Жазбаша мәмілелер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Мәмілелер: ұғымы, түрлері, түрпішіндері
Азаматтық құқықтық қатынастардың тууы үшін белгілі бір жағдайлар болу
керек. Осындай азаматтық құқықтық қатынас-тардың тууының әмбебап
тәсілдеріне мәмілелер жатады. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің
147-бабында көрсетілгендей мәмілелер дегеніміз азаматтар мен заңды
тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге
немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттер.
Мәмілелердің төмендегідей төрт белгілері бар: біріншіден, мәміле адамдардың
еркін білдіретін ерікті әрекет. Оның еріктілігі азаматтық құқықтық
қатынастарды белгілеуге, өзгертуге және тоқтатуға мақсатты түрде
бағытталатындығынан көрінеді. Бұндай мақсаты жоқ әрекет — қарапайым
қылықтан бұл мәміленің басты айырмашылығы; екіншіден, мәміле, көпжағдайда,
заңмен мақұлданған, құқыққа сәйкес әрекет; үшіншіден, мәміле тек азаматтық
құқықтық қатынастарды тудыруға, өзгертуге және тоқтатуға бағытталған
әрекет; төртіншіден, мәміле азаматттық құқықтық қатынастарды
тудыратындықтан, ол қатынастардың құқықтық саддарлары азаматтық
заңнамалардың нормаларымен реттеледі.
Мәміленің түр пішіндері. Мәміле ауызша, жазбаша не болмаса конклюдетті
әрекет арқылы және үндемеу (әрекетсіздік) сияқты түр пішіндерде болады.
Мәміленің ауызша түрпішіні мәміле жасаушы тараптардың өзара еріктерінің
тікелей қабылдануы. Бұл жерде мәміле жасаушылардың еркі тараптардың бір-
бірімен ауызша келісіміне негізделеді. Бұндай келісім телефон, тараптардың
тікелей кездесуі, жүздесуі не олардың өкілдері арқылы жасалуы мүмкін.
Заңдармен немесе тараптардың келісімімен жазбаша (жай не нотариалдық)
немесе өзге белгілі бір нысан белгіленбеген мәміле, атап айтқанда, олар
жасалған кезде атқарылатын мәмілелердің бәрі ауызша жасалуы мүмкін. Ауызша
мәміле адамның мінез-құлқынан оның мәміле жасау еркі айқын көрініп тұрған
ретте де жасалған деп саналады.
Жазбаша мәмілелер:
1) егер мәмілелердің жекелеген түрлері үшін заңдарда өзгеше арнайы талап
көрсетілмесе немесе іскерлік қызмет өрісінің әдеттегі құқықтарынан
туындамаса, мәмілелерді жасау кезінің өзінде орындалатын әрекеттен басқа,
кәсіпкерлік қызмет үрдісінде жүзеге асырылатын әрекет жағдайында; 2)
мәмілелерді жасау кезінің өзінде орывдалатындарынан баск;І, жүз есептік
көрсеткіштен жоғары сомағажасалатын мәміле ж;п баша түрпішінде жасалуы
тиіс; 3) заңдарда немесетараптардың келісімінде көзделген өзге де реттерде
жазбаша түрде жасалуіа тиіс. Егер іскерлік қызмет өрісінің әдеттегі
құқықтарынан өзгеше туындамаса, жазбаша түрде жасалған мәмілеге тараптар
немесе олардың өкілдері қол қоюға тиіс. Егер заңдарға немесе мәмілеге
қатысушылардың бірінің талаптарына қайшы келмесе, мәміле жасау кезівде қол
қоюдың факсимилелік көшірме, электрондық цифрлық қолтаңба құралдарын
пайдалануға жол беріледі.
Екі жақты мәмілелер әрқайсысына өзін жасаған тараптар қол қойған құжаттарды
алмасу арқылы жасалуы мүмкін.
Хат, жеделхат, телефонжазба, телетайпжазба, факс, электрон-дық құжаттар
немесе субъектілерді және олардың ерік білді-руінің мазмұнын айқындайтын
өзге де құжаттар алмасу, егер заңдармен немесе тараптардың келісімімен
өзгеше белгіленбесе, жазбаша түрде жасалған мәмілеге теңестіріледі.
