозғалысының тетіктерін дамыту және қалыптастыру
стратегиясы;
8. Баға стратегиясы;
9. Сұранысты қалыптастыратын және өнімді өткізуді ынталандыратын
стратегия.
10. Маркетингтік бағдарламаны өткізу шығыны, оның тиімділігін
бағалау;
11. Алға қойылған жиындардың орындалуына бақылау және олардың
шығындары.
Отандық әдебиеттердің 2-8 бөлімінде бизнес жоспар туралы мәліметтер
толығырақ берілген. Сондықтан оларға қысқаша сипаттама берейік.
Бірінші бөлімінде кәсіпорын жетуге ұсынылған жоспарлы көрсеткіштер
жүйесін теңестіру түрінде келтірілген. Жоспарлық көрсеткіштер маркетингтік
бағдарламаның басқа бөлімінде алынатын ақпаратқа сәйкес өңделудің нәтижесі
болып табылады.
Екінші бөлімде нарықта болжамдық дамуы көрсетіледі: Ол келесідей
ақпараттардың жиналуы және талдануы негізінде анықталады: сұраныспен
ұсыныстың төлем қабілеттілік көлемі мен динамикасы; экспорт пен импорт
көрсеткіші; өнімге баға өзгерісінің деңгейі мен динамикасы; бәсекенің
көлемі мен интенсивтілігі; өнімді сатып алуда тұтынушыларға ұсынылатын
сервистік қызметтің түрі мен көлемі; сол өнім түріндегі нарықта
кәсіпорынның сату үлесі және т.б.
Үшінші бөлімде маркетингтік бағдарламалар нарықта фирма қызметінің
кемшіліктері мен басымдылықтары қалыптасады, кейінге қалдырылмай шешімін
қажет ететін негізгі мәселелер пайда болады. Бұл кезде кәсіпорынның
престижі мен авторитеті бағаланады. Бір уақытта келесілер анықталады:
- ұсынылған өнімнің бәсекелік басымдылығы (сапа бойынша, баға
деңгейі, коммерциялық жұмыстың ерекшелігі);
- қажетті ресурстармен қамтамасыз ету деңгейі;
- қаржыландырудың мүмкін болатын көздері;
- өнімді өткізудің жобаланған көлемінің орташа рентабельділігі;
- нарықта әрқашан сәтілікке жету перспективасы;
- тәуекел деңгейін бағалау мүмкіндігі;
- тәуекелден фирманы қорғау әдістері мен шараларының жүйесі.
Төртінші бөлімде кәсіпорынның маңызды мақсаттары мен міндеттері
көрсетіледі;
Бесінші бөлімде қалыптасады;
- қолданылатын маркетингтік стратегияның түрлері;
- нарықта өткізілетін өнімнің жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Тарау: 1. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және мазмұны.
1.1. Бизнес жоспар жасау және оның нарық жағдайындағы
қажеттілігі ... ... ...5
1.2. Кәсіпорын басқару жүйесіндегі бизнес жоспарлау қызметінің мәні мен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
Тарау: 2. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру принципі.
2.1. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру
принципі ... ... ... ... ... ... ... .8
2.2. Фирманы басқару жүйесіндегі бизнес – жоспардың мақсаты мен
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.3. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
Тарау: 3. Фирманы басқару жүйесіндегі бизнес – жоспардың мақсаты мен
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
3.1.. Бизнес жоспардың қаржылық бөлімінің жасау
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .20
3.2.Ақша қаражатының қозғалысы туралы
есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.3.Лизинг ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .28
Кіріспе
Нарықты экономикаға сәйкес фирма ішілік жоспарлау жүйесіне преспиктвті және
ағымдық өндірістік жоспарлау кіреді.
Преспективті жоспар кәсіпорын дамуының стратегиялық жоспары әдетте бес
(кейде он жылға) жыл сайын дифференцияциямен қабылданады. Олардың
ақпараттық негізінде өндірістің және өткізудің бөлшекті және нақты ағымдық
(жылдық) жоспары құрылады. Шетелдік әдебиеттерде жекеленген ірі компаниялар
өздерінің дамуына байланысты жоспарын болжауын құрастырғанда 100 жыл алға
жасайды.
Ағымдық жоспар қысқа уақыт негізімен бір жылға (кейде 2-3 жылға)
жасалады, - тоқсан, ай.
Жоспардың кез келген түрі ( көлемдік, күнтүзбелік және жедел ) оның
үш негізгі құраушы бөлшектерінің есебімен жасалады. Бірінші компанент алаң,
цех және кәсіпорын бойынша аяқталмаған өндірістің нақты жағдайын
сипаттайды. Ол жоспарды құру кезінде нақты ескерілуі керек. Екінші
компанентте жоспар құрылып отырған мақсат бейнеледі. Үшінші компанент
жоспарды өткізуден жеткен экономикалық тиімділіктің сипатталуы үшін
арналған.Бұл тиімділік ресустардың барлық түрін экономикалық түрде мақсатты
бағыталып қолданғанда қамтамсыз етіледі; жанды еңбек, өндірістік құрал –
жабдық, алаңдар және қаржылық құралдар. Нарықтық экономика жағдайында
бизнес – жоcпар қызмет етуші сонымен бірге жаңадан қалыптасқан фирма үшінде
маңызды жұмыс құралы болып табылады. Отандық кәсіпкерлер барлық уақытта
бизнес жоспардың кәсіби дайындалғанның және оның негізгі мәнін жақсы біле
бермейді. Оның көмегі мен қажетті инвестиция алу мүмкіндігі, ұзақ мерзімді
преспективаға нақты жоспарлар құруға, өз ісінің сәтті дамуы туралы нақты
білуге болатын экономикалық қаржылық және әлеуметтік көрсеткіштерді
бағалайтын фактілік және болжамдық жүйені құруға болады. Бизнес жоспар
кәсіпкердің нарықтық жобаның ұсынылған тәуекелінің әр бір элементін терең
зерттеуге, білуге әрекет еткізеді.
Бизнес жоспардың жасаудың қажеттілігін негіздейтін екі негізгі себеп
бар. Келесі қажет:
• инвесторлар жағын осы бизнес – жоспарға экономикалық мақсатты
бағытталып ақша салуды немесе несие беруге сендіру;
• фирманың қалыптасқан миссиясын толық көлемде жүзеге асыруға көмектесу
және фирманың таңдап алынған басты мақсатынан тайғызатын жағдайларды
болдырмау.
Әдеби кітаптарда бизнес – жоспарға әртүрлі түсініктемелер берілген.
Отандық шаруашылық жағдайға бейімделе келіп бизнес – жоспар келесі түрде
қалыптасуы мүмкін.
Бизнес – жоспар бұл ұзақ мерзімге арналған ( 5,10 және оданда көп жыл )
типтік жобалық шешім, яғни онда нақты өндірістік, инвистициялық, материялды
– техникалық, ұйымдық және логистикалық қамтамасыз етуге негізделген
кәсіпорын қызметінің экономикалық, қаржылық және басқада нәтижелерін
нарықтың сол сегментінде бағалау мүмкіндігі беріледі
1.1. Бизнес жоспар жасау және оның нарық жағдайындағы қажеттілігі.
Токиялық университеттің профессоры Собуро Окито айтқандай –
Жапонияның ұлттық табысын екі еселеу жоспарының авторы – кез- келген ірі
қайта құрылу жақсы дайындалуы керек, яғни оның жақсы ұйымдастырылған
жоспары және қайта құрылу бағдарламасы болуы керек. Мұны халық
шаруашылығын басқарудың кез- келген деңгейіне жатқызуға болады - ұлттық
экономикаға, сала, кәсіпорын, фирма, ұйымдастырылған жоспары және қайта
құрылу бағдарламасы болуы керек. Мұны халық шаруашылығын басқарудың кез-
келген деңгейіне жатқызуға болады – ұлттық экономикаға, сала, кәсіпорын,
фирма, ұйым.
Ұлттық экономиканы реформалау кезінде басты көңіл ғылымға аударылуы
керек. Бірақ та мемлекет ғылымға қаржылық қолдау көрсетпейді. Мұнда тағы да
профессор Сабуро Окитоның сөзін алсақ, онда; Ғылым экономиканың, саясатың
әлеуметтік қатынастық, экологияның және тағы басқа дамуына негізгі бастау
болып табылады. Мұны түсінбеген кезде – келген саясат кез – келген салада
мәнсіз болады .
Нарықтық экономика жағдайында қызмет етуші фирма басымдылық үшін
қаржылық, материялдық, еңбектік және интелектуалды ресурстарға, сонымен
қатар оларды алу көздерінде қажеттілігін нақты анықтап алуы қажет. Ол өз
иесіндегі ресурстардың тиімділігін және өз жұмысының экономикалық және
қаржылық нәтижесінде дәл есептеуі керек.
Кәсіпорын қызметін қазіргі заманғы ғылыми жоспарлау методологиясы
келесіні қамтиды: стратегиялық жоспарлау, кәсіпорынның дамуы туралы болжау
құру және фирма ішілік жоспарлауды.
Фирма ішілік жоспарлау жүйесінің негізгі құраушы бөлігі бизнес –
жоспарлау жүйесі және жедел өндірістік жоспарлау жүйесі болып табылады.
Қызмет етіп жатқан кәсіпорынның арықарай даму жоспары және жаңа
бизнестің сәті қалыптасуы ғылыми негізделген және нақты бизнес жоспарсыз
мүмкін емес.
Жоғары денгейде дайындалған бизнес – жопардың көмегімен өмір сүрудің
басымды преспективасын және фирма қызметінің экономикалық нәтижесін
анықтауға мүмкіндік береді.
Батыс әдебиеттерінде фирманың жоспарлы қызметінің маңыздылығы туралы
келесідей түсініктеме бар: Жопарлау басты емес, жоспарлар бұл бәрі.
Жоспарлауға мұндай қатынас кәсіпкердің бәрімен тәуекелге баратындығы мен
түсіндіріледі; яғни ақша, денсаулық және келешегімен.
1.2. Кәсіпорын басқару жүйесіндегі бизнес жоспарлау қызметінің мәні
мен орны.
Орталықтандырылған жоспарлы экономикадан нарықтыққа өту кәсіпорынның
фирманың қызметін барлық жақтан жоспарлаудан бас тарту дегенді білдірмейді.
Жоспарлау қызметі кәсіпорынды басқару жүйесінде жүзеге асатын негізгі
қызметтердің арасында орталық орынды алады.
Кәсіпорын халық шаруашылық кешенінің негізгі звеносы болып табылады.
Осы түсінікке сәйкес әдебиетте және тәжірибеде фирма түсінігі кеңінен
қолданылады. Көбінесе олар синоним ретінде қолданылады. Сонымен бірге
фирма түсінігіне әр түрлі кәсіпорындар және ұйым қатары кіретін ірі және
көп профильді біліммен байланысты.
Кәсіпорынмен фирма үшін қажетті болып олардың нарықтық экономика
жағдайында тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету болып табылады. Бұл мәселенің
сәтті шешілуі көбінесе фирма ішілік өндірісті жоспарлау жүйесінің ғылыми
негізделген денгейіне және дайын өнімді өткізуге байланысты.
Мұндай жоспарлау жүйесін құрастыру күрделігі нарықты жеке қызмет етуші
кәсіпорынннан фирмаға өтуі көлемі бойынша өсуде, оның құрамына бірыңғай
толық ұйымдасқан бірнеше кәсіпорындар бар. Бұл күрделік осы обьектілердің
(өндірістік, қаржылық, инвестициялық ) қызмет етуші барлық аспектілерін
жоспарлау процесінде өзара байланысты және сәйкестілікті қамтамсыз етуімен
байланысты. Бірақта кез–келген жағдайда фирма құрамына кіретін әрбір жеке
кәсіпорын үшін экономика - ұйымдық, техника – технологиялық, өткізу және
оның басқа ерекшеліктерін толық ескеретін, әрі ғылыми негізделген өндірісті
жосапрлау жүйесі болуы керек. Нарықтық жағдайда фирма қандай көлемде өндіру
керектігін, қандай бағада сату керектігін және қанша таза табыс алу
керектігін өзі шешеді. Осының бәріде тек ғылыми негізделген жоспарлау
жүйесін қолдану көмегімен жүзеге асуда. Мұндай жоспарлау жүйесін қолдану
қаржылық, материялдық, еңбек, өндірістік және инвистициялық ресурстарды
тиімді қолдануына, сонымен бірге өндірістің талап етілген көлеміне, өнім
өткізуіне жетуге және нарықтағы қалаған үлесін жаулап алуға мүмкіндік
береді.
Рассел Акофораның пікірі бойынша, жоспарлау - бұл кәсіпорынның
қалаған келешегін жобалау және оған жетудің ең тиімді жолдарын анықтау
процесі. Бұл процесстің соңғы қорытындысы ғылыми негізделген жоспарлардың
жасалуы және басқару шешімінің қабылдану мүмкіндігі болып табылады.
Фирма ішілік жоспарлау процесі белгілі жоспарлы уақыт кезеңінде
кәсіпорынның өндірістік – шаруашылық және өткізу қызметін ұзақ мерзімді
және ағымдық мақсаттау белгілеу мен жүзеге асыруына бағытталған өндірістік
- экономикалық сипаттағы қажетті есептер жиынтығын көрсетеді.
Фирма ішілік жоспарлау жүйесінің тәжірибелік мәні келесіден тұрады,
яғни оның көмегімен фирманың барлық бағыттағы қызметімен тығыз байланыс
қамтамсыз етіледі, маркетингтен бастап дайын өнімді өткізу мен аяқталады.
Өнеркәсіптік кәсіпорындар да фирма ішілік жоспарлау бойынша жұмыстар
фирманың жоғарғы менеджментінің белсенді қатысу кезінде жоспарлы –
экономикалық қызметтің мамандарымен жүзеге асырылады. Ол жұмыстың ұйымдасу
денгейін өндірістік - шаруашылықтың экономикалық және қаржылық нәтижесіне
және фирманың өткізу қызметімен негізделеді.
Таралу обьектісі ретінде халық шаруашылығының әр түрлі саласындағы
өнеркәсіптік кәсіпорындары ұсынылады, ал олардың тиімді жұмыстары көбінесе
ұлттық экономиканың сәттілігін анықтайды.
2.1. Өндірістік фирма ішілік жоспарлануының негізі
Қызметтің әртүрін жоспарлау мәселесімен адамзат бұрыннан бері
айналысуда. Жоспарлау бойынша алғашқы кітапқа көне қытай жазбасы Өзгеріс
кітабы -И-цзин саналады. Ол б.з.д IV ғ. жасалған. Содан бері жоспарлау
туралы ғылымның дамуы тоқталған емес. Әртүрлі фирмаларда, кәсіпорындарда
жүзеге асырылатын жоспарлау туралы қазіргі ғылыми жүйенің көзқарасы
нарықтық экономикамен тығыз байланысты.
Нарықты экономикаға сәйкес фирма ішілік жоспарлау жүйесіне
преспиктвті және ағымдық өндірістік жоспарлау кіреді.
Преспективті жоспар кәсіпорын дамуының стратегиялық жоспары әдетте бес
(кейде он жылға) жыл сайын дифференцияциямен қабылданады. Олардың
ақпараттық негізінде өндірістің және өткізудің бөлшекті және нақты ағымдық
(жылдық) жоспары құрылады. Шетелдік әдебиеттерде жекеленген ірі компаниялар
өздерінің дамуына байланысты жоспарын болжауын құрастырғанда 100 жыл алға
жасайды.
Ағымдық жоспар қысқа уақыт негізімен бір жылға (кейде 2-3 жылға)
жасалады, - тоқсан, ай.
Жоспардың кез келген түрі ( көлемдік, күнтүзбелік және жедел ) оның
үш негізгі құраушы бөлшектерінің есебімен жасалады. Бірінші компанент алаң,
цех және кәсіпорын бойынша аяқталмаған өндірістің нақты жағдайын
сипаттайды. Ол жоспарды құру кезінде нақты ескерілуі керек. Екінші
компанентте жоспар құрылып отырған мақсат бейнеледі. Үшінші компанент
жоспарды өткізуден жеткен экономикалық тиімділіктің сипатталуы үшін
арналған.Бұл тиімділік ресустардың барлық түрін экономикалық түрде мақсатты
бағыталып қолданғанда қамтамсыз етіледі; жанды еңбек, өндірістік құрал –
жабдық, алаңдар және қаржылық құралдар.
Жоспардың тәжірибелік мәні ірі компаниялардан ұсақ фирмаларға өтуімен
төменделеді.
Нарықтық экономика жағдайында қызмет етуші кәсіпорындардағы жоспарлар
жүйесі келесі түрлерді қамтиды.
Өткізу жоспары – тауар нарығындағы талап ету көлемі бойынша бірнеше
жылға алдын - ала бекітіледі.
Өндірістік жоспар - өткізу жоспарының соңғы мәліметі бойынша
есептеледі. Бұл белгілі бір уақыт кезеңінде дайындауға жататын өнім саны.
Өндірістік күшті құру жоспары – мұнда машинаға, құрал – жабдыққа
өндірістік алаңдарға, байланысқа және тағы басқа қажетілігімен анықталады.
Кәсіпорынның өндірістік қуаты ( күші ) деп - нарықтық қажетілігін толық
қанағаттандыра алатын өнім (қызмет) санын айтамыз және ол ресурстардың әр
түрін тиімді пайдаланудан шығарылған болатын.
Инвестициялық қызметтің жоспары – кәсіпорында қайтадан құрылған қуат,
сонымен бірге басқа да мақсаттар бойынша қаржылық қаражатқа қажетілігін
анықтайды.
Персонал (қызметкерлер) бойынша жоспар – мұнда жұмысшылардың
мамандығына, олардың кәсібі біліктілігіне қажеттілік анықталады және еңбек
ақыны төлеудің принциптері мен тәртіптері бекітіледі.
Материялдық – техникалық жабдықтау жоспары – ассортимент есебімен
қабылданған өндіріс көлеміне қарап материялдық – техникалық ресурстарға
қажеттілігі анықталады. Бұл жоспарды құрудың негізі логистика болып
табылады.
Логистика – бұл кәсіпорындағы материялдық және басқа да ағындарды
басқару мәселесімен айналысатын, олардың экономикалық, қаржылық, құқықтық
және ақпараттық аспектілерін қарастыратын ғылым.
Материялды қорлардың жоспары - өнімді өткізуді жүзеге асыратын және
өндірістің қалыпты жұмыс істеуін қамтамсыз ету үшін қажетті ағымдық
қорлардың көлемін анықтайды.
Дайын өнім қорының жоспары – кәсіпорын қоймасындағы дайын бұйым
(өнімнің) қорының мөлшерлік көлемі есептеледі. Бұл көлем нарық
коньюнктурасының өзгерісіне жедел түде жауап беруді қамтамсыз етуі керек.
Қаржылық жоспар – қаржылық ресурстарға жалпы қажеттілігі анықталады
және оларды тарту көздері бекітіледі.
Жарнама бойынша жоспар – белгілі бір уақыт кезеңінде дайын өнім
немесе қызметті жарнамалау бойынша ұсыныстарды қамтиды.
Жоспарлы баланс – кәсіпорынның экономикалық – қаржылық жағдайы оның
міндеттерімен салыстырылады.
Нәтижелер жоспары – жобаланатын нәтижелердің әр түрін бейнелейтін (
экономикалық, қаржылық, өндірістік, еңбек, әлеуметтік, экологиялық) есептік
көрсеткіштер қамтылады.
Экология бойынша жоспарлар – экологиялық көрсеткіштерді немесе
стандартты жақсарту мен байланысты жиындардың тізімін қамтиды.
Кез келген кәсіпорын нарықтық экономика жағдайында өзінің
кәсіпкерлік, комерциялық, инвистициялық қызметін дамыта отырып өзінің жақын
преспективадағы қаржылық материалдық және еңбек ресурстарына, сонымен қатар
оларды алудың көздеріне қажетілігін анықтауы қажет.
2.2. Фирма ішілік бизнес жоспарлау жүйесін құру принципі
Өндірісті және өнімді өткізудің фирма ішілік жопарлау жүйесін жасаған
кездегі маңызды принциптерге жататындар; мақсатты негізделу, басқарылатын,
байланысты, модельденетін, жеделділік, интеграция, қорлану, жаңа
міндеттемелер, үздіксіз даму және кері байланыс.
Мақсаты негізделген прицип фирма ішілік жоспарлау жүйесінің қызмет
етуіндегі нақты қойылған мақсаттары қарастырылады.
Басқару принципі фирма ішілік жоспарлау жүйесінің (ФЖЖ) өз құрылымын
және соңғы өзгертілген мақсаттарға сәкес фирма миссиясын жүргізу үшін
қажеттілігі мен мүмкіндігін білдіреді:
Байланыс принципі бойынша: жасалынып жатқан жүйе жүйелерге
иерархиялық қатынастың ең төмен қатынасы бойынша басқару және жоғарғы
қатынас бойынша басқарылатын болуы керек.
Модельденетін (үлгіленетін) принципі ФЖЖ құрамында барлық тартылған
ресурстарды тиімді пайдалану кезінде фирманың басты мақсатын қамтамсыз
ететін жоспардың басқа да түрін (мысалы, күндік, күнтізбелік) өдеудегі
қажеттілігін сипаттайды.
Оперативтік принцип. Фирма қызметінің басты мақсатына жетуді
қамтамасыз ететін басқарылатын жүйеге әртүрлі әсерлерді жасау қажеттілігін
көрсетеді.
Интегрияция принципі ФЖЖ–не кіретін жүйедегі кез-келген қажеттілікті
қанағаттандыра алатын экономикалық-ұйымдық және ақпараттық базаны құру
қажеттілігін сипттайды. Бұл дегеніміз ФЖЖ – дегі барлық сұрақтар басқа
жүйелермен де, онымен қатар стратегиялық және болжамдық жоспарлау жүйесімен
де тығыз байланыста бола отырып шешілуі керек.
Қорлану принципі өндірістік процесстің барлық кезеңінде экономикалық
негізделген қорларды құруға қажеттілігі көрсетіледі.
Рационалды қорланудың көмегімен ФЖЖ тұрақты қызмет етуі қамтамсыз
етілуде.
Жаңа міндеттемелер принципі ФЖЖ құрамындағы барлық экстрималды
жоспарлы–экономикалық міндеттер жаңа үлгілерді, математикалық әдістерді,
ЭЕМ – ны қолдану негізінде шешілуі керек.
Үздіксіз даму принципі соңғы үнемділік математикалық және тәжірибелік
жетістіктер негізінде ФЖЖ ары қарай өмір сүру мүмкіндігін қамтамсыз ету мен
жүзеге асырудағы қажеттілігі сипатталады.
Кері байланыс принципі қызметтің кез-келген саласында басқарушылық
шешімді қабылдау және таңдаған кезде иерархиялық құрлым бойынша төмен
денгейден құрылымның жоғарғы деңгейіне әсері.
Фирма ішілік жоспарлау туралы ғылым басқару ғылымы ретінде әйгілі
кибернетика концепцияларына негізделеді. Сондықтан ФЖЖ құру кезінде негізгі
кимбернетикалық принциптерге басшылық жасау керек.
2.3. Бизнес жоспарлаудың түсінігі және мазмұны
Кәсіпкерліктің көп түрлігімен - өндірістік комерциялық, қаржылық
сақтандыру, делдалдық, консалтингтік, инженерлік, реинженерлік – бизнестің
барлық саласында және әр түрлі ұйымдық – құқықтық түрдегі және басқару
құрлымы әр түрлі фирмалар үшін тәжірбеде қолданылатын кілттік жағдай бар.
Бұл мәселелерді білу бизнестегі нақты төтенше жағдайларды, потенциялдық
қиыншылықтардан өту үшін уақтылы, жан – жақты және нақты дайындалу үшін
қажет. Осының көмегімен фирманың алдына қойылған экономикалық, қаржылық
және әлеуметік мақсаттарға жету барысындағы кәсіпкерлік тәуекелділіктің
деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.
Кез – келген фирма қызметін ғылыми негізделген стратегиялық және фирма
ішілік жоспарлаған кезде қазіргі әдістеме ретінде бизнес жоспарлаудың
методологиясы табылады.
Нарықтық экономика жағдайында бизнес – жоcпар қызмет етуші сонымен
бірге жаңадан қалыптасқан фирма үшінде маңызды жұмыс құралы болып табылады.
Отандық кәсіпкерлер барлық уақытта бизнес жоспардың кәсіби дайындалғанның
және оның негізгі мәнін жақсы біле бермейді. Оның көмегі мен қажетті
инвестиция алу мүмкіндігі, ұзақ мерзімді преспективаға нақты жоспарлар
құруға, өз ісінің сәтті дамуы туралы нақты білуге болатын экономикалық
қаржылық және әлеуметтік көрсеткіштерді бағалайтын фактілік және болжамдық
жүйені құруға болады. Бизнес жоспар кәсіпкердің нарықтық жобаның ұсынылған
тәуекелінің әр бір элементін терең зерттеуге, білуге әрекет еткізеді.
Бизнес жоспардың жасаудың қажеттілігін негіздейтін екі негізгі себеп
бар. Келесі қажет:
• инвесторлар жағын осы бизнес – жоспарға экономикалық мақсатты
бағытталып ақша салуды немесе несие беруге сендіру;
• фирманың қалыптасқан миссиясын толық көлемде жүзеге асыруға көмектесу
және фирманың таңдап алынған басты мақсатынан тайғызатын жағдайларды
болдырмау.
Әдеби кітаптарда бизнес – жоспарға әртүрлі түсініктемелер берілген.
Отандық шаруашылық жағдайға бейімделе келіп бизнес – жоспар келесі түрде
қалыптасуы мүмкін.
Бизнес – жоспар бұл ұзақ мерзімге арналған ( 5,10 және оданда көп жыл
) типтік жобалық шешім, яғни онда нақты өндірістік, инвистициялық,
материялды – техникалық, ұйымдық және логистикалық қамтамасыз етуге
негізделген кәсіпорын қызметінің экономикалық, қаржылық және басқада
нәтижелерін нарықтың сол сегментінде бағалау мүмкіндігі беріледі:
Бизнес жоспар – бұл өнім өндірісінің фирма ішілік жоспарлаудың
маңызды негізі болып табылатын перспективті құжат. Сондықтан оны уақыт
кескінінде, 3–5 жылға тең етіп құруды ұсынады. Бұл кезде әр кезең
уақтындағы дифференцияцияланған жоспар әр түрлі болады.
Бизнес жоспар әрдайым басқарушы құжат болып табылады. Ол жүйелі
түрде жаңартылуы керек, оған фирма ішіндегі және нарықта болып жатқан
өзгерістерге сәйкес қажетті өзгертулер енгізілуі керек.
Бизнес жоспар стратегиялық жоспар секілді ұзақ мерзімді қамтиды.
Бірақ та стратегиялық жоспар фирма қызметінің жоспарлық көрсеткіштерін
бағалау санын қамтымайды.
Ірі өндірістік кәсіпорындардағы бизнес – жоспардың құрамына келесі
негізгі бөлімдерді енгізуге болады:
1. Маркетингтік жоспар.
2. Өнімді өндіру мен өткізу жоспары.
3. Ғылыми зерттеу және тәжірибелі құрастырушы жұмыстар (НИОКР)
4. Нормативтік қамтамасыз етілу.
5. Өнімді өткізу мен өндірісті материалды - техникалық қамтамасыз
ету.
6. Менеджмент.
7. Ұйымдық жоспар.
8. Қаржылық жоспар.
Маркетингтік жоспар ғылыми тәжірибелерді жән жақты және терең
зерттеуді орындаудың нәтижесінде алынады, зерттеуге кіретіндер:
- нарықтық ортаны талдау;
- өнімге тұтынушылардың талабын кешенді зерттеу, сонымен бірге нарық
конъюнктурасын, оның сиымдылығын және сұранысын зерттеу.
- бәсекелестер туралы мәліметтер;
- бұйымды иемделу туралы шешім қабылдау кезінде тұтынушының мотиві;
- кәсіпорынның ресурстық және өткізу потенциялын, оның нарықтық әр
бір сегментіндегі бәсеке қаблеттілігін анықтау және т.б.
Маркетингтік жоспар келесідей негізгі бөлімдерді қамиды:
1. Жоспарлық көрсеткіштердің салыстырылуы;
2. Даму стратегиясын және нарықты толығымен игеру.
3. Кәсіпорын қызметінің әлсіз және күшті жақтары;
4. Кәсіпорынның негізгі мақсаты мен міндеті;
5. Маркетинг стратегиясы;
6. Тауар стратегиясы;
7. Тауар қозғалысының тетіктерін дамыту және қалыптастыру
стратегиясы;
8. Баға стратегиясы;
9. Сұранысты қалыптастыратын және өнімді өткізуді ынталандыратын
стратегия.
10. Маркетингтік бағдарламаны өткізу шығыны, оның тиімділігін
бағалау;
11. Алға қойылған жиындардың орындалуына бақылау және олардың
шығындары.
Отандық әдебиеттердің 2-8 бөлімінде бизнес жоспар туралы мәліметтер
толығырақ берілген. Сондықтан оларға қысқаша сипаттама берейік.
Бірінші бөлімінде кәсіпорын жетуге ұсынылған жоспарлы көрсеткіштер
жүйесін теңестіру түрінде келтірілген. Жоспарлық көрсеткіштер маркетингтік
бағдарламаның басқа бөлімінде алынатын ақпаратқа сәйкес өңделудің нәтижесі
болып табылады.
Екінші бөлімде нарықта болжамдық дамуы көрсетіледі: Ол келесідей
ақпараттардың жиналуы және талдануы негізінде анықталады: сұраныспен
ұсыныстың төлем қабілеттілік көлемі мен динамикасы; экспорт пен импорт
көрсеткіші; өнімге баға өзгерісінің деңгейі мен динамикасы; бәсекенің
көлемі мен интенсивтілігі; өнімді сатып алуда тұтынушыларға ұсынылатын
сервистік қызметтің түрі мен көлемі; сол өнім түріндегі нарықта
кәсіпорынның сату үлесі және т.б.
Үшінші бөлімде маркетингтік бағдарламалар нарықта фирма қызметінің
кемшіліктері мен басымдылықтары қалыптасады, кейінге қалдырылмай шешімін
қажет ететін негізгі мәселелер пайда болады. Бұл кезде кәсіпорынның
престижі мен авторитеті бағаланады. Бір уақытта келесілер анықталады:
- ұсынылған өнімнің бәсекелік басымдылығы (сапа бойынша, баға
деңгейі, коммерциялық жұмыстың ерекшелігі);
- қажетті ресурстармен қамтамасыз ету деңгейі;
- қаржыландырудың мүмкін болатын көздері;
- өнімді өткізудің жобаланған көлемінің орташа рентабельділігі;
- нарықта әрқашан сәтілікке жету перспективасы;
- тәуекел деңгейін бағалау мүмкіндігі;
- тәуекелден фирманы қорғау әдістері мен шараларының жүйесі.
Төртінші бөлімде кәсіпорынның маңызды мақсаттары мен міндеттері
көрсетіледі;
Бесінші бөлімде қалыптасады;
- қолданылатын маркетингтік стратегияның түрлері;
- нарықта өткізілетін өнімнің жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz