Жер ресурстарының құрылымы

Пән: География
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

a. Жер ресурстарының құрылымы.

b. Егіншілікке пайдалану дәрежесі. Топырақ-климаттық зоналардың биоөнімділігі

c. ҚР жер ресурстарын пайдалану

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Күн жүйесіндегі планеталар ішінде тек қана Жерде тіршілік бар. Себебі мұнда құнарлы топырақ, ал топырақтың әр қилы өсімдіктер өсіп, органикалық заттар қорын жинап ауаға оттегін бөліп шығарып, басқа тіршіліктің дамуына жағдай туғызады. Дегенмен планетамызда да тіршілік дамыған, яғни құнарлы топырақ қабаты бар аймақтар аса көп емес. Жердің басым көпшілігін, 7%-ын мұхиттар алып жатыр, онда тек су өсімдіктері, негізінен балдырлар өседі. Сонда құрғақ жердің үлесі небары 29% ғана. Құрғақ жердің барлығында бірдей құнарлы топырақ қаптап жатқан жоқ. Көп жерлерді мәңгі қарлар мен мұздар алып жатса, біраз аймақтарда жылжымалы құмдар мен жалаңаш тастар, біраз аймақтарды жалтыр, тақыр жерлер қамтиды. Құнарлы жерлердің көп аймақтарын халық мекендеген қалалар мен ауылдар, жолдар мен су қоймалары, аэродромдар т. б. көптеген коммуникациялар алып жатыр.

Негізгі бөлім

Жер ресурстары құрылымы

Қазір бұрынғы Одақ елдерінің халқы 300 млн-нан астам. Қазіргі жер бетіндегі 7 млрд халық одан әрі арта түспек. Айта кететін жай қазірдің өзінде БҰҰ-ның мәліметіне қарағанда, Жер шарындағы халықтың 200-500 млн-ға дейіні аштыққа жиі ұшырауда, әр секунд сайын бір адам аштан өледі, ал 1, 5 млрд адам сапалы тамақ жемейді.

10 кесте

Ф. Н. Шипуновтың (1968) мәліметі бойынша жер бетіндегі құрғақ жерлер көлемі, млрд гектар есебімен

Құрғақ

жер ауданы

Антарк тида ауданы

Антарктиданы қоспағандағы құрғақ жерлер

Жыртылған жерлер

Шалғынды жерлер мен жайылым

Орман- дар

Казіргі пайда ланылмай үрген жерлер

Басқа жерлер

Бар-

л ы ғы

Құрғақжер ауданы: 14, 9

Антарк тида ауданы: 1, 4

Антарктиданы қоспағандағы құрғақ жерлер: 1, 4

2, 6

4, 0

0, 4

5, 1

13, 5

11-кесте

Әлемдегі жер қорының пайдаланылуы (Р. Ревелъ, 1976)

Континенттер, елдер

Егістікке жарамды

жерлер, млн га

Жыртылған жерлер

млн га, 1965 ж.

Игерілген жерлер пайыз1965 ж.

Континенттер, елдер:

Австралия мен

Жана Зеландия

Егістікке жарамдыжерлер, млн га: 150

Жыртылған жерлермлн га, 1965 ж.: 20

Игерілген жерлер пайыз1965 ж.: 13

Континенттер, елдер: Азия

Егістікке жарамдыжерлер, млн га: 630

Жыртылған жерлермлн га, 1965 ж.: 520

Игерілген жерлер пайыз1965 ж.: 83

Континенттер, елдер: Солтүстік Амсрика

Егістікке жарамдыжерлер, млн га: 460

Жыртылған жерлермлн га, 1965 ж.: 240

Игерілген жерлер пайыз1965 ж.: 51

Континенттер, елдер: Онтүстік Америка

Егістікке жарамдыжерлер, млн га: 680

Жыртылған жерлермлн га, 1965 ж.: 80

Игерілген жерлер пайыз1965 ж.: 11

Континенттер, елдер: Африка

Егістікке жарамдыжерлер, млн га: 730

Жыртылған жерлермлн га, 1965 ж.: 160

Игерілген жерлер пайыз1965 ж.: 22

Континенттер, елдер: Еуропа

Егістікке жарамдыжерлер, млн га: 170

Жыртылған жерлермлн га, 1965 ж.: 150

Игерілген жерлер пайыз1965 ж.: 88

Континенттер, елдер: Бурынғы К. СРО

Егістікке жарамдыжерлер, млн га: 360

Жыртылған жерлермлн га, 1965 ж.: 230

Игерілген жерлер пайыз1965 ж.: 64

Континенттер, елдер: Барлығы

Егістікке жарамдыжерлер, млн га: 3200

Жыртылған жерлермлн га, 1965 ж.: 1400

Игерілген жерлер пайыз1965 ж.: 44

12 кесте

Бұрынғы КСРО елдерінде жер қорының 1975 жылдың 1 қарашасына дейінгі пайдалану көрсеткіші (В. П. Прошляков, 1979)

Жер категориялары және оларды пайдалану

Барлық жерлер

Ауыл шаруа шылығындағы жерлер

Оның ішінде жыртылған жерлер

млн га

Жер категориялары және оларды пайдалану:

Колхоздар мен совхоздар жсрлері

Халык мекендеген жерлер

Барлық жерлер:

1034, 8

9, 4

Ауыл шаруа шылығындағы жерлер:

46, 8

0, 4

Оның ішінде жыртылған жерлер:

547, 4

2, 9

90, 6

0, 5

224, 7

0, 7

99, 3

0, 3

Жер категориялары және оларды пайдалану: Өндіріс. транспорт, курорттар т. б. ауыл шаруашылығы емес жерлер

Барлық жерлер: 49, 5

Ауыл шаруа шылығындағы жерлер: 2, 2

Оның ішінде жыртылған жерлер: 16, 8

2, 8

0, 4

0. 2

Жер категориялары және оларды пайдалану: Мемлекеттік орман шаруашылығы жерлері

Барлық жерлер: 954, 3

Ауыл шаруа шылығындағы жерлер: 42, 8

Оның ішінде жыртылған жерлер: 12, 8

2, 1

0, 3

0, 1

Жер категориялары және оларды пайдалану: Мемлекеттік запастағы жерлер

Барлық жерлер: 171, 3

Ауыл шаруа шылығындағы жерлер: 7, 7

Оның ішінде жыртылған жерлер: 24, 2

4, 0

0, 2

0, 1

Жер категориялары және оларды пайдалану: Гидротехникалық және басқа су шаруашылығы құрылысындағы жерлер

Барлық жерлер: 2, 9

Ауыл шаруа шылығындағы жерлер: 0, 1

Оның ішінде жыртылған жерлер: 0, 1

Жер категориялары және оларды пайдалану: Барлығы

Барлық жерлер: 2231, 2

Ауыл шаруа шылығындағы жерлер: 100, 0

Оның ішінде жыртылған жерлер: 604, 2

100, 0

226, 3

100, 0

13-кесте

Бұрынғы КСРО елдеріңде жыртылған жерлер мен жыртылуға мүмкін жерлердің көлемі, млн га есебімен (Н. Н. Розов, С. А. Шувалов, 1973)

№

Аймақтар, зоналар

1970 жыл

Көбею мүмкіншілігі

№: 1.

Аймақтар, зоналар: Тайга-тундра

1970 жыл: 1, 7

Көбею мүмкіншілігі: 8, 8

№: 2.

Аймақтар, зоналар: Орманды алқап

1970 жыл: 43, 4

Көбею мүмкіншілігі: 25, 2

№: 3.

Аймақтар, зоналар: Орманды дала

1970 жыл: 71, 8

Көбею мүмкіншілігі: 7, 5

№: 4.

Аймақтар, зоналар: Дала

1970 жыл: 63, 5

Көбею мүмкіншілігі: 3, 0

№: 5.

Аймақтар, зоналар: Құрғақ дала

1970 жыл: 23, 0

Көбею мүмкіншілігі: 8, 1

№: 6.

Аймақтар, зоналар: Шөлдер

1970 жыл: 5, 0

Көбею мүмкіншілігі: 2. 2

№: 7.

Аймақтар, зоналар: Шөлді субтропиктер, тау етегі

1970 жыл: 8, 2

Көбею мүмкіншілігі: 3, 1

№: 8.

Аймақтар, зоналар: Таулы жерлер

1970 жыл: 3, 0

Көбею мүмкіншілігі: 4, 9

№: Барлығы

Аймақтар, зоналар: 224, 6

1970 жыл:

: 62, 8

Дүниежүзілік топырақ картасының авторының бірі В. А. Ковданың мәліметіне қарағанда (1974), құрғақ жердің басым көпшілігі егіншілікке онша қолайлы емес. Құрғақ жерлердің 70% - аз өнім беретіи алқаптар, оның 20% - өте салқын аймақта, 20%- өте құрғақ аймақта, 20% - өте биіктік беткейлерде орналасқан, ал 10%-ы - топырақ қабаты өте жұқа. Сонымен құрғақ жердің тек 30%-ы ғана ауыл шаруашылығына пайдаланылып жүр. Оның ішінде 10%-ында егіншілік егілсе, 20%-ы жайылым, шалғынды және шабындық жерлер.

11-кестеде жер шарындағы әрбір континенттер және бұрынғы КСРО елдеріндегі егістікке жарамды жер қорлары мен қазіргі егістікке игерілген жер көлемі жайында америка ғалымы Р. Ревельдің мәліметтері (1976) келтірілген.

Қазірдің өзінде ашаршылық жер шарының кейбір бөліктерінде кездесіп отырса, келешекте адам саны қазіргіден бірнеше есе көбейген кезде не болмақ? Бұл сұраққа әркім әр кезде әрқалай жауап берген. Мәселен, XVIII ғасырдың аяғында ағылшын эпископы Мальтус коғамның тұтыну қажетінің шексіз өсуі мен өңделер жердің шектелуі арасындағы үйлесімсіздік, сондай-ақ жер құнарының жылдан-жылға кемуі қайыршылықтың, кедейліктің т. б. бақытсыздықтың себептері болып табылады деп санады. Былайша айтқанда, Мальтус «теориясы» бойынша, Жер бетіндегі халық үдемелі геометриялық прогрессиямен өссе, халықтың тұтыну заттары арифметикалық прогрессиямен өседі, сондықтан адам баласы бақытты өмір сүргісі келсе, халықтың өсуін тұтыну заттарының өсуіне үйлесімді етуді қадағалап отыруы керек деді, яғни ол халықтың жиі-жиі соғыс арқылы немесе эпидемиялық аурулар арқылы қырылып тұруын мақұлдады.

Егіншілікке пайдалану дәрежесі. Топырақ-климаттық зоналардың биоөнімділігі

Жер шарындағы барлық жердің қазіргі уақытта тек 1, 5 млрд гектарға жуығы немесе құрғақ жердің 10%-дайы ғана жыртылған. Ал алыстағы болашақта күрделі мелиорациялауды қажет ететін батпақты жерлерді құрғатып, шөлді жерлерді суарып, теңіз бен мұхит суларын тұщытып егін суаруға пайдалану арқылы игеруге мүмкін 5 млрд гектар жермен 18-20 млрд халықты асырауға толық болады.

Американың көрнекті прогресшіл оқымыстысы, профессор Р. Ревельдің ғылыми негізде жасаған есебі бойынша, қазіргі техникалық жетістіктерімізді ауыл шаруашылық өндірісіне енгізіп, бос жаткан жерлерді мелиорациялап, түгел игерген кезде 100 млрд адамға тамақ өндіруге болатынын дәлелдеді. Жер бетіндегі халықтын өсу қаркыны соңғы жылдарғы мөлшермсн дамыса жылына 1, 5-2%, жер шарындағы халықтын 100 млрд-қа жетуіне 200 жылға жуық уақыт керек. Осыған шамалас есепті Қазақстанның белгілі топырақ зерттеуші ғалымы, Ғылым академиясының академигі, профессор В. М. Боровский де жүргізген (1975) .

Бұл келтірілген есептеулер мен мүмкіншіліктер жер шарының адамды асырау мүмкіншілігінің әлі де болса, өте мол екендігін, оның қазіргіден бірнеше есе көп адамды асырай алатындығыи дәлелдейді. Дегенмен, бұл есептеулер Жер бетіндегі егістікке игеруге жарамды жер қоры қанша мол болғанымен, оның шексіз емес екендігін, адам саны көбейген сайын оның қоры кеми беретіндігін көрсетеді. Адам саны артқан сайын игеруге оңай түсетін жақсы жерлер қоры кеміп, игеруге қиын жерлер көбейеді. Сөйтіп бірте-бірте егістікке игеруге жарамды жер қорының таусылуы ақиқат. Сондықтан казірден бастап қолда бар жерімізді, бізді қоршаған табиғатымызды дұрыстап, тиімді пайдалану мәселелері қазіргі күн тәртібіне қойылып отыр. Табиғатымыздың сұлулығын сақтап, оның ластануына жол бермеу, табиғат байлығын тиімді пайдалану, табиғатты жоспарлы түрде, адам мұктаждығына ыңғайлап өзгерту - өте күрделі мәселе. Сондықтан онымен жеке мемлекеттер емес, бүкіл дүние жүзілік масштабта шұғылдануға тура келеді. Көптен бері бұл мәселемен Халыкаралық биологиялық бағдарлама шеңберінде шұғылданса, соңғы уақытта «Адам және Биосфера»‘ атты жаңа бағдарлама бойынша шұғылдана бастады. Бұл бағдарламамен айналысуда дүние жүзіндегі ең ірі, әрі дамыған мемлекеттер жетекші рөл атқаруы тиіс.

Әлемге танымал Америкалық ғалым Ю. Одумның бағалауы бойынша әлемдегі тіршіліктің үйлесімді болуы үшін, яғни тек материалдық тамақтық, киімдік заттармен қамтамасыз етілуі ғана емес, сонымен қатар масайрап дем алуы үшін әлемдегі әр адамға орта есеппен 2 гектардай жер қажет екен. Оның 0, 6 гектары тамақ өндіру үшін, 0, 2 гектары өндірістік қажет пен мекендеуі үшін, ал 1, 2 гектары бос болуы керек. Ол жерлер халықтын дем алып, саяхат жасауы және биосфераның қалыпты экологиялық жағдайда болуы үшін қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.