Заңдармен және тараптардың келісімімен қосымша талаптар белгіленуі мүмкін,
оларға мәміле нысаны, атап айтқанда, белгіленген нысанды бланкіге жазу,
мөрмен бекіту сейкес ке-луге және оларда осы тараптарды орывдамау салдары
көзделуге тиіс.
Егер азамат дене кемтарлығы, науқастығы немесе сауатсыз-дығы салдарынан өзі
қол қоя алмаса, оның өтініші бойынша мәмілеге басқа азамат қол қоя алады.
Соңғысының қойған қолын, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, нотариат немесе
сон-дай нотариалдық әрекет жасау құқығы бар басқа лауазымды адам, мәміле
жасаушының өзі қол қоя алмаған себептерді көрсете оты-рып, куәландыруға
тиіс.
Жазбаша түрде жасалған мәмілені орывдаған тарап екінші тараптан оның
орындалғанын растайтын құжат талап етуге құқылы. Мәмілелерді жасау кезінің
өзінде орывдалатындары-нан басқа, ауызша кәсіпкерлік мәмілені орындаған
тараптың да осындай құқығы бар. Жазбаша түрде жасалған шартты орындау үшін
жасалған мәмілелер, егер заңдарға қайшы келмесе, тарап-тардың келісімі
бойынша ауызша жасалуы мүмкін.
Мәміяенің конклюдетті түрпішіні мысалы жетон, билет не-месе әдеттегідей
қабылданған өзге де растайтын белгі арқылы расталған мәміле, егер заңдарда
өзгеше белгіленбесе, ауызша түрде жасалған бол ып табылады. Мәміле адамның
мінез-құлқы-нан оның мәміле жасау еркі айқын көрініп түрған ретте де жа-
салған деп саналады. Сонда, адамның мәміле жасауға деген еркі айқын көрініп
түруын, мәміле жасайын деген ниетінің байқа-лып түруы арқылы мәміленің
жасалуы конклюдетті мәміле деп
аталады. Мысалы банкоматқа карточканы салып ақша алу, көше-де телефон-
автоматқа карта салып сөйлесу, қоғамдық көліке кіргевде жол ақысын төлеп
билет алу сияқты әрекеттерді жат-қызуға болады.
Үндемеу (әрекетсіздік), заңдарда немесе тараптардың келісімівде көзделген
реттерде мәміле жасауға ерік білдіру деп танылады.
Мәміленің түрлері. Азамаггық құқық саласында мәмілелердің бірнеше түрлері
бар. Мысалы мәміле жасауға араласатын тарап-тардың санына байланысты бір
жақты, екіжақты және көп жақ-ты^тшмәмілелврдіц түрлерін көрсетуге болады.
Заңнамалар мен тараптардың келісімі бойынша мәміле жа-сау үшін бір жақтың
еркі ғана қажет әрі жеткілікті болатын мәмілені бір жақтымәміледеп атаймыз.
Бір жақты мәміледе бас-қа жақтардың (тараптардың) келісімі, еркі мівдетті
емес. Бүвдай мәмілелерге азаматтың өзіне берілген белгілі бір құқықтан бас
тартуы, берілген сенімхаттың мерзімінің бітуі, өсиетт.б. жатқы-зуға болады.
Екі жақтың да еркі мен келісімі міндетті болып табылатын мәміле екі жақты
мәміяе деп аталады. Екі және одан да көп та-раптардың еркі мен келісімі
талап етілетін мәміле көп жақты деп аталады. Қазіргі кезде екі не одан да
көп тараптар жасайтын мәміленің түрін шарт деп атайды. Сонымен екі немесе
одан көп адамның азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілеу, өзгерту
немесе тоқтату туралы келісімі шарт деп танылады.
Бір жақ екінші жаққа көрсеткен қызметі, жүмысы үшін ақы алатын мәміле ақыяы
мәміле делінеді. Керісінше болса ақысыз мәміяе.
Мәміленің жасалу уақытына байланысты нақты (заттық, мүліктік) және
келісімді (консенсуалды) мәміленің түрлері бар.
Мәміленің талабына байланысты белгілі бір заттың, мүліктің берілуіне
байланысты жасалатын мәміленің түрін нақтымәміле дейді. Мысалы, бүндай
мәмілеге жүк тасымалдау туралы шарт-ты айтуға болады. Жүк жіберушінің жүкті
тасымалдаушыға беруі аталған мәміленің жасалғандығын көрсетеді.
Келісімді (консенсуалды) мәміленің жасалуы үшін сол мәмілені жасау туралы
тараптардың өзара келісімге келуі жеткілікті бо-лады. Бұған мысал ретівде
сауда-сатық шартын келтіруге бола-ды. Аталған мәмілені жасау үшін мүлікті
не затты беріп, оның бағасын, құнын төлеу мівдетті емес. Бүл әрекетті
жақтар шарт-тың орындалуы барысында іске асырады. Тараптар ең алдымен
мүлікті не затты бір-біріне сату жөнінде өзара келісіп қойса, мәміле
жасалды деп есептеледі. Мысалы, бір азамат екінші бір азаматқа өзінің
пәтерін сатамын, ал анау аламын деп сөз бай-ласса не шарт жасаса мәміле
жасалды делінеді. Ал ақшасын төлеп, пәтерді алу сөз байласудан кейін
орындалады.
Мәміленің негізінің маңыздылығына байлаңысты каузалды және абстрактілі
мәмілелер болады.
Каузалды мәміле негізіне байланысты туатындықтан соған тәуелді болады.
Сондықтан негізінің жойылуы бір жақты мәміленің әрекет етуінің заңды күшін
жояды. Мысалы, сатып алушы сатып алынатын тауардың жарты құнын төлеп қойды,
бірақ сатушы тауарды таба алмады. Сатушы сатып алушыдан тауардың қалған
бағасын талап етуіне негіз жоқ, сондықтан, бұл жерде мәміленің негізі болып
тауардың берілуі не сатып алу-шыға жеткізілуі табылады. Ондай негіз
жойылыггеді, мәміле өзінің заңдық күшін жойды.
Абстрактілі мәміледе, керісінше, мәміленің негізі есепке алынбайды, егер
мәміле сол мәмілені жасаушының түпкілікті еркін білдірсе. Мысалы, сатып
алушы сатып алынған тауардың құнына сәйкес сатушыға вексель беріп, соңынан,
тауар сапасыз болып шықса, вексель қайта қайтарылмайды және вексель
векселді үстаушы не векселді төлеуші үшін болашақта векселге деген
құқықтарын жоймайды.
Мерзімсіз жәнежфзшдмәмілелер болады. Мерзімсізмәміледе оның күшіне ену не
күшінің аяқталу мерзімдері көрсетілмейді. Сондықтан бүндай мәмілелер
жасалған сәтінен бастап күшіне енеді. Мерзімді мәміледе, мәміленің күшіне
кіретін уақыты ғана не болмаса мерзімінің аяқталатын уақыты ғана немесе екі
мерзімі де қатар көрсетілуі мүмкін.
Егер де мәміледе тараптардың құқықтары мен міндеттерінің жүзеге асырылу
мерзімі көрсетілсе ол кейінгеқшідырылганмерзш делінеді. Ал, керісінше
мәміле жасалған сәтінде күшіне еніп, оның күшін жоятын уақыты көрсетілген
мерзім жойылатын мерзім деп аталады.
Егер тараптар құқықтар мен міндеттердің туындауын баста-лу-басталмауы бсл
гісіз мән-жайға байланысты етіп қойса, бүндай мәміле кейінге қалдырылатын
шартпен жасалатын шартты мәмілед&и есептеледі.
Нысаны биржадагы айналысқа жіберілген мүлік болып та-былатын және тиісті
биржалар (тауар, қор және басқа) туралы
Қазақстан Республикасының заңдары мен биржалық сауда ережелеріне сәйкес
онымен сауда-саттықжүргізуге қатысатын-дармен жасалатын мәмілелер
биржалықмәмілелер деп аталады.

18.1. МӘМШЕЛЕР ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Мәміле угымы. Азаматтық кодекстің 147-бабында мәміле ұғымы азаматтар мен
заңды тұлғалардың азаматтық құқықтар мен міндеттерді анықтауға, өзгертуге
немесе тоқтатуға бағыт-талған әрекеттері деп көрсетілген. Мәмілелерге
мынадай төрт белгі тән:
1) Мәміле - адамдардың ыктиярлы актісі, яғни әрекеті. Әрекеттер мен
оқиғаларды ажырата білу қажет, ол оқиғаларға адамның ықтиярына бағынбайтын
мән-жайлар жатады. Мы-сал үшін дүлей апат сипатындағы құбылыстарды (дауыл,
су тасқыны, өрт, сондай-ақ соғыс қимылдары, ереуіл) айтуға бо-лады.
Мәміленің ырықты сипаты оның тиісті құқықтар мен міндетгер жасауға, оларды
өзгерту мен тоқтатуға бағытталуы-мен айқындалады. Мәмілелерді құқықтардан —
әлгіндей ны-саналы бағыты жоқ әрекеттерден совдай белгілері бойынша ажырату
қажет. Бүл арада Азаматтық кодекстің олжа және оған меншікті болу тәртібі
жөніндегі ережелерді реттейтін 245-ба-бьш мысалға келтіруге болады.
Жоғалған затты табушының оны табуды мақсат етпесе де, оның белгілі бір
құқықтары мен міндеттері пайда болады.
2) Мәміле - заңды әрекет, ол құқыққа қарсы (заңсыз), аза-маттық құқықтар
мен міндеттерді туғызатын әрекеттерден — деликтілерден (азаматтардың өмірі
мен денсаулығына, сондай-ақ басқа адамның мүлкіне зиян келтіру) сонысы
арқылы ерекшеленеді.
3) Мәміле арнайы азаматтык құкык қатынастарының пайда болуына, тоқтатылуына
немесе өзгертілуіне бағытталған.
Мәміле құқықтар мен міңдеттердің пайда болуына, өзгертілуіне немесе
тоқтатылуына бағытталуы мүмкін, алайда басқа құқық ^ салалары реттейтін
өзге де ықтиярлы актілерден осы белгілері арқылы ажырату кажет. Мәселен,
еңбек заңдарында қызмет-керлердің еңбектегі құқықтары мен міндеттері
олардың қыз-метке есептеу туралы арыз беруі мен әкімшіліктің оларды жұмысқа
қабылдау туралы бұйрығы шығарылғақ кезден бас-тап пайда болатыны көзделген.
Мәмілелердһәкімшілік актілерден ажырата білу қажет, ал ондай актілер де
азаматтық құқықтар мен міндеттердің туындауына негіз болмайды (Аза-маттық
кодекстің 7-бабы), бірақ оларға Азаматтықжодекстің мәмілелер туралы
ережелері колданылмайды.
4) Мәміле азаматтық катынастарды туғызады, өйткені мәміле жасау нәтижесінде
туындайтын құкықтық салдар нақ азаматтық заңмен айқындалады.
2. Мәміле белгілерін қарастыра келгенде, оның мәні тарап-тардың еркі мен
ерік білдіруінен тұратынын атап өту кажет. Ерік дегеніміз адамның мәміле
жасауға деген тілегі, ниеті, яғни оның психикалық жай-күйі. Мұндай ниет,
тілек ішкі ерік деп аталады. Алайда адам ерік білдірмесе, оның мәміле
жасауға деген ниеті белгісіз болып қала береді. Ерікті білдіру (көрсе-ту)
ерік білдіру деп аталады. Ерік: мен нені қалаймын? де-ген, ал ерік
білдіру: бұл үшін мен не істеймін? деген сұраққа жауап қайтарады (ауырып
қалуыма немесе қартаюма байланыс-ты өзімді-өзім қамтамасыз еткім келеді,
сондықтан да өмірімді сақтандыру жөнівде мәміле жасаймын).
Ерік ауызша, жазбаша, ым жасау арқылы және, ақырын-да, үндемеу
(әрекетсіздік) арқылы білдірілуі мүмкін. Мәмілені ауызша жасасу оны өзара
ерік білдіруге қатысушылардың тікелей қабылдауын білдіреді. Телефон арқылы
жасалған мәміле ауызша жасалған деп танылады,
Егер мәмілеге қатысушылар ерік біддірілген құжат жасаса, ерік жазбаша
білдірілген болады. Азаматтық кодекстің 152-бабында, егер заңдарда немесе
тараптардың келісімінде өзгеше белгіленбесе, хат алысу, телеграммалар,
телефонограм-малар, телетайпограммалар, факстер немесе субъектілерді және
олардың білдірген еркінің мазмұнын аныктайтын езге де құжат-тар алысу
мәміленің жазбаша түрде жасалуына теңестіріледі деген ереже белгіленген.
Конклюденттік әрекеттер (латынша сопсіидеге — қорытын-ды жасау) адамның
мәміле жасау ниетін аңғартатын мінез-
құлық. Азаматтық кодексте конклюденттік әрекеттерге ^151-баптың 2-тармағы
арналған: адамның мәміле жасасу еркі көрінетін жағдайда да мәміле жасалған
болып саналады. Мы-салы, автоматтар арқылы зат сатып алу, валюта
айырбастау, әртүрлі ойывдар ойнау мәміле жасау болып табылады.
Үндемеу заңцарда немесе тараптардың келісімінде көздел-ген жағдайларда
мәміле жасауға ерік білдіру деп танылады (Азаматтық кодекстің 151-бабының 4-
тармағы).
3. Мәмілелерде мақсат пен дәлелді де бөліп көрсету қажет. Мәмілеге
қатысушылардың еркі бағытталған құқықтық нәтм-же мәміленің мақсаты деп
түсініледі. Дәлел — адамды мәміле жасауға ынталандыратын себеп. Дәлелдің
қателігі мәміленің жарамдылығына ықпал ете алмайды. Мысалы, азамат пәтер
алуға үміттеніп, жиһаз сатып алады, ал оған ордер беруден бас тартады.
Орындалмаған дәлел (пәтер берілген жоқ) мәміленің жарамдылығына (жиһаз
сатып алуға) ықпал ете алмайды. Жи-һазға меншік құқығы (сатып алу-сату
шартының мақсаты сол) сатып алушыға ауысады. Дәлелді есепке алу азаматтық
айна-лымның түрактылығын бүзар еді. Алайда, тараптар кевде өз келісімімен
дәлелге құқықтық мән де бере алады. Мүндай жағ-дайда тараптар уағдаласқан
дәлел мәміленің талабына айнала-ды;^ал мәміленің өзі сол талаппен жасалған
болады.
4.)Мәміленің түрлері. Қазақстан Республикасының қолда-нъЬшп жүрген заңдары
мәміленің жекелеген түрлерін реттейді және оларды топтау әртүрлі белгілер
бойынша жүргізіледі.^ Белгілер (негіздер) қатарына: мәмілеге қатысатын
тараптар санын, ол жасалған деп саналатын уақыт сәтін, қайтарылым-дылығын
және басқаларды жатқызу керек.
Азаматтық кодекстің 148-бабывда бір жақты және екі немесе көп жақты
мәмілелер (шарттар) ажыратып берілген. Жасалуы үшін заңдарға немесе
тараптардың келісіміне сәйкес бір тараптың ерік білдіруі кажет және
жеткілікті болатын мәміле бір жақты мәміле деп саналады. Оларға мүлікке
меншік құқығынан бас тартуды (Азаматтық кодекстің 250-бабы), сенімхат
беруді (167-бап), тараптардың келісімінде бас тартуға з?ол берілген
жағдайда тараптардың шартты толық немесе ішінара орындаудан бір жақты бас
тартуын (401-баптың 3-тар-мағы), аукцион немесе конкурс түрінде сауда-
саттық жария-лауды, вексель жасауды, чек беруді және басқаларын жатқыз-ған
жөн.
Азаматтық кодекстің 149-бабында бір жақты мәміленің мәміле жасаған адамға
міндет жүктейтіні туралы ережелер белгіленген. Ол басқа адамдарға заң
актілерінде не сол адам-дардың келісімінде белгіленген жағдайларда ғана
міндет^ жүктеуі мүмкін. Мысалы, алдағы аукцион немесе конкурс ту-ралы
жарияланымнан ұйымдастырушының белгілі бір міндеті туындайды. Бұл орайда
аукцион немесе конкурс ашық болса, бұл міндет үн косқан кез келген адамға
қатысты болады, ал олар жабық болса, шақырылғандар арасындағы кез келген
адамға қатысты болады. Мұндай міндеттердің бірі конкурстың жарияланған
талаптарын орындау болып табылады (олардан заңда белгіленген тәртіппен ғана
бас тартылуы мүмкін).
Бір жақты мәмілелерге тиісінше міндеттемелф мен шарт-тар туралы жалпы
ережелер қолданылады, өйткені бұл заң-дарға, мәміленің табиғаты мен мәніне
қайшы келмейді (Аза-маръіқ кодекстің 149-бабының 2-тармағы).
(ІхЖасалуы үшін екі немесе одан да көп адамдардың еркін үйлестіру талап
етілетін мәмілелер екі немесе көп жақты мәмілелер болып табылады. Мүндай
мәмілелер шарт деп ата-лады (Азаматтық кодекстін 148-бабының 3-тармағы).
Екі жақ-ты мәміледе екі тарап ерік білдіреді, олардың әркайсысынан бір және
бірнеше субъект өкіл болуы мүмкін. Екі жакты мәмі-ледегі тараптардың санын
оған қатысушылардың санымен ша-тыстырмаған жөн. Мәселен, сатып алу - сату
мәмілесін жаса-суға бірнеше сатып алушы, бірнеше сатушы немесе бір мезгілде
бірнеше сатушы мен сатып алушы қатысқанына карамастан, ол екі жақты мәміле
болып қалады (көп адам қатысатын мәміле).
Көп жақты мәміледе онын әрбір қатысушысы дербес тарап болып табылады және
жеке ерік білдіреді. Бірлескен қызмет туралы шарт көп жақты мәмілеге мысал
болады. Бірлескен қызмет туралы шарт (жай серіктестік шарты) бойынша тарап-
тар жалпы шаруашылық мақсатқа жету үшін бірлесіп іс-қимыл жасауға
міндеттенеді (Азаматтык кодекстің 228-бабы). Бірлескен қызмет туралы шарт
занды түлғалар арасында жаса-латын жағдайда консорцріум қүрылады.
Консорциумға қаты-сушылар арасындағы қатынастар шарттық негізде жасалады
(Азаматтық кодекстің 233-бабы). Мысалға Каспий теңізінін қазақстандык
секторының мұнай-газ мүмкіншілігін бағалау жөнінде Қазақстан Республикасы,
Қазакстанкаспийшельф мемлекеттік компаниясы, Аджин С. и А., Бритиш Газ
Экс- л плорейшн энд Продакшн Лимитед, Альянс Би Пи Экспло-рейшн
Оперейтинг Камнаи Лимитед пен Ден Норске Статс
Ольесельскан а.с. (бірлесіп жүмыс істейді), Мобил Ойл Қазақстан Инк.
Шелл Эксплорейшн Би.Ви., Тоталь Эксп-лорейшн Продакшн Қазақстан
арасында халықаралық кон-сорциум қүру туралы келісімді келтіруге болады.
6. Бүдан әрі шарттардың акылы және ақысыз болып бөлінуін қарастырамыз
(Азаматтық кодекстін 384-бабы). Тараптар өз міндеттерін орындағаны үшін ақы
немесе өтеуіне өзге де нәрсе алуға тиіс болатын шарт ақылы шарт болып
табылады. Ақылы шарттардың азаматтық құқық үшін жалпы ереже екенін атап өту
қажет. Бір тарап екінші тарапка одан ақы немесе өтеуіне өзге де нәрсе алмай
беруге міндеттенетін шарт ақысыз шарт деп танылады. Акысыз шарттың мысалына
мүлікті тегін пай-далану шартын атауға болады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде (384-баптың 3-тармағы),
Ресей Федераіщясының Азаматтық кодексінде (423-баптың 3-тармағы) және
Қырғыз Республика-сының Азаматтық кодексінде (384-баптың 3-тармағы) мына-
дайтүрде: егер зандардан, шарттың мазмүнынан немесе мәнінен өзгеше
туындамаса, шартта ақы төлеу көзделетін болып түжы-рымдалған азаматтық-
қүқықтық шарттың ақылылық презу мп-циясы негізге алынады.
Бүл презумпцияның практикалық маңызы зор болады, өйткені азаматтық-қүқықтық
шарттардың басым көпшілік бөлігі ақылы шарттар болып табылады (сатып алу-
сату, жал-дау, мердігерлік, тасымалдау, сақтау шарттары мен басқа да
көптеген шарттар). Қазіргі кезде тараптар шартка тауар алған, жұмыс
орындалған, қызмет көрсетілген тараптың оларға ақы төлеуін көздейтін
ережені енгізуді үмыт қалдырған жағдай-лардың өзінде де олардың арасында
дау туған жағдайда сот алынған тауар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет
үшін ақы төленуге тиіс екенін негізге алуы керек. Төленетін ақының
мөлшеріне келетін болсақ, ол салыстырмалы жағдайларда әдет-те сондай
тауарлар, жұмыстар немесе қызметтер үшін алына-тын баға негізге алына
отырып белгіленуге тиіс. * 7. Нақты (латынша гез - зат) және консенсуалдық
(латын-ша сопзешш - келісім) мәмілелерді ажырата білу керек. Мәмілелерді
жоғарыда аталған екі түрге бөлудің айкындаушы белгісі тиісті мәміле жасалды
деп саналатын уақыт болып та-былады. Консенсуалдық мәміленің пайда болуы
үшін мәміле жасау туралы келісімге қол жеткізу жеткілікті. Консенсуал-дық
мәмілеге мысал ретінде сатып алу-сату шартын атауға болады. Бұл мәміленің
пайда болуы үшін сатушьшың иеліктен алынатын мүлікті беруі және сатып
алушының ақща төлеуі та-: лап етілмейді. Тараптар шарт бойынша бұл
әрекеттерді шарт-ты орындау тәртібімен жасайды.
Консенсуалдық мәмілелерден айырмашылығы, нақты мәмілелер зат қатысушылардың
біреуіне берілген жағдайда ғана жасалады. Нақты мәмілелерге жүк тасымалдау
шартын жат-қызу керек. Бұл мәміле жасалды деп есептеу үгііін жүк жөнел-
тушінің жүкті тасымалдаушыға беруі жеткілікті.
8. Мәмілелер бөлінуінің келесісі — каузалдық (латынша саша — себеп) және
абстрактілі мәмілелер. Жоғарыда аталған екі түрге бөлудің топтау белгісі
мәмілені оның жарамдылығы үшіннегізделу маңызды болыптабылады. Каузалдық
мәміленің тағдыры ол жасалғандағы негіздемеге түгелдей байланысты болады.
Негіздеменің болмауы жасалып қойылған бір жақты мәмілені занды күшінен
айырады. Мысалы, сатьщ алушы са-тып алынған тауарға алдын ала ақы төлеп,
бірақ сатушы тауар-ды жеткізіп бермеді делік. Сатушының сатып алушыдан
алған ақшаға қүкығы жойылады.
Егер мәміленің өзінде оны жасаған адамның шын еркі білдірілмесе,
абстрактілі мәміленің занды күші оның негізде-месіне байланысты болмайды.
Мысалы, сатушыға тауар құны-ның сомасына вексель беріп, алынған тауар үшін
сатушы есеп айырысты делік. Егер кейіннен тауардың сапасыз болып шық-қаны
анықталса, вексельді кайтаруды талап ету мүмкін емес, керісінше, вексель
бойынша қүқық вексель үстаушы үшін де, вексель берілетін барлық кейінгі
үстаушылар үшін де, оны тө-леуге мівдетті адам үшін де күшін сақтап
қалады1.
18.2. МӘМІЛЕЛЕРДЩ ЖАРАМДЫ БОЛУЫНЫҢ ТАЛАПТАРЫ
1. Мәміленің жарамдылығы талаптарына мыналарды жат-қызу керек: мазмүнның
заңдылығы; оны жасаушы адамдар-дың мәмілеге қатысуға қабілетті; еріктің
және ерік білдірудің сәйкестігі; мәміле нысанының сақталуы.
Мәміленің жарамдылығы үшін мәміленің мазмүны заңның және өзге де
нормативтік қүкықтық актілердің талаптарына сәйкес келуі қажет, Азаматтық
зандар - едеуір кең үғым, оған Азаматтықкодекс қана емес, Қазақстан
Республикасының со-ған сәйкес қабылданған өзге де зандары, Қазақстан Респуб-

г ликасы Презвдентінің заңкүші бар жарлықтары, Парламенттің қаулылары,
Парламент Сенаты мен Мәжілісінің қаулылары (заң актілері), сондай-ақ
Қазақстан Республикасы Прези-дентінің жарлықтары, Республика Үкіметінің
қаулылары кіре-ді. Сонымен, мәміле кез келген нормативтік қүқықтык
актілерге сәйкес келуге тиіс. Заңсыз мәмілеге мысал ретінде Азаматтық
кодекстің құкық қабілеттілігін немесе әрекетке қабілеттілікті шектеуге
бағытталған мәмілелердің жарамсыз-дығы туралы ереже белгіленетін 18-бапты
келтіруге болады.
2. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.