Қаржылық қорытынды есептің мақсаттары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І-тарау. Қаржылық есептілік оның мазмұны
1.1 Қаржылық есептердің ерекшеліктері мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Банктік есеп берулерді дайындау
жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .9
ІІ – тарау. Бухгалтерлік баланстың міндеттемелері
2.1. Бухгалтерлік баланстың
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 7
2.2. Қаржы-шаруашылық қызметтің табыстары мен зияндары туралы
есептілік ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.3. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілік
... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.4. Басқа да есептіліктердің түрлері. Банктің шартты және мүмкін болатын
міндеттемелерінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .29
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланған әдәебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..36
Кіріспе
Банктер - нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық буындарының бірі.
Олардың қызметінің дамуы - нарық механизмін нақты құрудың қажетті шарты.
Экономикалық қайта құру процесі банктік жүйені реформалаудан басталды. Бұл
сфера динамикалық түрде қазір де дамуда.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар банктердің ұйым
ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып,олардың көптеген өндірістік және
қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуіне мол мүмкіншілік ашты.
Нарықтық қатынастар жағдайында банктегі бухгалтерлік есеп үлкен мәнге
ие. Бухгалтерлік есеп арқылы банк басқару жүйесін,ағымдағы жоспарлар мен
экономикалық болжауларға қол жеткізе алады.
Коммерциялық банктер несие ресурстарының негізгі бөлігін
шоғырландырып, өз клиенттеріне несие беру, шетел валютасын сатып, алу-сату
мен оларды сақтау және басқа да көптеген қаржылық қызмет көрсетеді. Олардың
міндеті ақша айналымы мен капитал айналымының үздіксіз қозғалысын
қамтамасыз ету, өнеркәсіп мекемелерін, мемлекет пен халықты несиелендіру,
халық шаруашылығына қор жинау үшін жағдай жасау табылады. Банктің активтік
операцияларың операцияның маңызды бөлігін құрайды. Өйткені, банк
тиімділігі, пайдалылығы, қаржылық жағынан сенімділігі және тұрақтылығы
оның активтердің дұрыс өз мәнінде жүргізілуіне де байланысты болады.
Бухгалтерлік қорытынды есеп мынадай міндеттерді шешуді қарастырады:
- шаруашылық жүргізіп отырған және потенциалды инвесторлар мен
кредиторларға түсінікті ақпараттарды ұсыну;
- күнелтіп отырған және мол мүмкіндікті инвесторлар мен несие
берушілерге, күтіліп отырған табыстарға байланысты сомалар, уақыт және
қауіп-қатерлер жөнінде шешім қабылдауға көмектесетін ақпараттарды ұсыну;
- банктердің шаруашылық қорлары, оның міндеттемелері, қаржылары мен
құралу көздерінің құрамдары, сонымен қатар олардың өзгерістері
жөніндегі ақпараттарды ұсыну.
Қаржылық есептілік – бұл өзара байланысқан көрсеткіштің топтасқан кешені.
Инвесторға, кредиторға, ұлттық банкке, банк қызметкерлеріне қажетті
материалдар, оларды сатып алуға және төлем тәртібінің жарлығы туралы талап
ететін нұсқаулардың орындалуы үшін, бюджеттің орындалуына, несиелік
ресурстардың пайдалануын бақылауға қолданылады. Есеп беру формаларының
негізгі сұрақтары бойынша Ұлттық банк қаржы және статистикалық ұйымдардың
келісімімен қарастырады. Қаржылық жағдайды талдау банктің қызметін
талдаудың қорытындылаушы кезеңі болып табылады.Банктің қаржылық жағдайын
талдаудың ақпараттық негізі қаржылық есеп беру болып табылады.Қазіргі кезде
бізде қолданылып жүрген отандық қаржылық есеп негізі шамалары бойынша
халықаралық есеп стандартының талаптарына сай келеді,себебі Қазақстан
Республикасында соңғы жылдары бухгалтерлік есепті халықаралық тәжірибеге
бейімдей отырып, реформалау процесі белсенді жүргізілді, ол біріншіден,
негізін құраушы нарықтық қатынастар болып табылатын жаңа экономикалық
жүйенің қалыптасуымен, екіншіден, біздің еліміздің әлемдік экономикалық
кеңістікке кіруімен байланысты.
Қаржылық есеп негізінен өтелген жағдайлардың қаржылық нәтижелерін және банк
үшін инвестициялық шешімдер мен несие беру бойынша, сондай-ақ банктің
болашақтағы ақша ағымдарын және осы банкке сеніп тапсырылған ресурстар мен
басқарушы ұйымдардың жұмыстарымен байланысты ресурстар мен міндеттемелерді
бағалау үшін қажетті пайдалы ақпараттарды сипаттайды.
Осыған байланысты диплом жұмысымның мақсаты - банктегі қаржылық
есептіліктердің дұрыс жүргізілуінің, бухгалтерлік есепте дұрыс есепке алу
мен талдауын толық меңгеру болып табылады.
Осыдан диплом жұмысымның міндеттері:
1) банктік қаржылық есеп берулердің түрлері мен дайындау жұмыстарына
тоқталу;
2) банк ұсынатын қаржылық есептіліктердің сапасын анықтайтын
көрсеткіштерге нақты материалдар негізінде талдау жасау.
Жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының Банктер және Банктік
қызметң туралы Заң күші бар Қазақстан Республика Президентінің Жарлығы,
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерін,
сондай-ақ отандық және шетелдік оқу әдебиеттері мерзімді басылымдар және
жұмыстың ішінде талдау жасалатын банктің қаржылық есеп құжаттары
пайдаланылады.
І-тарау. Қаржылық есептілік оның мазмұны
1.1 Қаржылық есептердің ерекшеліктері мен мазмұны
Бухгалтерлік есеп тек қана бухгалтерлік кітапты жүргізуден тұрмайды.
Оның құрамына сонымен бірге талдау мен банктің қызметіне қатысты барлық
қаржылық ақпараттарды түсіндіру, аудитті қоса алғанда қаржылық қорытынды
есепті дайындау, бухгалтерлік есептің жүйесін қалыптастыру, салық салуды
қоса есептегендегі болжамдар мен жоспарларды дайындау да кіреді. Осыдан
көріп отырғанымыздай, қаржылық қорытынды есеп, бухгалтерлік есептің маңызды
бір құрамдас бөлігі болып табылады.
Қорытынды есеп дегеніміз – банктердің шаруашылық-қаржылық қызметі
жөніндегі тиісті мазмұн мен мақсаттағы бухгалтерлік ақпараттардың белгілі
бір уақытқа жасалған жиынтығы.
Бухгалтерлік қорытынды есеп мынадай міндеттерді шешуді қарастырады:
- шаруашылық жүргізіп отырған және потенциалды инвесторлар мен
кредиторларға түсінікті ақпараттарды ұсыну;
- күнелтіп отырған және мол мүмкіндікті инвесторлар мен несие
берушілерге, күтіліп отырған табыстарға байланысты сомалар, уақыт және
қауіп-қатерлер жөнінде шешім қабылдауға көмектесетін ақпараттарды ұсыну;
- банктердің шаруашылық қорлары, оның міндеттемелері, қаржылары мен
құралу көздерінің құрамдары, сонымен қатар олардың өзгерістері жөніндегі
ақпараттарды ұсыну.
Жалпы мақсаттағы сыртқы қаржылық қорытынды есеп – бухгалтерлік есепте
жинақталып, өңделген ақпараттарды банкіден тыс тұлғаларға мерзім-мерзімде
ұсынып отырудың ең маңызды әдісін білдіреді. Бухгалтерлік ақпараттар
пайдалы болу үшін мынадай екі қасиетке: маңыздылық және анықтылық және де
бес жорамалға: 1. салыстырмалық және тұрақтылық; 2. мәнділік; 3.
консерватизм (керітартпалық); 4. толықтық; 5. тиімділікке ие болу
керектігін білу керек.
Маңыздылық - қабылданған шешімнің нәтижесіне әсер ету мүмкіндігі. Бұл
үшін оның, егер ол өз уақытылы болса, кері байланысқа негіздлеген болжай
алу құндылығы болу керек.
Анықтылық - берілген ақпарат шыншыл болуы керек, оны тексеру оңай және
бейтарап сипатта болу керек, яғни ешқандай топтың мүддесін бейнелемеу
керек.
Салыстырмалық - шешім қабылдайтын тұлғаға, ұқсастарды, айырмашылықтар
мен тенденцияларды анықтауға мүмкіндік беретін ақпараттардың түсетінін
білдіреді.
Тұрақтылық - енгізілген өзгерістер туралы, оларды қолданушылар
хабардар етілгенше әдістемелер мен таңдалған есептік процедуралардың
ауыстырылмауын талап етеді, бұл жағдайда өзгерістердің экономикалық
негіздемесі мен сипаты қаржылық қорытынды есепте ашық айтылуы керек.
Мәнділік – сол немесе басқа оқиғалардың салыстырмалы маңыздылығын
білдіреді.
Консерватизм – активтерді қалай бағалау керектігі бухгалтерлерге
түсініксіз болған жағдайда, олар мүмкін бағалардың ішінен ең таңдап алады,
яғни бұйымның нарықтық бағасы оның өзіндік құнынан жоғары болса,
құндылықтар қорытынды есепте өзіндік құны бойынша көрсетіледі, ал
керісінше, бұйымның нарықтық құны өзіндік құннан төмен болса, қорытынды
есепте олардың нарықтық бағасы қойылады.
Толықтылық - есептік ақпараттар мүдделі тұлғалардың білуіне қажетті
мәліметтердің толық болуын және оларды қолданушыларды дұрыс жолдан
тайдырмау үшін қажетті нұсқаулардың берілуін қамтамасыз етеді.
Тиімділік – барлық сапалы қасиеттердің негізінде орындалады. Бұл жаңа
есептік ақпараттардың негізінде алынған пайдалар, оған кететін шығындардан
жоғары болу керектігін білдіреді.
Қазақстан Республикасында шығарылған қаржы есептерін әзірлеп,
тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздемеде мынадай аспектілер
қарастырылады:
1. Қаржылық қорытынды есептің мақсаттары;
2. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржы есептемесінің негізгі
қағидаттары;
3. Қаржы есептері элементтерінің айқындамасы, олардың танылуы мен
өлшемі.
Қаржылық қорытынды есептің мақсаты – ақпараттарды пайдаланушыларды
банктің қаржылық жағдайы, қызмет нәтижелері және есеп беру мерзіміндегі
оның қаржылық жағдайындағы әдістер жөніндегі пайдалы да мәнді әрі шыншыл
ақпараттармен қамтамасыз ету.
Қаржылық есептемелерді пайдаланушылардың қатарына қазіргі және
әлеуетті инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, сондай-
ақ министрліктер, ведомстволар және жалпы жұртшылық жатады. Олар бұл
қорытынды есепті өздерінің ақпаратқа деген қажеттіліктерін
пайдаланушылардың түрлерінде мынадай пайда болады:
1. Инвесторларда, берілген инвестицияларға қатысты тәуекелге
байланысты. Оларға акцияларды сатып алу, оларды ұстау немесе сатып қажет
пе, жоқ па осыны айқындауға көмектесетін ақпарат қажет. Субъектінің
дивиденттер төлеу қабілетін өздеріңіз бағалауына мүмкіндік беретін
ақпаратқа, сондай-ақ акционерлер де мүдделі.
2. Өздеріне тиесілі кредиттер мен проценттер уақытылы төлене ме, жоқ
па осыны айқындауға мүмкіндік беретін ақпаратқа мүдделі кредиторларда.
3. Өздеріне тиесілі кредиттер мен проценттер уақытылы төлене ме, жоқ
па осыны айқындауға мүмкіндік беретін ақпаратқа мүдделі өнім берушілер мен
басқа да сауда-саттық кредиторларында.
4. Субъект қызметінің үздіксіздігі туралы ақпаратқа мүдделі сатып
алушыларда, әсіресе оларда ұзақ мерзімді келісім бар ма немесе олар осы
субъектіге тәуелді болып отырғанда.
5. Субъект қызметінің тұрақтылығы мен рентабельділігі туралы ақпаратқа
мүдделі қызметкерлерде. Олар сондай-ақ субъектінің өздерін жалақымен,
зейнетақымен қамтамасыз ету қабілетін бағалауға мүмкіндік беретін ақпарат
алуға және бұдан былайғы жалданып жұмыс істеу мүмкіндігіне де тәуелді.
6. Ресурстарды бөлу, демек субъектілердің қызметі туралы ақпараттарды
білуге мүдделі үкіметте. Оларға да субъектілердің қызметін реттеу, салық
салу саясатын айқындау үшін және ұлттық табыс пен өзге де статистикалық
деректерді анықтаудың негізі ретінде ақпарат қажет.
7. Жұртшылыққа, өйткені субъектілер толып жатқан әдістер арқылы, соның
ішінде халықты жұмыспен қамту және жергілікті экономикаға елеулі үлес қоса
алады. Қаржы есептемесі субъектілерді дамыту бағыттары және олардың әл-
ауқатын жақсартудағы соңғы жетістіктер туралы жұртшылықты ақпаратпен
қамтамасыз ете отырып, оларға көмектесе алады.
Банк басшысы қаржы есептемесін әзірлеу және оны тапсыру үшін жауап
береді.
Қаржы есептемесі сондай-ақ мыналар үшін:
- инвестициялық шешімдер мен кредиттер беру жөніндегі шешімдер
қабылдау;
- субъектінің болашақ ақша тасқындарын бағалау;
- субъектіге сеніп тапсырылған ресурстарға байланысты оның
ресурстарын, міндеттемелерін бағалау;
- басшы орындардың жұмысына баға беру үшін пайдалы ақпараттарды
қамтиды.
Банктердің жылдық қорытынды есебін құрастырған кезде, беріліп отырған
есептемелердің бухгалтерлік есептің келесідей қағидаттарына сәйкес
жасалынуына көңіл бөлу керек:
- есептеу;
- үздіксіздік немесе толассыздық;
- түсініктілік;
- мәнділік;
- маңыздылық;
- анықтылық;
- әділетті әрі тұра көрсету;
- бейтараптық;
- сақтық;
- жинақтылық;
- салыстырмалылық;
- дәйектілік.
Енді әрбір қағидатты сипаттап өтейік.
Есептеу - қаржы есептері есептеу қағидаты негізінде жасалады, соған
сәйкес кірістер ақша қаражаты алынғанда немесе төленгенде емес, олар еңбек
арқылы пайда болғанда, ал шығындар мен зияндар – олар жұмсалғанда танылады.
Есептеу қағидатына сәйкес, есептеу мерзімін кейінге қалдыру және бөлу
рәсімдерін бір ғана немесе жанама түрде байланысы бар операциялардың, яки
оқиғалардың нәтижесінде алынуы мүмкін есепті кезеңнің кірістері мен
шығыстарын сәйкес келтіру үшін пайдалану керек.
Толассыздық - субъект шектелмеген уақыт кезеңі ішінде өзінің қызметін
жалғастыра береді және субъектінің таяу болашақта оны тарату немесе
қызметін едәуір қысқарту ниеті бар екендігіне дәлелі жоқ деп болжам
жасалады.
Түсініктілік - қаржы есептерінде беріліп отырған ақпарат оны
пайдаланушыларға түсінікті болуы тиіс.
Мәнділік - қаржы есептерінде оны пайдаланушылар шешімдер қабылдау
барысында өздерінің қажеттерін қанағаттандыруы үшін елеулі болуы және
операциялық, қаржы және шаруашылық қызметтің оқиғаларына баға беруге оларға
көмектесуі тиіс.
Маңыздылық - ақпарат, егер оның ескерілмеуі немесе дұрыс көрсетілмеуі
қаржы есептемесі негізінде ақпаратты пайдаланушылар қабылдаған экономикалық
шешімдерге ықпал етуі мүмкін болса, маңызды болып табылады. Ақпараттық
маңызды болуына оның мәні де, сонымен бірге бағалылығы да әсер етуі мүмкін.
Анықтылық - ақпаратта айтарлықтай қате немесе бұрмалау болмаса және
пайдаланушылар оған сенімді болса, ол сенімді ақпарат болып табылады.
Әдетте әрі тұра көрсету - қаржы есептері оны пайдаланушыларға субъектінің
қаржы жағдайы, операциялардың нәтижелері, ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы әділетті әрі тура көріністі бейнелеуі тиіс.
Бейтараптық - қаржы есептемесінде беріліп отырған ақпарат сенімді
болуы үшін бұрмалаудан аулақ болуы тиіс.
Сақтық - активтер мен табыстың асыра бағаланбауы, ал міндеттемелердің
немесе шығындардың жете бағаланбауы үшін белгісіздік жағдайында баға беруге
қажетті шешімдер қабылданған кезде сақ болған жөн.
Тиянақтылық - сенімділікті қамтамасыз ету мақсатында қаржы
есептеріндегі ақпарат толық болуы тиіс.
Салыстырмалылық - қаржы ақпараты пайдалы әрі мазмұнды болуы үшін
ақпарат бір есепті кезеңнен екіншісіне салыстырмалы болуы тиіс. Оны
пайдаланушылар қаржы есептемесін әзірлеу кезінде субъект пайдаланатын есеп
жүргізу саясаты, осы саясаттағы барлық өзгерістер және осы өзгерістердің
нәтижелері туралы хабардар болуы тиіс.
Дәйектілік – есеп жүргізу саясатын бір кезеңнен екіншісіне дәйекті
түрде жүргізіп отыру көзделеді. Субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістер
үрдісін айқындау үшін пайдаланушылардың әртүрлі есепті кезеңдеріндегі оның
қаржы есептерін салыстыру мүмкіндігі болуы тиіс. Сонымен қатар ақпараттарды
пайдаланушыларға ұсына отырып, оның мәнділігі мен сенімділігінің шектері де
бар екенін білу керек.
Есептік ақпарат себепсіз кешеуілдетілген жағдайда, ол өзінің маңызын
жоғалтуы мүмкін.
Бұл жағдайда мезгілдік шегін ескеру керек. Ақпаратты мезгілінде беру
үшін мәмілелердің немесе басқа оқиғалардың барлық қырлары белгілі болып,
мұның өзі сенімділікке нұқсан келтіргенге дейін есептің қажеттілігі пайда
болуы мүмкін. Екінші жағынан, егер есеп барлық қырлары белгілі болғанға
дейін кейінге қалдырыла берсе, тіпті өзге сенімді деген ақпараттың өзінің
де оны пайдаланушылар бұдан бұрын шешім қабылдауға мәжбүр болғандықтан
оларға пайдасы аз болуы мүмкін. Маңыздылық пен сенімділіктің арасындағы
балансқа қол жеткізу мақсатында экономикалық шешімдер қабылданған кезде,
пайдаланушылардың қажеттерін қайткенде жақсырақ қанағаттандыруға болатынын
шешу керек.
Ақпараттан алынған пайда оны қамтамасыз ету құнынан артық болуы тиіс.
Пайдалар мен шығындар негізінен алғанда пайымдау арқылы бағаланады. Бұл
пайда мен шығындар арасындағы баланс шегінен көрініс табады. Тәжірибе
жүзінде жоғарыда аталған қағидаттардың оңтайлы ұштастырылуын табу жиі-жиі
қажет болады. Сонымен, қаржылық қорытынды есептің мақсаттары мен
міндеттеріне сай келетін қағидаттардың мақсатқа сәйкес ара қатынасына қол
жеткізу басты мақсат болып табылады.
Қазақстан Республикасы Президентінің заңдық күші бар 1995 жылғы 26
желтоқсандағы № 2732 “Бухгалтерлік есептеу туралы” Жарлығының ІІ-ші
тарауында қаржылық есеп берудің элементтері анықталған.
Бұл элементтер “қаржы есептерін әзірлеп, тапсыруға арналған
тұжырымдамалық негіздемеде” жеке-жеке қарастырылып, олардың танылуы мен
бағалануы ашып көрсетілген. Қаржы элементтері туралы осы тұжырымдамалық
негіздемеде былай делінген: “Қаржы есептері мәмілелері мен басқа да
оқиғалардың қаржы нәтижелерін көрсетіп, оларды өздерінің экономикалық
сипаттамаларына сәйкес ауқымды сыныптарға топтастырып отырады. Осы ауқымды
кластар қаржы есептерінің элементтері деп аталады”.
1.2 Банктік есеп берулерді дайындау жұмыстары
Қаржылық есептілік – бұл өзара байланысқан көрсеткіштің топтасқан
кешені. Инвесторға, кредиторға, ұлттық банкке, банк қызметкерлеріне қажетті
материалдар, оларды сатып алуға және төлем тәртібінің жарлығы туралы талап
ететін нұсқаулардың орындалуы үшін, бюджеттің орындалуына, несиелік
ресурстардың пайдалануын бақылауға қолданылады. Есеп беру формаларының
негізгі сұрақтары бойынша Ұлттық банк қаржы және статистикалық ұйымдардың
келісімімен қарастырады.
Түрлері бойынша есеп беру: бухгалтерлік, статистикалық, қаржылық болып
бөлінеді. Бұл берілгендер басқа есеп беру түрінің дұрыстығын тексеру үшін
қолданылады. Барлық есеп беру формалары басшы мен бас бухгалтердің қолымен
куәландырылуы тиіс.
Қаржылық есептіліктерді ұсыну қолданушыларды банктің қаржылық жағдайы
туралы және есепті жыл ішіндегі банктің қорытынды ісі туралы пайдалы,
қажетті ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасы Президентінің
“Бухгалтерлер есеп туралы” заң күші бар Жарлығы (26.12.95ж. № 2732)
қолданылады.
Осы Жарлықты іске асыру мақсатында 1996 жылы Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп жөніндегі ұлттық комиссия құрылды.
Ұлттық комиссияның алдына қойған негізгі міндет бухгалтерлік есептің
халықаралық стандарттары негізінде бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
беруді ұсыну стандарттарын жасау болды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық банк басқармасының “Бухгалтерлік есептің
стандарттары және әдістемелік ұсынымдарының 21 стандарты, банктердің
қаржылық есебі” 2001 жылғы 15 қарашадағы № 399 Жарлығына сәйкес екінші
деңгейлі банктер үшін жылдық қаржылық есептіліктердің келесі формалары
көрсетілген:
- қаржылық баланс (форма № 1);
- қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп;
- ақша қозғалысы туралы есеп;
- меншік капиталының қозғалысы туралы есеп;
- банктің ықтимал және шартты міндеттемелері туралы есеп;
- қаржы активтері мен міндеттемелерін өтеу мерзімдері туралы есеп;
- активтер мен міндеттемелерді шоғырландыру бойынша есеп;
- түсініктеме жазба.
Сонымен бірге, бұл Жарлыққа сәйкес екінші деңгейдегі банктегі жылдық
қаржылық есептіліктің құрамына кварталдық қаржылық есеп беру кіреді.
Сонымен бірге банктер айлық, күндік баланстарды ұсынады.
Бухгалтерлік баланс, оған қосымшалар және мәліметтер Ұлттық банктің
есептелінген жұмыс департаментіне және банктік қадағалау департаментіне
ұсынылады.
Банк аталған департаментке күндік балансты екі жұмыс күні ішінде, ал
айлық балансты айдың үш жұмыс күні ішінде ұсынуы керек.
Екінші деңгейлі банктер үшін соңғы айналымды есепке ала отырып, жылдық
есеп беру мерзімін Ұлттық банк анықтайды.
Есеп берудің жылдық бухгалтерлік балансы, қаржы-шаруашылық қызметтің
нәтижелері туралы есебі аудиторлық бекітілімнен соң, алдыңғы есеп беруден
кейін осы жылдың бірінші мамырына дейін жариялануы керек. Есеп берудің
жылдық бухгалтерлік балансының, қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері
туралы есебінің жарияланғаны туралы мәлімет Ұлттық банктің банктік
қадағалау департаментіне 15 мамырға дейін ұсынылуы тиіс.
Барлық банк мекемесі есеп беру кезеңінің соңында бас банкее
бухгалтерлік есеп беруді ұсынуы тиіс, ал бас банктер Ұлттық банкке,
Бухгалтерлік есеп беру белгілі бір ерекшелігі бойынша топтасқан
аналитикалық және синтетикалық есептердің материалдарына негізделеді. Бұл
берілгендер басқа есеп беру түрінің дұрыстығын тексеру үшін қолданылады.
Барлық есеп беру материалдары мың теңгеде белгіленуі керек және заңды
тұлғаның аты, мекен-жайы, есеп беру кезеңімен толтырылады. Аталған есеп
беру формаларында қосымша түсініктеме болу керек. Мұнда келесі ақпараттар
болады: шет ел валютасының және шет ел валютасындағы бағалы қағаздарды
қайта бағалау кезінде қай курстың қолданылғаны, жағымды және жағымсыз
айырманың қайта жіберілгені, негізгі құралдар мен арзан бағалы тез тозатын
заттардың қайта бағалануының қалай жүргізілгендігі, резерв қорлар есебі
қаржыларының қайда бағытталғаны.
Қаржылық жылдық есеп берулерде заңдарды сақтауға – басшы жауапкершілік
атқарады. Бухгалтерлік есептің және қаржылай есеп беру деректерінің
нақтылығын қамтамасыз ету мақсатында кемінде жылына бір мәрте мүлікке және
ақшалай міндеттемелерге түгендеу жүргізіледі.
Есеп беру жылындағы түгендеу жүргізудің санына, оларды жүргізу күнін,
тексерілген әрбір мүліктер мен міндеттемелердің тізімдерін субъектінің өзі
белгілейді.
Міндетті түрде түгендеу жүргізілуі керек:
- материалды жауапты адам ауысқан кезде (істі қабылдау-тапсыру күні);
- ұрлау немесе аса зиян келтіру деректері айқындалған кезде, сондай-
ақ тауарлы-материалдық қосалқы заттардың бүлінуі кезінде;
- кездейсоқ жағдаяттар әсерінен туындаған төтенше жағдайлар, өрт,
апат немесе басқа да төтенше жағдайлар;
- субъектінің таратылуы кезінде (қайта құрылуы), таратылу (бөліну)
балансын құрудан бұрын және басқа да Қазақстан Республикасының
заңдарында қаралатын жағдайларда жүргізіледі.
Қазіргі кезде әлеуетті инвесторлар, кредиторлар, өнім берушілер, сатып
алушылар, сондай-ақ министрліктердің, ведомстволардың қызметкерлері және
жұртшылық пайдаланушылар қатарына жатады. Олар қаржы есептемесін
пайдалануды төмендегілер үшін қажетсінеді:
- өздеріне тиесілі депозиттері бойынша сыйақыны уақтылы ала ма, жоқ
па?
- банк қызметінің толассыздығы туралы ақпаратқа мүдделі;
- банк қызметінің тұрақтылығы мен рентабельділігі туралы ақпаратқа
мүдделі;
- жалақы, зейнетақымен қамтамасыз ету мүмкіндігін бағалау үшін
мүмкіндік береді;
- өзге де статистикалық деректерді анықтау үшін.
Қаржы есептемесінің мақсаты банктің қаржы жағдайы, қызметі және оның
қаржы жағдайындағы өзгерістер туралы ақпарат тапсыру болып табылады.
Алайда, қаржы есептемесі оны пайдаланушыларға экономикалық шешімдер
қабылдау үшін қажетті барлық ақпараттарды қамтымайды, өйткені есептеме,
негізінен алғанда, өткен оқиғалардың қаржы нәтижелерін көрсетеді.
Қаржылық есептіліктерді дайындамас бұрын, банк қаржылық есептіліктерді
дайындау кезеңінде қорытынды мынадай операцияларды жүргізуі керек:
- жіктелінетін активтер мен шартты міндеттемелер бойынша толық
көлемде провизиялар жүргізу қажет;
- шет ел валютасына, аффинерленген қымбат бағалы металдар мен бағалы
қағаз құнына қайта бағалау жүргізу, оның ішінде баланстан тыс
шоттар бойынша;
- филиалдардағы субкоршоттарды “Нистро” шоттарын тексеру, тексеру
болған жағдайда қорытынды айналымдарды сәйкесінше бухгалтерлік
жазуларда бейнелеу;
- негізгі құралдар мен материалдардың түгендеуінің қорытындысына
сәйкес баланстық шоттар бойынша бухгалтерлік жазуда көрсету;
- банктегі Жарлыққа сәйкес сыйақыны, демалыс күндері ақысын және
еңбекақыны есептеуді жүргізу және оларды бухгалтерлік жазуларда
көрсету;
- депозит бойынша, кредит бойынша және банкішілік есептіліктер
бойынша келісілген келісім шарттарды талдау және оларды сәйкес
шоттарда бейнелеу;
- жоғарыда аталған сомаларды бухгалтерлік есеп принциптеріне сәйкес
алдағы кезең шығындарына қойып және банк шығындарының сәйкес
шотында көрсету;
- алдағы кезең табыстары шотында есептелінген қалдықтарды талдап,
бухгалтерлік есеп принциптеріне сәйкес қажет шотта бейнелеу;
- барлық беттік шоттары бойынша тексеру ведомосын дайындау;
- дебиторлық борыштарды жабдықтаушылармен, сатып алушылармен банктің
негізгі ісі бойынша салыстырып қарау және істелінген жұмыстар мен
көрсетілген қызметтердің капиталдық салымдарын қарау. Аналитикалық
тексеруді кредиторлық борыштар бойынша жүргізу;
- транзиттік шоттардағы есептелінген сомаларды, дебиторлар мен
кредиторлардың (теңге және шет ел валютасында) шоттарындағы
сомаларды талдап, заңды және жеке тұлғалардың беттік шоттарына
есепке кіргізуге шара қолдану;
- аяқталмаған өндіріс бойынша істелінген жұмыс көлемін анықтау және
құрылыс басынан бастап өндіріс шығындарын нақты анықтау.
Барлық жазулар жүргізілгеннен кейін, табыстар мен шығыстар шоттары
бойынша қалдықтар бір-бірімен жабылады да, 4999 “Салыққа дейінгі табыс”
шотына апарылады. Сол мезетте 4999 “Салыққа дейінгі табыс” баланстық
шотынан есептелінген табыс салығы шығарылады да, 5999 “Табыс салығы”
баланстық шотында көрсетіледі. Қалған табыстың бөлігі 3599 “Бөлінбеген таза
табыс (жабылмаған зиян)” баланстық шотына апарылады. Бөлінбеген табыс
бойынша ағымдағы жылға жеке беттік шот ашылады. 4999 “Салыққа дейінгі
табыс” баланстық шотында шығындардың табыстардан артып кеткенде дебиттік
қалдық болады. Және де осы сома толығымен 3599 “Бөлінбеген таза табыс
(жабылмаған зиян)” баланстық шотына жеке ашылған беттік шотымен бірге
апарылады.
3599 “Бөлінбеген таза табыс (жабылмаған зиян)” баланстық шотындағы
сома нақты анықталғаннан кейін, осы шоттан қаржылық есептілік жылға
активтерді қайта бағалауға курстық айырма мынандай қайта бағалау
резервтері: 3581 “Өткен жылдағы шет ел валютасын қайта бағалау резервтері”,
3582 “Өткен жылдағы аффинирленген қымбат бағалы металдардың қайта бағалау
резервтері”, 3585 “Өткен жылдағы “Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да
акционерлердің жиналысының шешіміне дейін 3599 “Бөлінбеген таза табыс
(жабылмаған зиян)” баланстық шотындағы қалдықтың көлеміндегі сома 3580
“Өткен жылдағы бөлінбеген таза табыс (жабылмаған зиян)” баланстық шотына
апарылады. Осы банк акционерлердің жиналысының шешімі бойынша есепті
жылдағы бөлінбеген таза табыс келесілерге бөлінеді:
- дивиденттер төлеуге;
- төленген жарғылық капиталдың көлемінің ұлғаюына;
- басқа да мақсаттарға.
Дивиденттерді есептеген кезде, есептелінген сомалар 3580 “Өткен
жылдағы бөлінбеген таза табыс (жабылмаған зиян)” баланстық шотынан
шығарылады да, 2853 “Акционерлермен есеп айырысу” шотына бағытталады.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ егер, қаржылық жылдың соңында банктің
шығындары оның зияндарынан артық болып кетсе, онда зиян сомасы 3599
баланстық шотында көрсетілген, 3580 баланстық шотындағы өткен жылдағы
бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) сомасымен жабылады. Сонымен бірге 3510
“Банктің резервтік капиталы” баланстық шотының ақшасымен жабылады.
Есепті жылдың соңындағы жылдық бухгалтерлік есеп берулерді
жүргізгенде, әдетте, дайындық жұмыстары қажет. Ол есептіліктердегі
бухгалтерлік жазбалар сәйкес шоттарында бейнеленуі керек. Бухгалтерлік есеп
пен банктің есептілігінің дұрыс мәліметке ие болуы үшін, “Қазақстан Халық
банкі” ААҚ-да қаржылық міндеттемелері мен меншік қаражаттарына түгендеу
жүргізеді. Түгендеу барысында қозғалмайтын мүліктерге (ғимараттар, үйлер)
түгендеу екі жылда бір рет, ал қалған құндылықтар мен қаржылық
міндеттемелерге кемінде жылына бір рет жүргізілуі қажет.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да есепті жылдағы түгендеу көлемі,
түгендеу өткізілген күні, құндылықтар мен қаржылық міндеттемелердің саны,
берілген жарлыққа сәйкес белгіленеді.
Мынандай жағдайларда міндетті түрде түгендеу жүргізілуі керек:
- банк құндылықтағы жалға берілгенде, сатып алғанда, сатқанда,
сонымен қоса меншік формалары өзгерген жағдайда;
- салымшылар құрамы өзгерген мезетте;
- материалдық жауапты тұлғалардың ауысуы барысында;
- ұрлану фактілері және құндылықтардың бұзылуы мәлім болған жағдайда;
- өрт және басқа да апатты жағдайларға душар болғанда;
- банктің тиімділік балансы заңмен қарастырылған жағдайда.
Түгендеу барысында және басқа да тексерулер барысындағы негізгі
құралдар, материалдық құндылықтар және ақша қаражаттарының нақты
айырмашылықтары бухгалтерлік есепте келесідей реттеледі:
- негізгі құралдар, материалдық құндылықтар және ақша қаражаттары
артық шыққан жағдайда, банктің қаржылық қорытындысына кіргізіледі,
сонымен қатар оның себебі мен кінәлі тұлға анықталады;
- заңда белгіленген нормадағы шектен аспайтындай құндылықтар бойынша
шығындар, жоғалтулар табылған жағдайда банктің жетекшісінің
жарғысымен банктің шығындарына жіберіледі. Материалдық құндылықтар
мен ақша қаражаттарының және басқа да құндылықтар бойынша
жоғалтулар нормадан асып кеткен жағдайда, кінәлі тұлғаларға
тағылады. Егер де, кінәлі тұлғалар анықталмаған жағдайда,
жетіспеушіліктер мен жоғалтулардан болған шығындар шаруашылық
қызметтің нәтижелерінен шығарылып тасталынады.
Банктің жылдық есептіліктерінің құрамына: жылдың біріккен баланстық
есеп кіреді. Бұл баланс жыл соңындағы қалдықтарды мың теңгемен белгілейді,
соңғы айналымдарды қарастыра отырып. Жылдық біріккен есептілік пен
баланстық есеп 3 бөлімнен тұрады: активтер, міндеттемелер және капитал.
Жылдық біріккен баланстық есепке филиалдар арасындағы есептердің
сомасы кірмейді.
Қолма-қол ақша қаражаттары касса шоттарында теңге түрінде және шет ел
валютасы мен мониторлық шет елдер түрінде бейнеленеді.
Басқа банктерге шарттар болып, сол банктердің костро шоттары,
депозиттері мен кредиттері туралы мәліметтерді алу болып табылады.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да қаржылық есеп беруді құру төмендегі
негіздерде:
- “Бухгалтерлік есеп туралы” Жарлығымен;
- бухгалтерлік есептің стандарттарымен (БЕС);
- БЕС-ке арналған әдістемелік ұсынымдарымен;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыру субъектілері бойынша бұйрықтар,
нұсқаулықтар, нұсқаулар, есептеу саясатымен жүзеге асырылады.
Сонымен бірге, қаржылық есептіліктерді дайындау жұмыстары барысында
заңдарды сақтауға басшы – жауапкершілік атқарады. Бухгалтерлік есептің
субъектісі – бас бухгалтер басшылық ететін оның құрылымдық бөлімшелерімен
(қызметімен) немесе егер субъектінің жеке бухгалтері жоқ болса,
бухгалтермен жүзеге асырады.
Сонымен қоса, қаржылық есеп беруді мамандандырылған бухгалтерлік
фирмалармен, бухгалтерлермен (маманмен) алғашында шартпен жүзеге асыру
қажет. Басшы бухгалтерлік есепті жеке өзі жүргізуіне де болады. Бас
бухгалтерді (бухгалтерді) қызметтен босатқан кезде жаңадан тағайындалған
бас бухгалтерге (бухгалтерге) (егер ол жоқ болса, субъектінің бұйрықпен
тағайындалған қызметкеріне) құжаттар тапсырылады, субъект басшысы бекіткен
актіге сәйкес бухгалтерлік есептің ахуалын және есеп берудің нақтылы
мәлімет дәлдігін тексеру процесі жүргізіледі. Банк қаржы-шаруашылық
қызметіндегі бухгалтерлік есептің шоттарына сәйкес өздерінің жүзеге
асырылған шаруашылық операцияларының активтері, жеке капиталы,
міндеттемелері жөнінде бухгалтерлік есеп жүргізеді.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-ның қаржылық есептіліктерді дайындау
барысында қамтамасыз ететін нәрселері:
- “Есеп саясаты және оны ашу” 1 БЕС белгілеген ережелеріне сәйкес
есеп беру кезеңі уақытында жеке шаруашылық операциялары мен
активтерге баға беру мен міндеттемелерді айқындауды есепке алу
саясатының өзгермеуі;
- барлық шаруашылық операцияларының есеп беру кезеңінде осы кезеңдегі
жүзеге асырылған және де мүлікті түгендеу мен қаржылық
міндеттемелердің қорытындыларына толығымен есеп беруді айғақтау;
- есеп беру кезеңінде табыстар мен шығындарды жатқызудың дұрыстығы;
- әрбір айдың басында айналым мен қалдықтардың синтетикалық есеп
берудің шоттары бойынша берілген есептерінің бірдей мәліметтермен
шығуы міндетті.
Кассалық және банктік құжаттарға түзетулер енгізуге болмайды. Ал, өзге
алғашқы құжаттарға түзетулерді – шаруашылық операцияларына қатысушылардың
келісімі бойынша құжаттарға қол қойған сол азаматтардың түзету енгізген
күнін көрсетіп қол қоюмен бекітіп, енгізуге болады.
Бухгалтерлік есепті айғақтау үшін қажетті ақпараттарды алғашқы
құжаттарды есепке алу құрамының бухгалтерлік есеп тізілімдері үстемеленеді
және жүйелендірілуі. Бухгалтерлік есептің регистрлер мәліметі топталған
түрде қаржылай есеп беруге аударылады.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да бухгалтерлік құжаттарға қол қоюға
құқылы адамды басшы белгілейді. Сонымен қатар ақша сомасының көлеміне, іс-
әрекет ауқымына және операциялардың мәнділігіне лауазымдық қызметке
байланысты қол қоюдың лауазымдық аты белгіленеді.
Құжаттар айналымын реттейтін кесте үшін жауапты, сондай-ақ құжаттарды
дер кезінде және сапалы жасаған, бухгалтерлік есеп және есеп беруді
айғақтау үшін уақтылы беруді, құжаттарды көрсетілген мәліметтердің
дұрыстығына осы құжаттарды бастаған және қол қойған азаматтар жауап береді.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да бухгалтерлік есептің және қаржылай есеп
берудің алғашқы құжаттарын және регистрлерін мемлекеттік мұрағат ісінің
ережелеріне сәйкес сақтауы тиіс.
Сонымен бірге, банк қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы
есепті ұсынудың ретін қамтамасыз етуге және оларды банктің өткен
кезеңдердегі қаржылық есептерімен және басқа банктердің қаржылық
есептерімен салыстыру үшін белгілі бір баптарды жіктеу әдістерін
белгілейді. Күнделікті қызмет нәтижесінде және ерекше жағдайларда
туындайтын кірістер мен шығындарды жіктеу және сипаттау, сондай-ақ есептеу
бағаларындағы өзгерістерді, есептеу саясатындағы және жіберілген елеулі
қателіктерді түзетудің есеп жүргізу әдістері Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясының 1996 жылғы 13 қарашадағы №
3 қаулысымен белгіленген бухгалтерлік есептің № 3 стандартында белгіленеді.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да күндік, айлық, тоқсандық есеп берулерде
қателіктер табылған жағдайда, Бухгалтерлік есеп пен есептілік
департаментінің рұқсатымен бухгалтерлік балансқа (№ 1 нұсқа) түзету
жүргізіледі, ал статистикалық баланста (700 және 700-ден артық нұсқа)
есепті жылға түзету жүргізіледі. Бас кітап тағы түзету бухгалтерлік
өткізбелерді түзеткен күнінде қойылады. Соңында аналитикалық есеп пен
синтетикалық есептің араларындағы айырмашылықтар айғақталып және
түсініктеме хатында жазылып, тек содан кейін Бухгалтерлік есеп есептілік
департаментіне ұсынылады.
Қателердің тіркелуі журналда жүргізіледі. Журнал келесі реквизиттерге
ие болуы керек: қате табылған уақыт, қатенің себебі, кінәлі тұлға, қатені
түзету датасы, түзету уақытында берілген бухгалтерлік өткізбе, қатені
түзеткен қызметкердің қолы, бас бухгалтердің қолы болуы керек.
ІІ – тарау. Бухгалтерлік баланстың міндеттемелері
2.1. Бухгалтерлік баланстың сипаттамасы
Қаржылық есептіліктің бухгалтерлік баланс басты формасы болып
табылады.
Бухгалтерлік баланстағы активтер мен міндеттемелер олардың мәні бойынша
топтастырылады және өтімділік ретіне қарай түзіледі. Баланста белгілі-бір
нақты кезеңдегі банк активтері мен олардың қаражат көздерінің көлемі мен
құрамы көрсетіледі.
Банктің қаржылық есебінде баланстың екі түрі қолданылады.
700- Н үлгі және К1 үлгідегі жылдық бухгалтерлік баланс. Бұлардың
айырмашылығы, 700-Н үлгідегі баланс екінші деңгейлі банктердегі
бухгалтерлік есеп шоттарының жоспарына сай бүкіл кластардың, шоттар
топтарының, баланстық шоттардың атаулары мен шоттар топтары бойынша
жиынтықтары көрсетіле отырып толтырылады. Сондықтан оның көлемі өте үлкен.
Бұл баланс жаңа жылдың бірінші қаңтарындағы жағдай бойынша қорытынды
айналымдарсыз жасалынып, егер де банктің филиалы 10-нан көп болса бес жұмыс
күнінің ішінде, ал қалған банктер үшін үш календарнлық күннің ішінде
тапсырылуы керек. Төртінші қаңтардан 15 ші қаңтарға дейін қорытынды
айналымдар жасалынып, осының нәтижесінде тағы да 700-Н үлгідегі баланс
жасалынады. Бүдан соң осы қорытынды айналымадар ескеріле отырып жасалған
700-Н үлгідегі баланс пен қаржылық жинақ балансының негізінде К1 үлгідегі
жылдық бүхгалтерлік баланс ондағы шоттар баптар бойынша топтастырыла
отырып, өтімділік қасиетінің кемуі бойынша орналастырылады.
Баланс белгілі бір моменттегі көрініс сияқты, ол банктің белгілі бір
моменттегі активтерін, міндеттемелерін және меншікті капиталын бағалайды.
Банк балансы коммерциялық банктердің ресурстарының күшін олардың құралу
көздері мен жұмсалу бағыттарын, сондай ақ банк қызметінің есепті мерзім
басы мен аяғына банктің қаржылық қорытынды нәтижесін ақшалай көріністе
бағалайды.
Баланс мәліметтері бойынша ақша ресурстарының құралуы мен олардың
несиелік есеп айырысу, кассалық, құнды қағаздармен және т.б. Операциалар
бойынша бөліп таратылынуына бақылау жасалынады. Баланс коммерциялық
банктердің қорытынды есептерінің негізгі бөлігі болып табылады. Сондықтан
оны талдау банктің өтімділігін бақылауға және банк қызметін басқаруға
мүмкіндік береді. Банк балансы нөмірлері бойынша өсіп орналасқан
аналитикалық есептің барлық беттік шоттардың қалдық товарының соммасын
көрсететін бухгалтерлік есептің негізгі құжаты ретінде танылады. Баланс
мәліметтерін талдау белгілі мерзім аралығында. Банк қызметі жөнінде кешенді
сипаттама бере алады, сондай ақ меншікті қаражаттың көлемін, ресурстар
көздерінің құрылымының өзгеруін, активтердің құрамы мен динамикасын
анықтауға және берілген банктің өтімділігін, пайдалылығына, болашақтағы
мүмкіншілігіне баға бере алады.
Банктің бухгалтерлік балансы негізгі үш бөлімнен: активтерден,
міндеттемелерден және өз капиталынан тұрады.
Бухгалтерлік баланс мұнымен шектеліп қоймай мына статьяларды
біріктіруге тиіс:
Активтердің арасына мына төлемдегі баптар кіреді:
□ Ақша;
□ Ұлттық Банктегі депозит шоты;
□ Басқа банктердегі ақша рыногы депозиті мен кредитке бөлінген депозит
шоттары;
□ Кері “РЕПО” жөніндегі келісім бойынша сатып алынған бағалы қағаздар;
□ Банк портфеліндегі бағалы қағаздар;
□ Аффинирленген бағалы металдар;
□ Заңды тұлғалар мен жеке адамдарға берілген кредиттер;
□ Капиталға инвестициялар мен реттелген борыш;
□ Өтелмеген акцепттер бойынша клиенттердің міндеттемелері;
□ Негізгі құрал-жабдықтар (амортизациясын шығарғанда);
□ Материалдық емес активтер (амортизациясын шығарғанда);
□ Банктің басқа да активтері;
□ Жіктелетін активтер бойынша залалдарды жабуға (“минус” белгісімен)
арналған резервтер (провизиялар).
Баланс Міндеттемелері
□ Банктердің депозиттері (талап ету, жинақтау және мерзімдік);
□ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі алдындағы борыштары;
□ Басқа да банктер алдындағы борыштар;
□ Заңды тұлғалар мен жеке адамдар алдындағы борыштар;
□ Бағалы қағаздар;
□ Халықаралық қаржы ұйымдарының алдындағы борыштар;
□ Өтелмеген акцепттер бойынша банк міндеттемелері;
□ Басқа да қарыз алу;
□ Басқа да міндеттемелер;
ӨЗ КАПИТАЛЫ:
□ Жарғылық акционерлік капитал:
□ Қосымша капитал:
□ Бөлінген таза табыс пен капитал резерві;
□ Сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша игерілмеген таза табыс;
□ Акционерлерден сатып алған өз акциялары;
Банк бухгалтерлік баланс статьяларын ашқан кезде қаржылық ақпараттың
толық берілуін қамтамасыз етуі тиіс.
Егер есепке алу мен өтемақыға заңды құқығы болмаса немесе бұл активті
сатудан не міндеттеме төлемін күтуден көрінбесе, бухгалтерлік балансқа
енгізілген кез келген актив немесе міндеттеме басқа бір міндеттемені немесе
активті шегерумен өтелмейді.
Банк өзінің депозиттік сертификаттарын немесе басқа борыштық
міндеттемелерін эмиссиялау жолымен алған депозиттерін жеке ашып көрсетуі
тиіс.
Егер бағалы қағаздардың сомасы қаржылық есептегі бланстық құнынан
өзгеше болса, банк бағалы қағаздардың рыноктық құнын “Қаржылық
инвестицияларды есептеудің” 8-бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес ашуға
тиіс.
Біріктірілген қаржылық есеп беру
Барлық қаржы операциясында есеп берудің біріктірілген есеп беру
жүйесі де қалыптасқан. Оның құрамына бірнеше бірліктер енеді. Енді соларды
жеке-жеке жіктеп өтелік.
Біріншіден, жылжымайтын мүлікке бөлінетін инвестиция немесе қаржы
(ақша). Екіншіден, қаржы құралдары және инвестиция. Үшіншіден, жалға беру.
Төртіншіден, зерттеулер мен ұсыныстарға бөлінетін қаржы. Бесіншіден,
өнімдік-матералдық қосалқы шығындар. Алтыншыдан, салық, оның ішінде
ұзартылғандары. Жетіншіден, резервтер, мүмкіндіктер. Сегізінші,
зейнеткерлік қамтамасыз етуге бөлінетін қаржы. Тоғызыншы, шетел валютасын
есептеу және реттеу. Оныншы, салалық және географиялық сегменттерді,
олардың негіздерін анықтау.
Бұлардан өзге мына мәселелерге де ерекше көңіл бөлген жөн. Олар
төмендегідей:
- сегментаралық шығындарды белгілеу;
- ақша мен оның эквивалентін анықтау;
- инфляция процестеріне байланысты қаржы көздерін анықтау, кеткен
шығындарды дәл табу, белгілеу;
- үкіметтік гранттар (субсидиер).
Егер банк шетелге елеулі ақшалай қаржы аударса немесе шетел
валютасымен операция жүргізсе, онда екі ел арасындағы валюталық
айырмашылықтардың саясаты толық көрсетілуі тиіс, ең алдымен курстың
ерекшеліктері.
Жалпы, қаржы көздерін үйлестіру кезінде іскерлік және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І-тарау. Қаржылық есептілік оның мазмұны
1.1 Қаржылық есептердің ерекшеліктері мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Банктік есеп берулерді дайындау
жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .9
ІІ – тарау. Бухгалтерлік баланстың міндеттемелері
2.1. Бухгалтерлік баланстың
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 7
2.2. Қаржы-шаруашылық қызметтің табыстары мен зияндары туралы
есептілік ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.3. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілік
... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.4. Басқа да есептіліктердің түрлері. Банктің шартты және мүмкін болатын
міндеттемелерінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .29
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланған әдәебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..36
Кіріспе
Банктер - нарықтық құрылымдар жүйесінің орталық буындарының бірі.
Олардың қызметінің дамуы - нарық механизмін нақты құрудың қажетті шарты.
Экономикалық қайта құру процесі банктік жүйені реформалаудан басталды. Бұл
сфера динамикалық түрде қазір де дамуда.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар банктердің ұйым
ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып,олардың көптеген өндірістік және
қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуіне мол мүмкіншілік ашты.
Нарықтық қатынастар жағдайында банктегі бухгалтерлік есеп үлкен мәнге
ие. Бухгалтерлік есеп арқылы банк басқару жүйесін,ағымдағы жоспарлар мен
экономикалық болжауларға қол жеткізе алады.
Коммерциялық банктер несие ресурстарының негізгі бөлігін
шоғырландырып, өз клиенттеріне несие беру, шетел валютасын сатып, алу-сату
мен оларды сақтау және басқа да көптеген қаржылық қызмет көрсетеді. Олардың
міндеті ақша айналымы мен капитал айналымының үздіксіз қозғалысын
қамтамасыз ету, өнеркәсіп мекемелерін, мемлекет пен халықты несиелендіру,
халық шаруашылығына қор жинау үшін жағдай жасау табылады. Банктің активтік
операцияларың операцияның маңызды бөлігін құрайды. Өйткені, банк
тиімділігі, пайдалылығы, қаржылық жағынан сенімділігі және тұрақтылығы
оның активтердің дұрыс өз мәнінде жүргізілуіне де байланысты болады.
Бухгалтерлік қорытынды есеп мынадай міндеттерді шешуді қарастырады:
- шаруашылық жүргізіп отырған және потенциалды инвесторлар мен
кредиторларға түсінікті ақпараттарды ұсыну;
- күнелтіп отырған және мол мүмкіндікті инвесторлар мен несие
берушілерге, күтіліп отырған табыстарға байланысты сомалар, уақыт және
қауіп-қатерлер жөнінде шешім қабылдауға көмектесетін ақпараттарды ұсыну;
- банктердің шаруашылық қорлары, оның міндеттемелері, қаржылары мен
құралу көздерінің құрамдары, сонымен қатар олардың өзгерістері
жөніндегі ақпараттарды ұсыну.
Қаржылық есептілік – бұл өзара байланысқан көрсеткіштің топтасқан кешені.
Инвесторға, кредиторға, ұлттық банкке, банк қызметкерлеріне қажетті
материалдар, оларды сатып алуға және төлем тәртібінің жарлығы туралы талап
ететін нұсқаулардың орындалуы үшін, бюджеттің орындалуына, несиелік
ресурстардың пайдалануын бақылауға қолданылады. Есеп беру формаларының
негізгі сұрақтары бойынша Ұлттық банк қаржы және статистикалық ұйымдардың
келісімімен қарастырады. Қаржылық жағдайды талдау банктің қызметін
талдаудың қорытындылаушы кезеңі болып табылады.Банктің қаржылық жағдайын
талдаудың ақпараттық негізі қаржылық есеп беру болып табылады.Қазіргі кезде
бізде қолданылып жүрген отандық қаржылық есеп негізі шамалары бойынша
халықаралық есеп стандартының талаптарына сай келеді,себебі Қазақстан
Республикасында соңғы жылдары бухгалтерлік есепті халықаралық тәжірибеге
бейімдей отырып, реформалау процесі белсенді жүргізілді, ол біріншіден,
негізін құраушы нарықтық қатынастар болып табылатын жаңа экономикалық
жүйенің қалыптасуымен, екіншіден, біздің еліміздің әлемдік экономикалық
кеңістікке кіруімен байланысты.
Қаржылық есеп негізінен өтелген жағдайлардың қаржылық нәтижелерін және банк
үшін инвестициялық шешімдер мен несие беру бойынша, сондай-ақ банктің
болашақтағы ақша ағымдарын және осы банкке сеніп тапсырылған ресурстар мен
басқарушы ұйымдардың жұмыстарымен байланысты ресурстар мен міндеттемелерді
бағалау үшін қажетті пайдалы ақпараттарды сипаттайды.
Осыған байланысты диплом жұмысымның мақсаты - банктегі қаржылық
есептіліктердің дұрыс жүргізілуінің, бухгалтерлік есепте дұрыс есепке алу
мен талдауын толық меңгеру болып табылады.
Осыдан диплом жұмысымның міндеттері:
1) банктік қаржылық есеп берулердің түрлері мен дайындау жұмыстарына
тоқталу;
2) банк ұсынатын қаржылық есептіліктердің сапасын анықтайтын
көрсеткіштерге нақты материалдар негізінде талдау жасау.
Жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының Банктер және Банктік
қызметң туралы Заң күші бар Қазақстан Республика Президентінің Жарлығы,
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерін,
сондай-ақ отандық және шетелдік оқу әдебиеттері мерзімді басылымдар және
жұмыстың ішінде талдау жасалатын банктің қаржылық есеп құжаттары
пайдаланылады.
І-тарау. Қаржылық есептілік оның мазмұны
1.1 Қаржылық есептердің ерекшеліктері мен мазмұны
Бухгалтерлік есеп тек қана бухгалтерлік кітапты жүргізуден тұрмайды.
Оның құрамына сонымен бірге талдау мен банктің қызметіне қатысты барлық
қаржылық ақпараттарды түсіндіру, аудитті қоса алғанда қаржылық қорытынды
есепті дайындау, бухгалтерлік есептің жүйесін қалыптастыру, салық салуды
қоса есептегендегі болжамдар мен жоспарларды дайындау да кіреді. Осыдан
көріп отырғанымыздай, қаржылық қорытынды есеп, бухгалтерлік есептің маңызды
бір құрамдас бөлігі болып табылады.
Қорытынды есеп дегеніміз – банктердің шаруашылық-қаржылық қызметі
жөніндегі тиісті мазмұн мен мақсаттағы бухгалтерлік ақпараттардың белгілі
бір уақытқа жасалған жиынтығы.
Бухгалтерлік қорытынды есеп мынадай міндеттерді шешуді қарастырады:
- шаруашылық жүргізіп отырған және потенциалды инвесторлар мен
кредиторларға түсінікті ақпараттарды ұсыну;
- күнелтіп отырған және мол мүмкіндікті инвесторлар мен несие
берушілерге, күтіліп отырған табыстарға байланысты сомалар, уақыт және
қауіп-қатерлер жөнінде шешім қабылдауға көмектесетін ақпараттарды ұсыну;
- банктердің шаруашылық қорлары, оның міндеттемелері, қаржылары мен
құралу көздерінің құрамдары, сонымен қатар олардың өзгерістері жөніндегі
ақпараттарды ұсыну.
Жалпы мақсаттағы сыртқы қаржылық қорытынды есеп – бухгалтерлік есепте
жинақталып, өңделген ақпараттарды банкіден тыс тұлғаларға мерзім-мерзімде
ұсынып отырудың ең маңызды әдісін білдіреді. Бухгалтерлік ақпараттар
пайдалы болу үшін мынадай екі қасиетке: маңыздылық және анықтылық және де
бес жорамалға: 1. салыстырмалық және тұрақтылық; 2. мәнділік; 3.
консерватизм (керітартпалық); 4. толықтық; 5. тиімділікке ие болу
керектігін білу керек.
Маңыздылық - қабылданған шешімнің нәтижесіне әсер ету мүмкіндігі. Бұл
үшін оның, егер ол өз уақытылы болса, кері байланысқа негіздлеген болжай
алу құндылығы болу керек.
Анықтылық - берілген ақпарат шыншыл болуы керек, оны тексеру оңай және
бейтарап сипатта болу керек, яғни ешқандай топтың мүддесін бейнелемеу
керек.
Салыстырмалық - шешім қабылдайтын тұлғаға, ұқсастарды, айырмашылықтар
мен тенденцияларды анықтауға мүмкіндік беретін ақпараттардың түсетінін
білдіреді.
Тұрақтылық - енгізілген өзгерістер туралы, оларды қолданушылар
хабардар етілгенше әдістемелер мен таңдалған есептік процедуралардың
ауыстырылмауын талап етеді, бұл жағдайда өзгерістердің экономикалық
негіздемесі мен сипаты қаржылық қорытынды есепте ашық айтылуы керек.
Мәнділік – сол немесе басқа оқиғалардың салыстырмалы маңыздылығын
білдіреді.
Консерватизм – активтерді қалай бағалау керектігі бухгалтерлерге
түсініксіз болған жағдайда, олар мүмкін бағалардың ішінен ең таңдап алады,
яғни бұйымның нарықтық бағасы оның өзіндік құнынан жоғары болса,
құндылықтар қорытынды есепте өзіндік құны бойынша көрсетіледі, ал
керісінше, бұйымның нарықтық құны өзіндік құннан төмен болса, қорытынды
есепте олардың нарықтық бағасы қойылады.
Толықтылық - есептік ақпараттар мүдделі тұлғалардың білуіне қажетті
мәліметтердің толық болуын және оларды қолданушыларды дұрыс жолдан
тайдырмау үшін қажетті нұсқаулардың берілуін қамтамасыз етеді.
Тиімділік – барлық сапалы қасиеттердің негізінде орындалады. Бұл жаңа
есептік ақпараттардың негізінде алынған пайдалар, оған кететін шығындардан
жоғары болу керектігін білдіреді.
Қазақстан Республикасында шығарылған қаржы есептерін әзірлеп,
тапсыруға арналған тұжырымдамалық негіздемеде мынадай аспектілер
қарастырылады:
1. Қаржылық қорытынды есептің мақсаттары;
2. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржы есептемесінің негізгі
қағидаттары;
3. Қаржы есептері элементтерінің айқындамасы, олардың танылуы мен
өлшемі.
Қаржылық қорытынды есептің мақсаты – ақпараттарды пайдаланушыларды
банктің қаржылық жағдайы, қызмет нәтижелері және есеп беру мерзіміндегі
оның қаржылық жағдайындағы әдістер жөніндегі пайдалы да мәнді әрі шыншыл
ақпараттармен қамтамасыз ету.
Қаржылық есептемелерді пайдаланушылардың қатарына қазіргі және
әлеуетті инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, сондай-
ақ министрліктер, ведомстволар және жалпы жұртшылық жатады. Олар бұл
қорытынды есепті өздерінің ақпаратқа деген қажеттіліктерін
пайдаланушылардың түрлерінде мынадай пайда болады:
1. Инвесторларда, берілген инвестицияларға қатысты тәуекелге
байланысты. Оларға акцияларды сатып алу, оларды ұстау немесе сатып қажет
пе, жоқ па осыны айқындауға көмектесетін ақпарат қажет. Субъектінің
дивиденттер төлеу қабілетін өздеріңіз бағалауына мүмкіндік беретін
ақпаратқа, сондай-ақ акционерлер де мүдделі.
2. Өздеріне тиесілі кредиттер мен проценттер уақытылы төлене ме, жоқ
па осыны айқындауға мүмкіндік беретін ақпаратқа мүдделі кредиторларда.
3. Өздеріне тиесілі кредиттер мен проценттер уақытылы төлене ме, жоқ
па осыны айқындауға мүмкіндік беретін ақпаратқа мүдделі өнім берушілер мен
басқа да сауда-саттық кредиторларында.
4. Субъект қызметінің үздіксіздігі туралы ақпаратқа мүдделі сатып
алушыларда, әсіресе оларда ұзақ мерзімді келісім бар ма немесе олар осы
субъектіге тәуелді болып отырғанда.
5. Субъект қызметінің тұрақтылығы мен рентабельділігі туралы ақпаратқа
мүдделі қызметкерлерде. Олар сондай-ақ субъектінің өздерін жалақымен,
зейнетақымен қамтамасыз ету қабілетін бағалауға мүмкіндік беретін ақпарат
алуға және бұдан былайғы жалданып жұмыс істеу мүмкіндігіне де тәуелді.
6. Ресурстарды бөлу, демек субъектілердің қызметі туралы ақпараттарды
білуге мүдделі үкіметте. Оларға да субъектілердің қызметін реттеу, салық
салу саясатын айқындау үшін және ұлттық табыс пен өзге де статистикалық
деректерді анықтаудың негізі ретінде ақпарат қажет.
7. Жұртшылыққа, өйткені субъектілер толып жатқан әдістер арқылы, соның
ішінде халықты жұмыспен қамту және жергілікті экономикаға елеулі үлес қоса
алады. Қаржы есептемесі субъектілерді дамыту бағыттары және олардың әл-
ауқатын жақсартудағы соңғы жетістіктер туралы жұртшылықты ақпаратпен
қамтамасыз ете отырып, оларға көмектесе алады.
Банк басшысы қаржы есептемесін әзірлеу және оны тапсыру үшін жауап
береді.
Қаржы есептемесі сондай-ақ мыналар үшін:
- инвестициялық шешімдер мен кредиттер беру жөніндегі шешімдер
қабылдау;
- субъектінің болашақ ақша тасқындарын бағалау;
- субъектіге сеніп тапсырылған ресурстарға байланысты оның
ресурстарын, міндеттемелерін бағалау;
- басшы орындардың жұмысына баға беру үшін пайдалы ақпараттарды
қамтиды.
Банктердің жылдық қорытынды есебін құрастырған кезде, беріліп отырған
есептемелердің бухгалтерлік есептің келесідей қағидаттарына сәйкес
жасалынуына көңіл бөлу керек:
- есептеу;
- үздіксіздік немесе толассыздық;
- түсініктілік;
- мәнділік;
- маңыздылық;
- анықтылық;
- әділетті әрі тұра көрсету;
- бейтараптық;
- сақтық;
- жинақтылық;
- салыстырмалылық;
- дәйектілік.
Енді әрбір қағидатты сипаттап өтейік.
Есептеу - қаржы есептері есептеу қағидаты негізінде жасалады, соған
сәйкес кірістер ақша қаражаты алынғанда немесе төленгенде емес, олар еңбек
арқылы пайда болғанда, ал шығындар мен зияндар – олар жұмсалғанда танылады.
Есептеу қағидатына сәйкес, есептеу мерзімін кейінге қалдыру және бөлу
рәсімдерін бір ғана немесе жанама түрде байланысы бар операциялардың, яки
оқиғалардың нәтижесінде алынуы мүмкін есепті кезеңнің кірістері мен
шығыстарын сәйкес келтіру үшін пайдалану керек.
Толассыздық - субъект шектелмеген уақыт кезеңі ішінде өзінің қызметін
жалғастыра береді және субъектінің таяу болашақта оны тарату немесе
қызметін едәуір қысқарту ниеті бар екендігіне дәлелі жоқ деп болжам
жасалады.
Түсініктілік - қаржы есептерінде беріліп отырған ақпарат оны
пайдаланушыларға түсінікті болуы тиіс.
Мәнділік - қаржы есептерінде оны пайдаланушылар шешімдер қабылдау
барысында өздерінің қажеттерін қанағаттандыруы үшін елеулі болуы және
операциялық, қаржы және шаруашылық қызметтің оқиғаларына баға беруге оларға
көмектесуі тиіс.
Маңыздылық - ақпарат, егер оның ескерілмеуі немесе дұрыс көрсетілмеуі
қаржы есептемесі негізінде ақпаратты пайдаланушылар қабылдаған экономикалық
шешімдерге ықпал етуі мүмкін болса, маңызды болып табылады. Ақпараттық
маңызды болуына оның мәні де, сонымен бірге бағалылығы да әсер етуі мүмкін.
Анықтылық - ақпаратта айтарлықтай қате немесе бұрмалау болмаса және
пайдаланушылар оған сенімді болса, ол сенімді ақпарат болып табылады.
Әдетте әрі тұра көрсету - қаржы есептері оны пайдаланушыларға субъектінің
қаржы жағдайы, операциялардың нәтижелері, ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы әділетті әрі тура көріністі бейнелеуі тиіс.
Бейтараптық - қаржы есептемесінде беріліп отырған ақпарат сенімді
болуы үшін бұрмалаудан аулақ болуы тиіс.
Сақтық - активтер мен табыстың асыра бағаланбауы, ал міндеттемелердің
немесе шығындардың жете бағаланбауы үшін белгісіздік жағдайында баға беруге
қажетті шешімдер қабылданған кезде сақ болған жөн.
Тиянақтылық - сенімділікті қамтамасыз ету мақсатында қаржы
есептеріндегі ақпарат толық болуы тиіс.
Салыстырмалылық - қаржы ақпараты пайдалы әрі мазмұнды болуы үшін
ақпарат бір есепті кезеңнен екіншісіне салыстырмалы болуы тиіс. Оны
пайдаланушылар қаржы есептемесін әзірлеу кезінде субъект пайдаланатын есеп
жүргізу саясаты, осы саясаттағы барлық өзгерістер және осы өзгерістердің
нәтижелері туралы хабардар болуы тиіс.
Дәйектілік – есеп жүргізу саясатын бір кезеңнен екіншісіне дәйекті
түрде жүргізіп отыру көзделеді. Субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістер
үрдісін айқындау үшін пайдаланушылардың әртүрлі есепті кезеңдеріндегі оның
қаржы есептерін салыстыру мүмкіндігі болуы тиіс. Сонымен қатар ақпараттарды
пайдаланушыларға ұсына отырып, оның мәнділігі мен сенімділігінің шектері де
бар екенін білу керек.
Есептік ақпарат себепсіз кешеуілдетілген жағдайда, ол өзінің маңызын
жоғалтуы мүмкін.
Бұл жағдайда мезгілдік шегін ескеру керек. Ақпаратты мезгілінде беру
үшін мәмілелердің немесе басқа оқиғалардың барлық қырлары белгілі болып,
мұның өзі сенімділікке нұқсан келтіргенге дейін есептің қажеттілігі пайда
болуы мүмкін. Екінші жағынан, егер есеп барлық қырлары белгілі болғанға
дейін кейінге қалдырыла берсе, тіпті өзге сенімді деген ақпараттың өзінің
де оны пайдаланушылар бұдан бұрын шешім қабылдауға мәжбүр болғандықтан
оларға пайдасы аз болуы мүмкін. Маңыздылық пен сенімділіктің арасындағы
балансқа қол жеткізу мақсатында экономикалық шешімдер қабылданған кезде,
пайдаланушылардың қажеттерін қайткенде жақсырақ қанағаттандыруға болатынын
шешу керек.
Ақпараттан алынған пайда оны қамтамасыз ету құнынан артық болуы тиіс.
Пайдалар мен шығындар негізінен алғанда пайымдау арқылы бағаланады. Бұл
пайда мен шығындар арасындағы баланс шегінен көрініс табады. Тәжірибе
жүзінде жоғарыда аталған қағидаттардың оңтайлы ұштастырылуын табу жиі-жиі
қажет болады. Сонымен, қаржылық қорытынды есептің мақсаттары мен
міндеттеріне сай келетін қағидаттардың мақсатқа сәйкес ара қатынасына қол
жеткізу басты мақсат болып табылады.
Қазақстан Республикасы Президентінің заңдық күші бар 1995 жылғы 26
желтоқсандағы № 2732 “Бухгалтерлік есептеу туралы” Жарлығының ІІ-ші
тарауында қаржылық есеп берудің элементтері анықталған.
Бұл элементтер “қаржы есептерін әзірлеп, тапсыруға арналған
тұжырымдамалық негіздемеде” жеке-жеке қарастырылып, олардың танылуы мен
бағалануы ашып көрсетілген. Қаржы элементтері туралы осы тұжырымдамалық
негіздемеде былай делінген: “Қаржы есептері мәмілелері мен басқа да
оқиғалардың қаржы нәтижелерін көрсетіп, оларды өздерінің экономикалық
сипаттамаларына сәйкес ауқымды сыныптарға топтастырып отырады. Осы ауқымды
кластар қаржы есептерінің элементтері деп аталады”.
1.2 Банктік есеп берулерді дайындау жұмыстары
Қаржылық есептілік – бұл өзара байланысқан көрсеткіштің топтасқан
кешені. Инвесторға, кредиторға, ұлттық банкке, банк қызметкерлеріне қажетті
материалдар, оларды сатып алуға және төлем тәртібінің жарлығы туралы талап
ететін нұсқаулардың орындалуы үшін, бюджеттің орындалуына, несиелік
ресурстардың пайдалануын бақылауға қолданылады. Есеп беру формаларының
негізгі сұрақтары бойынша Ұлттық банк қаржы және статистикалық ұйымдардың
келісімімен қарастырады.
Түрлері бойынша есеп беру: бухгалтерлік, статистикалық, қаржылық болып
бөлінеді. Бұл берілгендер басқа есеп беру түрінің дұрыстығын тексеру үшін
қолданылады. Барлық есеп беру формалары басшы мен бас бухгалтердің қолымен
куәландырылуы тиіс.
Қаржылық есептіліктерді ұсыну қолданушыларды банктің қаржылық жағдайы
туралы және есепті жыл ішіндегі банктің қорытынды ісі туралы пайдалы,
қажетті ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасы Президентінің
“Бухгалтерлер есеп туралы” заң күші бар Жарлығы (26.12.95ж. № 2732)
қолданылады.
Осы Жарлықты іске асыру мақсатында 1996 жылы Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп жөніндегі ұлттық комиссия құрылды.
Ұлттық комиссияның алдына қойған негізгі міндет бухгалтерлік есептің
халықаралық стандарттары негізінде бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
беруді ұсыну стандарттарын жасау болды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық банк басқармасының “Бухгалтерлік есептің
стандарттары және әдістемелік ұсынымдарының 21 стандарты, банктердің
қаржылық есебі” 2001 жылғы 15 қарашадағы № 399 Жарлығына сәйкес екінші
деңгейлі банктер үшін жылдық қаржылық есептіліктердің келесі формалары
көрсетілген:
- қаржылық баланс (форма № 1);
- қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп;
- ақша қозғалысы туралы есеп;
- меншік капиталының қозғалысы туралы есеп;
- банктің ықтимал және шартты міндеттемелері туралы есеп;
- қаржы активтері мен міндеттемелерін өтеу мерзімдері туралы есеп;
- активтер мен міндеттемелерді шоғырландыру бойынша есеп;
- түсініктеме жазба.
Сонымен бірге, бұл Жарлыққа сәйкес екінші деңгейдегі банктегі жылдық
қаржылық есептіліктің құрамына кварталдық қаржылық есеп беру кіреді.
Сонымен бірге банктер айлық, күндік баланстарды ұсынады.
Бухгалтерлік баланс, оған қосымшалар және мәліметтер Ұлттық банктің
есептелінген жұмыс департаментіне және банктік қадағалау департаментіне
ұсынылады.
Банк аталған департаментке күндік балансты екі жұмыс күні ішінде, ал
айлық балансты айдың үш жұмыс күні ішінде ұсынуы керек.
Екінші деңгейлі банктер үшін соңғы айналымды есепке ала отырып, жылдық
есеп беру мерзімін Ұлттық банк анықтайды.
Есеп берудің жылдық бухгалтерлік балансы, қаржы-шаруашылық қызметтің
нәтижелері туралы есебі аудиторлық бекітілімнен соң, алдыңғы есеп беруден
кейін осы жылдың бірінші мамырына дейін жариялануы керек. Есеп берудің
жылдық бухгалтерлік балансының, қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері
туралы есебінің жарияланғаны туралы мәлімет Ұлттық банктің банктік
қадағалау департаментіне 15 мамырға дейін ұсынылуы тиіс.
Барлық банк мекемесі есеп беру кезеңінің соңында бас банкее
бухгалтерлік есеп беруді ұсынуы тиіс, ал бас банктер Ұлттық банкке,
Бухгалтерлік есеп беру белгілі бір ерекшелігі бойынша топтасқан
аналитикалық және синтетикалық есептердің материалдарына негізделеді. Бұл
берілгендер басқа есеп беру түрінің дұрыстығын тексеру үшін қолданылады.
Барлық есеп беру материалдары мың теңгеде белгіленуі керек және заңды
тұлғаның аты, мекен-жайы, есеп беру кезеңімен толтырылады. Аталған есеп
беру формаларында қосымша түсініктеме болу керек. Мұнда келесі ақпараттар
болады: шет ел валютасының және шет ел валютасындағы бағалы қағаздарды
қайта бағалау кезінде қай курстың қолданылғаны, жағымды және жағымсыз
айырманың қайта жіберілгені, негізгі құралдар мен арзан бағалы тез тозатын
заттардың қайта бағалануының қалай жүргізілгендігі, резерв қорлар есебі
қаржыларының қайда бағытталғаны.
Қаржылық жылдық есеп берулерде заңдарды сақтауға – басшы жауапкершілік
атқарады. Бухгалтерлік есептің және қаржылай есеп беру деректерінің
нақтылығын қамтамасыз ету мақсатында кемінде жылына бір мәрте мүлікке және
ақшалай міндеттемелерге түгендеу жүргізіледі.
Есеп беру жылындағы түгендеу жүргізудің санына, оларды жүргізу күнін,
тексерілген әрбір мүліктер мен міндеттемелердің тізімдерін субъектінің өзі
белгілейді.
Міндетті түрде түгендеу жүргізілуі керек:
- материалды жауапты адам ауысқан кезде (істі қабылдау-тапсыру күні);
- ұрлау немесе аса зиян келтіру деректері айқындалған кезде, сондай-
ақ тауарлы-материалдық қосалқы заттардың бүлінуі кезінде;
- кездейсоқ жағдаяттар әсерінен туындаған төтенше жағдайлар, өрт,
апат немесе басқа да төтенше жағдайлар;
- субъектінің таратылуы кезінде (қайта құрылуы), таратылу (бөліну)
балансын құрудан бұрын және басқа да Қазақстан Республикасының
заңдарында қаралатын жағдайларда жүргізіледі.
Қазіргі кезде әлеуетті инвесторлар, кредиторлар, өнім берушілер, сатып
алушылар, сондай-ақ министрліктердің, ведомстволардың қызметкерлері және
жұртшылық пайдаланушылар қатарына жатады. Олар қаржы есептемесін
пайдалануды төмендегілер үшін қажетсінеді:
- өздеріне тиесілі депозиттері бойынша сыйақыны уақтылы ала ма, жоқ
па?
- банк қызметінің толассыздығы туралы ақпаратқа мүдделі;
- банк қызметінің тұрақтылығы мен рентабельділігі туралы ақпаратқа
мүдделі;
- жалақы, зейнетақымен қамтамасыз ету мүмкіндігін бағалау үшін
мүмкіндік береді;
- өзге де статистикалық деректерді анықтау үшін.
Қаржы есептемесінің мақсаты банктің қаржы жағдайы, қызметі және оның
қаржы жағдайындағы өзгерістер туралы ақпарат тапсыру болып табылады.
Алайда, қаржы есептемесі оны пайдаланушыларға экономикалық шешімдер
қабылдау үшін қажетті барлық ақпараттарды қамтымайды, өйткені есептеме,
негізінен алғанда, өткен оқиғалардың қаржы нәтижелерін көрсетеді.
Қаржылық есептіліктерді дайындамас бұрын, банк қаржылық есептіліктерді
дайындау кезеңінде қорытынды мынадай операцияларды жүргізуі керек:
- жіктелінетін активтер мен шартты міндеттемелер бойынша толық
көлемде провизиялар жүргізу қажет;
- шет ел валютасына, аффинерленген қымбат бағалы металдар мен бағалы
қағаз құнына қайта бағалау жүргізу, оның ішінде баланстан тыс
шоттар бойынша;
- филиалдардағы субкоршоттарды “Нистро” шоттарын тексеру, тексеру
болған жағдайда қорытынды айналымдарды сәйкесінше бухгалтерлік
жазуларда бейнелеу;
- негізгі құралдар мен материалдардың түгендеуінің қорытындысына
сәйкес баланстық шоттар бойынша бухгалтерлік жазуда көрсету;
- банктегі Жарлыққа сәйкес сыйақыны, демалыс күндері ақысын және
еңбекақыны есептеуді жүргізу және оларды бухгалтерлік жазуларда
көрсету;
- депозит бойынша, кредит бойынша және банкішілік есептіліктер
бойынша келісілген келісім шарттарды талдау және оларды сәйкес
шоттарда бейнелеу;
- жоғарыда аталған сомаларды бухгалтерлік есеп принциптеріне сәйкес
алдағы кезең шығындарына қойып және банк шығындарының сәйкес
шотында көрсету;
- алдағы кезең табыстары шотында есептелінген қалдықтарды талдап,
бухгалтерлік есеп принциптеріне сәйкес қажет шотта бейнелеу;
- барлық беттік шоттары бойынша тексеру ведомосын дайындау;
- дебиторлық борыштарды жабдықтаушылармен, сатып алушылармен банктің
негізгі ісі бойынша салыстырып қарау және істелінген жұмыстар мен
көрсетілген қызметтердің капиталдық салымдарын қарау. Аналитикалық
тексеруді кредиторлық борыштар бойынша жүргізу;
- транзиттік шоттардағы есептелінген сомаларды, дебиторлар мен
кредиторлардың (теңге және шет ел валютасында) шоттарындағы
сомаларды талдап, заңды және жеке тұлғалардың беттік шоттарына
есепке кіргізуге шара қолдану;
- аяқталмаған өндіріс бойынша істелінген жұмыс көлемін анықтау және
құрылыс басынан бастап өндіріс шығындарын нақты анықтау.
Барлық жазулар жүргізілгеннен кейін, табыстар мен шығыстар шоттары
бойынша қалдықтар бір-бірімен жабылады да, 4999 “Салыққа дейінгі табыс”
шотына апарылады. Сол мезетте 4999 “Салыққа дейінгі табыс” баланстық
шотынан есептелінген табыс салығы шығарылады да, 5999 “Табыс салығы”
баланстық шотында көрсетіледі. Қалған табыстың бөлігі 3599 “Бөлінбеген таза
табыс (жабылмаған зиян)” баланстық шотына апарылады. Бөлінбеген табыс
бойынша ағымдағы жылға жеке беттік шот ашылады. 4999 “Салыққа дейінгі
табыс” баланстық шотында шығындардың табыстардан артып кеткенде дебиттік
қалдық болады. Және де осы сома толығымен 3599 “Бөлінбеген таза табыс
(жабылмаған зиян)” баланстық шотына жеке ашылған беттік шотымен бірге
апарылады.
3599 “Бөлінбеген таза табыс (жабылмаған зиян)” баланстық шотындағы
сома нақты анықталғаннан кейін, осы шоттан қаржылық есептілік жылға
активтерді қайта бағалауға курстық айырма мынандай қайта бағалау
резервтері: 3581 “Өткен жылдағы шет ел валютасын қайта бағалау резервтері”,
3582 “Өткен жылдағы аффинирленген қымбат бағалы металдардың қайта бағалау
резервтері”, 3585 “Өткен жылдағы “Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да
акционерлердің жиналысының шешіміне дейін 3599 “Бөлінбеген таза табыс
(жабылмаған зиян)” баланстық шотындағы қалдықтың көлеміндегі сома 3580
“Өткен жылдағы бөлінбеген таза табыс (жабылмаған зиян)” баланстық шотына
апарылады. Осы банк акционерлердің жиналысының шешімі бойынша есепті
жылдағы бөлінбеген таза табыс келесілерге бөлінеді:
- дивиденттер төлеуге;
- төленген жарғылық капиталдың көлемінің ұлғаюына;
- басқа да мақсаттарға.
Дивиденттерді есептеген кезде, есептелінген сомалар 3580 “Өткен
жылдағы бөлінбеген таза табыс (жабылмаған зиян)” баланстық шотынан
шығарылады да, 2853 “Акционерлермен есеп айырысу” шотына бағытталады.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ егер, қаржылық жылдың соңында банктің
шығындары оның зияндарынан артық болып кетсе, онда зиян сомасы 3599
баланстық шотында көрсетілген, 3580 баланстық шотындағы өткен жылдағы
бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) сомасымен жабылады. Сонымен бірге 3510
“Банктің резервтік капиталы” баланстық шотының ақшасымен жабылады.
Есепті жылдың соңындағы жылдық бухгалтерлік есеп берулерді
жүргізгенде, әдетте, дайындық жұмыстары қажет. Ол есептіліктердегі
бухгалтерлік жазбалар сәйкес шоттарында бейнеленуі керек. Бухгалтерлік есеп
пен банктің есептілігінің дұрыс мәліметке ие болуы үшін, “Қазақстан Халық
банкі” ААҚ-да қаржылық міндеттемелері мен меншік қаражаттарына түгендеу
жүргізеді. Түгендеу барысында қозғалмайтын мүліктерге (ғимараттар, үйлер)
түгендеу екі жылда бір рет, ал қалған құндылықтар мен қаржылық
міндеттемелерге кемінде жылына бір рет жүргізілуі қажет.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да есепті жылдағы түгендеу көлемі,
түгендеу өткізілген күні, құндылықтар мен қаржылық міндеттемелердің саны,
берілген жарлыққа сәйкес белгіленеді.
Мынандай жағдайларда міндетті түрде түгендеу жүргізілуі керек:
- банк құндылықтағы жалға берілгенде, сатып алғанда, сатқанда,
сонымен қоса меншік формалары өзгерген жағдайда;
- салымшылар құрамы өзгерген мезетте;
- материалдық жауапты тұлғалардың ауысуы барысында;
- ұрлану фактілері және құндылықтардың бұзылуы мәлім болған жағдайда;
- өрт және басқа да апатты жағдайларға душар болғанда;
- банктің тиімділік балансы заңмен қарастырылған жағдайда.
Түгендеу барысында және басқа да тексерулер барысындағы негізгі
құралдар, материалдық құндылықтар және ақша қаражаттарының нақты
айырмашылықтары бухгалтерлік есепте келесідей реттеледі:
- негізгі құралдар, материалдық құндылықтар және ақша қаражаттары
артық шыққан жағдайда, банктің қаржылық қорытындысына кіргізіледі,
сонымен қатар оның себебі мен кінәлі тұлға анықталады;
- заңда белгіленген нормадағы шектен аспайтындай құндылықтар бойынша
шығындар, жоғалтулар табылған жағдайда банктің жетекшісінің
жарғысымен банктің шығындарына жіберіледі. Материалдық құндылықтар
мен ақша қаражаттарының және басқа да құндылықтар бойынша
жоғалтулар нормадан асып кеткен жағдайда, кінәлі тұлғаларға
тағылады. Егер де, кінәлі тұлғалар анықталмаған жағдайда,
жетіспеушіліктер мен жоғалтулардан болған шығындар шаруашылық
қызметтің нәтижелерінен шығарылып тасталынады.
Банктің жылдық есептіліктерінің құрамына: жылдың біріккен баланстық
есеп кіреді. Бұл баланс жыл соңындағы қалдықтарды мың теңгемен белгілейді,
соңғы айналымдарды қарастыра отырып. Жылдық біріккен есептілік пен
баланстық есеп 3 бөлімнен тұрады: активтер, міндеттемелер және капитал.
Жылдық біріккен баланстық есепке филиалдар арасындағы есептердің
сомасы кірмейді.
Қолма-қол ақша қаражаттары касса шоттарында теңге түрінде және шет ел
валютасы мен мониторлық шет елдер түрінде бейнеленеді.
Басқа банктерге шарттар болып, сол банктердің костро шоттары,
депозиттері мен кредиттері туралы мәліметтерді алу болып табылады.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да қаржылық есеп беруді құру төмендегі
негіздерде:
- “Бухгалтерлік есеп туралы” Жарлығымен;
- бухгалтерлік есептің стандарттарымен (БЕС);
- БЕС-ке арналған әдістемелік ұсынымдарымен;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыру субъектілері бойынша бұйрықтар,
нұсқаулықтар, нұсқаулар, есептеу саясатымен жүзеге асырылады.
Сонымен бірге, қаржылық есептіліктерді дайындау жұмыстары барысында
заңдарды сақтауға басшы – жауапкершілік атқарады. Бухгалтерлік есептің
субъектісі – бас бухгалтер басшылық ететін оның құрылымдық бөлімшелерімен
(қызметімен) немесе егер субъектінің жеке бухгалтері жоқ болса,
бухгалтермен жүзеге асырады.
Сонымен қоса, қаржылық есеп беруді мамандандырылған бухгалтерлік
фирмалармен, бухгалтерлермен (маманмен) алғашында шартпен жүзеге асыру
қажет. Басшы бухгалтерлік есепті жеке өзі жүргізуіне де болады. Бас
бухгалтерді (бухгалтерді) қызметтен босатқан кезде жаңадан тағайындалған
бас бухгалтерге (бухгалтерге) (егер ол жоқ болса, субъектінің бұйрықпен
тағайындалған қызметкеріне) құжаттар тапсырылады, субъект басшысы бекіткен
актіге сәйкес бухгалтерлік есептің ахуалын және есеп берудің нақтылы
мәлімет дәлдігін тексеру процесі жүргізіледі. Банк қаржы-шаруашылық
қызметіндегі бухгалтерлік есептің шоттарына сәйкес өздерінің жүзеге
асырылған шаруашылық операцияларының активтері, жеке капиталы,
міндеттемелері жөнінде бухгалтерлік есеп жүргізеді.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-ның қаржылық есептіліктерді дайындау
барысында қамтамасыз ететін нәрселері:
- “Есеп саясаты және оны ашу” 1 БЕС белгілеген ережелеріне сәйкес
есеп беру кезеңі уақытында жеке шаруашылық операциялары мен
активтерге баға беру мен міндеттемелерді айқындауды есепке алу
саясатының өзгермеуі;
- барлық шаруашылық операцияларының есеп беру кезеңінде осы кезеңдегі
жүзеге асырылған және де мүлікті түгендеу мен қаржылық
міндеттемелердің қорытындыларына толығымен есеп беруді айғақтау;
- есеп беру кезеңінде табыстар мен шығындарды жатқызудың дұрыстығы;
- әрбір айдың басында айналым мен қалдықтардың синтетикалық есеп
берудің шоттары бойынша берілген есептерінің бірдей мәліметтермен
шығуы міндетті.
Кассалық және банктік құжаттарға түзетулер енгізуге болмайды. Ал, өзге
алғашқы құжаттарға түзетулерді – шаруашылық операцияларына қатысушылардың
келісімі бойынша құжаттарға қол қойған сол азаматтардың түзету енгізген
күнін көрсетіп қол қоюмен бекітіп, енгізуге болады.
Бухгалтерлік есепті айғақтау үшін қажетті ақпараттарды алғашқы
құжаттарды есепке алу құрамының бухгалтерлік есеп тізілімдері үстемеленеді
және жүйелендірілуі. Бухгалтерлік есептің регистрлер мәліметі топталған
түрде қаржылай есеп беруге аударылады.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да бухгалтерлік құжаттарға қол қоюға
құқылы адамды басшы белгілейді. Сонымен қатар ақша сомасының көлеміне, іс-
әрекет ауқымына және операциялардың мәнділігіне лауазымдық қызметке
байланысты қол қоюдың лауазымдық аты белгіленеді.
Құжаттар айналымын реттейтін кесте үшін жауапты, сондай-ақ құжаттарды
дер кезінде және сапалы жасаған, бухгалтерлік есеп және есеп беруді
айғақтау үшін уақтылы беруді, құжаттарды көрсетілген мәліметтердің
дұрыстығына осы құжаттарды бастаған және қол қойған азаматтар жауап береді.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да бухгалтерлік есептің және қаржылай есеп
берудің алғашқы құжаттарын және регистрлерін мемлекеттік мұрағат ісінің
ережелеріне сәйкес сақтауы тиіс.
Сонымен бірге, банк қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы
есепті ұсынудың ретін қамтамасыз етуге және оларды банктің өткен
кезеңдердегі қаржылық есептерімен және басқа банктердің қаржылық
есептерімен салыстыру үшін белгілі бір баптарды жіктеу әдістерін
белгілейді. Күнделікті қызмет нәтижесінде және ерекше жағдайларда
туындайтын кірістер мен шығындарды жіктеу және сипаттау, сондай-ақ есептеу
бағаларындағы өзгерістерді, есептеу саясатындағы және жіберілген елеулі
қателіктерді түзетудің есеп жүргізу әдістері Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясының 1996 жылғы 13 қарашадағы №
3 қаулысымен белгіленген бухгалтерлік есептің № 3 стандартында белгіленеді.
“Қазақстан Халық банкі” ААҚ-да күндік, айлық, тоқсандық есеп берулерде
қателіктер табылған жағдайда, Бухгалтерлік есеп пен есептілік
департаментінің рұқсатымен бухгалтерлік балансқа (№ 1 нұсқа) түзету
жүргізіледі, ал статистикалық баланста (700 және 700-ден артық нұсқа)
есепті жылға түзету жүргізіледі. Бас кітап тағы түзету бухгалтерлік
өткізбелерді түзеткен күнінде қойылады. Соңында аналитикалық есеп пен
синтетикалық есептің араларындағы айырмашылықтар айғақталып және
түсініктеме хатында жазылып, тек содан кейін Бухгалтерлік есеп есептілік
департаментіне ұсынылады.
Қателердің тіркелуі журналда жүргізіледі. Журнал келесі реквизиттерге
ие болуы керек: қате табылған уақыт, қатенің себебі, кінәлі тұлға, қатені
түзету датасы, түзету уақытында берілген бухгалтерлік өткізбе, қатені
түзеткен қызметкердің қолы, бас бухгалтердің қолы болуы керек.
ІІ – тарау. Бухгалтерлік баланстың міндеттемелері
2.1. Бухгалтерлік баланстың сипаттамасы
Қаржылық есептіліктің бухгалтерлік баланс басты формасы болып
табылады.
Бухгалтерлік баланстағы активтер мен міндеттемелер олардың мәні бойынша
топтастырылады және өтімділік ретіне қарай түзіледі. Баланста белгілі-бір
нақты кезеңдегі банк активтері мен олардың қаражат көздерінің көлемі мен
құрамы көрсетіледі.
Банктің қаржылық есебінде баланстың екі түрі қолданылады.
700- Н үлгі және К1 үлгідегі жылдық бухгалтерлік баланс. Бұлардың
айырмашылығы, 700-Н үлгідегі баланс екінші деңгейлі банктердегі
бухгалтерлік есеп шоттарының жоспарына сай бүкіл кластардың, шоттар
топтарының, баланстық шоттардың атаулары мен шоттар топтары бойынша
жиынтықтары көрсетіле отырып толтырылады. Сондықтан оның көлемі өте үлкен.
Бұл баланс жаңа жылдың бірінші қаңтарындағы жағдай бойынша қорытынды
айналымдарсыз жасалынып, егер де банктің филиалы 10-нан көп болса бес жұмыс
күнінің ішінде, ал қалған банктер үшін үш календарнлық күннің ішінде
тапсырылуы керек. Төртінші қаңтардан 15 ші қаңтарға дейін қорытынды
айналымдар жасалынып, осының нәтижесінде тағы да 700-Н үлгідегі баланс
жасалынады. Бүдан соң осы қорытынды айналымадар ескеріле отырып жасалған
700-Н үлгідегі баланс пен қаржылық жинақ балансының негізінде К1 үлгідегі
жылдық бүхгалтерлік баланс ондағы шоттар баптар бойынша топтастырыла
отырып, өтімділік қасиетінің кемуі бойынша орналастырылады.
Баланс белгілі бір моменттегі көрініс сияқты, ол банктің белгілі бір
моменттегі активтерін, міндеттемелерін және меншікті капиталын бағалайды.
Банк балансы коммерциялық банктердің ресурстарының күшін олардың құралу
көздері мен жұмсалу бағыттарын, сондай ақ банк қызметінің есепті мерзім
басы мен аяғына банктің қаржылық қорытынды нәтижесін ақшалай көріністе
бағалайды.
Баланс мәліметтері бойынша ақша ресурстарының құралуы мен олардың
несиелік есеп айырысу, кассалық, құнды қағаздармен және т.б. Операциалар
бойынша бөліп таратылынуына бақылау жасалынады. Баланс коммерциялық
банктердің қорытынды есептерінің негізгі бөлігі болып табылады. Сондықтан
оны талдау банктің өтімділігін бақылауға және банк қызметін басқаруға
мүмкіндік береді. Банк балансы нөмірлері бойынша өсіп орналасқан
аналитикалық есептің барлық беттік шоттардың қалдық товарының соммасын
көрсететін бухгалтерлік есептің негізгі құжаты ретінде танылады. Баланс
мәліметтерін талдау белгілі мерзім аралығында. Банк қызметі жөнінде кешенді
сипаттама бере алады, сондай ақ меншікті қаражаттың көлемін, ресурстар
көздерінің құрылымының өзгеруін, активтердің құрамы мен динамикасын
анықтауға және берілген банктің өтімділігін, пайдалылығына, болашақтағы
мүмкіншілігіне баға бере алады.
Банктің бухгалтерлік балансы негізгі үш бөлімнен: активтерден,
міндеттемелерден және өз капиталынан тұрады.
Бухгалтерлік баланс мұнымен шектеліп қоймай мына статьяларды
біріктіруге тиіс:
Активтердің арасына мына төлемдегі баптар кіреді:
□ Ақша;
□ Ұлттық Банктегі депозит шоты;
□ Басқа банктердегі ақша рыногы депозиті мен кредитке бөлінген депозит
шоттары;
□ Кері “РЕПО” жөніндегі келісім бойынша сатып алынған бағалы қағаздар;
□ Банк портфеліндегі бағалы қағаздар;
□ Аффинирленген бағалы металдар;
□ Заңды тұлғалар мен жеке адамдарға берілген кредиттер;
□ Капиталға инвестициялар мен реттелген борыш;
□ Өтелмеген акцепттер бойынша клиенттердің міндеттемелері;
□ Негізгі құрал-жабдықтар (амортизациясын шығарғанда);
□ Материалдық емес активтер (амортизациясын шығарғанда);
□ Банктің басқа да активтері;
□ Жіктелетін активтер бойынша залалдарды жабуға (“минус” белгісімен)
арналған резервтер (провизиялар).
Баланс Міндеттемелері
□ Банктердің депозиттері (талап ету, жинақтау және мерзімдік);
□ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі алдындағы борыштары;
□ Басқа да банктер алдындағы борыштар;
□ Заңды тұлғалар мен жеке адамдар алдындағы борыштар;
□ Бағалы қағаздар;
□ Халықаралық қаржы ұйымдарының алдындағы борыштар;
□ Өтелмеген акцепттер бойынша банк міндеттемелері;
□ Басқа да қарыз алу;
□ Басқа да міндеттемелер;
ӨЗ КАПИТАЛЫ:
□ Жарғылық акционерлік капитал:
□ Қосымша капитал:
□ Бөлінген таза табыс пен капитал резерві;
□ Сатуға жарамды бағалы қағаздар бойынша игерілмеген таза табыс;
□ Акционерлерден сатып алған өз акциялары;
Банк бухгалтерлік баланс статьяларын ашқан кезде қаржылық ақпараттың
толық берілуін қамтамасыз етуі тиіс.
Егер есепке алу мен өтемақыға заңды құқығы болмаса немесе бұл активті
сатудан не міндеттеме төлемін күтуден көрінбесе, бухгалтерлік балансқа
енгізілген кез келген актив немесе міндеттеме басқа бір міндеттемені немесе
активті шегерумен өтелмейді.
Банк өзінің депозиттік сертификаттарын немесе басқа борыштық
міндеттемелерін эмиссиялау жолымен алған депозиттерін жеке ашып көрсетуі
тиіс.
Егер бағалы қағаздардың сомасы қаржылық есептегі бланстық құнынан
өзгеше болса, банк бағалы қағаздардың рыноктық құнын “Қаржылық
инвестицияларды есептеудің” 8-бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес ашуға
тиіс.
Біріктірілген қаржылық есеп беру
Барлық қаржы операциясында есеп берудің біріктірілген есеп беру
жүйесі де қалыптасқан. Оның құрамына бірнеше бірліктер енеді. Енді соларды
жеке-жеке жіктеп өтелік.
Біріншіден, жылжымайтын мүлікке бөлінетін инвестиция немесе қаржы
(ақша). Екіншіден, қаржы құралдары және инвестиция. Үшіншіден, жалға беру.
Төртіншіден, зерттеулер мен ұсыныстарға бөлінетін қаржы. Бесіншіден,
өнімдік-матералдық қосалқы шығындар. Алтыншыдан, салық, оның ішінде
ұзартылғандары. Жетіншіден, резервтер, мүмкіндіктер. Сегізінші,
зейнеткерлік қамтамасыз етуге бөлінетін қаржы. Тоғызыншы, шетел валютасын
есептеу және реттеу. Оныншы, салалық және географиялық сегменттерді,
олардың негіздерін анықтау.
Бұлардан өзге мына мәселелерге де ерекше көңіл бөлген жөн. Олар
төмендегідей:
- сегментаралық шығындарды белгілеу;
- ақша мен оның эквивалентін анықтау;
- инфляция процестеріне байланысты қаржы көздерін анықтау, кеткен
шығындарды дәл табу, белгілеу;
- үкіметтік гранттар (субсидиер).
Егер банк шетелге елеулі ақшалай қаржы аударса немесе шетел
валютасымен операция жүргізсе, онда екі ел арасындағы валюталық
айырмашылықтардың саясаты толық көрсетілуі тиіс, ең алдымен курстың
ерекшеліктері.
Жалпы, қаржы көздерін үйлестіру кезінде іскерлік және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz