Өкімет өкілін қорлау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

2.1 БАСҚАРУ ТӘРТІБНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ.

Басқару тәртібіне қарсы қылмыс деп-мемлекеттік кәсіп-орынның, мекеменің,
ұйымның басқару саласындағы бірқалыпты, дұрыс қызметін бұзатын қылмыстық
заңда көрсетілген қоғамға қауіпті әрекетті немесе әрекетсіздікті істеуді
айтамыз.
Жаңа Қылмыстық кодексте осы түрғыдағы қылмыстардың қатарына жаңадан бірнеше
баптар қосылды. Олар: жауапты мемлекеттік лауазымды иеленуші лауазымды
адамға қатысты қолданылатын қауіпсіздік шаралары туралы мәліметтерді жария
ету (322-бап); мемлекеттік туды заңсыз көтеру (329-бап); Казақстан
Республикасының мемлекеттік шекарасын қүқыққа қарсы өзгерту (331-бап); шет
мемлекеттердің саяси партиялары мен кәсіптік одақтарына жәрдем көрсету (338-
бап).
Бұрынғы Қазақ ССР Қылмыстық кодексінде көрсетілген мына құрамдар: қоғамдық
тәртіпті бұзатын топтасқан әрекеттерді ұйымдастыру немесе оған белсене
қатысу; көлік қызметкерін өзінің қызметтік міндеттерін орындап алуға
мәжбүрлеу; шекаралық өңірге немесе шекаралық аймаққа бару және сонда
мекендеу ережелерін бұзу; паспорт жүйесінің ережелерін бұзу; шетелдік
азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдардың СССР-де болу және СССР аумағы
арқылы транзиттік сапармен өту ережелерін қасақана бұзу; әскери міндеттінің
әскери есептен бұлтаруы; әскери міндеттінің оқу немесе тексеру жиындарынан
бұлтаруы; азаматтық актісін тіркеу жөніндегі зандарды бұзу қылмыс қатарынан
шығарылады.
Жаңа Кодексте мұндай қылмыс түрлері атымен жоқ. Бұрынғы' Қазақ ССР
Қылмыстық кодёксінің 180-2-бабында көрсетілген әкімшілік бақылау ережелерін
қасақана бұзу әрекеттері Жаңа Қылмыстық кодекстің 362-бабында көрсетілген
сот үкімін, сот шешімін немесе өзге де сот актісін орындамау құрамымен
қылмыстық кодекстің 14-тарауындағы осы қылмыстардың топтық объектісі
басқару тәртібі болып табылады.
Басқару тәртібі мемлекеттік ұйымдастыру, мекемелердің, кәсіпорындардың,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің басқару саласындағы дұрыс қызметін
қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады.
Басқару тәртібіне қарсы қылмыстар мен мемлекеттік қызмет мүдделеріне қарсы
қылмыстардың топтық объектісі сырттай қарағанда бір-біріне ұксас сияқты
болғанымен, бұл қылмыстар топтын объектісі, субъектісі арқылы бір-бірінен
ажыратылады.
Басқару тәртібіне қарсы қылмыстардың топтық объектісі мемлекеттік немесе
мемлекеттік емес органдардың тек қана басқару саласындағы дұрыс, бірқалыпты
қызметі, ал мемлекеттік қызмет мүдделеріне қарсы
-2-
қылмыстардың топтық объектісі мемлекеттік аппараттың тұтастай дұрыс, әрі
бірқалыпты қызметі болып табылады.
Басқару тәртібіне қарсы қылмыстардың субъектісі жай адамдар, лауазымды
адамдар болуы мүмкін, ал мемлекеттік қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстардың
субъектісі мемлекеттік аппараттың лауазымды адамы немесе мемлекеттік
қызметшілер болады. Міне осы көрсетілген белгілер арқылы көрсетілген
қылмыстар тобы бір-бірінен оқшауланып бөлінеді. Басқару тәртібіне қарсы
қылмыстардың тікелей объектісі басқару саласындағы қоғамдық қатынастардың
нақты түрлері болады. Қосымша тікелей объектіге — адамдардың өмірі,
денсаулығы, ар-намысы, адамгершілігі, қауіпсіздігі жатуы мүмкін. Кейбір
қылмыс құрамдарында (317, 323—325, 331-баптар) қылмыстың заты және
қылмыстың жәбірленушісі (318—322, 327-баптар) көрсетілген.
Басқару тәртібіне қарсы қылмыстардың құрамы негізінен формальдық құрамға
жатады. Тек қана Қылмыстық Кодекстің 322-бабының 2-тармағында, 331-бабының
2-тармағында көрсетілген қылмыс құрамдарының міндетті белгісі ауыр
зардаптардын орын алуы қажет.
Екі қылмыс құрамының (330, 331-баптар) міндетті белгісі ретінде қылмыс
істелу орны көрсетілген.
Субъективтік жағынан басқару тәртібіне қарсы қылмыстар қасақаналықпен
істеледі. Қылмыстық ниет және мақсат қайсыбір қылмыс құрамдарының
(318, 320, 321,322 – баптар) қажетті белгісі болып табылады.
Қылмыстын субъектісі 16-ға толған кез келген адам. Қылмыстық кодекстің
326-бабында көрсетілген қылмыс субъектісі арнаулы — әскери қызметтен
жалтарған адам, ал 331-баптың 2-тармағы бойынша бірнеше рет қылмыс жасаған
адам осы кұрамның субъектісі болып табылады.
Тікелей объектілеріне байланысты басқару тәртібіне қарсы қылмыстар мына
төмендегідей түрлерге бөлінеді:.
Мемлекеттік органдарды басқару әрекетіне байланысты өкімет өкілдері мен
басқа адамдарға қарсы қылмыстар: Қазақстан Республикасы Президентінің ар-
ұжданы мен қадір-қасиетіне қол сұғу және оның қызметіне кедергі жасау.
Депутаттың ар-ұжданы мен кадір-қасиетіне қол сұғу және қызметіне кедергі
жасау. Өкімет өкілін қорлау. Өкімет өкіліне қатысты күш қолдану. Жауапты
мемлекеттік лауазымды иеленуші лауазымды адамға қатысты қолданылатын
қауіпсіздік шаралары туралы мәліметтерді жария ету. Прокурордың қызметіне
кедергі жасау және оның талаптарын орындамау.
________________
А.Н.Ағыбаев.Қылмыстық құқық.Ерекше бөлім.Алматы Жеті жарғы 2003 ж.

-3-

2.2 МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫ БАСҚАРУ ӘРЕКЕТНЕ
БАЙЛАНЫСТЫ ӨКІМЕТ ӨКІЛДЕРІМЕН БАСҚА АДАМДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР.

Қазақстан Республикасы Президентінің ар-ұжданы мен қадір-қасиетіне қол сұғу
және оның кызметіне кедергі жасау (318-бап).
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Қазақстан Республикасының
Президенті — мемлекеттің басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының
негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және халықаралық қатынастарда
Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды тұлға. Республиканың
Президенті — халық пен мемлекеттің билік бірлігінің, конституцияның
мызғымастығының, адам мен азамат құқықтары мен бостандықтарының нысаны әрі
кепілі (40-баптың 1, 2-тармақтары).
Қазақстан Республикасының Президентіне, оның абыройы мен қадір-қасиетіне
ешкімнің тиісуіне болмайды (46-бап, 1-тармақ). Республика Президенті мен
оның отбасын қамтамасыз ету, оларға қызмет көрсету және қорғау мемлекет
есебінен жүзеге асырылады (46-баптьщ 2-тармағы). Қазақстан Респуб-ликасының
Конституциясының жоғарыда көрсетілген нормаларына сәйкес Қазақстан
Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінде Республика Президентінің ар-
ұжданы мен қадір-қасиетіне қол сұғу және оның қызметіне кедергі жасаушылық
үшін жауаптылықты көздейтін арнаулы бап көрсетілген.
Қылмыстың тікелей объектісі — Қазақстан Республикасы Президентінің
басқару кызметіне байланысты ар-ұжданы мен қадір-қасиетін қорғау жөніндегі
қатынастар.
Қылмыстың объективтік жағы Қазақстан Республикасы Президентін жария
түрде қорлау немесе оның ар-ұжданы мен қадір-қасиетіне қол сұғу арқылы
сипатталады.
Республика Президентін жария түрде корлау деп басқа біреудің немесе
көпшіліктің, көзінше ел Президентін әдепсіз сөздермен, шектен шыққан
арсыздығымен көзге түсетін дене қимылдарын жасау арқылы қоғамдық мінез-
құлықтарға қайшы келетін басқа да әрекеттер жасау арқылы, ауызша немесе
жазбаша түрде тіл тигізулер болып табылады.
Президенттің ар-ұжданы мен қадір-қасиетіне қол сұғу деп ол туралы
шындыққа сай келмейтін жалған сөздер тарату, плакаттар салу,
адамгершілігін, қадір-қасиетін көрінеу аяққа басатын, оны жұртшылық алдында
масқаралайтын, беделін түсіретін жалған лақаптар айту, тарату сияқты
әрекеттерді айтамыз.
Қылмыс құрылысы жөнінен формальдық құрамға жатады және ол Президентті
жария түрде қорлау немесе оның ар-үжданы мен қадір-қасиетіне қол сұғатын
әрекет жасаған уақыттан бастап аяқталған деп
-4-
танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен және әр түрлі ниетпен
жасалады. Кылмыстық ниет іс-әрекетті саралауға әсер етпейді, бірақ жаза
тағайындағанда еске алынады.
Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған адам. Осы қылмыстың ауырлататын
түрі — бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып жасалған нақ сол
әрекет үшін жауаптылық Қылмыстық Кодекстің 318-бабының 2-тармағында
көрсетілген.
Бұқаралық ақпарат құралдарына — газет, журнал, радио, телехабар және
басқа да көпшілікке арналған осындай құралдар жатады.Қылмыстық кодекстің
318-бабының 3-тармағында Қазақстан Республикасы Президентінің өз
міндеттерін атқаруына кедергі жасау мақсатында оған немесе оның жақын
туыстарына қандай да болсын нысанда ықпал еткені үшін жауаптылық көз-
делген. Бұл жерде қылмыстың істелу мақсаты Республика Президентінің өз
міндеттерін атқаруына кедергі жасау. Жақын туыстарға (Президенттің аға-
іні, қарындас, нағашы күйеу баласы, құда, жұбайының осындай жақын туыстары)
жатады.
Президенттің өзіне немесе жақын туыстарына ықпал ету —туыстық, таныстықты
пайдалану арқылы, жалған хабар жеткізу немесе сенімге қиянат жасау
нысандарында жүзеге асырылуы мүмкін.
Қылмыстық кодекстің 318-бабының ескертуіне сәйкес Қазақстан
Республикасы Президентінің жүргізіп отырған саясаты туралы сын тұрғысында
айтылған жария сөздер осы бап бойынша қылмыстық жауапқа тартуға әкеп
соқпайды
Депутаттың ар-ұжданы мен қадір-қасиетіне кол сұғу және оның қызметіне
кедергі жасау (319-бап)
Қылмыстың тікелей объектісі — Қазақстан Республикасы Парламентінің
мемлекеттік заң шығару қызметіне байланысты ар-ұжданы мен қадір-қасиетін
қорғау жөніндегі қоғамдық қатынастар. Қылмыстың жәбірленушісі Республика
Парламентінің депутаты.
Қылмыстың объективтік жағы, субъектісі және субъективтік жағы,
ауырлататын және аса ауырлататын түрлері бойынша Қылмыстық кодекстің 318-
бабындағы көрсетілген құрамдағы белгілермен ұқсас. Айырмашылық — қылмыстың
жәбірленушісінде ғана. 318-бапта қылмыстан жәбірленуші Республика
Президенті, ал 319-бапта Республика Парламентінің депутаттары. Депутаттың
ар-ұжданы мен қадір-қасиетіне қол сұғу, қорлау оның депутаттың міндеттерін
атқару кезінде немесе оны атқаруға байланысты жүзеге асырылады. Мұндай
болмаған ретте іс-әрекет жеке адамға қарсы қылмыс ретінде саралануы мүмкін.

-5-

Қызмет бабындағы міндеттерін атқарып жүрген кезінде немесе оны
атқаруына байданысты жария қорлау туралы қылмыстық жауаптылық 320-бапта
көрсетілген.
Қылмыстың тікелей объектісі қызметтік міндеттерін атқарып жүрген
немесе атқаруына байланысты өкімет өкілінің заңды қызметі болып табылады.
Қосымша тікелей объект — олардың беделі мен абыройы.
Қылмыс объективтік жағынан қылмыс бабындағы міңдеттерін атқарып жүрген
немесе оны атқаруына байланысты өкімет өкілін қорлау әрекеті арқылы жүзеге
асырылады.
Өкімет өкілінің беделін,абыройын, адамгершілігін көпшілік алдында
аяққа басатын, оларды масқаралайтын әрекеттерді қорлау дейміз. Оларға
өкімет өкілі туралы ауызша немесе жазбаша, көзінше немесе сыртынан,
болмаса баспасөз құралдарын пайдаланып, оларды масқаралайтын, даттайтын,
абыройын аяққа басатын әрекеттер жатады. Қорлауға, сондай-ақ өкімет
өкілінің беделін түсіру мақсатымен жұрт көзінше оны тілдеу, бетіне түкіру,
басқа да жөнсіз қимылдар арқылы оның беделін түсіру жатады. Осы бапта
айтылған өкімет өкілін қорлау олардың қызметтік міндетін атқару қезінде не
атқаруына байланысты болуы керек. Яғни бұл жерде осы қылмыстың жасалу
себебі өкімет өкілінің өз қызметін жүзеге асыруына, атқаруына тікелей
байланысты. Қылмыстың объективтік
жағының тағы бір белгісі өкімет өкілін қорлау жария түрде — көпшілік
алдында болуы қажет. Көпшілік алдындағы қорлау деп өкімет өкілін қорлауды
бөтен адамның көріп, естіп тұруы немесе бір топ адамның осы әрекетке куә
болуы. Бұл жерде басқа бір адамның көзінше қорлау көпшілік алдындағы қорлау
деп саналады. Жазбаша қорлау деп баспасөз құралы арқылы көпшілікке мәлім
болған жағдайларды айтамыз.
Қылмыс субъективтік жағынан тек қана тікелей қасақаналықпен жүзеге
асырылады. Кінәлы адам өкімет өкілін оның қызмет бабындағы міндеттерін
орындауына байланысты көпшілік алдында жария түрде қорлағанын сезеді және
соған саналы түрде жол береді және аталған адамдардың абыройын, беделін
түсіруді тілейді.
Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған, есі дұрыс, кез келген азамат
болады.
Қылмыстық кодекстің 320-бабының ескертуіне сәйкес:
1. Қылмыстық кодекстің осы бабында және басқа да баптарында өкіметтің
өкілдері деп, оған қызмет жағынан тәуелсіз адамдарға қарсы қатысты заңмен
белгіленген тәртіпте өкім ету өкілеттігі берілген мемлекеттік органның
лауазымды тұлғасы танылады.
2. Өкімет өкілінің қызметтік жұмысы туралы сын түрғысында айтылған
жария сездер осы бап бойынша қылмыстык жауаптылыққа әкеп соқпайды.
-6-
Өкімет өкіліне қатысты күш қолдану (321-6ап)
Қылмыстық кодекстің 321-бабының 1-тармағында өкімет өкілінің өз
қызметтік міндеттерін орындауына байланысты оған немесе оның жақын-дарына
қатысты өмірі мен денсаулығы үшін қауіпсіз күш қолдану немесе күш
қолданбақ болып қорқыту үшін жауаптылық белгіленген.
Қылмыстың тікелей объектісі — өкімет өкілдерінің дұрыс басқару қыз-
меті, ал қосымша тікелей объектісі олардын өзінің және жақын туыстарының
өмірі мен денсаулығы. Бұлар қылмыстың жәбірленушісі болып табылады.
Өкімет өкілінің түсінігі Қылмыстық кодекстің 320-бабының ескертуінде
берілген.
Қылмыс объективтік жағынан мына әрекеттерді істеу арқылы көрініс
табады:
а) өкімет өкілінің өзіне немесе оның жақын туыстарына катысты өмірі
мен денсаулығы үшін қауіпсіз күш колдану (321-баптың 1-тармағы);
б) осы көрсетілген адамдарды күш қолданбақ болып қорқыту (321-баптың
1-тармағы);
в) аталған адамдарға қатысты өмірі мен денсаулығына қауіпті күш
қолдану.
Өкімет өкілінің өз қызметтік міндеттерін орындауына байланысты оның
өзінің немесе жақындарының өмірі мен денсаулығына қауіпсіз күш қолдануға
жәбірленушінің киімін жырту, оларды сабау, денесіне жеңіл жарақат келтіру,
бостандығын шектеу, өміріне немесе денсаулығына қауіп келтірмейтін жағдайда
жәбірленушінің ағзасына есеңгірететін нәрселер егу сияқты әрекеттер жатады.
Осы көрсетілген адамдарға күш қолданбақ болып қорқытуға жеңіл, орта
дене жарақатын келтіремін, қамап қоямын, сабаймын, үй-жайынды өртеймін
деген жалпылама анықталмаған сипаттағы, бірақ жәбірленушінің пайым-дауынша
кінәлы адам оларды жүзеге асырады-ау деген негізі бар қорқытулар жатады.
Аталған адамдарға қатысты өмірі мен денсаулығына қауіпті күш қолдануға
— жәбірленушіге ауыр дене жарақатын келтіру, өлім халіне жеткізіп ұрып-
соғу, азаптау, жұқпалы ауруды адам ағзасына егу т.б. әрекеттер жатады. Бұл
әрекеттен кісі өлімі болған жағдайда кінәлінің әрекеті Қылмыстық Кодекстің,
321 және 96-баптарымен қылмыстың жиынтығы бойынша сарала-нады.
Қылмыс құрылысы жағынан формальдық-материалдық құрамға жатады,
жәбірленушілерге күш қолданбақ болып қорқыту формалдық құрамға, ал басқа
әрекеттер материалдық құрамға жатады.
Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі.
Қылмыстың субъектісі –16 –ға толған адам.
Прокурордын кызметіне кедергі жасау және онын талаптарын
-7-
орындамау (321-1-бап)
Прокуратура органдарының қызметі Қазақстан Республикасы Конституция-сында
және Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 21 желтоқсан-дағы
Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау туралы зандық күші бар
жарлығымен белгіленген.
Қылмыстың тікелей объектісі - прокуратура органдары туралы заңымен
белгіленген қызметіне байланысты қоғамдық қатынастар.

Қылмыс объективтік жағынан прокурорлык қадағалау актілерін орын-дамау,
сол сияқты оның қызметіне кедергі жасау арқылы жүзеге асырылады.
Прокурорлық қадағалау актілеріне осы органның наразылық қаулысы немесе
баскадай ұсыныстары жатады. Объективтік жағынан қылмыс осы қадағалау
актілерін орындауға байланысты болады. Прокуратура органдарының қыз-метіне
кедергі жасауға осы мекеменің заңды құқықтарын жүзеге асыруға ашық түрде
қарсылық білдіруі жатады. Мысалы: қажетті құжаттарды көрсетуден, беруден
бас тарту, қылмысты істі оқып танысуға бермеу, дер кезінде тексерілуге
жататын іс-қағаздарын көрсетпеу және т.б.
Қылмыс құрамы материалдық. Қылмыстың объективтік жағының тағы бір
белгісі — қылмыстың зардабы: прокурорлық қадағалау актілерін орындамау
немесе оның қызметіне кедергі жасау азаматтардың немесе ұйымдардың
құқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен
қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеліп соғуы болып табылады.
Елеулі зиян нақты жағдайларға байланысты анықталады. Қылмыс субъективтік
жағынан тікелей немесе жанама қасақаналықпен жүзеге асырылады. Кінәлі адам
прокурордың заңды қызметіне кедергі жасағанын немесе оның заңды талаптарын
орындамағанын ұғады, сезеді, солай бола тұрса да заң талаптарын
орындамайды. Қылмыстық ниет әр түрлі болуы мүмкін, ол қылмысты саралауға
әсер етпейді.
Қылмыстың субъектісі жасы 16-ға толған кез келген есі дұрыс адам.
Жауапты мемлекеттік лауазымды иеленуші лауазымды адамға қатысты
қолданылатын қауіпсіздік шаралары туралы мәліметтерді,жария ету (322 –бап
) Жаңа қылмыстық кодексте жауапты мемлекеттік лауазымды ие-ленуші
лауазымды адамға сондай-ақ оның туыстарына қатысты қолданылатын
қауіпсіздік шаралары туралы мәліметтерді осы мәліметтер сеніп тапсырылған
немесе оның қызметтік іс-әрекетіне байланысты белгілі болған адамның жария
етуі қылмыс деп танылып, сол үшін жауаптылық көзделген (322-баптың 1-
тармағы).
Бұл норма бланкеттік, өйткені көрсетілген қылмыстың объективтік және
субъективтік белгілері жауапты мемлекеттік лауазымды иеленуші адамдарды
мемлекеттік қорғау туралы занда арнайы көрсетілген.
Қылмыстың негізгі тікелей объектісі — жауапты мемлекеттік лауазымды
адамдардың. бірқалыпты, дұрыс қызметі, ал косымша
-8-
тікелей объектісі — көрсетілген осы адамдардың немесе олардың туыстарының
қауіпсіздігі болып табылады. Осы адамдар қылмыстың жәбірленушілері болып
табылады. Жауапты мемлекеттік лауазымды адамдардың түсінігі Қылмыстық
кодекстің 307-бабының ескертуінің 2-тармағында берілген. Жақын туыстары —
ата-аналары, балалары, атасы, әжесі, немерелері, інілері, қарындастары,
жиені, асырап алған балалары, асырап алған ата-аналары, келіні, құдасы,
жақын досы және т.б. жатады.
Қылмыс объективтік жағынан алғанда жоғарыда аталған жәбірлену-шілерге
тікелей байланысты қауіпсіздік шаралары туралы мәліметтерді кез- келген
тәсілмен (ауызша, жазбаша, теледидар арқылы) жария ету жолымен әрекет
немесе әрекетсіздік арқылы жүзеге асырылады.
Заңда айтылған қауіпсіздік шараларына жауапты лауазымды адамның, оның
жақын туыстарының жеке күзеті, тұрғын үй, мүлік, үй-жабдықтарын күзету,
өртке қарсы, күзет сигнализациясы, телефон номері; көлік құралдары-ның
мемлекеттік тіркеу белгілері, қару жарағы, жеке қорғану құралдары, уақытша
қауіпсіз жерге орналасуы, құжаттарының деректері және басқа маңызды
қызметіне байланысты мәліметтері жатады. Осы қауіпсіздік шаралары туралы
мәліметтерді жария ету деп кез - келген тәсілмен бөтен адамға осы
мәліметтер сеніп тапсырылған немесе оның қызметтік іс-әрекетіне байланысты
белгілі болған адамның, жария етуі болып табылады. Кейде мұндай жария ету
әрекетсіздік арқылы осындай мәліметтері бар кұжаттарды, бейне жазбаларды
жоғалту жолымен де істеледі.
Қылмыс құрылысы жағынан формалдық және ол заңда көрсетілген іс-
әрекеттер қауіпсіздік шаралары туралы мәліметтерді бөтен адамға немесе
адамдарға жария еткен уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан қасақана (тікелей немесе жанама) түрде
істеледі.
Қылмыстың субъектісі арнаулы,16-толған,осы мәліметтер өзіне сеніп
тапсырылған немесе оның қызметтік іс-әрекеттеріне байланысты белгілі болған
адам (жеке күзетшісі, хатшысы, көлік жүргізушісі, дәрігері, үй күтушісі
және т.б.)
Қылмыстық кодекстің 322-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын
түрі — нақ сол әрекет ауыр зардаптарға әкеп соққаны үшін жауаптылық
көзделген.
Қылмыс құрамы материалдық. Ауыр зардаптарға — жауапты лауазымды адамды
немесе онын жақын туыстарын өлтіруге оқталу, оларға ауыр дене жарақатын
келтіру, үй-мүлкін жою т.б. зардаптар жатады. Кінәлының зардап жөніндегі
кінә нысаны абайсыздық арқылы көрініс табады.
Қазақстан Республикасының күзетілетін Мемлекеттік
шекарасынан әдейі заңсыз өту (330-бап)
-9-
Қылмыстың тікелей объектісі -Қазакстан Республикасының Мемлекеттік
шекарасының қол сұғылмайтындығын реттейтін қоғамдық қатынастар.
Мемлекеттік шекараның түсінігі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекара
туралы заңында берілген.
Қылмыс объективтік жағынан алғанда Қазақстан Республикасының күзетілетін
Мемлекеттік шекарасынан белгіленген құжатсыз және тиісті рұқсатсыз әдейі
заңсыз өту арқылы жүзеге асырылады. Қылмыс күзетілетін Мемлекеттік
шекарадан кез келген тәсілмен жаяу, көлікпен, әуе кемесімең, сумен жүзу
арқылы Қазақстан Республикасының аумағына немесе оған шекаралас мемлекеттің
аумағына заңсыз — белгіленген құжатсыз және тиісті рұқсатсыз өткен уақыттан
бастап аяқталған деп танылады. Қылмыс формальдық құрамға жатады. Бұл жерде
айта кететін нәрсе — күзетілетін мемлекеттік шекарадан заңсыз өту ғана.-
қылмыс деп қарастырылады. Егер шекара,ТМД-елдері арасында күзетілмейтін
болса, онда одан өту қылмыс деп қарастырыл-майды. Мемлекеттік
шекарадан өту, Қазақстан Республикасынан кету және оған келу
тәртіптері Мемлекеттік шекара туралы Заңсыз және халықаралық
келісімдермен реттеледі.
Қылмыс субъективтік жағынан алғанда тікелей қасақаналықпен істеледі.
Кінәлы адам Қазақстан Республикасының күзетілетін Мемлекеттік шекара-сынан
белгіленген құжатсыз және тиісті рұқсатсыз әдейі заңсыз өтетінін сезеді
және соны істеуді тілейді.
Абайсызда не амалсыздан, аса қажеттілік жағдайда мемлекеттік шекарадан өту
қылмыс деп танылмайды (Мысалы әуе, су кемесінің апатқа ұшырау қаупі
туғанда, басқа елдің аумағына амалсыздан қонуы, күрделі ауа райына
байланысты адасып шекараны бұзу т.б.)
Мемлекеттік шекараны бұзудың ниеті мен мақсаты іс-әрекетті саралауға қатысы
жоқ, олар тек жаза тағайындағанда ескеріледі.
Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған, кез келген адам.
Қылмыстық кодекстің 330-бабының 2-тармағында осы қылмыстың мынадай
ауырлататын түрлері: а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша (ҚК-
тің 31-бабының 2-тармағын қараңыз); б) немесе ұйымдасқан топпен (ҚК-тің 31-
бабының 3-тармағын қараңыз); в) не күш қолданумен немесе оны қолданбақ
болып қорқытумен жасалған дәл сол әрекеттер үшін жауаптылық белгіленген.
Күш қолдану деп жәбірленушіге жеңіл, ауырлығы орта дәрежедегі жарақат
келтіруді айтамыз. Одан зор жарақат келтірген жағдайда қылмыс жиынтығы
бойынша сараланады. Күш колданбақ болып қорқытудың, түсінігіне Қылмыстық
кодекстің 321-бабында тоқталғанбыз.
Шығарып жіберу туралы шешімді орындамау (330—1-бап)
Кейбір реттерде мемлекетгік шекара туралы заңды бұзып,өз бетімен
Республика аумағына еніп,кері қайтпайтындарда
-10-
кездеседі.Осыған орай Қазақ-стан Республикасының 2001 жылғы наурыздьщ 16-
сындағы заңына сәйкес Қыл-мыстық кодексте 330—1-бап қосымша енгізіліп, онда
шетел азаматтарының
және азаматтығы жоқ адамдардың өздеріне қатысты қабылданған Қазақстан
Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы шешімдерді орындамағаны үшін
қылмыстық жауаптылық белгіленген.

Қылмыстық тікелей объектісі Қазақстан Республикасының шекара-
сына қол сұғылмайтын қатынастарды реттейтін қоғамдық қатынастар
объективтік жағынан қылмыстық әрекет арқылы –Қазақстан Республикасы
шегінен шығарып жіберу туралы өкілетті органдардың шешімін орындамау
арқылы жүзеге асырылады.Қылмыс кұрамы формальдық, шығарып жіберу туралы
шешімді орындаудан бас тартқан кезден бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналық пен жүзеге асырылады.
Қылмыстың субъектісі - арнаулы 16-ға толған, шетел азаматтары және
азаматтығы жоқ адамдар.
Заңсыз көшіп-қонуды ұйымдастыру (330-бап)
Көлік құралдарын не жалған құжаттар, не тұрғын немесе өзге де үй жай беру,
сондай-ақ азаматтарға, шетелдіктерге, азаматтығы жоқ адамдарға Казақстан
Республикасының аумағы бойынша заңсыз келіп-кету, өту үшін өзге де
қызметтер көрсету жолымен заңсыз көші-қонды ұйымдастыру заңсыз көші-қон-ды
ұйымдастыру деп танылады.
Қылмыстың тікелей объектісі - көші-қонды реттейтін басқару саласын-
дағы қоғамдық қатынастар.
Қылмыстың заты жалған құжаттар болуы мүмкін.
Объективтік жағынан қылмыс белсенді әрекеттер арқылы жүзеге асырылады.
Олар азаматтарға, шетелдіктерге, азаматтығы жоқтарға Республика аумағына
заңсыз келуге, одан заңсыз кетуге бағытталған әрекеттер жасау арқылы
көрініс табады. Мұндай заңсыз көші-қонды жүзеге асыру жалған құжат беру,
заңсыз тұрғын жайға орналастыру т.б. заңсыз әрекеттер арқылы жүзеге
асырылады. Мұндай іс-әрекеттер көші-қонды реттейтін арнаулы заңға және
нормативтік құқықтық актілерге қайшы болады. Баптың диспозициясы —
бланкеттік. Бұл мәселе көші-қонды реттейтін арнаулы нормативтік құқықтық
актілермен реттеледі. Қылмыс құрамы формальдық. Көрсетілген заңсыз іс-
әрекеттердің біреуі істелгеннен бастап қылмыс аяқталған деп танылады.
Субъективтік жағынан бұл қылмыс тікелей қасақаналықпен, әр түрлі ниет
мақсаттармен жүзеге асырылады. Қылмыстың_субъектісі - 16-ға толған адам.
Жоғарыда көрсетілген әрекеттерді ұйымдасқан топ не өзінің қызмет
өкілдігін пайдаланған адам жасаса онда ол осы қылмыстың ауырлататын түрі
болып табылады. Ұйымдасқан топтың түсінігі
-11-
Қылмыстық кодекстің 31-бабының, 3-бөлігінде берілген. Қызмет адамдарының
түсінігі қылмыстық кодекстің 228,307-баптарының ескертулерінде
берілген.
Қазақстан Республикасында шетелдік жұмыскүшін тарту және
пайдалану ережелерін бірнеше рет бұзу (330-3 –бап ).
Қазақстан Республикасының аумағында уәкілетті органның тиісті
рұксатынсыз жүрген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды жұмыс берушінің
жұмысқа бірнеше рет қабылдауы — шетелдік жұмыс күшін тарту және пайдалану
ережелерін бұзғандық болып табылады (330—3-бап).
Қылмыстың тікелей объектісі — жұмыс күшін тарту немесе пайдалану
ережелері реттейтін басқару саласындағы қоғамдық қатынастар.
Объективтік жағынан қылмыс белсенді әрекет арқылы рұқсатсыз жүрген
шетелдіктермен азаматтығы жоқтарды жұмыс берушінің жұмысқа бірнеше рет
қабылдануы аркылы жүзеге асырылады. Жұмыс берушілерге кәсіпкерлер жеке
немесе заңды тұлғалар жатады. Шетелдіктер мен азаматгығы жоқ адамдардың
Қазақстан Республикасы аумағында тұруы ресми органдардың рұқсаты арқылы
жүзеге асырылады. Рұқсатсыз шетелдіктермен азаматтығы жоқ адамдарды жұмысқа
бірнеше рет қабылдау қылмыс болып табылады. Бірнеше рет деп рұксатсыз
жүрген екіден кеп шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды жұмысқа заңсыз
қабылдауды айтамыз.
Қылмыс құрамы формальдық. Қылмыстық кодекстің 330— 3-бабында
көрсетілген әрекеттерді істеген сәттен қылмыс аякталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей немесе жанама қасақаналықпен жүзеге
асырылады.
Қылмыстың субъектісі - арнаулы жұмыс беруші: ол ұйым жетекшісі немесе
жеке тұлғалар болуы мүмкін.
Егер жұмыс беруші Қазақстан Республикасында шетелдік жұмыс күшін пайдалану
ережелерін бірнеше рет бұзса, оңда оның іс-әрекеті Қылмыстық кодекстің
330—3-бабының 2-бөлігі бойынша саралануға жатады. Шетелдік жұмыс күшін
пайдалану ережелерін екі немесе оданда көп бұзу бірнеше рет ереже бұзушылық
деп танылады.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын құқыққа қарсы өзгерту (331-
бап)
Қылмыстың тікелей объектісі — күзетілетініне немесе күзетілмейтініне
қарамастан Қазақстан Республикасының шекарасына қол сұғылмайтындығы.
Қылмыстық заты-шекаралық белгі. Қазақстан Республикасының мем-
лекеттік шекара туралы заңында мемлекеттік шекараның көзге анық
көрінетін шекаралық белгілер арқылы белгіленетіні айтылған.
Шекаралық белгілердің бейнесі және оларды орнату тәртібі
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен, Қазақстан
-12-
Республикасының Үкіметінің шешімімен анықталады.
Қылмыс объективтік жағынан: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
шекарасын құқыққа қарсы өзгерту мақсатында шекаралық белгілерді алып
тастау, орнын ауыстыру немесе жою арқылы сипатталады.
Шекаралық белгілерді алып тастау деп — осы белгілерді . мемлекеттік
шекарадан шығарып тастауды; орнын ауыстыру деп бұл шекаралық белгіні екінші
бір жерге апарып қондыруды, ал жою деп осы белгілерді түгелімен жоюды,
түкке жарамайтын етіп тастауды айтамыз. Осы көрсетілген әрекет-тердің бірін
орындау аяқталған қылмысты істегендік деп танылады. Қылмыс құрамы
формальдық.
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы
шекаралық белгілерді алып тастайтынын, орнын ауыстыратынын немесе жоятынын
сезеді және соны істеуді тілейді.
Қылмыстың мақсаты — заңға қайшы түрде Казақстан Республикасының
Мемлекеттік шекарасын өзгерту.Қылмыстың субъектісі І6-ға толған, кез келген
адам.
Қылмыстық кодекстің 331-бабының 2-тармағында осы Кылмыстың
ауырлататын екі балама түрі — бірнеше рет жасалған шекаралық белгілерді
алып тастау, орнын ауыстыру немесе жою (бірнеше рет қылмыс түсінігі
Қылмыстық кодекстің 11-бабында берілген) немесе ауыр зардаптарға әкеп
соққан сол әрекеттер үшін жауаптылық белгіленген. Ауыр зардаптарға —
шекаралық даулардың пайда болуы, ірі материалдық, залалдың орын алуы т.с.с.
Ауыр зардаптың көлемін нақты жағдайларға байланысты сот шешеді.
_________________
А.Н.Ағыбаев.Қылмыстық құқық.Ерекше бөлім.Алматы Жеті жарғы 2003 ж.

2.3 РЕСМИ ҚҰЖАТТАР МЕН МЕМЛЕКЕТТІК НАГРАДАЛАРДЫҢ АЙНАЛЫМ
ТӘРТІБІНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР.

Бұл қылмыстың негізгі тікелей объектісі ресми құжаттар мен
мемлекеттік наградаларды айналымға заңды түрде шығу тәртібін
қамтамасыз ететін басқару қызметі болып табылады.
Қылмыстың заты –ресми құжаттар және мемлекеттік наградалар.
Құжат дегеніміз мемлекеттік, қоғамдық немесе басқадай мекемелерден,
ұйымдардан немесе жеке тұлғалардан (мысалы қолхат) шығатын белгілі бір
оқиғаны немесе фактіні растайтын немесе жоққа шығаратын және т.б. (зандылық
мәні бар іскерлік кағаздар) анықтамалар, актілер т.с.с. больіп табылады.
Қылмыстық кодекстің 323-бабында көрсетілген қылмыстың
-13-
затына кез келген құжаттар емес, тек қана ресми құжаттар жатады.
Құқықтар беретін немесе міндеттерден босататын зандылық мәні бар
құжаттар ресми құжаттар деп аталады.
Құқықтар беретін ресми құжаттарға зейнетақы куәлігі, еңбек ардагерінің
куәлігі, орден кітапшасы, көлік жүргізуге құқық беретін куәлік, дипломдар,
патент, сауда-саттық жүргізуге құқық беретін лицензия, занды ұйымның
жарғысы немесе құрылтайшы шарттары жатады.
Міндеттерден босататын ресми құжаттарға — салықтан, әскери міндетін өтеуден
босатылғаны жөніндегі куәліктер, жол ақысын төлеуден босатылатыны туралы
куәлік, коммуналдық қызмет көрсету ақысы төлемдерінің жекелеген түрлерінен
босатылғаны жөніндегі анықтама т.с.с. жатады.
Ресми құжаттар мемлекеттік немесе мемлекеттік емес органдар арқылы
беріледі немесе осы оргаңдарға бағытталады. Ресми құжаттар материалдық
тәртіппен растала отырылып, жеке тұлғалар арқылы да берілуі мүмкін (қолхат,
шарт жасасу, сенімхат).
Заңдылық мәні бар, бірақ құқықтар бермейтін немесе міндеттерден босата
алмайтын құжаттар ресми құжаттар болып табылмайды. Мысалы: жазба
күнделіктер, жазу блокңоттары, хат-хабарлар т.с.с.
Мемлекеттік наградалар — Казақстан Республикасының мемлекеттік наградалар
туралы заңына сәйкес мемлекеттік наградаларға: Халық каһарманы, Даңқ,
Парасат ордендері, медальдар, Президент жарлығымен берілген құрметті
атақтар жатады.
КСРО мемлекеттік наградаларына КСРО Жоғарғы Советі Президумы-
ның 1979 жылғы шілдедегі Жарлығына сәйкес: Кеңестер одағының батыры,
Социалистік Еңбек Ері, орден, медальдар, КСРО құрметті атақты атақтары
жатады.
Осы қылмыстың затына ресми құжаттардың және мемлекеттік
наградалардың түпнұсқасы жатады.
Жалған құжаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды,
мемлекеттік наградаларды қолдан жасау, дайындау,өткізу Қылмыстық ко-
декстің 325-бабында көрсетілген жеке қылмыс құрамы болады.
Объективтік жағынан алғанда қылмыс ресми құжаттарды немесе
мемлекеттік наградаларды заңсыз алу немесе заңсыз өткізу арқылы көрініс
алады.
Қылмыстың заттарына кінәлының өз иелігіне, пайдалануына немесе
билеуіне Қылмыстық кодекстің 324-бабында көрсетілгеннен басқа кез келген
тәсілмен; ақы төлеп немесе тегін алуын (сатып алу, айырбас арқылы, сыйға
алу, қарызға, кепілге алу т.с.с.) заңсыз алу деп айтамыз. Құжаттарды,
мөртаң-; баларды, мөрлерді ұрлау арнаулы бап бойынша (ҚК-тің 324-бабы)
сараланады. Мемлекеттік наградаларды ұрлау жолымен алу, оны заңсыз алудың
бір тәсілі болып табылады,
-14-
мұндай ретте кінәлының әрекеті Қылмыстық кодекстің 323-бабы бойынша
сараланады.
Ресми құжаттарды немесе мемлекеттік наградаларды әр түрлі тәсілдермен
бөтен адамға ақы алып немесе тегін беруді осы заттарды заңсыз өткізу деп
айтамыз. Қылмыс құрамы формальдық. Занда көрсетілген әрекеттер ресми
құжаттарды немесе мемлекеттік наградаларды алған немесе өткізген уақыттан
бастап қылмыс аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы
адам заңсыз көрсетілген заттарды алатынын немесе өткізетінін сезеді және
соны тілеп істейді.
Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған, есі дұрыс адам.
Құқық қолдану тәжірибесінде ерекше маңызы бар ресми құжаттарды заңсыз
алу немесе өткізу фактілері де кездеседі.
Ерекше маңызы бар ресми құжаттарға жоғарғы мемлекеттік органдардың
құжаттары, халықаралық келісімдерді реттейтін құжаттар, дипломатиялық
-төлқұжат, ғылым докторы немесе кандидат дипломдары, қызметтік немесе
коммерциялық құпиялары бар құжаттар, ерекше тарихи, ғылыми немесе мәдени
мәні бар құжаттар жатады.
Ресми құжаттар мен ерекше маңызы бар осыңдай заң құжаттарын заңсыз
алу немесе өткізудің қоғамға қауіптілік дәрежесі бірдей деуге болмайды.
Ерекше.маңызы бар ресми құжаттар жөніндегі заңсыз әрекеттерді жүзеге
асырудың әрдайым жеке адам, мемлекет
Қылмыстың тікелей объектісі — ресми құжаттардың айналым тәртібіне қол
сұғу.
Қылмыстың заты азаматтық төлқұжат, жеке басының куәлігі немесе жеке
басының басқа маңызды құжаттары (әскери билет, білімі жөніндегі куәлік,
зейнетақы куәлігі, қызметтік куәлік т.с.с. 324-баптың 1-тармағы), ресми
құжаттар, мөртаңбалар, мөрлер (324-баптың 2-тармағы).
Қылмыстық кодекстің 324-бабының 1-тармағында азаматтың төл-құжатын,
жеке басының куәлігін немесе жеке басының басқа маңызды құжаттарын ұрлағаны
үшін жауаптылық көзделген. Қылмыс объективтік жағынан алғанда көрсетілген
құжаттарды азаматтардан ұрлау арқылы жүзеге асырылады. Ұрлау деп
көрсетілген құжаттарды кез келген құқыққа қайшы тәсілмен заңсыз алуды
айтамыз. Қылмыс құрамы жөнінен формальдық құрамға жатады. Ол құжаттары
ұрланған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыстық кодекстің 324-бабының 2-тармағында пайда-күнемдік мақсатта
немесе өзге де жеке бастың мүддесі үшін ресми құжаттарды, мөртаңбаларды
ңемесе мөрлерді ұрлау, жою, бүлдіру немесе жасыру үшін жауаптылық
белгіленген.
Бұл жерде көрсетілген ресми құжаттарға мемлекеттік немесе мемлекеттік емес
ұйымдардан, кәсіпорындардан, жеке тұлғалардан
-15-
шыққан заңдылық мәні бар әр түрлі құжаттар жатады. Яғни Қылмыстық кодекстің
324-бабының 2-тар-мағының затына кез келген ресми құжаттар жатады.
Қылмыстың затына ресми құжаттармен қатар мөртаңба, мөр де жатады.

Мөртаңба — мекеме, ұйым, кәсіпорынның, жеке тұлғалардың атауларын,
тұрғылықты жерлерін немесе басқа да реквизиттерін көрсететін зат. Мөртаңба
тікбұрышты, төртбұрышты, үшбұрышты болуы мүмкін. Мөртаңбаларда құжат-тың
берілу уақыты, номері көрсетіледі.
Мөр — кәсіпорын, ұйым, мекеменің атауы және басқадай реквизиттер
бейнеленген зат (Мысалы Қазақстан Республикасының. Мемлекеттік Елтаңбасы)
мөр әдетте дөңгелек күйде дайындалады және құжатты куәландыратын адамның
қолының жанына басылады.
Көрсетілген қылмыс құрамы (364-баптың 2-тармағы) объективтік
жағынан мынадай әрекеттерді жасау арқылы жүзеге асырылады:
а) ресми құжаттарды, мөртаңбаларды немесе мөрлерді ұрлау;
б) заттарды жою; в) оларды бүлдіру, немесе г) жасыру.
Көрсетілген заттарды ұрлау деп мемлекеттік немесе мемлекеттік емес
мекеме, кәсіпорын, ұйымдардың игілігіндегі осындай заттарды кез келген
құқыққа қарсы тәсілмен алу болып табылады. Осы заттарды жою деп оны
жарамсыз етіп тастау немесе мүлдем жоқ қылып жіберуді айтамыз. Оның тәсілі
әр түрлі болуы мүмкін: өртеу, ұсақтап жыртып тастау, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.