ҚР Конституциялық құқығының түсінігі,принциптері
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Конституциялық құкыктың нормалары, институттары мен принциптері.
2.ҚР Конституциясының жалпы сипаттамасы.
3.Адам мен азамат жағдайының ҚР.дағы конституциялык негіздері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1.Конституциялық құкыктың нормалары, институттары мен принциптері.
2.ҚР Конституциясының жалпы сипаттамасы.
3.Адам мен азамат жағдайының ҚР.дағы конституциялык негіздері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
ҚР Конституциялық құқығы және заң ғылымының саласы. Конституциялық құқық — ҚР құқық жүйесінің жетекші саларының бірі. Ол өзінің ішкі тұтастығымен сипатталатын құқықтық нормалар жүйесін білдіреді және басқа құқық жүйесінің нормаларынан ерекшеленеді. Ішкі тұтастық конституциялық нормалардағы қоғамдық қатынастардың ерекшеліктерімен белгіленетін, солар арқылы реттелетін жалпы белгілердің болатындығын білдіреді.
Конституциялық құқық пәнін оның нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар құрайды. Конституциялық құқық пәнінің өзіндік ерекшеліктері бар. Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар мемлекет және қоғам құрылымының негізін құрайды және мемлекеттік биліктің жүзеге асуымен тікелей байланысты жүргізіледі.
Конституциялық құқық пәнін түсіндірудің теориялық, сондай-ақ тәжірибелік мәні бар. Онсыз конституциялық құқықтың нормалары мен институттарына тән мәнін дұрыс түсінуге болмайды, олардың құқықтық реттеудегі мәні мен рөлін ашып көрсету, құқықтық жүйедегі орнын анықтау мүмкін емес. Конституциялық құқық пәнін білмейінше оның нормаларын қолдану саласын да анықтау мүмкін емес. Өйткені, нақты құқықтық әрекеттерді таңдау кезінде, ең алдымен қай саланың нормасын қолдану қажеттігін анықтап алу керек. Ал ол үшін, реттеудің нысаны болып табылатын қоғамдық қатынастар сипатын белгілеу.
Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қатынас мейлінше кең. Ол мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын: саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени және басқа салаларды қамтиды. Әрине, конституциялық құқықнормалары аталған салалардың барлық көріністері бойынша және жан-жақты реттемейді. Ол аталған салаларда тек ең негізгі, базалық қабаттарды ғана реттейді. Бұл қабаттар мемлекет пен қоғамдағы кейін кең дамитын саяси, экономикалық, әлеуметгік, діни байланыстардың негізін қалайды.
Конституциялық құқық пәнін оның нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар құрайды. Конституциялық құқық пәнінің өзіндік ерекшеліктері бар. Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар мемлекет және қоғам құрылымының негізін құрайды және мемлекеттік биліктің жүзеге асуымен тікелей байланысты жүргізіледі.
Конституциялық құқық пәнін түсіндірудің теориялық, сондай-ақ тәжірибелік мәні бар. Онсыз конституциялық құқықтың нормалары мен институттарына тән мәнін дұрыс түсінуге болмайды, олардың құқықтық реттеудегі мәні мен рөлін ашып көрсету, құқықтық жүйедегі орнын анықтау мүмкін емес. Конституциялық құқық пәнін білмейінше оның нормаларын қолдану саласын да анықтау мүмкін емес. Өйткені, нақты құқықтық әрекеттерді таңдау кезінде, ең алдымен қай саланың нормасын қолдану қажеттігін анықтап алу керек. Ал ол үшін, реттеудің нысаны болып табылатын қоғамдық қатынастар сипатын белгілеу.
Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қатынас мейлінше кең. Ол мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын: саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени және басқа салаларды қамтиды. Әрине, конституциялық құқықнормалары аталған салалардың барлық көріністері бойынша және жан-жақты реттемейді. Ол аталған салаларда тек ең негізгі, базалық қабаттарды ғана реттейді. Бұл қабаттар мемлекет пен қоғамдағы кейін кең дамитын саяси, экономикалық, әлеуметгік, діни байланыстардың негізін қалайды.
1. Ғ.Сапарғалиев. ҚР Конституциялық құқығы. Алматы 1998
2. Қазақстан Республикасы Конституциясы. 1995 ж.
3. Қазақстан Республикасы Конституциясы (ғылыми-құқықтық комментарий) Алматы 1998 ж.
4. З.О.Ашитов. "Егеменді Қазақстан құқықтары"
5. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. Алматы 1996 ж.
6. Құқықтық Мемлекеттің концепциясы. Аюпова З.К., Сабикенов С.А., А., 1996.
7. Конституциялық құқық ғылымының негізгі мәселелерін талқылау. Михалева Н.А., Мемлекет және құқық.
8. Жаңа шетел Конституциясы. М., 1992.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясы. 1995 ж.
3. Қазақстан Республикасы Конституциясы (ғылыми-құқықтық комментарий) Алматы 1998 ж.
4. З.О.Ашитов. "Егеменді Қазақстан құқықтары"
5. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. Алматы 1996 ж.
6. Құқықтық Мемлекеттің концепциясы. Аюпова З.К., Сабикенов С.А., А., 1996.
7. Конституциялық құқық ғылымының негізгі мәселелерін талқылау. Михалева Н.А., Мемлекет және құқық.
8. Жаңа шетел Конституциясы. М., 1992.
ҚР Конституциялық құқығының түсінігі,принциптері, жүйесі.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Конституциялық құкыктың нормалары, институттары мен принциптері.
2.ҚР Конституциясының жалпы сипаттамасы.
3.Адам мен азамат жағдайының ҚР-дағы конституциялык негіздері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
ҚР Конституциялық құқығы және заң ғылымының саласы. Конституциялық
құқық — ҚР құқық жүйесінің жетекші саларының бірі. Ол өзінің ішкі
тұтастығымен сипатталатын құқықтық нормалар жүйесін білдіреді және басқа
құқық жүйесінің нормаларынан ерекшеленеді. Ішкі тұтастық конституциялық
нормалардағы қоғамдық қатынастардың ерекшеліктерімен белгіленетін, солар
арқылы реттелетін жалпы белгілердің болатындығын білдіреді.
Конституциялық құқық пәнін оның нормаларымен реттелетін қоғамдық
қатынастар құрайды. Конституциялық құқық пәнінің өзіндік ерекшеліктері бар.
Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар мемлекет
және қоғам құрылымының негізін құрайды және мемлекеттік биліктің жүзеге
асуымен тікелей байланысты жүргізіледі.
Конституциялық құқық пәнін түсіндірудің теориялық, сондай-ақ
тәжірибелік мәні бар. Онсыз конституциялық құқықтың нормалары мен
институттарына тән мәнін дұрыс түсінуге болмайды, олардың құқықтық
реттеудегі мәні мен рөлін ашып көрсету, құқықтық жүйедегі орнын анықтау
мүмкін емес. Конституциялық құқық пәнін білмейінше оның нормаларын қолдану
саласын да анықтау мүмкін емес. Өйткені, нақты құқықтық әрекеттерді таңдау
кезінде, ең алдымен қай саланың нормасын қолдану қажеттігін анықтап алу
керек. Ал ол үшін, реттеудің нысаны болып табылатын қоғамдық қатынастар
сипатын белгілеу.
Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қатынас мейлінше кең. Ол
мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын: саяси, экономикалық,
әлеуметтік, мәдени және басқа салаларды қамтиды. Әрине, конституциялық
құқықнормалары аталған салалардың барлық көріністері бойынша және жан-жақты
реттемейді. Ол аталған салаларда тек ең негізгі, базалық қабаттарды ғана
реттейді. Бұл қабаттар мемлекет пен қоғамдағы кейін кең дамитын саяси,
экономикалық, әлеуметгік, діни байланыстардың негізін қалайды.
Конституциялық құқық, тұтас алғанда, құқықтың реттеу әдістері деп
аталады, белгілі бір тәсілдер мен әдістердің көмегімен мемлекеттік және
қоғамдық қатынастарды реттейді. Конституциялык-құқықтық қатынастарды реттеу
үшін төмендегідей:
1. Міндеттеу әдісі;
2. Тыйым салу әдісі;
3. Рұқсат ету әдісі;
4. Тану әдістерді қолданылады.
Міндеттеу әдісі мемлекеттік органға сияқты, жеке тұлғаларға да
катысты, олардың барлық қызмет саласында қолданылады.
Рұқсат ету әдісі мемлекеттік органдардың өкілетгігін белгілеу кезінде де
қолданылады.
Құқықтық реттеудің тағы бір әдісі — тану әдісін де қолданады. Кеңестік
кезеңнен кейінгі конституциялық құқықжөніндегі әдебиеттерде мұндай әдістің
қолданылу мүмкіндігі байқалмайды. Оның үстіне бұл әдіс обьективті
фактордан — адамдардың табиғи құқығын заң тұрғысынан танудан туындайды.
Конституцияның құқықтық нормалары сала ретінде конституциялық құқықтың тура
және тікелей қайнар көзі болып табылады. ҚР Конституциясының құқықтық
нормалары қалайша құқықның қайнар көзі ретінде сипатталады:
1. ҚР Конституциясында бүкіл конституциялық зандардың негізі болып
табылатын құқықтық нормалар орнықтырылады. Басқаша айтқанда, Конституцияның
құқықтық нормалары конституциялық-құқықтық қатынастарды реттейтін барлық
нормативтік құқықтық актілерді қалыптастыру мен дамытудың негізі болып
табылады.
2. ҚР Конституциясының құқықтық нормалары мемлекет пен қоғам өмірінің
барлық салаларын: саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени салаларды
қамтиды. Әрине, Конституцияның құқықтық нормалары аталған салалардағы
қоғамдық қатынастарды егжей-тегжейлі және жан-жақты реттемейді. Ол тек
қоғамдық катынастардың мәнді, басты бағыттарын ғана реттейді. ҚР
Конституциясының құқықтық нормалары құқықтың басқа салаларының құқықтық
нормаларынан осынысымен ерекшеленеді.
3. Конституциялық құқықтың басқа бастауларымен салыстырғанда ҚР
Конституциясының жоғары заңдық күші бар және ҚР барлық аумағында
қолданылады. ҚР-да қабылданған зандар және басқа нормативтік актілер
Конституциядан бастау алуы және оған кайшы келмеуі тиіс. Егер олар
Конституцияға қайшы келсе, онда олар заңсыз деп танылады және қолдануға
жатпайды. ҚР-ның Конституциясында оның қағидаларының жоғары заңдық күшін
қамтамасыз етудің кепілдігі белгіленген.
4. ҚР Конституциясының тек конституциялық құқықтық ғана емес, сондай-ақ
құқықтың басқа да салаларның бастауы ретіндегі мәні мынада, онда халықтың
мемлекеттің еркі, олардың құқықтық демократиялық мемлекет құру,
дүниежүзілік кауымдастыққа оның тең құқылы мүшесі ретінде қосылу жөніндегі
табандылығы тікелей көрініс тапқан.
5. Конституция құқықтың басқа бастауларынан, тұтастай қоғамның негізгі заңы
екендігімен ерекшеленеді. Басқа нормативтік құқықтық актілер қоғам өмірінің
жекелеген тараптарын қамтиды. Ал, ҚР-сы Конституциясының идеялары, құқықтық
нормалары бүкіл қоғам өмірінің мейлінше мәнді бағыттарын реттейді.
6. Сондай-ақ, Конституция констуциялық құқықтың басқа бастауларынан
өзгерістер мен толықтырулар қабылдаудын, ерекше тәртібін белгілеуімен де
ерекшеленеді. Мұндай тәртіп Конституцияның мемлекет пен қоғамның негізгі
заңы ретіндегі және олардың тұрақтылығын қамтамасыз ету қажеттігінен
туындайтын мәнімен сипатталады.
7. ҚР-сы Конституциясының тағы бір өзіндік қыры — онда оның басқа
қайнарларының нысандары: конституциялық, жәй зандары, Презеденттің
нормативтік жарлықтары мен қаулылары, ҚР-сы Үкіметінің қаулылары, сондай-ақ
заңдық күшінің деңгейі, қабылдау, жариялау, күшін жою тәртібі көрсетіледі.
ҚР-сы конституциялық құқығының мемлекеттік мәні бар құқықтық нормаларды
белгілейтін қайнар көзінің қатарына конституциялық зандар жатады. ҚР
конституциялық зандарының өзіндік ерекшелігі — олар Конституцияға
өзгерістер мен толықтырулар енгізбейді, тек Конституцияның құқықтық
нормаларын нақтылайды. ҚР-ның конституциялық зандарын қабылдаудағы іс
жүргізу Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы шешім
қабылдаудағы іс жүргізуінде ерекшеленеді[1].
1.Конституциялық құкыктың нормалары, институттары мен принциптері.
Конституциялық кұқықтық нормаларды
1) басқа құқықтык, нормалармен ұқсастығы қандай;
2) құқықтың басқа салаларының құқықтық нормаларынан конституциялық кұқықтық
нормалар қалай ерекшеленеді деген екі бағытта қарастырған жөн.
Конституциялық кұқықтық нормаларға құқықтық нормалардын барлық белгілері
тән. Оларды мемлекеттік органдар кабылдайды. Олар коғамдық қатынастарды
ретке келтіретін құрал болып табылады. Олар басқа да заң нормалары сияқты,
екі: реттеушілік және қорғаушылық қызметті атқарады. Реттеуші нормаларға
құқықтық қатынас мүшелеріне субьективтік құқық беру және оларға зандық
міндеттеме жүктеу жолымен тәртіптің белгілі бір нұсқасын белгілейтін
конституциялық-құқықтық нормалар жатады. Бұл, әсіресе, Конституцияның
азаматтың құқы мен бостандығы туралы бөлімінде анық көрінеді. Құқық
қорғаушы нормаларға субьектілер тәртібін, олар тәртіпті бұзған жағдайда,
мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын белгілеу жолымен анықтайтын конституциялық-
құқықтық нормалар жатады. Мұндай конституциялық-кұкықтық нормалар көп емес.
Конституциялық құқық қорғау нормалары салыстырмалы түрде көп болмағанымен
олардың мәні мейлінше зор, олар конституциялык құрылысты нығайтуда,
азаматтардың құқы мен бостандығын қорғауда, саяси тұрақтылықты сақтауда
үлкен рөл атқарады. Құқық қорғаушы нормаларға Президенттің импичменті
туралы, үкіметке, оның жекелеген мүшелеріне сенім көрсетпеу туралы
конституциялық ережелер жатады.
Конституциялық құқықтың нормаларын түсіну үшін конституциялық реттеуші
нормаларды өкілетгік беруші, тыйым салушы, міндеттеуші нормаларға бөлудің
айтарлықтай мәні бар.
Өкілеттік беруші конституциялық құқықтық нормалар субьективтік құқықты
жағымды мазмұнда белгілейді. Басқаша айтқанда, субьектіге (мемлекеттік
органға, қоғамдық бірлестікке, азаматтарға) қандай да бір жағымды әрекет
жасауға құқықбереді. Осындай құқықберуші нормалар көп мөлшерде азамат-тарға
беріледі. Бұлар азаматтардың саяси, экономикалық, әлеуметтік құқықтары
туралы конституциялық нормалар. құқықберуші нормаларға ҚР-сы Президентінің,
Парламентінің, Үкіметінің, Конституциялық Кеңесінің конституциялық
өкілеттігін анықтайтын нормалар жатады. Конституциялық зандарға тыйым
салатын нормалар да бар. Олар адамдардың белгілі бір қасиеттегі
әрекеттеріне ұстамдылық жауапкершілігін белгілейді. Айталық, Конституция
діни негізде саяси партиялар қүруға, заңсыз қарулы құрамалар
ұйымдастыруғатыйым салады. Тыйым салушы конституциялықнор-малар мемлекеттің
конституциялық негіздерін, зандылық пен құқықтық тәртіпті қорғауды
көздейді[2].
Міндеттеуші конституциялық нормалар адамдардың, қоғамдық
бірлестіктердің, мемлекетгік органдардың белгілі бір жағымды әрекеттер
жасау жауапкершілігін белгілейді. Конституция Парламент Палаталары
Төрағаларына бірқатар жауапкершілік жүктейді. Сондай-ақ азаматтардың да
конституциялық жауап-кершілігін есте сақтаған жөн. Конституциялық-құқықтық
нормалардың басқа құқықсаласының құқықтық нормаларынан ажырататын
ерекшеліктер бар:
1. Конституциялық-құқықтық нормалар ерекше қоғамдық қатынастарды
реттейді. Конституциялық-құқықтық нормалар адам мен азаматтың құқықтық
мәртебесінің негіздерін бекітуге қатысты конституциялық құрылыс негіздерін
нығайту, мемлекет органдары жүйесін анықтауға байланысты қатынастарды
реттеуді көздейді.
2. Конституциялық-құқықтық нормалардың үлкен заңдық күші бар. Басқа
құқықтық нормалар Конституцияға қайшы келмеуі тиіс. Барлық басқа
нормативтік актілер Конституция негізінде шығарылады. Конституция
қағидаларына қайшы келетін құқықтық актілердің күші жойылуы тиіс.
Конституциялық нормаларды қорғау құқығы Конституциялық Кеңеске және
Прокуратураға берілген.
3. Материалдық және іс-жүргізуші конституциялық-құқықтық нормалар
өзіндік қырымен ерекшеленеді. Қылмыстық, азаматтық, әкімшілік құқықтан
айырмашылығы конституциялық құқықтың конституциялық нормаларды жүзеге
асырудың жалпы біржақты тәртібін белгілейтін мамандандырылған іс жүргізуші
саласы жоқ. Алайда, бұл конституциялық құқықта іс жүргізетін нормалар жоқ
деген сөз емес. Конституциялық құқықтық нормалармен реттелетін қоғамдық
қатынастар тобының қай-қайсысының да өзіндік іс жүргізу нормалары бар.
Айталық, Парламенттің заңдар қабылдауының белгілі бір тәртібі, Президент
импичментінің, Парламентке депутаттар сайлауын өткізу, референдум өткізу
тәртібі және басқалары конституциялық нормалармен белгіленеді.
Конституциялық құқықөзіндік мемлекетгік-құқықтық институтқа ие.
Құқықтық норма — құқықтық әлемнің тілі. Ал құқықтық институт құқықтық
жалпылықты, яғни, өздерінің заңдық мазмұнының жақындығы бойынша топтасқан
құқықтық нормалар жиынтығын біддіреді. Құқықтық нормалар конституциялык
құқықсаласын сырттай емес, құқықтық институттар арқылы құрады.
Конституциялық құқықтың конституциялық институттары конституциялық-құқықтық
нормалардың ықпалындағы қоғамдық қатынастардың белгілі бір учаскелерін
реттеуді көздейді. әр құқықтық институт шартты түрде конституциялық
құқықсаласының дербес құқықтық нормалар тобын білдіреді. Құқықтық
институттың шартты түрдегі дербестігі құқықтық реттеудің тұйықталмаған
механизмімен, конституциялық құқықтың басқа да құқықтық институттарымен
байланыста және тәуелділікте екендігімен көрінеді және олардың бәрі өзара
байланыста конституциялық қатынастарды реттеуді қамтамасыз етеді.
Конституциялық құқықтың құқықтық институттары қоғамдық қатынастардың
ірі немесе шағын тобын реттей алады. Алайда, бұған қарап, олардың
мәнділігін жоғары немесе төмен деп бағалауға болмайды. әр құқықтық институт
өз учаскесінде құқықтық қатынастарды тиімді реттеуі тиіс. Бұл үшін құқықтық
институт реттелетін қатынастардың барлық қырын қамтитын құқықтық нормалар
кешенін толық меңгеруі қажет. Әрине, ол бірақ рет қайталанатын процесс
емес. Реттеу пәні — қоғамдық қатынас — жанды, серпінді құбылыс. Осыған
орай, оның жағдайын назардан шығармай, тиісінше құқықтық институтты
жетілдіріп отыру керек.
Конституциялық қағидалар түптеп келгенде, Конституция қабылданар кезде
қалыптаскан экономикалық, саяси, әлеуметтік, этникалық факторлармен және
мемлекет пен қоғам дамуының стратегиялық идеяларымен қамтамасыз етіледі.
Сыртқы факторларды: әлем таныған халықаралық құқық нормаларын да назардан
тыс қалдыруға болмайды. ҚР Конституциясында халықаралық мен нормаларын
құрметтейтіндігі атап айтылған. ҚР-сы Конституциясы нормаларын талдау
көрсеткендей, конституциялық қағидаларды айтылу нысандарына қарай екі
топқа: 1) Конституцияда айқындалған;
2) айкындалмаған конституциялық қағидаларды талдау аясында рәсімделген
топтарға бөлінеді. Айтылғандарға республика қызметіне негіз болатындай
қағидалаР мемлекеттік билікті заң шығару, атқару, және сот тармақтарына
бөлу қағидасы жатады.
Қоғамдық келісім қағидасы бірінші орында тұрады. Қоғам әр түрлі
топтарға, таптарға, ұлттарға, тектерге бөлінеді. Мұндай бөліну осы
топтардың біріне-бірі сәйкес келмейтін әр түрлі дүниетанымдары,
көзқарастары, сенімдері барлығын білдіреді. Мұндай ерекшелік көзқарас
қайшылығына түрткі болуы мүмкін. Сондықтан қалыпты қоғамдық келісімнің
маңызы айрықша. Патриотизм қағиданы негізгі қағидалардың бірі ретінде
есептейді. Патриотизм қазақстан азаматтарының өз Отанына деген
сүйіспеншілігі мен берілгендігін білдіретін, сезімі мен әрекеті.
Қазақстандық патриотизм — ол қазақстанда сандаған жылдардан бері тұратын әр
ұлт адамдарының мүдде бірлігін сезіну, бұл елдің тарихи өткеніне құрметпен
қарау, жаңа мемлекет құрып, азаматтық қоғамды қалыптастырудағы белсенді
қызмет.
Мемлекет өміріндегі мейлінше маңызды мәселелерді демократиялық жолмен
шешу—ҚР-сы қызметінің негізгі қағидасы. Конституция мемлекет өмірі
мәселелерін демократиялық жолмен шешудің бірқатар әдістерін қарастырған. Ол
— мемлекет өміріндегі мейлінше маңызды мәселелерді халықтың өзінің
республикалық референдум арқылы шешуі.
Билік бөлу қағидасының маңызды болатын себебі, ол мемлекеттің
ұйымдастырылуын, оның тетіктерін белгілейді. Конституцияда бұл қағиданы
тану алдыңғы қатарлы демократиялық мемлекеттердің тарихи тәжірибесін
ескеруді, құқықтық мемлекет құруға бағыт ұстауды білдіреді.
Конституцияның үстемдік қағиданы әр қилы әсер етеді. Ең алдымен ол
қазақстанда конституциялық құрылысты орнықтырудан, құқықтық мемлекет құруға
ұмтылудан көрінеді. Конституцияның үстемдігін тану мемлекеттің
Конституцияға, заңға бағыну идеясын білдіреді.
Конституциялық зандылық - ол барлық мемлекеттік органдардың,
лауазымды адамдардың, азаматтардың және олардың бірлестіктерінің ҚР
аумағында конституциялық нормалар мен қағидаларды мүлтіксіз сақтап,
біркелкі қолдану. Айқындалмағандар қатарына демократиялық қағидасы да
жатады. Атқарушы биліктің иерархиялық құрылуы мен қызметі жөнінде. Айталық,
жергілікті атқарушы органдар ҚР-ның атқарушы органдарының біртұтас жүйесіне
кіреді, атқарушы биліктің жалпымемлекеттік саясатты тиісті аумақтағы даму
мүддесі мен тұтыну қажетіне сай жүргізуін қамтамасыз етеді[3].
2.ҚР Конституциясының жалпы сипаттамасы.
ҚР-ның Конституциясы — демократиялык, өркениетті даму жолына түскен
мемлекет пен қоғамның негізгі, басты нормативтік актісі. Конституция
қоғамдық өмірдің барлық құқықтық күшті бойына жинақтаған. Конституция
мемлекеттік және қоғамдық құрылысты, оның болашақ қабағытталған
ұйымдастырылуы мен қызметі қағидалаРын белгілейді. Онда адамдар мен
азаматтардың, мемлекеттің қайнар көзі және әлеуметгік негізі ретінде бүкіл
халықтың конституциялық мәртебесі бекітіледі. Конституция тек
конституциялық құқықтың ғана емес, сондай-ақ ұлттық құқықтың барлық
салаларының да қайнар көзі болып табылады. Сондықтан оған басқа нормативтік
құқықтық актілерде кездеспейтін сипаттар тән[4].
1. Конституцияны қазақстан халқы қабылдады. Сондықтан Конституцияда
халықтың, оның мәнін сипаттайтын еркі білдірілген. Социализм кезінде де
Конституция халықтың еркін білдіреді деп есептелді. Осыған орай халық
еңбекшілерден -жұмысшы табынан, шаруалар мен еңбек интеллигенциясынан
тұратындығы атап көрсетілді. Халықты бұлайша сипаттау кез келген әлеуметтік
құбылысқа, марксшіл-лениншіл ілімге тән таптық көзқараска негізделді.
ҚР-ның Конституциясы 1993 жылы халықтың таптық сипаттамасынан тұңғыш
рет бас тартты. Онда енді жұмысшы табы туралы, шаруа және еңбек
интеллигенциясы туралы сөз болған жоқ. Жалпы "еңбекші" термині 1993 жылғы
Конституцияда да, 1995 жылғы Конституцияда да қолданыл-майды. Дегенмен,
Конституцияның екеуінде де халық туралы айтылады. ҚР бүкіл әлеуметтік
қабатын жинақтаған тұтас әлеуметгік-саяси құбылыс ретінде ұғынылады. Осыған
орай, "халық" ұғымы ҚР Конституциясына сәйкес, біріншіден, ол байлык,
жағдайына қарай әлеуметтік қабаттарға, таптарға бөлінбеушілікті білдіреді,
сөз жок, бұл маңызды конституциялық фактор болып табылады. Конституцияда
мемлекет әлеуметтік, яғни, бүкіл халықтың өкілі ретінде танылады. Бұл
мемлекеттің тұрғындардың қандай да болсын бір тобына екінші бір тобын
кемсіту арқылы басымдық бермейтіндігін білдіреді. Мемлекет тиісінше,
олардың әлеуметтік жағдайларына қарай тұрғындардың барлық қабаттарына
қамқорлық көрсетуі тиіс. ҚР-ның Конституциясы бүкіл халықты әлеуметтік
топтарға бөлмей, олардың құқықтарын шектемей конституциялық-құқықтық
қатынастар субьектісі ретінде таниды. Екіншіден, халық ұғымына көпұлтты
қоғам жағдайында қазақ ұлты, басқа да барлык, ұлтгық топтар жатады. Бұл,
мемлекеттегі бүкіл халықтың әлеуметтік базалық негізін құрайтын казақ
ұлтына ерекше: құкықтық, саяси, әлеуметгік, экономикалық және мәдени
жеңілдіктер берілмейтіндігін білдіреді.
Қазак тілін мемлекеттік тіл ретінде тану жеңілдіктер қатарына
жатпайды, тек мемлекетгің барлық жерде және қайда да бол-сын үлттык нысаны
бойынша ұлттық болып табылатын сипаты-на жатады. Орыс тілін ресми қодцаныс
тілі ретінде тану да бұл салада жеңіддік берілмейтіндігін көрсетеді.
Сөйтіп, халықты қазақстан Республикасының Конституциясын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Конституциялық құкыктың нормалары, институттары мен принциптері.
2.ҚР Конституциясының жалпы сипаттамасы.
3.Адам мен азамат жағдайының ҚР-дағы конституциялык негіздері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
ҚР Конституциялық құқығы және заң ғылымының саласы. Конституциялық
құқық — ҚР құқық жүйесінің жетекші саларының бірі. Ол өзінің ішкі
тұтастығымен сипатталатын құқықтық нормалар жүйесін білдіреді және басқа
құқық жүйесінің нормаларынан ерекшеленеді. Ішкі тұтастық конституциялық
нормалардағы қоғамдық қатынастардың ерекшеліктерімен белгіленетін, солар
арқылы реттелетін жалпы белгілердің болатындығын білдіреді.
Конституциялық құқық пәнін оның нормаларымен реттелетін қоғамдық
қатынастар құрайды. Конституциялық құқық пәнінің өзіндік ерекшеліктері бар.
Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар мемлекет
және қоғам құрылымының негізін құрайды және мемлекеттік биліктің жүзеге
асуымен тікелей байланысты жүргізіледі.
Конституциялық құқық пәнін түсіндірудің теориялық, сондай-ақ
тәжірибелік мәні бар. Онсыз конституциялық құқықтың нормалары мен
институттарына тән мәнін дұрыс түсінуге болмайды, олардың құқықтық
реттеудегі мәні мен рөлін ашып көрсету, құқықтық жүйедегі орнын анықтау
мүмкін емес. Конституциялық құқық пәнін білмейінше оның нормаларын қолдану
саласын да анықтау мүмкін емес. Өйткені, нақты құқықтық әрекеттерді таңдау
кезінде, ең алдымен қай саланың нормасын қолдану қажеттігін анықтап алу
керек. Ал ол үшін, реттеудің нысаны болып табылатын қоғамдық қатынастар
сипатын белгілеу.
Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қатынас мейлінше кең. Ол
мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын: саяси, экономикалық,
әлеуметтік, мәдени және басқа салаларды қамтиды. Әрине, конституциялық
құқықнормалары аталған салалардың барлық көріністері бойынша және жан-жақты
реттемейді. Ол аталған салаларда тек ең негізгі, базалық қабаттарды ғана
реттейді. Бұл қабаттар мемлекет пен қоғамдағы кейін кең дамитын саяси,
экономикалық, әлеуметгік, діни байланыстардың негізін қалайды.
Конституциялық құқық, тұтас алғанда, құқықтың реттеу әдістері деп
аталады, белгілі бір тәсілдер мен әдістердің көмегімен мемлекеттік және
қоғамдық қатынастарды реттейді. Конституциялык-құқықтық қатынастарды реттеу
үшін төмендегідей:
1. Міндеттеу әдісі;
2. Тыйым салу әдісі;
3. Рұқсат ету әдісі;
4. Тану әдістерді қолданылады.
Міндеттеу әдісі мемлекеттік органға сияқты, жеке тұлғаларға да
катысты, олардың барлық қызмет саласында қолданылады.
Рұқсат ету әдісі мемлекеттік органдардың өкілетгігін белгілеу кезінде де
қолданылады.
Құқықтық реттеудің тағы бір әдісі — тану әдісін де қолданады. Кеңестік
кезеңнен кейінгі конституциялық құқықжөніндегі әдебиеттерде мұндай әдістің
қолданылу мүмкіндігі байқалмайды. Оның үстіне бұл әдіс обьективті
фактордан — адамдардың табиғи құқығын заң тұрғысынан танудан туындайды.
Конституцияның құқықтық нормалары сала ретінде конституциялық құқықтың тура
және тікелей қайнар көзі болып табылады. ҚР Конституциясының құқықтық
нормалары қалайша құқықның қайнар көзі ретінде сипатталады:
1. ҚР Конституциясында бүкіл конституциялық зандардың негізі болып
табылатын құқықтық нормалар орнықтырылады. Басқаша айтқанда, Конституцияның
құқықтық нормалары конституциялық-құқықтық қатынастарды реттейтін барлық
нормативтік құқықтық актілерді қалыптастыру мен дамытудың негізі болып
табылады.
2. ҚР Конституциясының құқықтық нормалары мемлекет пен қоғам өмірінің
барлық салаларын: саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени салаларды
қамтиды. Әрине, Конституцияның құқықтық нормалары аталған салалардағы
қоғамдық қатынастарды егжей-тегжейлі және жан-жақты реттемейді. Ол тек
қоғамдық катынастардың мәнді, басты бағыттарын ғана реттейді. ҚР
Конституциясының құқықтық нормалары құқықтың басқа салаларының құқықтық
нормаларынан осынысымен ерекшеленеді.
3. Конституциялық құқықтың басқа бастауларымен салыстырғанда ҚР
Конституциясының жоғары заңдық күші бар және ҚР барлық аумағында
қолданылады. ҚР-да қабылданған зандар және басқа нормативтік актілер
Конституциядан бастау алуы және оған кайшы келмеуі тиіс. Егер олар
Конституцияға қайшы келсе, онда олар заңсыз деп танылады және қолдануға
жатпайды. ҚР-ның Конституциясында оның қағидаларының жоғары заңдық күшін
қамтамасыз етудің кепілдігі белгіленген.
4. ҚР Конституциясының тек конституциялық құқықтық ғана емес, сондай-ақ
құқықтың басқа да салаларның бастауы ретіндегі мәні мынада, онда халықтың
мемлекеттің еркі, олардың құқықтық демократиялық мемлекет құру,
дүниежүзілік кауымдастыққа оның тең құқылы мүшесі ретінде қосылу жөніндегі
табандылығы тікелей көрініс тапқан.
5. Конституция құқықтың басқа бастауларынан, тұтастай қоғамның негізгі заңы
екендігімен ерекшеленеді. Басқа нормативтік құқықтық актілер қоғам өмірінің
жекелеген тараптарын қамтиды. Ал, ҚР-сы Конституциясының идеялары, құқықтық
нормалары бүкіл қоғам өмірінің мейлінше мәнді бағыттарын реттейді.
6. Сондай-ақ, Конституция констуциялық құқықтың басқа бастауларынан
өзгерістер мен толықтырулар қабылдаудын, ерекше тәртібін белгілеуімен де
ерекшеленеді. Мұндай тәртіп Конституцияның мемлекет пен қоғамның негізгі
заңы ретіндегі және олардың тұрақтылығын қамтамасыз ету қажеттігінен
туындайтын мәнімен сипатталады.
7. ҚР-сы Конституциясының тағы бір өзіндік қыры — онда оның басқа
қайнарларының нысандары: конституциялық, жәй зандары, Презеденттің
нормативтік жарлықтары мен қаулылары, ҚР-сы Үкіметінің қаулылары, сондай-ақ
заңдық күшінің деңгейі, қабылдау, жариялау, күшін жою тәртібі көрсетіледі.
ҚР-сы конституциялық құқығының мемлекеттік мәні бар құқықтық нормаларды
белгілейтін қайнар көзінің қатарына конституциялық зандар жатады. ҚР
конституциялық зандарының өзіндік ерекшелігі — олар Конституцияға
өзгерістер мен толықтырулар енгізбейді, тек Конституцияның құқықтық
нормаларын нақтылайды. ҚР-ның конституциялық зандарын қабылдаудағы іс
жүргізу Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы шешім
қабылдаудағы іс жүргізуінде ерекшеленеді[1].
1.Конституциялық құкыктың нормалары, институттары мен принциптері.
Конституциялық кұқықтық нормаларды
1) басқа құқықтык, нормалармен ұқсастығы қандай;
2) құқықтың басқа салаларының құқықтық нормаларынан конституциялық кұқықтық
нормалар қалай ерекшеленеді деген екі бағытта қарастырған жөн.
Конституциялық кұқықтық нормаларға құқықтық нормалардын барлық белгілері
тән. Оларды мемлекеттік органдар кабылдайды. Олар коғамдық қатынастарды
ретке келтіретін құрал болып табылады. Олар басқа да заң нормалары сияқты,
екі: реттеушілік және қорғаушылық қызметті атқарады. Реттеуші нормаларға
құқықтық қатынас мүшелеріне субьективтік құқық беру және оларға зандық
міндеттеме жүктеу жолымен тәртіптің белгілі бір нұсқасын белгілейтін
конституциялық-құқықтық нормалар жатады. Бұл, әсіресе, Конституцияның
азаматтың құқы мен бостандығы туралы бөлімінде анық көрінеді. Құқық
қорғаушы нормаларға субьектілер тәртібін, олар тәртіпті бұзған жағдайда,
мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын белгілеу жолымен анықтайтын конституциялық-
құқықтық нормалар жатады. Мұндай конституциялық-кұкықтық нормалар көп емес.
Конституциялық құқық қорғау нормалары салыстырмалы түрде көп болмағанымен
олардың мәні мейлінше зор, олар конституциялык құрылысты нығайтуда,
азаматтардың құқы мен бостандығын қорғауда, саяси тұрақтылықты сақтауда
үлкен рөл атқарады. Құқық қорғаушы нормаларға Президенттің импичменті
туралы, үкіметке, оның жекелеген мүшелеріне сенім көрсетпеу туралы
конституциялық ережелер жатады.
Конституциялық құқықтың нормаларын түсіну үшін конституциялық реттеуші
нормаларды өкілетгік беруші, тыйым салушы, міндеттеуші нормаларға бөлудің
айтарлықтай мәні бар.
Өкілеттік беруші конституциялық құқықтық нормалар субьективтік құқықты
жағымды мазмұнда белгілейді. Басқаша айтқанда, субьектіге (мемлекеттік
органға, қоғамдық бірлестікке, азаматтарға) қандай да бір жағымды әрекет
жасауға құқықбереді. Осындай құқықберуші нормалар көп мөлшерде азамат-тарға
беріледі. Бұлар азаматтардың саяси, экономикалық, әлеуметтік құқықтары
туралы конституциялық нормалар. құқықберуші нормаларға ҚР-сы Президентінің,
Парламентінің, Үкіметінің, Конституциялық Кеңесінің конституциялық
өкілеттігін анықтайтын нормалар жатады. Конституциялық зандарға тыйым
салатын нормалар да бар. Олар адамдардың белгілі бір қасиеттегі
әрекеттеріне ұстамдылық жауапкершілігін белгілейді. Айталық, Конституция
діни негізде саяси партиялар қүруға, заңсыз қарулы құрамалар
ұйымдастыруғатыйым салады. Тыйым салушы конституциялықнор-малар мемлекеттің
конституциялық негіздерін, зандылық пен құқықтық тәртіпті қорғауды
көздейді[2].
Міндеттеуші конституциялық нормалар адамдардың, қоғамдық
бірлестіктердің, мемлекетгік органдардың белгілі бір жағымды әрекеттер
жасау жауапкершілігін белгілейді. Конституция Парламент Палаталары
Төрағаларына бірқатар жауапкершілік жүктейді. Сондай-ақ азаматтардың да
конституциялық жауап-кершілігін есте сақтаған жөн. Конституциялық-құқықтық
нормалардың басқа құқықсаласының құқықтық нормаларынан ажырататын
ерекшеліктер бар:
1. Конституциялық-құқықтық нормалар ерекше қоғамдық қатынастарды
реттейді. Конституциялық-құқықтық нормалар адам мен азаматтың құқықтық
мәртебесінің негіздерін бекітуге қатысты конституциялық құрылыс негіздерін
нығайту, мемлекет органдары жүйесін анықтауға байланысты қатынастарды
реттеуді көздейді.
2. Конституциялық-құқықтық нормалардың үлкен заңдық күші бар. Басқа
құқықтық нормалар Конституцияға қайшы келмеуі тиіс. Барлық басқа
нормативтік актілер Конституция негізінде шығарылады. Конституция
қағидаларына қайшы келетін құқықтық актілердің күші жойылуы тиіс.
Конституциялық нормаларды қорғау құқығы Конституциялық Кеңеске және
Прокуратураға берілген.
3. Материалдық және іс-жүргізуші конституциялық-құқықтық нормалар
өзіндік қырымен ерекшеленеді. Қылмыстық, азаматтық, әкімшілік құқықтан
айырмашылығы конституциялық құқықтың конституциялық нормаларды жүзеге
асырудың жалпы біржақты тәртібін белгілейтін мамандандырылған іс жүргізуші
саласы жоқ. Алайда, бұл конституциялық құқықта іс жүргізетін нормалар жоқ
деген сөз емес. Конституциялық құқықтық нормалармен реттелетін қоғамдық
қатынастар тобының қай-қайсысының да өзіндік іс жүргізу нормалары бар.
Айталық, Парламенттің заңдар қабылдауының белгілі бір тәртібі, Президент
импичментінің, Парламентке депутаттар сайлауын өткізу, референдум өткізу
тәртібі және басқалары конституциялық нормалармен белгіленеді.
Конституциялық құқықөзіндік мемлекетгік-құқықтық институтқа ие.
Құқықтық норма — құқықтық әлемнің тілі. Ал құқықтық институт құқықтық
жалпылықты, яғни, өздерінің заңдық мазмұнының жақындығы бойынша топтасқан
құқықтық нормалар жиынтығын біддіреді. Құқықтық нормалар конституциялык
құқықсаласын сырттай емес, құқықтық институттар арқылы құрады.
Конституциялық құқықтың конституциялық институттары конституциялық-құқықтық
нормалардың ықпалындағы қоғамдық қатынастардың белгілі бір учаскелерін
реттеуді көздейді. әр құқықтық институт шартты түрде конституциялық
құқықсаласының дербес құқықтық нормалар тобын білдіреді. Құқықтық
институттың шартты түрдегі дербестігі құқықтық реттеудің тұйықталмаған
механизмімен, конституциялық құқықтың басқа да құқықтық институттарымен
байланыста және тәуелділікте екендігімен көрінеді және олардың бәрі өзара
байланыста конституциялық қатынастарды реттеуді қамтамасыз етеді.
Конституциялық құқықтың құқықтық институттары қоғамдық қатынастардың
ірі немесе шағын тобын реттей алады. Алайда, бұған қарап, олардың
мәнділігін жоғары немесе төмен деп бағалауға болмайды. әр құқықтық институт
өз учаскесінде құқықтық қатынастарды тиімді реттеуі тиіс. Бұл үшін құқықтық
институт реттелетін қатынастардың барлық қырын қамтитын құқықтық нормалар
кешенін толық меңгеруі қажет. Әрине, ол бірақ рет қайталанатын процесс
емес. Реттеу пәні — қоғамдық қатынас — жанды, серпінді құбылыс. Осыған
орай, оның жағдайын назардан шығармай, тиісінше құқықтық институтты
жетілдіріп отыру керек.
Конституциялық қағидалар түптеп келгенде, Конституция қабылданар кезде
қалыптаскан экономикалық, саяси, әлеуметтік, этникалық факторлармен және
мемлекет пен қоғам дамуының стратегиялық идеяларымен қамтамасыз етіледі.
Сыртқы факторларды: әлем таныған халықаралық құқық нормаларын да назардан
тыс қалдыруға болмайды. ҚР Конституциясында халықаралық мен нормаларын
құрметтейтіндігі атап айтылған. ҚР-сы Конституциясы нормаларын талдау
көрсеткендей, конституциялық қағидаларды айтылу нысандарына қарай екі
топқа: 1) Конституцияда айқындалған;
2) айкындалмаған конституциялық қағидаларды талдау аясында рәсімделген
топтарға бөлінеді. Айтылғандарға республика қызметіне негіз болатындай
қағидалаР мемлекеттік билікті заң шығару, атқару, және сот тармақтарына
бөлу қағидасы жатады.
Қоғамдық келісім қағидасы бірінші орында тұрады. Қоғам әр түрлі
топтарға, таптарға, ұлттарға, тектерге бөлінеді. Мұндай бөліну осы
топтардың біріне-бірі сәйкес келмейтін әр түрлі дүниетанымдары,
көзқарастары, сенімдері барлығын білдіреді. Мұндай ерекшелік көзқарас
қайшылығына түрткі болуы мүмкін. Сондықтан қалыпты қоғамдық келісімнің
маңызы айрықша. Патриотизм қағиданы негізгі қағидалардың бірі ретінде
есептейді. Патриотизм қазақстан азаматтарының өз Отанына деген
сүйіспеншілігі мен берілгендігін білдіретін, сезімі мен әрекеті.
Қазақстандық патриотизм — ол қазақстанда сандаған жылдардан бері тұратын әр
ұлт адамдарының мүдде бірлігін сезіну, бұл елдің тарихи өткеніне құрметпен
қарау, жаңа мемлекет құрып, азаматтық қоғамды қалыптастырудағы белсенді
қызмет.
Мемлекет өміріндегі мейлінше маңызды мәселелерді демократиялық жолмен
шешу—ҚР-сы қызметінің негізгі қағидасы. Конституция мемлекет өмірі
мәселелерін демократиялық жолмен шешудің бірқатар әдістерін қарастырған. Ол
— мемлекет өміріндегі мейлінше маңызды мәселелерді халықтың өзінің
республикалық референдум арқылы шешуі.
Билік бөлу қағидасының маңызды болатын себебі, ол мемлекеттің
ұйымдастырылуын, оның тетіктерін белгілейді. Конституцияда бұл қағиданы
тану алдыңғы қатарлы демократиялық мемлекеттердің тарихи тәжірибесін
ескеруді, құқықтық мемлекет құруға бағыт ұстауды білдіреді.
Конституцияның үстемдік қағиданы әр қилы әсер етеді. Ең алдымен ол
қазақстанда конституциялық құрылысты орнықтырудан, құқықтық мемлекет құруға
ұмтылудан көрінеді. Конституцияның үстемдігін тану мемлекеттің
Конституцияға, заңға бағыну идеясын білдіреді.
Конституциялық зандылық - ол барлық мемлекеттік органдардың,
лауазымды адамдардың, азаматтардың және олардың бірлестіктерінің ҚР
аумағында конституциялық нормалар мен қағидаларды мүлтіксіз сақтап,
біркелкі қолдану. Айқындалмағандар қатарына демократиялық қағидасы да
жатады. Атқарушы биліктің иерархиялық құрылуы мен қызметі жөнінде. Айталық,
жергілікті атқарушы органдар ҚР-ның атқарушы органдарының біртұтас жүйесіне
кіреді, атқарушы биліктің жалпымемлекеттік саясатты тиісті аумақтағы даму
мүддесі мен тұтыну қажетіне сай жүргізуін қамтамасыз етеді[3].
2.ҚР Конституциясының жалпы сипаттамасы.
ҚР-ның Конституциясы — демократиялык, өркениетті даму жолына түскен
мемлекет пен қоғамның негізгі, басты нормативтік актісі. Конституция
қоғамдық өмірдің барлық құқықтық күшті бойына жинақтаған. Конституция
мемлекеттік және қоғамдық құрылысты, оның болашақ қабағытталған
ұйымдастырылуы мен қызметі қағидалаРын белгілейді. Онда адамдар мен
азаматтардың, мемлекеттің қайнар көзі және әлеуметгік негізі ретінде бүкіл
халықтың конституциялық мәртебесі бекітіледі. Конституция тек
конституциялық құқықтың ғана емес, сондай-ақ ұлттық құқықтың барлық
салаларының да қайнар көзі болып табылады. Сондықтан оған басқа нормативтік
құқықтық актілерде кездеспейтін сипаттар тән[4].
1. Конституцияны қазақстан халқы қабылдады. Сондықтан Конституцияда
халықтың, оның мәнін сипаттайтын еркі білдірілген. Социализм кезінде де
Конституция халықтың еркін білдіреді деп есептелді. Осыған орай халық
еңбекшілерден -жұмысшы табынан, шаруалар мен еңбек интеллигенциясынан
тұратындығы атап көрсетілді. Халықты бұлайша сипаттау кез келген әлеуметтік
құбылысқа, марксшіл-лениншіл ілімге тән таптық көзқараска негізделді.
ҚР-ның Конституциясы 1993 жылы халықтың таптық сипаттамасынан тұңғыш
рет бас тартты. Онда енді жұмысшы табы туралы, шаруа және еңбек
интеллигенциясы туралы сөз болған жоқ. Жалпы "еңбекші" термині 1993 жылғы
Конституцияда да, 1995 жылғы Конституцияда да қолданыл-майды. Дегенмен,
Конституцияның екеуінде де халық туралы айтылады. ҚР бүкіл әлеуметтік
қабатын жинақтаған тұтас әлеуметгік-саяси құбылыс ретінде ұғынылады. Осыған
орай, "халық" ұғымы ҚР Конституциясына сәйкес, біріншіден, ол байлык,
жағдайына қарай әлеуметтік қабаттарға, таптарға бөлінбеушілікті білдіреді,
сөз жок, бұл маңызды конституциялық фактор болып табылады. Конституцияда
мемлекет әлеуметтік, яғни, бүкіл халықтың өкілі ретінде танылады. Бұл
мемлекеттің тұрғындардың қандай да болсын бір тобына екінші бір тобын
кемсіту арқылы басымдық бермейтіндігін білдіреді. Мемлекет тиісінше,
олардың әлеуметтік жағдайларына қарай тұрғындардың барлық қабаттарына
қамқорлық көрсетуі тиіс. ҚР-ның Конституциясы бүкіл халықты әлеуметтік
топтарға бөлмей, олардың құқықтарын шектемей конституциялық-құқықтық
қатынастар субьектісі ретінде таниды. Екіншіден, халық ұғымына көпұлтты
қоғам жағдайында қазақ ұлты, басқа да барлык, ұлтгық топтар жатады. Бұл,
мемлекеттегі бүкіл халықтың әлеуметтік базалық негізін құрайтын казақ
ұлтына ерекше: құкықтық, саяси, әлеуметгік, экономикалық және мәдени
жеңілдіктер берілмейтіндігін білдіреді.
Қазак тілін мемлекеттік тіл ретінде тану жеңілдіктер қатарына
жатпайды, тек мемлекетгің барлық жерде және қайда да бол-сын үлттык нысаны
бойынша ұлттық болып табылатын сипаты-на жатады. Орыс тілін ресми қодцаныс
тілі ретінде тану да бұл салада жеңіддік берілмейтіндігін көрсетеді.
Сөйтіп, халықты қазақстан Республикасының Конституциясын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz