Алымдар

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

I Мемлекеттік бюджетке төленетін басқа да төлемдер алымдардың теориялық негізі
1.1 Мемелекеттік бюджеттің қалыптасуындағы алымдар пайда болу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Мемлекеттік бюджетке төленетін алымдардың ерекшеліктері мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

II Мемлекеттік бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер алымдарды есептеу және рәсімдеу әдістері
2.1. Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркегенi үшiн алымды есептеу және рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу және
рәсімдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Жылжымайтын мүлікке және онымен жасалатын мәмілелерге
құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу және рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Жылжымалы мүлiк кепiлiн және кеменiң немесе жасалып жатқан кеменiң
ипотекасын мемлекеттiк тiркегенi үшiн алымды есептеу және рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.5 Радиоэлектрондық құралдарды және жоғары жиіліктегі құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу және рәсімдеу әдістері ... ...
2.6 Көлiк құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу және
рәсімдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.7 Азаматтық әуе кемелерiн мемлекеттiк тiркегенi (қайта тiркегенi) үшiн
алымды есептеу және рәсімдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.8 Дәрі.дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу
және рәсімдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.9 Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды, туындылар
мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық
шарттарды мемлекеттiк тiркеу үшiн алымды есептеу және рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.10 Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша
жүргені үшін алымды есептеу және рәсімдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.11 Бұқаралық ақпарат құралын есепке қойғаны үшiн алымды есептеу және
рәсімдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.12 Аукциондардан алынатын алымды есептеу және рәсімдеу әдістері ... ... ..
2.13 Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық
алымды есептеу және рәсімдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.14 Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алымды есептеу және
рәсімдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

III Мемлекеттік бюджеттің қалыптасуындағы басқа да міндетті төлемдер қаржы көзі ретіндегі алымдардың орындалуын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе
Экономикалық категория ретiнде мемлекеттiк бюджет қоғамдық өнiм құнының мемлекеттің орталықтандырылғын қаражат қорын құру жолымен жоспарлы түрде бөлу, қайта бөлу процесiнде және оны ұдайы өндiрiстi ұлғайту, қоғамдық қажеттердi қанағаттандыруға пайдалану барысында мемлекет пен қоғамдық өндiрiске басқа да қатысушылардың арасында қалыптасқан ақша қатынастарын белгiлейдi.
Бюджет экономикаға бюджет механизiмi арқылы ықпал етедi. Мұнда бюджеттің бүкiл экономикаға ықпал құралы ретiндегi рөлi көрiнедi. Бюджет механизiмi -мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын құру және пайдалану формалары мен әдiстерiнің жиынтығы. Экономиканы реттеу орталықтандырылған қаражат қорының көлемiн белгiлеу, оны құру, пайдалану формалыры мен әдiстерiн реттеу, бюджеттi құру және орындау процесiндегi қаржы ресурстарын қайта бөлiске салу жолымен жүзеге асырылады.
Мемлекеттің негiзгi қаржы жоспарының көрсеткiштерi республика Жоғарғы Кеңесiнің жыл сайын қабылдайтын мемлекеттiк бюджет туралы заңына сәйкес мiндеттi түрде орындалуы тиiс.
Қазақстан Республикасы аумағында орналасқан барлық меншiк формасындағы кәсiпорындар, бiрлестiктер мен шаруашылық жүргізушi субъектiлер республикалық бюджетке, кеден тарифтерiне сәйкес ұлттық валютамен экспорттық және импорттық баж салықтарын төлейдi.
Мына қорларға түсетiн және олардан аударылатын қаражат республикалық бюджеттің кiрiсi құрамында ескерiледi.
Ал, шығысына келетiн болсақ Қазақстан Республикасының халықтарын әлеуметтiк, экономикалық қорғау мақсатында жұмсалады.
Мемлекеттік қаржы қаржы жүйесінің бір бөлігі болғандықтан, олар мемлекеттік сектордағы мемлекеттік сектордағы өзара байланыстарын қамтитын өндірістік және әлеуметтік қатынастардағы қызметімен байланысты болады.
Мемлекеттік қаржының экономикалық мазмұны мемлекеттің және оның кәсіпорындарының қаржы ресурстарының құру үшін ұлттық байлық пен қоғамның өнім құнын бөлу және қайта бөлумен байланысты ақшалай қатынастар болып табылады. бұл саланың ақша қатынастарының субъектілері бір жағынан мемлекет, яғни жергілкті билік және басқару органдары, екінші жағынан кәсіпорындар, ұйымдар, мемлекет, азаматтар болып табылады. Мемлекеттік қаржының қызметтері қаржылық экономикалық категория ретінде атқаратын қызметтерімен бірдей болады яғни бөлу, бақылау қызметтері. Мемлекеттік қаржы ерекше мақсаты бар маңызды звеноларға жіктеледі. Мемлекеттік қаржының құрамына: мемлекеттік бюджет, бюджеттен тыс қорлар, мемлекеттік несие, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылары кіреді. Мемлекеттік қаржы мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саланы басқару денгейіне байланысты жалпы мемлекеттік және жергілкті болып бөлінеді.
Мемлекеттік бюджеттiң кiрiстерi (арнайы эканомикалық аймақтардың қаржы қорларына есептелетiн сомалардан басқа) олар салықтардан, алымдардан, төлемақылар мен мемлекеттік баждардан тұрады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-шi бабында: заңды түрде белгiленген салықтарды, алымдарды және өзге де мiндеттi төлемдердi төлеу әркiмнiң борышы әрi мiндетi болып табылады, - деп жазылған. Яғни бұл менің курстық жұмысымның маңызлыдығын көрсетеді. Курстық жұмысым үш бөлімне тұрады: жұмыстың бірінші бөлімінде алымдардың даму тарихы мен мемлекеттік бюджеттің қалыптасуындағы экономикалық мәні, онда 2001 жылдың 12 маусымынан қабылданған Жаңа Салық Кодексі сәйкес Қазақстан Республикасында қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда 13 алым ерекшеліктерін, ал екінші бөлімінде алымдарды есептеу және рәсімдеу жолдары қарастырылды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1 Салық кодексі 2001 жыл( 2007 жылғы өзгертулер мен толықтыруларды қоса алғанда)
2 Аблиакимов К Бюджет-1999. “Баға және талдау” Іазхстанская правда 1998 жыл N12 .
