Экономикалық тұрақсыздар: Инфляция
I. Экономикалық тұрақсыздықтар
1.1. Жұмыссыздық
1.2. Инфляция
II. Тауар және игіліктер нарығындағы тепе.теңдік
III. Кейнс кресі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1.1. Жұмыссыздық
1.2. Инфляция
II. Тауар және игіліктер нарығындағы тепе.теңдік
III. Кейнс кресі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Экономикалық дамудың циклділігі – өндірістің өсуі құлдырауымен, іскерлік белсенділіктің артуы кемуімен алмасып отыратын нарықтық экономиканың үздіксіз толқулары. Экономикалық цикл – бұл бір экономикалық құлдыраудың басталуынан екіншісінің басталуына дейінгі кезең. Яғни, ол өндіріс, инфляция, жұмысбастылық деңгейінің қандай да бір уақыт аралығындағы өзгеруі.
Жекелеген экономикалық циклдер бір-бірінен ұзақтығы және интенсивтілігі бойынша өзгешеленеді. Алайда, барлық циклдерге тән фазалары болады: құлдырау, дағдарыс, жандану, өрлеу.
Экономиканың циклділігінің негізгі себептері: тұтынудың, инвестицияның негізгі қорларының жаңаруы, ақша массасының өзгеруі және тағы басқалары. Экономикалық циклдердің әр фазасында өзіне тән негізгі ерекше құбылыстар көрініс береді.
Экономикадағы циклдік ауытқуларға әсер ететін факторларды ықпал ету сипаттарына қарай сыртқы және ішкі факторларға жіктейді. Сыртқы факторларға халық санының өзгеруі, түбегейлі технологиялық өзгерістер, ауқымды саяси оқиғалар, соғыстар, табиғи үлкен апаттар және осылар тәріздес басқа да құбылыстар жатқызылады. Ішкі факторларға тұтынуға, инвестицияға шығындардың өзгеруі, үкіметтің түрлі саясаттар көмегімен жүргізетін іс-шаралары және т.б. жатады.
Жекелеген экономикалық циклдер бір-бірінен ұзақтығы және интенсивтілігі бойынша өзгешеленеді. Алайда, барлық циклдерге тән фазалары болады: құлдырау, дағдарыс, жандану, өрлеу.
Экономиканың циклділігінің негізгі себептері: тұтынудың, инвестицияның негізгі қорларының жаңаруы, ақша массасының өзгеруі және тағы басқалары. Экономикалық циклдердің әр фазасында өзіне тән негізгі ерекше құбылыстар көрініс береді.
Экономикадағы циклдік ауытқуларға әсер ететін факторларды ықпал ету сипаттарына қарай сыртқы және ішкі факторларға жіктейді. Сыртқы факторларға халық санының өзгеруі, түбегейлі технологиялық өзгерістер, ауқымды саяси оқиғалар, соғыстар, табиғи үлкен апаттар және осылар тәріздес басқа да құбылыстар жатқызылады. Ішкі факторларға тұтынуға, инвестицияға шығындардың өзгеруі, үкіметтің түрлі саясаттар көмегімен жүргізетін іс-шаралары және т.б. жатады.
1. Ә.Ә.Әбішев, К.А.Хубиев, «Макроэкономика» - Алматы, 2008.
2. М.Ә.Тілеужанова «Макроэкономика».
3. А.Н.Доғалов, Н.С.Досмағанбетов «Макроэкономика».
4. Н.Қ.Мамыров, М.Ә.Тілеужанова «Макроэкономика» - Алматы, 2003.
2. М.Ә.Тілеужанова «Макроэкономика».
3. А.Н.Доғалов, Н.С.Досмағанбетов «Макроэкономика».
4. Н.Қ.Мамыров, М.Ә.Тілеужанова «Макроэкономика» - Алматы, 2003.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Факультеті: халықаралық қатынастар
Кафедрасы: халықаралық қатынастар және әлемдік экономика
СӨЖ
Тақырыбы: Экономикалық тұрақсыздар: Инфляция. Жұмыссыздық. Тауар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік
Тексерген: Табеев Т.П.
Орындаған: Турганбаева Ғ.Б.
Алматы 2017 ж.
Жоспары:
I. Экономикалық тұрақсыздықтар
1.1. Жұмыссыздық
1.2. Инфляция
II. Тауар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік
III. Кейнс кресі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
I. Экономикалық тұрақсыздықтар
Экономикалық дамудың циклділігі - өндірістің өсуі құлдырауымен, іскерлік белсенділіктің артуы кемуімен алмасып отыратын нарықтық экономиканың үздіксіз толқулары. Экономикалық цикл - бұл бір экономикалық құлдыраудың басталуынан екіншісінің басталуына дейінгі кезең. Яғни, ол өндіріс, инфляция, жұмысбастылық деңгейінің қандай да бір уақыт аралығындағы өзгеруі.
1-сурет. Нақты ЖІӨ фактілі деңгейінің циклдік тербелуі мен тренді
Жекелеген экономикалық циклдер бір-бірінен ұзақтығы және интенсивтілігі бойынша өзгешеленеді. Алайда, барлық циклдерге тән фазалары болады: құлдырау, дағдарыс, жандану, өрлеу.
Экономиканың циклділігінің негізгі себептері: тұтынудың, инвестицияның негізгі қорларының жаңаруы, ақша массасының өзгеруі және тағы басқалары. Экономикалық циклдердің әр фазасында өзіне тән негізгі ерекше құбылыстар көрініс береді.
Экономикадағы циклдік ауытқуларға әсер ететін факторларды ықпал ету сипаттарына қарай сыртқы және ішкі факторларға жіктейді. Сыртқы факторларға халық санының өзгеруі, түбегейлі технологиялық өзгерістер, ауқымды саяси оқиғалар, соғыстар, табиғи үлкен апаттар және осылар тәріздес басқа да құбылыстар жатқызылады. Ішкі факторларға тұтынуға, инвестицияға шығындардың өзгеруі, үкіметтің түрлі саясаттар көмегімен жүргізетін іс-шаралары және т.б. жатады.
Цикл фазаларының негізгі индикаторлары болып жұмысбастылық деңгейі және шығарылым көлемі болып табылады. Ал, инфляция деңгейі, пайыз мөлшерлемесі және валюта бағамы үкіметтің орталық банктің нақтылы жағдайлармен байланысты жүргізілетін саясаттарымен реттеліп отырады.
Экономикалық циклдің негізін кезеңді пайда болып отыратын экономикалық күйзелістер құрайды. Циклдің жандану және өрлеу фазаларында өндірістің ұлғаюы, сәйкесінше интенсивті және экстенсивті болады. Сонымен қатар, бұл кезеңдерде халықтың табысы артады және жиынтық тұтынуға сұраныс артады. Жандану кезеңінде тұтынушылық сұраныстың артуы кәсіпкерлердің өндіріс қуаттарын арттыруға және капитал салымдарын ұлғайтуға түрткі болады. Бұл өндіріс құралдарына сұранысты ынталанырады. Жиынтық сұраныстың өсу қарқынының қоғамдық өндірістің өсу қарқынынан артып түсе бастауы өндірушілер арасындағы бәсекені әлсіретеді. Ол, өз кезегінде өндіріске ғылыми жетістіктерді, жаңа технологияларды енгізуге ынтаны төмендетеді. Алайда, өндірістің экстенсивті дамуы ұлғая отырып, ақыры соңында төлем қабілетті сұраныстан асып түскен кезде, тауарлардың артық өндірілуі басталады.
Экономикалық циклдер ұзақтығы бойынша келесі түрге жіктеледі:
қысқа циклдер немесе Китчиннің циклдері (2-4 жылдық);
ірі өнеркәсіптік циклдер немесе Жуглар циклдері (7-12 жылдық);
құрылыс циклдері немесе Кузнецтің циклдері (16-25 жылдық);
Кондратьевтің ұзын толқындар (40-60 жылдық).
Әлуетті ЖІӨ немесе экономикалық әлует - бұл ресурстардың толық жұмысбастылығы кезіндегі өндіріс көлемі. Ресурстардың толық жұмысбастылығы дегеніміз халық шаруашылығы қуатының 10-20%-ы игерілмегендегі және жұмыссыздықтың табиғи деңгейі кезіндегі өндіріс көлемі. Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі жалпы жұмыс күшінің 5-7%-ы жұмыссыз болған кездегі жұмысбастылық деңгейі. Жұмыс күші - бұл ел халқының жұмысқа жарамды бөлігі, яғни ол есептік кезеңдегі жұмысбастылар мен жұмыссыздар санының қосындысы:
N = U + E
N = R - H
Мұндағы, N - жұмыс күші, адам;
U - жұмыссыздар саны, адам;
E - жұмысбастылар саны, адам;
R - ел халқының саны;
H - жұмысқа жарамсыздар саны, адам.
1.1. Жұмыссыздық
Жұмыссыздық - бұл еңбекке қабілетті халықтың жұмыс істеуді қалайтын, бірақ уақытша немесе мүлдем жұмысынан айырылған бөлігінің жұмыспен қамтылмауы көрінісі. Жұмыссыздық өндірістің тиімділігінің артуымен немесе жұмыс күшінің бір бөлігін жұмыстан босатуға мүмкіндік беретін, жұмыс күшінің құрылымына, сапасына жаңа талаптар қоятын ғылыми техникалық ілгерілеушіліктің және мемлекеттің өндіргіш күштерді орналастырудағы қате құрылымдық саясаты салдарынан туындайды.
Жұмыссыздықты қалыптасу сипаттарымен байланысты негізінен 3 түрге жіктеуге болады:
уақытша (фрикциондық) жұмыссыздық;
құрылымдық жұмыссыздық;
циклдік жұмыссыздық.
Уақытша жұмыссыздық - бұл өздерінің біліктілігіне және жеке қалауларына сәйкес келетін жұмысты іздеп жүрген немесе күтіп отырған жұмыс күшінің бір бөлігі. Бос жұмыс орындары және оған үміткерлер туралы ақпараттар жеткіліксіз, тіптен бар болған күннің өзінде бұл ақпараттар таралуы үшін белгілі шамада уақыт қажет. Міне, сондықтан да жұмыстан өз қалауы бойынша немесе еріксіз босағандар және жұмыс күшінің құрамына жаңадан қосылған мамандар белгілі бір мерзім аралығында жұмыссыз болады. Бұл топтың басты артықшылықтарының бірі - олардың еңбек нарығында сата алатын дайын кәсіби дағдысы бар. Яғни, олар өздерінің еңбек күшін тез арада сата алады. Қорыта айтқанда, уақытша жұмыссыздар өздерінің еңбек күшін тез арада сату арқылы, қысқа мерзімді кезеңде жұмысбастылар санатына қосылады.
Құрылымдық жұмыссыздық - бұл жұмыс күшіне сұраныстың құрылымын өзгертетін өнеркәсіптегі технологиялық ілгерілеушілікпен байланысты туындайтын, жұмыссыздықтың бір түрі. Яғни, құрылымдық жұмыссыздар - олар ғылыми-технологиялық ілгерлеушілік нәтижесінде мамандықтары аса қажетсіз немесе мүлдем жарамсыз болуы себепті жұмыстан шығып қалғандар не жұмыс таба алмай жүрген тұлғалар. Құрылымдық жұмыссыздық көбінесе еріксіз және ұзақ мерзімді сипатта болады. Себебі, еңбек нарығында олардың дайын машығында сұраныс жоқ болғандықтан, оларға кәсіби қайта даярлықтан өтуіне немесе тұрғылықты мекендерін ауыстыруларына тура келеді. Аталмыш шаралар едәуір узақ уақытты қажет етеді.
Уақытша жұмыссыздық пен құрылымдық жұмыссыздықтың негізгі айырмашылықтары:
уақытша жұмыссыздардың еңбек нарығында тез сата алатын дайын машықтары бар, ал құрылымдық жұмыссыздар қосымша оқу оқымай, не қайта даярлықтан өтпей немесе тұрғылықты мекендерін ауыстырмай тез арада жұмыс таба алмайды;
уақытша жұмыссыздық қысқа мерзімді сипатта болады, ал құрылымдық жұмыссыздық ұзақ мерзімді және бұл ұлттық экономика үшін де ауыр құбылыс;
уақытша жұмыссыздық әлдеқайда қалаулы болып табылады. Өйткені, көптеген адамдар өз еркімен жұмыс аралық күйде болады және олардың төмен жалақылы жұмыстан жалақысы жоғары жұмысқа ауысуы нәтижесінде жаңа табыстарының артуы еңбекке ынталарын арттырады. Мұндай салдар еңбек өнімділігінің артуына алып кетеді және нәтижесінде ұлттық өнімнің көлемі арта түседі.
Циклдік жұмыссыздық - экономикалық циклдік құлдырауы кезеңінде жиынтық тұтыну шығындарының азаюы салдарынан өндірістің қысқаруымен байланысты пайда болатын жұмыссыздықтың бір түрі. Циклдік жұмыссыздар - бұлар ұлттық өндірістің қысқаруымен байланысты жұмысын жоғалтқандар. Экономикалық циклдің құлдырау және тоқырау фазасында уақытша және құрылымдық жұмыссыздық циклдік жұмыссыздықпен толықтырылады. Ал циклдік өрлеу фазасында циклдік жұмыссыздық болмайды.
Экономикалық циклдің құлдырау және тоқырау фазаларындағы кәсіпорындардың жаппай банкротқа ұшырауы жаппай жұмыссыздыққа алып келеді. Мұндай кезде жұмыссыздарды басқа кәсіпке оқыту арқылы қайта даярлау немесе олардың тұрғылықты мекен-жайларын ауыстыруы жұмыссыздықтан құтылудың жолы болып табыла алмайды. Өйткені, басым жағдайда дағдарыс оты ұлттық экономиканы тұтастай шарпиды және ол әлемдік деңгейге өрбуі әбден мүмкін.
Жұмыссыздық - бұл еңбекке қабілетті адамның жұмыссыз қалуы. Ал, жұмыссыз қалу адамдардың тұрмыстық жағдайын нашарлатып ғана қоймайды, сонымен қатар бұл жағдайда адамдар моральдық тұрғыдан да күйзеліске ұшырайды. Өйткені, бір жағынан жалақы басым көпшіліктің бірден-бір табыс көзі болып табылса, екінші жағынан жұмыссыз қалған жан өзін қоғамға қажетсіз сезінуі мүмкін.
Жұмыссыздықтың негізгі көрсеткіштерінің бірі ол - жұмыссыздық деңгейі болып табылады.
u = UN x100%
Мұндағы, u - жұмыссыздық деңгейі.
Жұмысқа жарамсыздар немесе жұмыс күшіне жатпайтындар: кәмелеттік жасқа толмағандар, зейнеткерлер, үй шаруасындағылар, оқушылар, күндізгі оқу бөлімінің студенттері, жұмысы жоқ болғанымен жұмыс істемейтіндер, жұмыс істеуден жалыққандар, арнайы мекемелерде бас бостандығынан айырылып қамауда отырған, яғни сотталып жазасын өтеп жүргендер мен психиатриялық ауруханаларда ұзақ уақыт бойы емделіп жатқандар және т.б.
Аса үлкен жұмыссыздық үлкен экономикалық және әлеуметтік шығындарды туындатады. Дәлірек айтқанда, жұмыссыздықтың негізгі құны - бұл өндірілген өнім. Экономика жұмыс істегісі келетіндер мен жұмыс істей алмайтындарды барлығына қажет шамада жұмыс орындарымен қамтамасыз ете алмаған жағдайда тауарлар мен қызметтердің өндірісі әлуетті қайтарымсыз жоғалады. Жұмыссыздық қоғамның даму жолында бөгет болады, өндірілмеген өнім - ол ЖІӨ-нің жоғалтылған көлемі.
Жұмыссыздық неғұрлым үлкен болса, өндірілмеген өнім де соғұрлым көп болады. Жұмыссыздық деңгейі мен жоғалтылған ЖІӨ-нің көлемі арасындағы байланысты математикалық жолмен келесі түрде анықтауға болады:
Y-Y*Y* = - β x (u - u*)
Мұндағы, Y - нақты ЖІӨ;
Y* - әлуетті ЖІӨ;
u - жұмыссыздықтың нақты деңгейі;
u* - жұмыссыздықтың табиғи деңгейі;
β - ЖІӨ-нің циклдік жұмыссыздықтың серпініне сезімталдығының эмпирикалық коэффициенті немесе Оукен коэффициенті(2 β 3).
Жұмыссыздық пен жоғалтылған ЖІӨ арасындағы тәуелділікті алғаш зерттеген американдық экономист Артур Оукеннің анықтауы бойынша, егер жұмыссыздық деңгейі 1%-ға ұлғаятын болса, онда ел экономикасы ЖІӨ-нің 2,5%-ын жоғалтады. Яғни, нақты жұмыссыздық деңгейі табиғи жұмыссыздық деңгейінен 1%-ға артық болса, нақты ЖІӨ-нің шамасы әлуетті ЖІӨ-нің көлемінен 2,5%-ға кем болады. Мұндай заңдылық Оукен заңы деп аталады.
Жұмыссыздықтың ұлғаюы экономикалық, әлеуметтік, тіптен саяси салдарға әкеліп соғады. Нақтырақ айтқанда, жұмыссыздықтың салдарынан:
ұлттық экономика өзінің экономикалық әлуетін толық пайдалана алмайды. Мысалы, ЖІӨ-нің жоғалтылуы;
жұмысын жоғалтқан адамдар уақыт өте келе өздерінің кәсіби біліктіліктерін де жоғалтады;
ұлттың психикалық денсаулығы бұзылады;
қоғамда әлеуметтік және саяси мәселелер бой көрсетеді, бұл тіптен әлеуметтік-саяси жанжалдарға әкелуі мүмкін және т.б.
Қорыта айтқанда, жұмыссыздық қоғам үшін өте ауыр, тиімсіз құбылыс болып табылады. Әсіресе, жұмыссыздықтың деңгейі 5-7%-дан неғұрлым үлкен болған сайын, оның қоғамға әкелетін зардаптары ауырлай түседі
Жұмыссыздық аса күрделі болып табылатындықтан, оның алдын алу және онымен күресу мемлекеттік деңгейде дұрыс саясат жүргізу арқылы ғана оң нәтижеге әкеледі. Жұмыссыздықпен күрес сұранысқа сәйкес кадрлар даярлау, елдің демографиялық жағдайына, экономикалық ерекшеліктеріне байланысты жұмыс күшін оңтайлы орналастыру, жалақы деңгейін реттеу секілді алуан түрлі іс-шаралар негізінде жүргізіледі. Жұмыссыздықпен күресудің мұндай әдіс-амалдарының ішінен келесі әдістерді атап көрсетуге болады. Олар:
классикалық тәсіл;
Кейнсиандық тәсіл;
Мальтузиандық тәсіл.
Классикалық әдіс бойынша:
Классикалық мектептің жақтастарының көзқарастары бойынша, жұмыссыздықтың туындауының негізгі себебі - ол өте жоғары жалақы деңгейі болатындықтан, олардың пікірінше жалақы деңгейін төмендете отырып, жұмыссыздықты қысқартуға болады.
2-сурет. Жұмыссыздықпен күресудің классикалық тәсілі
Мұндағы, W - жалақы деңгейі;
L - жұмысбастылық деңгейі;
DL - еңбекке сұраныс;
SL - еңбек ұсынысы;
UW - күтілім жұмыссыздығы;
A - еңбек ұсынысы мен еңбекке сұраныстың теңдестігі нүктесі.
Егер жалақы деңгейі еңбекке сұраныс пен еңбек ұсынысының теңдестігі деңгейінен жоғары болса, онда елдегі жұмыссыздық ұлғаяды. Себебі, еңбек ұсынысының сұранысынан артып кетуі кезінде жалақы деңгейінің көтерілуі үрдісі жүреді. Мұндай жағдайда, кейбіреулер әлдеқайда жоғары жалақылы жұмысты күтіп уақытша жұмыссыздық күйін кешеді. Осындай себеппен байланысты туындаған жұмыссыздық түрін күтілім жұмыссыздығы деп атайды. Оның шамасы тең болады:
UW = L4 - L2
Керісінше, жалақы деңгейі төмен жағдайда да жұмыссыздықтың шамасы жоғарылайды және ол тең болады:
UА = L4 - L2
Жұмыссыздық әлдеқайда қалаулы деңгейіне еңбек ұсынысы мен еңбекке сұраныстың теңдестігі жағдайында, яғни жалақы деңгейінің теңдестігінде қол жеткізуге болады.
Кейнсиандық тәсіл:
Жұмыс күшіне сұраныстың жеткіліксіздігінен жұмыссыздық туындайды. Жиынтық сұраныстың өзгерісі ұлттық өндірістің көлемін өзгеріске ұшыратады. Демек, ол жұмыс күшіне деген сұранысқа ықпал етуші негізгі фактор болып табылады. Кейнсиандықтардың пікірінше ұлттық өндіріс пен жұмысбастылықтың шамасы ұсыныс факторларымен емес, төлем қабілетті сұраныс факторларымен анықталады. Яғни, жиынтық сұраныстың өсуімен жұмыссыздық та төмендейді. Кейнсиандық теорияға сәйкес жұмыссыздықты азайту үшін жиынтық сұранысты ынталандыру, соның ішінде мемлекеттік шығындарды көбейту, салықты азайту, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру шараларын мемлекет тарапынан жүргізуге болады.
3-сурет. Жұмыссыздықпен күресудің кейнсиандық тәсілі
Мальтузиандық тәсіл:
Ағылшын экономисі Томас Мальтустың пікірінше жұмыссыздықтың негізгі себептерінің бірі - халық санының теңгерімсіз өсуі. Олай болса, Мальтузиандық тәсіл бойынша, жұмыссыздық деңгейін өсірмеу үшін мемлекеттік деңгейде бала тууды шектеу саясатын жүргізу, жұмыссыздықтың алдын алуға мүмкіндік береді.
1.2. Инфляция
Тұрақсыздығы экономиканың жағдайын сипаттайтын ең маңызды макроэкономикалық индикаторлардың бірі - инфляция. Инфляция - бұл елдегі орташа бағаның деңгейінің есептік кезеңдегі көтерілуі үрдісі. Бірақ, мұнда бір ескеретін жағдай инфляция кезінде барлық тауарлар мен қызметтердің бағасы барлығы бірдей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Факультеті: халықаралық қатынастар
Кафедрасы: халықаралық қатынастар және әлемдік экономика
СӨЖ
Тақырыбы: Экономикалық тұрақсыздар: Инфляция. Жұмыссыздық. Тауар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік
Тексерген: Табеев Т.П.
Орындаған: Турганбаева Ғ.Б.
Алматы 2017 ж.
Жоспары:
I. Экономикалық тұрақсыздықтар
1.1. Жұмыссыздық
1.2. Инфляция
II. Тауар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік
III. Кейнс кресі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
I. Экономикалық тұрақсыздықтар
Экономикалық дамудың циклділігі - өндірістің өсуі құлдырауымен, іскерлік белсенділіктің артуы кемуімен алмасып отыратын нарықтық экономиканың үздіксіз толқулары. Экономикалық цикл - бұл бір экономикалық құлдыраудың басталуынан екіншісінің басталуына дейінгі кезең. Яғни, ол өндіріс, инфляция, жұмысбастылық деңгейінің қандай да бір уақыт аралығындағы өзгеруі.
1-сурет. Нақты ЖІӨ фактілі деңгейінің циклдік тербелуі мен тренді
Жекелеген экономикалық циклдер бір-бірінен ұзақтығы және интенсивтілігі бойынша өзгешеленеді. Алайда, барлық циклдерге тән фазалары болады: құлдырау, дағдарыс, жандану, өрлеу.
Экономиканың циклділігінің негізгі себептері: тұтынудың, инвестицияның негізгі қорларының жаңаруы, ақша массасының өзгеруі және тағы басқалары. Экономикалық циклдердің әр фазасында өзіне тән негізгі ерекше құбылыстар көрініс береді.
Экономикадағы циклдік ауытқуларға әсер ететін факторларды ықпал ету сипаттарына қарай сыртқы және ішкі факторларға жіктейді. Сыртқы факторларға халық санының өзгеруі, түбегейлі технологиялық өзгерістер, ауқымды саяси оқиғалар, соғыстар, табиғи үлкен апаттар және осылар тәріздес басқа да құбылыстар жатқызылады. Ішкі факторларға тұтынуға, инвестицияға шығындардың өзгеруі, үкіметтің түрлі саясаттар көмегімен жүргізетін іс-шаралары және т.б. жатады.
Цикл фазаларының негізгі индикаторлары болып жұмысбастылық деңгейі және шығарылым көлемі болып табылады. Ал, инфляция деңгейі, пайыз мөлшерлемесі және валюта бағамы үкіметтің орталық банктің нақтылы жағдайлармен байланысты жүргізілетін саясаттарымен реттеліп отырады.
Экономикалық циклдің негізін кезеңді пайда болып отыратын экономикалық күйзелістер құрайды. Циклдің жандану және өрлеу фазаларында өндірістің ұлғаюы, сәйкесінше интенсивті және экстенсивті болады. Сонымен қатар, бұл кезеңдерде халықтың табысы артады және жиынтық тұтынуға сұраныс артады. Жандану кезеңінде тұтынушылық сұраныстың артуы кәсіпкерлердің өндіріс қуаттарын арттыруға және капитал салымдарын ұлғайтуға түрткі болады. Бұл өндіріс құралдарына сұранысты ынталанырады. Жиынтық сұраныстың өсу қарқынының қоғамдық өндірістің өсу қарқынынан артып түсе бастауы өндірушілер арасындағы бәсекені әлсіретеді. Ол, өз кезегінде өндіріске ғылыми жетістіктерді, жаңа технологияларды енгізуге ынтаны төмендетеді. Алайда, өндірістің экстенсивті дамуы ұлғая отырып, ақыры соңында төлем қабілетті сұраныстан асып түскен кезде, тауарлардың артық өндірілуі басталады.
Экономикалық циклдер ұзақтығы бойынша келесі түрге жіктеледі:
қысқа циклдер немесе Китчиннің циклдері (2-4 жылдық);
ірі өнеркәсіптік циклдер немесе Жуглар циклдері (7-12 жылдық);
құрылыс циклдері немесе Кузнецтің циклдері (16-25 жылдық);
Кондратьевтің ұзын толқындар (40-60 жылдық).
Әлуетті ЖІӨ немесе экономикалық әлует - бұл ресурстардың толық жұмысбастылығы кезіндегі өндіріс көлемі. Ресурстардың толық жұмысбастылығы дегеніміз халық шаруашылығы қуатының 10-20%-ы игерілмегендегі және жұмыссыздықтың табиғи деңгейі кезіндегі өндіріс көлемі. Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі жалпы жұмыс күшінің 5-7%-ы жұмыссыз болған кездегі жұмысбастылық деңгейі. Жұмыс күші - бұл ел халқының жұмысқа жарамды бөлігі, яғни ол есептік кезеңдегі жұмысбастылар мен жұмыссыздар санының қосындысы:
N = U + E
N = R - H
Мұндағы, N - жұмыс күші, адам;
U - жұмыссыздар саны, адам;
E - жұмысбастылар саны, адам;
R - ел халқының саны;
H - жұмысқа жарамсыздар саны, адам.
1.1. Жұмыссыздық
Жұмыссыздық - бұл еңбекке қабілетті халықтың жұмыс істеуді қалайтын, бірақ уақытша немесе мүлдем жұмысынан айырылған бөлігінің жұмыспен қамтылмауы көрінісі. Жұмыссыздық өндірістің тиімділігінің артуымен немесе жұмыс күшінің бір бөлігін жұмыстан босатуға мүмкіндік беретін, жұмыс күшінің құрылымына, сапасына жаңа талаптар қоятын ғылыми техникалық ілгерілеушіліктің және мемлекеттің өндіргіш күштерді орналастырудағы қате құрылымдық саясаты салдарынан туындайды.
Жұмыссыздықты қалыптасу сипаттарымен байланысты негізінен 3 түрге жіктеуге болады:
уақытша (фрикциондық) жұмыссыздық;
құрылымдық жұмыссыздық;
циклдік жұмыссыздық.
Уақытша жұмыссыздық - бұл өздерінің біліктілігіне және жеке қалауларына сәйкес келетін жұмысты іздеп жүрген немесе күтіп отырған жұмыс күшінің бір бөлігі. Бос жұмыс орындары және оған үміткерлер туралы ақпараттар жеткіліксіз, тіптен бар болған күннің өзінде бұл ақпараттар таралуы үшін белгілі шамада уақыт қажет. Міне, сондықтан да жұмыстан өз қалауы бойынша немесе еріксіз босағандар және жұмыс күшінің құрамына жаңадан қосылған мамандар белгілі бір мерзім аралығында жұмыссыз болады. Бұл топтың басты артықшылықтарының бірі - олардың еңбек нарығында сата алатын дайын кәсіби дағдысы бар. Яғни, олар өздерінің еңбек күшін тез арада сата алады. Қорыта айтқанда, уақытша жұмыссыздар өздерінің еңбек күшін тез арада сату арқылы, қысқа мерзімді кезеңде жұмысбастылар санатына қосылады.
Құрылымдық жұмыссыздық - бұл жұмыс күшіне сұраныстың құрылымын өзгертетін өнеркәсіптегі технологиялық ілгерілеушілікпен байланысты туындайтын, жұмыссыздықтың бір түрі. Яғни, құрылымдық жұмыссыздар - олар ғылыми-технологиялық ілгерлеушілік нәтижесінде мамандықтары аса қажетсіз немесе мүлдем жарамсыз болуы себепті жұмыстан шығып қалғандар не жұмыс таба алмай жүрген тұлғалар. Құрылымдық жұмыссыздық көбінесе еріксіз және ұзақ мерзімді сипатта болады. Себебі, еңбек нарығында олардың дайын машығында сұраныс жоқ болғандықтан, оларға кәсіби қайта даярлықтан өтуіне немесе тұрғылықты мекендерін ауыстыруларына тура келеді. Аталмыш шаралар едәуір узақ уақытты қажет етеді.
Уақытша жұмыссыздық пен құрылымдық жұмыссыздықтың негізгі айырмашылықтары:
уақытша жұмыссыздардың еңбек нарығында тез сата алатын дайын машықтары бар, ал құрылымдық жұмыссыздар қосымша оқу оқымай, не қайта даярлықтан өтпей немесе тұрғылықты мекендерін ауыстырмай тез арада жұмыс таба алмайды;
уақытша жұмыссыздық қысқа мерзімді сипатта болады, ал құрылымдық жұмыссыздық ұзақ мерзімді және бұл ұлттық экономика үшін де ауыр құбылыс;
уақытша жұмыссыздық әлдеқайда қалаулы болып табылады. Өйткені, көптеген адамдар өз еркімен жұмыс аралық күйде болады және олардың төмен жалақылы жұмыстан жалақысы жоғары жұмысқа ауысуы нәтижесінде жаңа табыстарының артуы еңбекке ынталарын арттырады. Мұндай салдар еңбек өнімділігінің артуына алып кетеді және нәтижесінде ұлттық өнімнің көлемі арта түседі.
Циклдік жұмыссыздық - экономикалық циклдік құлдырауы кезеңінде жиынтық тұтыну шығындарының азаюы салдарынан өндірістің қысқаруымен байланысты пайда болатын жұмыссыздықтың бір түрі. Циклдік жұмыссыздар - бұлар ұлттық өндірістің қысқаруымен байланысты жұмысын жоғалтқандар. Экономикалық циклдің құлдырау және тоқырау фазасында уақытша және құрылымдық жұмыссыздық циклдік жұмыссыздықпен толықтырылады. Ал циклдік өрлеу фазасында циклдік жұмыссыздық болмайды.
Экономикалық циклдің құлдырау және тоқырау фазаларындағы кәсіпорындардың жаппай банкротқа ұшырауы жаппай жұмыссыздыққа алып келеді. Мұндай кезде жұмыссыздарды басқа кәсіпке оқыту арқылы қайта даярлау немесе олардың тұрғылықты мекен-жайларын ауыстыруы жұмыссыздықтан құтылудың жолы болып табыла алмайды. Өйткені, басым жағдайда дағдарыс оты ұлттық экономиканы тұтастай шарпиды және ол әлемдік деңгейге өрбуі әбден мүмкін.
Жұмыссыздық - бұл еңбекке қабілетті адамның жұмыссыз қалуы. Ал, жұмыссыз қалу адамдардың тұрмыстық жағдайын нашарлатып ғана қоймайды, сонымен қатар бұл жағдайда адамдар моральдық тұрғыдан да күйзеліске ұшырайды. Өйткені, бір жағынан жалақы басым көпшіліктің бірден-бір табыс көзі болып табылса, екінші жағынан жұмыссыз қалған жан өзін қоғамға қажетсіз сезінуі мүмкін.
Жұмыссыздықтың негізгі көрсеткіштерінің бірі ол - жұмыссыздық деңгейі болып табылады.
u = UN x100%
Мұндағы, u - жұмыссыздық деңгейі.
Жұмысқа жарамсыздар немесе жұмыс күшіне жатпайтындар: кәмелеттік жасқа толмағандар, зейнеткерлер, үй шаруасындағылар, оқушылар, күндізгі оқу бөлімінің студенттері, жұмысы жоқ болғанымен жұмыс істемейтіндер, жұмыс істеуден жалыққандар, арнайы мекемелерде бас бостандығынан айырылып қамауда отырған, яғни сотталып жазасын өтеп жүргендер мен психиатриялық ауруханаларда ұзақ уақыт бойы емделіп жатқандар және т.б.
Аса үлкен жұмыссыздық үлкен экономикалық және әлеуметтік шығындарды туындатады. Дәлірек айтқанда, жұмыссыздықтың негізгі құны - бұл өндірілген өнім. Экономика жұмыс істегісі келетіндер мен жұмыс істей алмайтындарды барлығына қажет шамада жұмыс орындарымен қамтамасыз ете алмаған жағдайда тауарлар мен қызметтердің өндірісі әлуетті қайтарымсыз жоғалады. Жұмыссыздық қоғамның даму жолында бөгет болады, өндірілмеген өнім - ол ЖІӨ-нің жоғалтылған көлемі.
Жұмыссыздық неғұрлым үлкен болса, өндірілмеген өнім де соғұрлым көп болады. Жұмыссыздық деңгейі мен жоғалтылған ЖІӨ-нің көлемі арасындағы байланысты математикалық жолмен келесі түрде анықтауға болады:
Y-Y*Y* = - β x (u - u*)
Мұндағы, Y - нақты ЖІӨ;
Y* - әлуетті ЖІӨ;
u - жұмыссыздықтың нақты деңгейі;
u* - жұмыссыздықтың табиғи деңгейі;
β - ЖІӨ-нің циклдік жұмыссыздықтың серпініне сезімталдығының эмпирикалық коэффициенті немесе Оукен коэффициенті(2 β 3).
Жұмыссыздық пен жоғалтылған ЖІӨ арасындағы тәуелділікті алғаш зерттеген американдық экономист Артур Оукеннің анықтауы бойынша, егер жұмыссыздық деңгейі 1%-ға ұлғаятын болса, онда ел экономикасы ЖІӨ-нің 2,5%-ын жоғалтады. Яғни, нақты жұмыссыздық деңгейі табиғи жұмыссыздық деңгейінен 1%-ға артық болса, нақты ЖІӨ-нің шамасы әлуетті ЖІӨ-нің көлемінен 2,5%-ға кем болады. Мұндай заңдылық Оукен заңы деп аталады.
Жұмыссыздықтың ұлғаюы экономикалық, әлеуметтік, тіптен саяси салдарға әкеліп соғады. Нақтырақ айтқанда, жұмыссыздықтың салдарынан:
ұлттық экономика өзінің экономикалық әлуетін толық пайдалана алмайды. Мысалы, ЖІӨ-нің жоғалтылуы;
жұмысын жоғалтқан адамдар уақыт өте келе өздерінің кәсіби біліктіліктерін де жоғалтады;
ұлттың психикалық денсаулығы бұзылады;
қоғамда әлеуметтік және саяси мәселелер бой көрсетеді, бұл тіптен әлеуметтік-саяси жанжалдарға әкелуі мүмкін және т.б.
Қорыта айтқанда, жұмыссыздық қоғам үшін өте ауыр, тиімсіз құбылыс болып табылады. Әсіресе, жұмыссыздықтың деңгейі 5-7%-дан неғұрлым үлкен болған сайын, оның қоғамға әкелетін зардаптары ауырлай түседі
Жұмыссыздық аса күрделі болып табылатындықтан, оның алдын алу және онымен күресу мемлекеттік деңгейде дұрыс саясат жүргізу арқылы ғана оң нәтижеге әкеледі. Жұмыссыздықпен күрес сұранысқа сәйкес кадрлар даярлау, елдің демографиялық жағдайына, экономикалық ерекшеліктеріне байланысты жұмыс күшін оңтайлы орналастыру, жалақы деңгейін реттеу секілді алуан түрлі іс-шаралар негізінде жүргізіледі. Жұмыссыздықпен күресудің мұндай әдіс-амалдарының ішінен келесі әдістерді атап көрсетуге болады. Олар:
классикалық тәсіл;
Кейнсиандық тәсіл;
Мальтузиандық тәсіл.
Классикалық әдіс бойынша:
Классикалық мектептің жақтастарының көзқарастары бойынша, жұмыссыздықтың туындауының негізгі себебі - ол өте жоғары жалақы деңгейі болатындықтан, олардың пікірінше жалақы деңгейін төмендете отырып, жұмыссыздықты қысқартуға болады.
2-сурет. Жұмыссыздықпен күресудің классикалық тәсілі
Мұндағы, W - жалақы деңгейі;
L - жұмысбастылық деңгейі;
DL - еңбекке сұраныс;
SL - еңбек ұсынысы;
UW - күтілім жұмыссыздығы;
A - еңбек ұсынысы мен еңбекке сұраныстың теңдестігі нүктесі.
Егер жалақы деңгейі еңбекке сұраныс пен еңбек ұсынысының теңдестігі деңгейінен жоғары болса, онда елдегі жұмыссыздық ұлғаяды. Себебі, еңбек ұсынысының сұранысынан артып кетуі кезінде жалақы деңгейінің көтерілуі үрдісі жүреді. Мұндай жағдайда, кейбіреулер әлдеқайда жоғары жалақылы жұмысты күтіп уақытша жұмыссыздық күйін кешеді. Осындай себеппен байланысты туындаған жұмыссыздық түрін күтілім жұмыссыздығы деп атайды. Оның шамасы тең болады:
UW = L4 - L2
Керісінше, жалақы деңгейі төмен жағдайда да жұмыссыздықтың шамасы жоғарылайды және ол тең болады:
UА = L4 - L2
Жұмыссыздық әлдеқайда қалаулы деңгейіне еңбек ұсынысы мен еңбекке сұраныстың теңдестігі жағдайында, яғни жалақы деңгейінің теңдестігінде қол жеткізуге болады.
Кейнсиандық тәсіл:
Жұмыс күшіне сұраныстың жеткіліксіздігінен жұмыссыздық туындайды. Жиынтық сұраныстың өзгерісі ұлттық өндірістің көлемін өзгеріске ұшыратады. Демек, ол жұмыс күшіне деген сұранысқа ықпал етуші негізгі фактор болып табылады. Кейнсиандықтардың пікірінше ұлттық өндіріс пен жұмысбастылықтың шамасы ұсыныс факторларымен емес, төлем қабілетті сұраныс факторларымен анықталады. Яғни, жиынтық сұраныстың өсуімен жұмыссыздық та төмендейді. Кейнсиандық теорияға сәйкес жұмыссыздықты азайту үшін жиынтық сұранысты ынталандыру, соның ішінде мемлекеттік шығындарды көбейту, салықты азайту, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру шараларын мемлекет тарапынан жүргізуге болады.
3-сурет. Жұмыссыздықпен күресудің кейнсиандық тәсілі
Мальтузиандық тәсіл:
Ағылшын экономисі Томас Мальтустың пікірінше жұмыссыздықтың негізгі себептерінің бірі - халық санының теңгерімсіз өсуі. Олай болса, Мальтузиандық тәсіл бойынша, жұмыссыздық деңгейін өсірмеу үшін мемлекеттік деңгейде бала тууды шектеу саясатын жүргізу, жұмыссыздықтың алдын алуға мүмкіндік береді.
1.2. Инфляция
Тұрақсыздығы экономиканың жағдайын сипаттайтын ең маңызды макроэкономикалық индикаторлардың бірі - инфляция. Инфляция - бұл елдегі орташа бағаның деңгейінің есептік кезеңдегі көтерілуі үрдісі. Бірақ, мұнда бір ескеретін жағдай инфляция кезінде барлық тауарлар мен қызметтердің бағасы барлығы бірдей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz