1921 жылғы аштық:себептері мен салдары

1 Қазақ республикасындағы аштықтың ауданы
2 Қазақ Республикасындағы шаруа түрлері
3 Кімді аш деп есептеуге болады

Биылғы жылы 90-ға келген «Ақиқат» ұлттық қоғамдық-саяси журналы – қашанда елдің парыз жүгін арқалаған басылым. Ол өзі жарық көрген 1921 жылдан бері ақиқаттың ақ жолында парасат биігінен сөз қозғап, ой толғап келеді. Алысты барлап ұшар баба бүркіт қалпына келген «Ақиқат» журналы мыңдаған бала бүркіттерді тәрбиелеп, биіктеріне жол ашып бергені де жадымызда.

Бұл журнал өзінің осынау 90 жылдық ғұмырында өрді де, еңісті де көрді, жеңісті де жемісті де теріп келеді. Ұлт руханияты мен ұлттық рухтың туын берік насихаттау жолында еліміздің ақпараттық кеңістігіндегі басқа үлкенді-кішілі басылымдарға үлгі болды. Соның арқасында қалың оқырманның ыстық ықыласына, шапағатына бөленген басылым дәрежесіне көтерілді. Олай дейтініміз, Абдолла Асылбеков, Нығмет Нұрмақов, Смағұл Сәдуақасов, Ораз Жандосов, Сәкен Сейфуллин, Тұрар Рысқұлов секілді алыптар шоғыры ел мен жердің тағдырына, қазақ халқының сол уақыттағы түйінді мәселелерін шешуге арналған мақалаларын нөмір сайын жариялап отырды.
«Ақиқаттың» 90 жылдық мерейтойына орай 1921 жылғы алғашқы сандарында қандай құнды дүниелер бар екен деп сарғайған беттерін парақтағанда ондағы жазылған мақалалардан коммунистік цензураның бақылауында жүрсе де, алаш зиялыларының қазақ ұлтының өзекті проблемаларын батыл айта білгендігіне риза боласыз.
Оның дәлелдерінің бірі ретінде «Ана тілі» газетінің өткен №39 санында жарияланған «Бұл айтылғандар ертегі емес» атты Смағұл Сәдуақасовтың «Қостанай-Торғай» атты мақаласын айтуға болады. Енді «Ақиқаттың» алғашқы редакторы, алаш зиялыларының бірі Абдолла Асылбековтің 1921 жылғы Қазақстандағы аштыққа байланысты нақты дәлелдерге сүйене отырып «Қызыл Қазақстанда» жариялаған материалын оқырманға қайта ұсынып отырмыз. Бұл мақалада сол жылғы аштықтың нақты себептері ашық айтылады. Қазақ халқының қызылдардан да, ақтардан да қатты жапа шегіп, елді жайлаған жұттан емес, сол әскерлердің ылаңынан қырылғанын әшкерелейді. Сонымен қабат, халық санын көрсететін статистикалық мағлұмат та өте маңызды орын алған. Қазақ Республикасындағы төрт облыстағы халықтың екі миллионнан астамы, яғни 59 пайызы аштыққа ұшыраған дейді, – Абдолла Асылбеков. Осы дәйекке сүйене отырып, егер төрт облыста 3 миллионнан астам қазақ болса, онда қалған аймақтағы халық санының қанша болатынын оймен шамалауға болады. Бұл жерде әңгіме тек қазақ халқына байланысты айтылған фактілер деп түсіну керек. Өйткені осы кездегі аштыққа ұшыраған аймаққа КИРЦИК-тің өкілі ретінде келген Смағұл Сәдуақасов жұт жайлаған елдімекендердегі орыс пен қазақтың жай-күйін өзінің есебі ретінде жасаған баяндамасында ашық жазған. Бұл бойынша орыстар аштан қырылмаған. Аштан тек қазақ қырылған, Орыстарға тамақ үлестірілген. Қазақ құр қалған.