3 А.И. Худяков, Н.Е. Наурызбаев. Налоги: понятие, элементы, установление, виды. Алматы 1998г. ТОО Баспа.
4 Салық жинауда салғырттық болмасын. І. Ашутов. Қаржы-қаражат 1998/8.
5 Мемлекеттiк салық саясаты Заң газетi. 1999 жыл 3 желтоқсан.
6 Бюджетке жаңаша қарау қажет. Қаржы-ақпарат.- N5- 03.2006
7 27.Салық және бюджет саясаты Қазақстан ХХI ғасырға жол 2004 ж. N2
8 28.Салық- халық несiбесi Еегемендi Қазақстан, 2004ж.1 қазан
9 29. Салық бюджеттiң қайнар көзi// Заң газетi 2004 жыл шiлде.
10 30.Облыс бюджетiнiң басты бағыты. Оңтүстiк Қазақстан N81.29.06.2006.
11 31.Қазақша - орысша, орысша – қазақша терминологиялық сөздiк: Под общ. Ред. А.К. Кусаинова. – Алматы: Рауан, 2004-288 с.
12 Дуканич Л.В. ''Налоги и налогообложение'' Ростов-не-Дону Феникс 2006г.
13 Деловой мир Казахстана –2004г. N3,с 20-22.
14 Дамудың бiр кепiлi салық Заң және заман 2004 ж. N4 47-51б.
15 Дербисов Е.Ж., Ержанов С.Ж. Налоги в Казахстане. Алматы, ЮКЗЭ, 1999 ж.
16 Егемендi Қазақстан Салық және бюджетке түсетiн басқа мiндеттi төлемдер туралы Салық кодексiнiң жобасы, 2004.2 қараша.
17 Салыққа салаутты көзқарас керек Зерде N3 2004ж.
18 Салық жинауда салғырттық болмасын. І. Ашутов. Қаржы-қаражат 1998/8.
19 О налогах и других обязательных платежах в бюджет и закон РК с изменениями и дополнениями 1 января 2004 г. Алматы
20 А.И. Худяков. Налоговое право РК. Алматы Жетi жарғы 1998г.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

I Мемлекеттік бюджетке төленетін басқа да төлемдер алымдардың теориялық
негізі
1.1 Мемелекеттік бюджеттің қалыптасуындағы алымдар пайда болу

тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Мемлекеттік бюджетке төленетін алымдардың ерекшеліктері мен
түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...

II Мемлекеттік бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер алымдарды
есептеу және рәсімдеу әдістері
2.1. Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi және филиалдар мен
өкiлдiктердi есептiк тiркегенi үшiн алымды есептеу және рәсімдеу

әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу және
рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
2.3 Жылжымайтын мүлікке және онымен жасалатын мәмілелерге
құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу және рәсімдеу

әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Жылжымалы мүлiк кепiлiн және кеменiң немесе жасалып жатқан кеменiң
ипотекасын мемлекеттiк тiркегенi үшiн алымды есептеу және рәсімдеу

әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5 Радиоэлектрондық құралдарды және жоғары жиіліктегі құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу және рәсімдеу әдістері
... ...
2.6 Көлiк құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу және
рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..
2.7 Азаматтық әуе кемелерiн мемлекеттiк тiркегенi (қайта тiркегенi) үшiн
алымды есептеу және рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.8 Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алымды есептеу
және рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
2.9 Туындылар мен сабақтас құқықтар объектiлерiне құқықтарды, туындылар
мен сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалануға лицензиялық
шарттарды мемлекеттiк тiркеу үшiн алымды есептеу және рәсімдеу
әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.10 Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша
жүргені үшін алымды есептеу және рәсімдеу әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... .
2.11 Бұқаралық ақпарат құралын есепке қойғаны үшiн алымды есептеу және
рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .
2.12 Аукциондардан алынатын алымды есептеу және рәсімдеу әдістері
... ... ..
2.13 Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық
алымды есептеу және рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.14 Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алымды есептеу және
рәсімдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...

III Мемлекеттік бюджеттің қалыптасуындағы басқа да міндетті төлемдер қаржы
көзі ретіндегі алымдардың орындалуын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе
Экономикалық категория ретiнде мемлекеттiк бюджет қоғамдық өнiм құнының
мемлекеттің орталықтандырылғын қаражат қорын құру жолымен жоспарлы түрде
бөлу, қайта бөлу процесiнде және оны ұдайы өндiрiстi ұлғайту, қоғамдық
қажеттердi қанағаттандыруға пайдалану барысында мемлекет пен қоғамдық
өндiрiске басқа да қатысушылардың арасында қалыптасқан ақша қатынастарын
белгiлейдi.
Бюджет экономикаға бюджет механизiмi арқылы ықпал етедi. Мұнда бюджеттің
бүкiл экономикаға ықпал құралы ретiндегi рөлi көрiнедi. (Бюджет механизiмi(
-мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын құру және
пайдалану формалары мен әдiстерiнің жиынтығы. Экономиканы реттеу
орталықтандырылған қаражат қорының көлемiн белгiлеу, оны құру, пайдалану
формалыры мен әдiстерiн реттеу, бюджеттi құру және орындау процесiндегi
қаржы ресурстарын қайта бөлiске салу жолымен жүзеге асырылады.
Мемлекеттің негiзгi қаржы жоспарының көрсеткiштерi республика Жоғарғы
Кеңесiнің жыл сайын қабылдайтын (мемлекеттiк бюджет туралы( заңына сәйкес
мiндеттi түрде орындалуы тиiс.
Қазақстан Республикасы аумағында орналасқан барлық меншiк формасындағы
кәсiпорындар, бiрлестiктер мен шаруашылық жүргізушi субъектiлер
республикалық бюджетке, кеден тарифтерiне сәйкес ұлттық валютамен
экспорттық және импорттық баж салықтарын төлейдi.
Мына қорларға түсетiн және олардан аударылатын қаражат республикалық
бюджеттің кiрiсi құрамында ескерiледi.
Ал, шығысына келетiн болсақ Қазақстан Республикасының халықтарын
әлеуметтiк, экономикалық қорғау мақсатында жұмсалады.
Мемлекеттік қаржы қаржы жүйесінің бір бөлігі болғандықтан, олар
мемлекеттік сектордағы мемлекеттік сектордағы өзара байланыстарын қамтитын
өндірістік және әлеуметтік қатынастардағы қызметімен байланысты болады.
Мемлекеттік қаржының экономикалық мазмұны мемлекеттің және оның
кәсіпорындарының қаржы ресурстарының құру үшін ұлттық байлық пен қоғамның
өнім құнын бөлу және қайта бөлумен байланысты ақшалай қатынастар болып
табылады. бұл саланың ақша қатынастарының субъектілері бір жағынан
мемлекет, яғни жергілкті билік және басқару органдары, екінші жағынан
кәсіпорындар, ұйымдар, мемлекет, азаматтар болып табылады. Мемлекеттік
қаржының қызметтері қаржылық экономикалық категория ретінде атқаратын
қызметтерімен бірдей болады яғни бөлу, бақылау қызметтері. Мемлекеттік
қаржы ерекше мақсаты бар маңызды звеноларға жіктеледі. Мемлекеттік қаржының
құрамына: мемлекеттік бюджет, бюджеттен тыс қорлар, мемлекеттік несие,
мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылары кіреді. Мемлекеттік қаржы
мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саланы басқару денгейіне
байланысты жалпы мемлекеттік және жергілкті болып бөлінеді.
Мемлекеттік бюджеттiң кiрiстерi (арнайы эканомикалық аймақтардың
қаржы қорларына есептелетiн сомалардан басқа) олар салықтардан, алымдардан,
төлемақылар мен мемлекеттік баждардан тұрады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-шi бабында: заңды түрде
белгiленген салықтарды, алымдарды және өзге де мiндеттi төлемдердi төлеу
әркiмнiң борышы әрi мiндетi болып табылады, - деп жазылған. Яғни бұл менің
курстық жұмысымның маңызлыдығын көрсетеді. Курстық жұмысым үш бөлімне
тұрады: жұмыстың бірінші бөлімінде алымдардың даму тарихы мен мемлекеттік
бюджеттің қалыптасуындағы экономикалық мәні, онда 2001 жылдың 12 маусымынан
қабылданған Жаңа Салық Кодексі сәйкес Қазақстан Республикасында
қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер,
атап айтқанда 13 алым ерекшеліктерін, ал екінші бөлімінде алымдарды есептеу
және рәсімдеу жолдары қарастырылды.

I Мемлекеттік бюджетке төленетін басқа да төлемдер алымдардың теориялық
негізі
1.1 Мемелекеттік бюджеттің қалыптасуындағы алымдар пайда болу тарихы

Біздің жерімізде ерте заманда ірге тіккен алғашқы мемлекеттердің бірі
– Түрік қағанаты. Түрік этнонимі қытай жылнамаларына 542 жылдан бері
белгілі, яғни осы жылдары біздің жерімізде салықтар және алымдар
пайдаланып, салт – дәстүр немесе заң негізінде қазақ халқына “сіңін
отырған” деуге болады.
Түрік қағанаты Қытай елімен экономика жағынан жақсы қарым – қатынаста
болған. Қытай елі Қазақ жерінде сауда – сатық жасап, сол кездегі билік
еткен – Мұқан қағанға жылына 100 мың тең жібек матасын төлеп отырған.

Қаған

Қаған жоғарғы
Әскербасы

билеуші бұрықтар
тархандар

ябғу шад елтебер

жасауылдар,
бектерлер

селифтер

қара бұдундар

Түрік қағанаты 603 жылы Батыс, Шығыс болып бөлінгеннен кейін олардың
алып жатқан жері анықталды. Батыс Түрік қағанатының қағаны – Тон (618-
630жж) Орта Азиядағы басқару жүйесін қайта құрды. Алым жинауға жергілікті
адамдарды бекітіп, оларға “селиф” деген атақ берді. Олардың үстінен
жасауылдар бақылау жүргізді. Селифтер жасалауындарға есеп берін отырды.
Қарапайым халықты “қара бұдундар” деп атаған. Бұл сөз қазақтын “қалың
бұқара”, “қара халық” деген мағынасы. Алым – салықты төлейтін, ауытпалықты
көп көтеретін осы “қара бұдундар” Түрік қағанатында салықтын “қанмен
өтейтін” түрі де болған. Ондай әскери міндетті атқарушы адамдар майдан
шебінің алдынғы қатарында жүрген. Мұндай қызметті көбіне тәуелді
тайпалардың адамдары атқарған. Бағынышты тайпалар азық – түлік салығын,
төлеп, қымбат бағалы аң терілерін де тапсырып отырған.
• Түргеш қағанаты (704-756жж) мал өсіру, егін салумен
айналысты. Қаған меншігіндегі жерді ақсүйектерге бөлін, ақсүйектердің
шаруашылығын кедейлер күн көру, жан бағу үшін айналысқан. Тарихи деректер
бойынша Түргеш қағанатының ыдырауы үш себептін әсерінен, ал оның біреуі –
алым-салықтын көптігі мен қысым көрсетуі.
• Қарлұқ қағанаты (756-940жж) тұсында Білге Күн Қадыр-хан
Саманилер сарайына алым-салық төлеп отырған. Яғни осында жер салығы
пайдаланылған болатын, бірақ салықтын “құрбаншылық” түрі әлі де болса
пайдаланылды.
• Қимақ қағанаты (Ixғ. соңы – Xiғ. басы) – оларда мал
шаруашылығы басым болды. Гардизи былай деп жазады: “шаруалар өз мырзаларына
мал бақты”. Тағы дай айта кететін жай, мұнда адам қайтыс болса құрбандыққа
шалу міндеті болған.
• Қарахан мемлекеті (942-1212) – ондағы жер иеленудің бір түрі
“иқта” болған. Иқтаның мәні – оны алған адамдар ол жерде отырған қарапайым
халықтан алым-салық жинап, ханға әскери қызмет етуге міндетте болған.
Ірі билік иелеріне жаулап алынған жерлерден үлес беріліп, олар арқылы
қазына салығы жинастырылып отырған. Мұндай салық жинау үшін мемлекет жері
де жылға берілетін болған.
Дінбасыларға, діни мекемелерге ірі жер иеленушілер, көшпелі
әскербасылар өсиет етін қалдырған жерлер де болған. Оларды ваңфтық жерлер
деп аталған және олардан салық алынбаған.
Отырықшы аудандарда шаруаларды қанаудың бір түрі – олардың үлеске
алған жерлерінен алым-салық жинастырып отыру. Араб, парсы деректерінде
ондай үлескерлерді музари немесе барзшар деп атаған.
Қарахан мемлекеті кезіндегі қанаудың бір түрі коммендация болды. Оның
мәні: әлсіз адам өз үлесіндегі жерді күштің қамқорлығына береді, ол әлсіз
адамды қорғауға тиіс. Әлсіз өзінің шамалы жерден алған өнімін және отбасын
қорғағаны үшін күштіге салық төлеген.
Музари немесе барзшар – шаруалардың үлеске алған жерлерінен алынатын
алым-салық..
• Қарақытай (1125 - 1212жж) әрбір үйден бір динардан ақша
жиналған. Егістік жерлер халыққа беріліп, тиісті салығы арнайы адамдар
арқылы жинастырылған. Ал үлестік жерлерді иеленушілердің қолдарында арнаулы
грамоталары болған. Әрбір қалада билеуші болды, ол қарақытай гурханына
салық төлемін жеткізін тұрды.
Отырар, Тараз қалаларында алым-салықты гурханың арнайы жіберген
адамдары жинап отырды. Ал басқа аймақтардан салық жинау, оны
қарақытайлардың орталығына жеткізу жергілікті феодалдарға жүетелген.
Жетісудің егіншілікпен айналысатын тұрғындары билеушіге өнімнің оннан
бір үлесін төлеген. Ірі қалалар әкімі гурханға жыл сайын жер салығы харадж
төлеп отырған.
Харадж – феодалдық рента, өнделетін жерге салынатын салық.
• Алтын Ордада (ХІІІғ. ортасы – ХVғ. ортасы) билігі жүріп тұрған
хан тұқымының әрбір өкілі белгілі бір аймақтан түсетін алым-салыққа ие
болып отырды. Салық жинаумен дағалар айналысты. Сонымен қатар халық санағын
өткізу, әскер жинау, байланыс қатынасын жүргізу деген сияқты жұмыстар
атқарған (“Ата -мұра” орта ғасырлардағы қазақ тарихы, 2002ж).
• Ақ Орда, Моғолмтанның, Әбілқайыр хандығының, Қоғай
Ордасының мемлекеттік-әкімшілік құрылысы, салық түрлері мен
міндеткерліктері.
Бұл хандықтардың күш-қуаты көп жағдайда халықтан алынатын алым-
салыққа, міндетті төлемдерге байланысты болды. Әскерлерді азық-түлікпен
қамтамасыз ету үшін жиналатын салықты тағар деп атаған. Жерден немесе онда
түратын түсетін алым-салық інжу болды. Жер көлеміне байланысты - қалан
салығы, екінші аймақтардан харадж, баж салықтары алынды. Баж - өнделетін
жерге салынатын салық. Құшыр – мал өсірушілерден мал басының 1 10
көлемінде алынған. Мал салығы зекет деп аталған. Зекет – ғарін-кемтарларға
үлестіру үшін мешіт жинайтын салық. Зекетті кемтар емес мұсылмандар ғана
төлейді. Исламның негізгі бес нарызы бойынша жылына бір рет зекет беру
керек. Зекет ішін жеуінен , борышынан артық болса 80 гр алтыннан, 56 гр
күмістен зекет беруі керек. Бұлардың қырықтан бірі зекетке беріледі.
Малы: қырық қойдан, отыз сиырдан асса, бес түйесі болған адам зекет
береді.

Қой мен ешкінің зекет нісабы.

40-тан –120-ға дейін бір қой не ешкі;
121-ден – 200-ге дейін екі қой не ешкі;
201-ден – 399-ға дейін үш қой не ешкі;
Осы сияқты әр жүзге бір қойдан қосылып отырады.

Сиырдың зекет нісабы.

30-дан – 39-ға дейін бір жас еркек не ұрғашы тайынша;
40-тан – 59 –ға дейін екі жасар бір құнан өгіз не құнажын;
60-тан – 69-ға дейін бір жастағы екі еркек не ұрғашы тана;
70-тен – 79-ға дейін тайынша не бір құнан өгіз не құнажын;
80-нен – 89-ға дейін екі құнажын сиыр.
Түйенің зекет нісабы.
5-тен – 9-ға дейін бір қой не ешкі;
10-нан – 14-ке дейін екі қой не ешкі;
20-дан – 24-ке дейін төрт қой не ешкі;
25-тен – 35 – ке дейін бір ұрғашы тойлақ;
Зекет мөлшеріне жетпеген алтын күмістен, жетсе де иелігіне бір жыл
толмаса, әйелдердің сәндік бұйымдарынан үй сарай, бау-бақшадан, қарызы
болса зекет берілмейді.
• Қазақ хандығы(ХVғ – XVIIғ) – қазақ халқы алдымызда атап
өткен салық түрлерінің бәрін пайдаланған. Ондағы бұл істі ауылбасы
атқарған, яғни ауылдастардың шаруашылығын басқару, маусымдық көші-қон
уақытын белгілеу, дау-жанжалдарды әділ шешін отыру, ауылға түскен салықты
уақытында төленуін қадағалау.
Қазақтын ханы елді билеумен қатар, әскерлердің жоғарғы басшысы болды.
Халықтан әртүрлі салықтар жинатып алып отырды (сыйлық, соғым, байғазы,
жылу, айып, құн төлету, барымша т.б.)
Халықтын қарапайым көпшілік бөлігі мал өсіруші мен егінші шаруалар
еді. Шаруалар жұмыс істеу және салық төлеумен қатар көптеген міндеткерлікті
атқарды. Кедейлер бай – шонтарлардың малын бақты, үй қызметшісі жұмысын
атқарды.
Үшір – еңбекке жарамды адамдар табысынан алынатын салық.
Пітір садақа - пақырларға 1460ж. бидай немесе 2920гр. арна не
осылардың бағаларымен шашыр пітір садақа беру міндет. Байға, мұсылман емес
адамға пітір садақа берілмейді.
Құрбан шалу – Құрбан айтының үш күн ішінде қан шығарып құрбан шалу
дұрыс.
Құрбанға қой, ешкі, сиыр, түйелер ғана жарайды. Бір бөлікті пақырға,
бір бөлімін дос-жаранға, ал қалғанын бала-шағасына берсе сауақты болады.
Терісін сатпайды, кедейлерге береді(Ақиғи шариғаттар тур. 1992ж).
Осыған сәйкес қазақ халқында тағы да басқа алым-салықтар, міндетті
төлемдер алынып отырды.
• “Жеті жарғы” – Төле би, Қазыбек би мен Әйтеке бидың
қатысуымен Тәуке хан “Жеті жарғы” деп аталатын заң жинағын жарыққа шығарды.
Жеті жарғыға әкімшілік, қылмыстық істер, азаматтардың құқық
нормалары, салықтар, діни көзқарастар туралы ережелер енгізген.
- “Сұлтандардан басқа қару асына алатын әрбір адам ханға және халық
билеушілеріне жыл сайын өзінің мал мүлкінің 120 бөлігін мөлшерде
салық төлеп отыратын болсын...”
- Қару ұстап жүре алатын кез келген адам хан мен билеушілерге жыл
сайын мал мүлкінің 20-дан бір бөлігін алымға отыратын болсын(33
бап)
(Қазақстан тарих – 4 томдық ІІ том, 1997ж).
Ежелден бері қазақ халқынан хандар, феодалдар, бай адамдар
салықтардың көптеген түрлерін жинап отырды. Мысалы, қазақ халқының
хандарының бірі Кенесары ханның салық саясатын алуға болады. Хандықтың
қаржы мекемесі алым-салық жинаумен және керуендерден салық алумен
айналысқан. Бұл мекемені Кенесарының туысы Сейілхан басқарды. Өзінің бір
хатында Кенесары деп жазды: “Рахымбай, Қожабай, Шағзада молда Арғынбайды
және Бұхар иелігіндегі барлық көпестерді ескертемін, зекет жинау үшін
сұлтан Сейілханды, Шоқпар биді және молда Ғабдулсаттарды жіберіп отырмын,
сіздер әр қостың оннан бір бөлігін беруге тиіссіздер”.
Кенесарының салық жинау саясатындағы негізгі өзгерістер жеке
феодалдар жинайтын салықты енді хан қазынасына түсетін жалпы салықпен
ауыстыру болды. Бұл феодалдық салықты мемлекеттік салықпен ауыстыру қадамы
болды. Кенесарыға дейін Қоқандықтар қазақтардан үш түрлі салық жинады
а) түңгілік зекет - әр үйден 1 қой;
ә) алам зекет – 50 бас малдан бір мал;
б) харадж - әр қырманнан 3 қой, бұл салық егіншелерден алынады.
Сонымен қатар, кей кездерде әр үйден 3 қой не 1 ділдә (алтын ақша)
көлемінде әскери салық алынған. Ал хиуалықтар Сыр бойы қазақтарынан 10 ірі
қарасы бар адамнан 2 ділдә, 13 ірі қарасы не 40 қойы бар адамнан да 2 ділдә
салық алып отырған.
Кенесары билігін мойындаған қазақтар Хиуа не Бұхара ханына салық
төлеуден және Орыс үкіметіне түтін салығын төлеуден құтылған еді. Бұл
қазақтардың алым-салықтан біршама жеңілдеуіне әсер етті. Бірақ соғыс
уақытының мүддесі Кенесары хан қазынасына түсетін әр түрлі салықтарды қатаң
талап етуге итермелейді, ал бұл оның қол астындағы қазақтарға ауыр соқты.
Толық экономикалық күйзелістен мемлекетті 1921 жылы “әскери коммунизм”
саясатының орнына келген жаңв экономикалық саясат (ЖЭС) сақтап қалды. Жеке
меншік сауда мен ұсақ-түйек шаруашылық іс әрекетке қойылған тиым алынып
тасталды. Жаңа салық жүйесі құрылды, займдар, несиелік операциялар жүйелері
құрылды, ақша бірліктерін тұрақтандыру бойынша шаралар қолданды.
Өкінішке орай, Кеңес мемлекетінің қаржылық жүйесі өте жақсы жолға
түспеді. Салықтардың орнына кәсіпорындар пайдасынан шегерімдер алудың
әкімшілік әдістері қолданыла бастады, қаржылық ресурстар елдің қаржылық
бюджеті арқылы қайта бөліне бастады. Кәсіпорндар шаруашылық инциативасынан
айырылып, өз өнімдерін өткізу нарықтарын бақылау және халықтың сұранысын
зерттеу мүмкіндігінен айырылды. Барлық мәселелр мемлекеттік жоспарлау
арқылы шешілді. Кәсіпорын пайдасынан мемлекет пайдасына аударымдар 66-дан
93%-ға дейін құрады. Ал жалпылама халықтың салық төлемдері табыс салығының
13%-н құрады, бұл салықты бухгалтерия жалақыдан автоматтытүрде ұстап
қалатын, ал минималды жалақыдан (70 рубль ) салық мүлде ұсталмайтын. Барлық
ақша құралдарының толық орталықиануы мен жеке кәсіпорындардың қандай да бір
қаржылық мәселлелерді шешудегі еріксіздігі шаруашылық басқарушыларды барлық
инциативадан түңілтетін. 60жж ортасында КСРО-да түпкілікті шаруашылық
реформалар жүргізу жоспарланды. Реформалардың негізгі мақсаты- халық
шаруашылығын басқаруды жетілдіру және өндірісті экономикалық ынталандыру.
Ал салық жүйесін реформалаудағы маңызды іс-шаралардың біріне мыналарды
жатқызамыз: мемлекттік кәсіпорындар пайдасын бөлу тәртібін өзгерту,
қорларға төлем төлеу, колхоздардың табыс салығы жүйесін реформалау.Тек
айналымнан алынатын салық жүйесі ғана өзгеріссіз қалды.

1.2. Мемлекеттік бюджетке төленетін алымдардың ерекшеліктері мен түрлері
Барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси iс-
бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кiрiстерiнiң негiзгi көзi – ұлттық
табысты қайта бөлудiң басты қаржылық құралы, мемлекеттiң кiрiстерiн және
бюджеттiң кiрiстерiн қалыптастырудың шешушi көзi болып табылады. Салықтарда
басқа да төлемдер мемлекеттiң экономикалық мазмұны нақты түрде көрiнедi, ал
салықтардың әлеуметтiк-экономикалық мәнi, олардың түрлерi мен ролi қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттiң табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгiлi философ Френсис Бэкон салықтарды басқа да төлемдерді
төлеу – әрбiр азаматтың қасиеттi борышы деген едi.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-шi бабында: заңды түрде
белгiленген салықтарды, алымдарды және өзге де мiндеттi төлемдердi төлеу
әркiмнiң борышы әрi мiндетi болып табылады, - деп жазылған. 2001 жылдың 12
маусымынан қабылданған Жаңа Салық Кодексі бойынша Қазақстан Республикасында
қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер,
атап айтқанда 13 алым қабылданған.
Салықтардың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң сомасы
''Бюджет жүйесi туралы'' Заң мен тиiстi жылға арналған республикалық бюджет
туралы заңда белгiленген тәртiппен тиiстi бюджеттердiң кiрiсiне түседi.

Мемлекеттік бюджеттің кірісін құрайтын басқа да міндеті төлемдер
алымдар

№ 2001 жылдың 12 маусымынан 2007 жылдың қаңтарынан бастап
қабылданған Жаңа Салық Кодексі өзгертулер мен толықтыруларға сәйкес:
бойынша алымдар
Заңды тұлғаларды мемлекеттiк Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi
тiркегенi үшiн алынатын алым және филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк
тiркегенi үшiн алым
Жеке кәсiпкерлердi Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік
мемлекеттiктiркегенi үшiн тіркегені үшін алым
алынатын алым
Жылжымайтын мүлiкке құқықтарды Жылжымалы мүлiк кепiлiн және кеменiң
және олармен жасалған немесе жасалып жатқан кеменiң
мәмiлелердi мемлекеттiк ипотекасын мемлекеттiк тiркегенi үшiн
тiркегенi ѕшiн алым алым
Радиоэлектрондық құралдарды Жылжымайтын мүлікке және онымен
және жиiлiгi жоғары жасалатын мәмілелерге құқықтарды
құрылғыларды мемлекеттiк мемлекеттік тіркегені үшін алым
тiркегенi үшiн алым
Механикалық көлiк құралдары менРадиоэлектрондық құралдарды және жоғары
тiркемелердi мемлекеттiк жиіліктегі құрылғыларды мемлекеттік
тiркегенi үшiн алым тіркегені үшін алым
Теңiз, өзен кемелерi мен шағын Көлiк құралдарын мемлекеттік тіркегені
көлемдi кемелердi мемлекеттiк үшін алым
тiркегенi үшiн алым
Азаматтық әуе кемелерiн Азаматтық әуе кемелерiн мемлекеттiк
мемлекеттiк тiркегенi үшiн тiркегенi (қайта тiркегенi) үшiн алым
алынатын алым
Дәрi-дәрмек құралдарын Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік
мемлекеттiк тiркегенi үшiн алымтіркегені үшін алым
Автокөлiк құралдарының Туындылар мен сабақтас құқықтар
Қазақстан Республикасының объектiлерiне құқықтарды, туындылар мен
аумағы арқылы жүру алымы сабақтас құқықтар объектiлерiн
пайдалануға лицензиялық шарттарды
мемлекеттiк тiркеу үшiн алым
Аукциондардан алынатын алым Автокөлік құралдарының ҚР-ның аумағы
бойынша жүргені үшін алым
Елтаңбалық алым Бұқаралық ақпарат құралын есепке
қойғаны үшiн алым
Жекелеген қызмет түрлерiмен Аукциондардан алынатын алым
айналысу құқығы үшiн
лицензиялық алым
Телевизия және радио хабарларынЖекелеген қызмет түрлерімен айналысу
тарату ұйымдарына радиожиiлiк құқығы үшін лицензиялық алым
спектрiн пайдалануға рұқсат
беру үшiн алым
Телевизия және радио хабарларын тарату
ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым

Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi және филиалдар мен өкiлдiктердi
есептiк тiркегенi үшiн алым заңды тұлғаларды және олардың филиалдары мен
өкiлдiктерiн құру мен қызметiн тоқтатуды мемлекеттік (есептiк) тiркеу,
оларды қайта тiркеу, сондай-ақ олардың мемлекеттiк (есептiк) тiркеу (бұдан
әрi - тiркеу) туралы куәлiктiң дубликатын алуы кезiнде алынады. Тiркеудi
Қазақстан Республикасының заң актiсiнде белгiленген тәртiппен және
жағдайларда уәкiлеттi орган (бұдан әрi - тiркеушi орган) жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының заң актiсiне сәйкес тiркелуге тиiс жеке және
заңды тұлғалар, сондай-ақ филиалдар мен өкiлдiктер алым төлеушiлер болып
табылады.
Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым: жеке кәсiпкерлер
ретiнде Қазақстан Республикасының аумағында заңды тұлға құрмай кәсiпкерлiк
қызметтi жүзеге асыратын жеке тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу кезiнде, сондай-
ақ олар мемлекеттiк тiркеудi куәландыратын құжаттың дубликатын алған кезде
алынады. Тiркеудi Қазақстан Республикасының заң актiсiнде белгiленген
тәртiппен және жағдайларда салық органдары жүзеге асырады. Алымды
төлеушiлер Қазақстан Республикасының заң актiсiне сәйкес тiркелуге тиiс
жеке тұлғалар болып табылады. Ал шаруа (фермер) қожалықтары, I, II және III
топтағы мүгедектер, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтығын алғанға
дейiн заңды тұлға құрмай кәсiпкерлiк қызметпен шұғылданатын репатрианттар
(оралмандар) алым төлеушiлер болып табылмайды.
Жылжымайтын мүлікке және онымен жасалатын мәмілелерге құқықтарды
мемлекеттік тіркегені үшін алым: жылжымайтын мүлiкке және онымен жасалатын
мәмiлелерге құқықтарды мемлекеттiк тiркеу кезiнде, сондай-ақ мемлекеттiк
тiркеудi куәландыратын құжаттың дубликатын алған кезде алынады. Тiркеудi
Қазақстан Республикасының заң актiсiнде белгiленген тәртiппен және
жағдайларда уәкiлеттi орган жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының заң
актiсiне сәйкес тiркелуге тиiс, жылжымайтын мүлікпен іс-қимылды жүзеге
асыратын жеке және заңды тұлғалар алым төлеушiлер болып табылады, ал Ұлы
Отан соғысына қатысушылар және оларға теңестiрiлген адамдар, I және ІІ
топтағы мүгедектер, бөлек тұрып жатқан зейнеткерлер, Қазақстан
Республикасының азаматтығын алғанға дейiн - репатрианттар (оралмандар),
кадрларды даярлаумен және оқытумен шұғылданатын шағын кәсiпкерлiк
субъектiлерi мемлекеттiк тiркелген кезден бастап үш жыл iшiнде, Қазақстан
Республикасының мүлiктi жария етуге байланысты рақымшылық жасау туралы
заңнамалық актiсiне сәйкес, жылжымайтын мүлiктi жария еткен азаматтар алым
төлеушілер болып табылмайды [5].
Жылжымалы мүлiк кепiлiн және кеменiң немесе жасалып жатқан кеменiң
ипотекасын мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым: Жылжымалы мүлiк кепiлiн және
кеменiң немесе жасалып жатқан кеменiң ипотекасын мемлекеттiк тiркегенi үшiн
алым жылжымалы мүлiк кепiлiн, кеменiң немесе жасалып жатқан кеменiң
ипотекасын мемлекеттiк тiркеу кезiнде, сондай-ақ мемлекеттiк тiркеудi
куәландыратын құжаттың дубликатын алған кезде алынады. Тiркеудi Қазақстан
Республикасының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.