Халықаралық валюта жүйесі
1Халықаралық валюта жүйесі
1.1Халықаралық валюта жүйесі және оның кезеңдері
1.2Халықаралық валюталық қор
2.Валюта бағамы:негізгі түсініктер
2.1Валюта бағамы және оған әсер ететін факторлар
2.2Валюта бағамын реттеу құралдары
2.3Ұлттық валюта қызметін қамтамассыз етудегі негізгі қаржы.экономикалық шараларды талдау
3Қазақстан Республикасындағы валюталық саясат және валюталық операциялардың заңды анықтамасы
1.1Халықаралық валюта жүйесі және оның кезеңдері
1.2Халықаралық валюталық қор
2.Валюта бағамы:негізгі түсініктер
2.1Валюта бағамы және оған әсер ететін факторлар
2.2Валюта бағамын реттеу құралдары
2.3Ұлттық валюта қызметін қамтамассыз етудегі негізгі қаржы.экономикалық шараларды талдау
3Қазақстан Республикасындағы валюталық саясат және валюталық операциялардың заңды анықтамасы
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы халықаралық сауда саласында және ел ішіндегі макроэкономикалық жағдайға бейімделумен халықаралық экономикалық айырбас барысында өзгерістер мәселелеріне жиі кезігеді. Қазақстан экономикасын әлемдік экономикамен байланыстыратын негізгі буын – валюта саясаты мен ұлттық ақша бірлігінің валюталық бағамындағы өзгерісі. Сыртқы экономикалық саясат жүйесінде валюталық саясат ең маңызды орынды алатыны белгілі. Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында сыртқы және ішкі саясаттың негізгі бағыттарының бірі деп, ақша-несие саясаты, сондай-ақ қаржы нарығы және ұлттық валютаның айырбас бағамының тұрақтылығына, инфляция деңгейіне аса назар аударуы осының айғағы.
Валюта саясаты мәселесі, ұлттық валютаның айырбас бағамын қалыптастыру және әлемдік валюта нарығында оның тұрақты жұмыс істеу проблемалары тәрізді валюталық қатынастарға Қазақстандағы нарық реформаларының байланыстылығы оның ерекшелігі болып саналады.
Валюталық бағамның өзгеру перспективасы бойынша мәселеге ғалымдар және көптеген сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар арасында қызу пікірталастар ұдайы жалғасуда. Осы көзқарастан валюталық саясат және ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандару мәселесін зерттеудің өте өзекті екені айқын. Бұл тұрғыдан осы мәселенің тиімділігін зерттеу және оның мүмкіндігінше тұрақты экономикалық өсуі стратегиясын жүзеге асыруды қамтамасыз ету қажеттілігі туындайды.
Зерттеудің мақсаты және міндеттері. Курстық жұмысының мақсаты: Валюталық реттеуді, ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандырудағы, қолданылатын әдістердің және осы процеске пайдаланылатын валюта-қаржы құралдарының тиімділігін анықтау арқылы тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін жүргізілетін валюта саясатын жетілдіруге бағытталған ғылыми негізделген ұсыныстарды әзірлеу болып табылады. Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін, курстық жұмысының мазмұнын және қисынды дәйектілігін анықтаған келесі міндеттерді шешу қажет:
- ұлттық валютаның айырбас бағамының қалыптасуына және оның тұрақтануына ықпал ететін факторлар әсерін анықтау;
- сыртқы тепе-теңдікті сақтауда валюталық саясаттың, басқа да экономикалық салалармен тығыз байланыстылығына теориялық негізді сипаттама беру;
- ұлттық валютаның жұмыс істеу тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін экономикалық шараларды айқындау;
- валюталық тәртіптемені ырықтандыруға Қазақстандағы қаржы нарығының ықпал ету мүмкіндіктерін айқындау;
- экономикалық көрсеткіштерді теңдестіру мақсатында валюталық саясат механизмін жетілдіруге қатысты нақты ұсыныстар жасау.
Валюта саясаты мәселесі, ұлттық валютаның айырбас бағамын қалыптастыру және әлемдік валюта нарығында оның тұрақты жұмыс істеу проблемалары тәрізді валюталық қатынастарға Қазақстандағы нарық реформаларының байланыстылығы оның ерекшелігі болып саналады.
Валюталық бағамның өзгеру перспективасы бойынша мәселеге ғалымдар және көптеген сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар арасында қызу пікірталастар ұдайы жалғасуда. Осы көзқарастан валюталық саясат және ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандару мәселесін зерттеудің өте өзекті екені айқын. Бұл тұрғыдан осы мәселенің тиімділігін зерттеу және оның мүмкіндігінше тұрақты экономикалық өсуі стратегиясын жүзеге асыруды қамтамасыз ету қажеттілігі туындайды.
Зерттеудің мақсаты және міндеттері. Курстық жұмысының мақсаты: Валюталық реттеуді, ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандырудағы, қолданылатын әдістердің және осы процеске пайдаланылатын валюта-қаржы құралдарының тиімділігін анықтау арқылы тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін жүргізілетін валюта саясатын жетілдіруге бағытталған ғылыми негізделген ұсыныстарды әзірлеу болып табылады. Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін, курстық жұмысының мазмұнын және қисынды дәйектілігін анықтаған келесі міндеттерді шешу қажет:
- ұлттық валютаның айырбас бағамының қалыптасуына және оның тұрақтануына ықпал ететін факторлар әсерін анықтау;
- сыртқы тепе-теңдікті сақтауда валюталық саясаттың, басқа да экономикалық салалармен тығыз байланыстылығына теориялық негізді сипаттама беру;
- ұлттық валютаның жұмыс істеу тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін экономикалық шараларды айқындау;
- валюталық тәртіптемені ырықтандыруға Қазақстандағы қаржы нарығының ықпал ету мүмкіндіктерін айқындау;
- экономикалық көрсеткіштерді теңдестіру мақсатында валюталық саясат механизмін жетілдіруге қатысты нақты ұсыныстар жасау.
1 Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы / Ә.Әбдіманапов. бас. Алматы. Евразия, 2005. 230 б.
2 Байгужаева Ж.Н. Сборник методических рекомендаций по применению международных стандартов финансовой отчетности / Алматы: 2006 ж 132 б.
3 Бакирова І. Ізденіс / Алматы, 2000 ж189 б.
4 Бухгалтерлік бюллитені, № 22, 2005 ж 16 б.
5 Ғабдуллин Т.Ғ. Бухгалтерлік есептің салалық ерекшелігі / Т.Ғ.Ғабдуллин бас. Алматы:Ғылым 2004 ж 556 б.
6 Ғабдулин Т.Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп / Өңделіп және толықтырылып -ші басылым. Алматы: Қазақстан – аудит орталығы, 2002 656б.
7 Есенғалиева К.С., Тілеужанова М.Ә. Экономика: Оқу құралы / К.С.Есенғалиева, М.Ә.Тілеужанова бас. Алматы: Жеті жарғы, 2003 240 б.
8 Заң газеті, 10 наурыз, Алматы, 1999 ж 4 б.
9 К.Маркс. Капитал / Алматы, 1968 ж 564 б.
10 Тұраров Н. С. Ақша-несие саясаты // Саясат. – 2006, №7.
12 Тактамысова Д. А. Экономическая теория: ответы на вопросы студенту. – М.: Экзамен, 2006 ж. – 58 б.
13 Хамитов Н. Н. «Банк ісі» «Экономика», Алматы – 2006 ж. – 49-55 б.
14 Шамрай И. Н. Ақша, несие, банктер : Оқу құралы / И. Н. Шамрай,
2 Байгужаева Ж.Н. Сборник методических рекомендаций по применению международных стандартов финансовой отчетности / Алматы: 2006 ж 132 б.
3 Бакирова І. Ізденіс / Алматы, 2000 ж189 б.
4 Бухгалтерлік бюллитені, № 22, 2005 ж 16 б.
5 Ғабдуллин Т.Ғ. Бухгалтерлік есептің салалық ерекшелігі / Т.Ғ.Ғабдуллин бас. Алматы:Ғылым 2004 ж 556 б.
6 Ғабдулин Т.Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп / Өңделіп және толықтырылып -ші басылым. Алматы: Қазақстан – аудит орталығы, 2002 656б.
7 Есенғалиева К.С., Тілеужанова М.Ә. Экономика: Оқу құралы / К.С.Есенғалиева, М.Ә.Тілеужанова бас. Алматы: Жеті жарғы, 2003 240 б.
8 Заң газеті, 10 наурыз, Алматы, 1999 ж 4 б.
9 К.Маркс. Капитал / Алматы, 1968 ж 564 б.
10 Тұраров Н. С. Ақша-несие саясаты // Саясат. – 2006, №7.
12 Тактамысова Д. А. Экономическая теория: ответы на вопросы студенту. – М.: Экзамен, 2006 ж. – 58 б.
13 Хамитов Н. Н. «Банк ісі» «Экономика», Алматы – 2006 ж. – 49-55 б.
14 Шамрай И. Н. Ақша, несие, банктер : Оқу құралы / И. Н. Шамрай,
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Халықаралық валюта жүйесі 5
1.1 Халықаралық валюта жүйесі және оның кезеңдері 5
1.2 Халықаралық валюталық қор 9
2 Валюта бағамы: негізгі түсініктер 13
2.1 Валюта бағамы және оған әсер ететін факторлар 13
2.2 Валюта бағамын реттеу құралдары 14
2.3 Ұлттық валюта қызметін қамтамасыз етудегі негізгі
қаржы-экономикалық шараларды талдау 16
3 Қазақстан Республикасындағы валюталық саясат және валюталық
операциялардың заңды анықтамасы 24
Қорытынды 28
Пайдалынған әдебиеттер тізімі 29
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы халықаралық
сауда саласында және ел ішіндегі макроэкономикалық жағдайға бейімделумен
халықаралық экономикалық айырбас барысында өзгерістер мәселелеріне жиі
кезігеді. Қазақстан экономикасын әлемдік экономикамен байланыстыратын
негізгі буын – валюта саясаты мен ұлттық ақша бірлігінің валюталық
бағамындағы өзгерісі. Сыртқы экономикалық саясат жүйесінде валюталық саясат
ең маңызды орынды алатыны белгілі. Қазақстан Республикасы Президентінің жыл
сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында сыртқы және ішкі саясаттың негізгі
бағыттарының бірі деп, ақша-несие саясаты, сондай-ақ қаржы нарығы және
ұлттық валютаның айырбас бағамының тұрақтылығына, инфляция деңгейіне аса
назар аударуы осының айғағы.
Валюта саясаты мәселесі, ұлттық валютаның айырбас бағамын
қалыптастыру және әлемдік валюта нарығында оның тұрақты жұмыс істеу
проблемалары тәрізді валюталық қатынастарға Қазақстандағы нарық
реформаларының байланыстылығы оның ерекшелігі болып саналады.
Валюталық бағамның өзгеру перспективасы бойынша мәселеге ғалымдар
және көптеген сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар арасында қызу
пікірталастар ұдайы жалғасуда. Осы көзқарастан валюталық саясат және
ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандару мәселесін зерттеудің өте
өзекті екені айқын. Бұл тұрғыдан осы мәселенің тиімділігін зерттеу және
оның мүмкіндігінше тұрақты экономикалық өсуі стратегиясын жүзеге асыруды
қамтамасыз ету қажеттілігі туындайды.
Зерттеудің мақсаты және міндеттері. Курстық жұмысының мақсаты:
Валюталық реттеуді, ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандырудағы,
қолданылатын әдістердің және осы процеске пайдаланылатын валюта-қаржы
құралдарының тиімділігін анықтау арқылы тұрақты экономикалық өсуді
қамтамасыз ету үшін жүргізілетін валюта саясатын жетілдіруге бағытталған
ғылыми негізделген ұсыныстарды әзірлеу болып табылады. Қойылған мақсатқа
қол жеткізу үшін, курстық жұмысының мазмұнын және қисынды дәйектілігін
анықтаған келесі міндеттерді шешу қажет:
- ұлттық валютаның айырбас бағамының қалыптасуына және оның тұрақтануына
ықпал ететін факторлар әсерін анықтау;
- сыртқы тепе-теңдікті сақтауда валюталық саясаттың, басқа да
экономикалық салалармен тығыз байланыстылығына теориялық негізді
сипаттама беру;
- ұлттық валютаның жұмыс істеу тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін
экономикалық шараларды айқындау;
- валюталық тәртіптемені ырықтандыруға Қазақстандағы қаржы нарығының
ықпал ету мүмкіндіктерін айқындау;
- экономикалық көрсеткіштерді теңдестіру мақсатында валюталық саясат
механизмін жетілдіруге қатысты нақты ұсыныстар жасау.
Зерттеу объектісі ұлттық валюта нарығы дамуының тереңдеуі жағдайында
ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандыруға бағытталған Қазақстанның
валюталық реттеуі.
Курстық жұмысының құрылымы және көлемі. Курстық жұмысы кіріспеден, үш
тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Халықаралық валюта жүйесі. Халықаралық валюталық қор
1.1 Халықаралық валюта жүйесі және оның кезеңдері
Халықаралық валюта жүйесі дүниежүзәләк нарықтың маңызды элементі болып
табылады. Валюта жүйесін ұлттық және халықаралық валюта жүйелері деп
ажыратады.
¥лттық валюта жүйесі - белгілі бір елдегі,сол елдің заңдарымен
анықталатын валюталық қатынастарды ұйымдастыру формасы.
Әлемдік валюта жүйесі - мемлекет аралық келісімдермен бекітілген,
тарихи қалыптасқан халықаралық ақшалай қатынастарды ұйымдастыру формасы
болып табылады. Оның пайда болуы және дамуы халықаралық ақша саласында
парапар шарттарды талап етуші капиталдың интернационализацияндырудың
дамуының обьективті көрінісі ретінде қарастыруға болады.
Әлемдік шаруашылық байланыстар - валюталық қатынастарды тұрақты
жүйесіз елестету қиын. Валюталық қатынастар шаруашылық байланыстардың әр
түрлі салаларында қызмет етеді.
Халықаралық валюта жүйесі дүниежүзілік ақшалардың функциясын
орындайды, атап айтқанда, әлемдік ақшалар айналдыру құралы, төлем құралы ,
байлық қорлану құралы ретінде қолданылады.
Халықаралық валюта жүйесіне бірқатар құрылымдық элементтер тән,
олардың ішінде аса маңыздылары :
- халықаралық ақшалай тауар ;
- халықаралық өтемпаздық;
- валюта бағамы ;
- валюталық нарықтар ;
- халықаралық қаржы-валюталық ұйымдар ;
- халықаралық келісім шарттар.
Халықаралық ақшалай тауар - әрбір елмен, оның аумағынан әкетілген
байлықтың эквиваленті ретінде қабылданады. Алғашқы халықаралық ақшалай
тауар ретінде алтын болды. Кейіннен экономикасы жоғарғы дамыған елдердің
валюталары әлемдік ақша болып қабылданды .
Валюта - бұл халықаралық экономикалық қатынастарда қолданылатын ақша.
Оның негізгі екі түрі бар:
- халықаралық сауда валютасы ;
- халықаралық резервтік валюта .
Халықаралық сауда валютасы - халықаралық сауда операциялардың бағалауы
үшін қызмет етеді (тауарлар мен қызметтердің экспортты және импорты), ол
өзі сату - сатып алу объектісі бола алады.
Халықаралық резервтік валюта елдер арасындағы қатынастардағы
халықаралық ақша айналымымен байланысты. Ол елдің валюта жүйесіне қажетті
жағдайда көмек көрсетуге қолданылатын мемлекеттің валюта резерві.Сонымен
қатар валюта белгілі бір критерийлер бойынша жіктеледі.Біз оны 1- кестеден
көре аламыз.
Критерий Валюталардың түрлері
валюта статусымен үлттық шетел халықаралық
аймақтық
қолдану тәртібімен еркін айырбасталатын жартылай
айырбасталатын айырбасталмайтын
валюталық операциялардың түрлерімен келісім бағасының валютасы
төлем валютасы несие валютасы
вексель валютасы
басқа валюталардың бағамына қатынасы күшті әлсіз
бойынша
Кесте 1— валютаның жіктелуі
Негізгілеріне назар аударсақ. Ұлттық валюта дегеніміз мемлекеттің
заңымен тағайындалған сол мемлекеттің ақша бірлігі.
Шетелдік валютаға шетелдік банкноталар мен монеталар және банктік
вексельдер мен чектер түрінде көрсетілген талаптар жатады
Осыған қоса, резервтік валюта ұғымы аса маңызды.Резервтік валюта
дегеніміз бұл мемлекеттің орталық банктері жинақтайтын және сыртқы сауда
операциялар мен шетелдік инвестициялар үшін халықаралық есеп айырысуға
сақталатын шетелдік валюта. Сондай валюталарға АҚШ доллары , неміс маркасы
, жапон иенасы , фунт стерлингі жэне швейцария франкісі жатады .
Сонымен қатар валютаның маңызды үш түрі бар:
1 Еркін - айырбасталатын валюта - елдердің әлемде өз валютасының
айналысына шектеулер қойылмайтын сол елдердің валютасы
2 Жартылай айырбасталатын валюта - елдердің белгілі бір шеңбер
ауқымында халықаралық операциялар
З Айырбасталмайтын - бұл елдердегі ерекше немесе әр түрлі
шектеуліктерді іс-жүзінде қолданылатын сол елдердің валютасы.Мысалы: қандай
да бір мемлекет валютаның әкеліп-әкетуге қарсы болуы.
Халықаралық валюта жүйесінің тұрақтылығы оның дүниежүзілік
шаруашылқтың құрылымына сай болуына тәуелді. Егерде дүниежүзілік
шаруашылығының құрылымы өзгерсе, сонымен қатар халықаралық валюта жүйесінің
формасы жаңаға ауысуы тиіс. 19 ғасырда пайда болып, халықаралық валюта
жүйесі эволюцияның үш сатысынан өткен.
Алғашқы халықаралық валюта жүйесі алтын стандарт жүйесі болған. Алтын
стандарт жүйесі 1879 - 1934 жылдар аралығында әлемдік валюта жүйесінде
қолданылды. Оның барысы мен құлдырауы тағайындалатын валюта бағамының
барлық жақсы және жаман жақтарын көрсетеді. Ақшаның алтын стандартталуы
болуы үшін келесі жағдайлар қажет деп саналды :
- ұлттық валютаның құрамындағы алтын салмағын белгілеу қажет ;
- алтың қоры мен ішкі ақша көлемі арасында тепе-теңдік қажет ;
- алтынның экспорты мен импортына кедергілердің болмауы қажет.
Әр ел валютасындағы алтын құрамын өзі тағайындайты және алтын
салмағының қатынасы валюталық бағамды білдіреді. Мысалы, АҚШ доллары = 25
грамм, фунт = 50 грамм, сонда 1 фунт = 2 доллар.
Бұл жердегі алтындық қатынасты есептегенде біз орауыштың құнын,
тасымалдау шығындарын, сақтандыру шығындарын есептемейміз. Бірақ бұл
шығындар үлкен емес. Біз 50 грамм алтынға мүндай шығындарды 3 цент деп
есептейік. Бұндай жағдайда американдықтар бір фунт үшін 2,03 доллар
төлейді. Бұл жағдайдан бағам үлкен болса Америкадан алтынның ағылуы
басталады. Бұл нүктені алтынның экспорттық нүктесі деп атайды.
Алтын Америкаға ағылу үшін бағам 1,97-ге дейін түсуі керек. Бұл
бағамнан төмен бағам қалыптасқан жағдайда алтын Америкаға ағыла бастайды.
Ал бұл нүкте алтынның импортттық нүктесі деп аталады.
Бұл жүйенің макроэкономикалық негіздерін қарастырайық. Мысалы, фунт
пен доллар тепе-теңдік жағдайында деп алайық. Белгілі бір себептердің
әсерінен фунтқа сұраныс артсын. Соның нәтижесінде Америка үшін бағам
алтынның экспорттық нүктелерінен артып, алтынның елден ағылуы пайда болсын.
Алтын стандартын алғашқы заңына сәйкес елдегі ақша көлемі мен алтын көлемі
тең болып, Америкада ақша көлемі қысқарады, ал Британияда ақша көлемі
керісінше үлкейеді. Ақша жиынының азаюы Америкада жалпы сұранысты азайтады
және оның нәтижесінде ұлттық өндірістің, жұмысшылар санының, баға
деңгейінің төмендеуіне әкеліп соғады. Оған қоса ақша жиынының азаюы
пайыздық мөлшерлеме деңгейін үлкейтеді. Ал Британияда керісінше жалпы
сұраныс деңгейінің, ұлттық табыс деңгейінің, жұмысшылар санының, баға
деңгейінің өсуі байқалады. Ал банктік несиенің пайыздық мөлшерлемесі
керіснше төмендейді. Осыдан барып фунтке деген сұраныс төмендеп, долларға
деген сұраныс артады. Себебі арзан америкалық тауарлар британдықтардың
салыстырмалы қымбат тауарларынан тиімді көрініп, доллар қажет бола бастайды
және үлкен пайыздық мөлшерлеме инвесторлардың қызығушылығын тудырады.
Осындай себептерден фунтқа деген сұраныс қайтадан бастапқы деңгейіне
түседі. Бүл жүйенің нашар жағы:
- жұмыссыздық деңгейінің өсуі;
- жалпы сұраныс деңгейінің төмендеу жағдайына ұшырауы.
1944 жылы АҚШ-тың Нью-Хемпшир штатының Бреттон-Вуд қаласында болған
халықаралық бас қосуда (саммитте) әсер етілетін байланған валюталык бағам
жүйесі туралы келісімге қол қойылды. Жаңа жүйе алтын стандарттын тиімді
жақтарымен оның келіңсіз әсерін жоятын жүйе болуы керек. Бұл конференцияда
- Халықаралық валюта қоры құрылды. Ол бұл жүйені қадағалау мен оған әсер
ету қызметін 1971 жылға дейін жүргізіп келді.
Бүл жүйенің пайда болуына не әсер етті ? Екінші дүниежүзілік соғыстан
кейін көпшілік елдер өз валютасын, ел өндірген тауарлардың бәсекелестік
мүмкіндігін жақсарту мақсатында девальвацияға ұшыратты. Себебі ел валютасы
басқа валюталарға қарағанда арзан болса, онда тауарлары да арзан болады.
Мысалы, а және б елдері бар және а елі өз валютасының құның б
елінің валютасына қарағанда арзан етіп, өзінің тауарларына сұранысты
үлкейтті.Соның нәтижесінде таза экспорт ұлғайып, елдің өндіріс көлемі мен
жұмыс орындары арта түсті. Бірақ өнімде а және б елдері жалғыз емес
және олардың көбі өзін а елінің жағдайына жеткізгісі келеді. Сондықтан
бұл жүйенің ең басты мақсаты - дүние жүзіндегі валюта бағамының
тұрақтылығын сақтау болды.
Егерде елдің сальдосы оң, теріс болып өзгеріп отырған жағдайда бір
жылдағы тиімділік екінші жылдағы шығындарды жабады. Ал теріс сальдо бірнеше
жылдар бойы қайталанып отырса, онда елдің қоры таусылып қалады немесе қарыз
алуға мәжбүр болады.
Бұл жүйеге алтын стандарты мен еркін баға жүйелерінің жақсы жақтары
тән. Ол тұрақты валюта бағамын қамтамасыз етіп, әлемдік сауданы
ынталандырады. ХВҚ-ның көмегімен валюта бағамын тұрақты ұстап тұруда
қиыншылықтарға ұшырамауын қамтамасыз етті.
Бұл жүйе неге жойылып кетті ? Оның себебі бұл жүйеде халықаралық
валюта ретінде алтын немесе доллар қолданылуы қажет болды. Алтынды қолдану
көптеген қиыншылықтар тудырғандықтан доллар баршаға танымал дүниежүзілік
валютаға айналды. Оған келесі жағдайлар әсер етті:
1 АҚШ екінші дүниежүзілік соғыстан экономикасы ең сау ел болып шықты.
2 Алтынның үлкен қоры құрап алды.
Осы себептерден доллар ең мықты валютаға айналып, дүниежүзілік ақша
рөлін атқарды. Доллар бұл рөлді атқару үшін ең алдымен алтынға тұрақты
бағамен жеңіл аударылуы керек. Сондықтан доллар Бреттон-Вуд жүйесінің ортақ
ақша рөлін, онымен бірге жалпы жүйенің тіршілігн жойды. Ол Американың
бірнеше жылдар бойы теріс сальдоны иемденіп, одан шығу жолдарын таба
алмауынан 1971 жылы 15 тамызда доллардың алтынға айналғыштығын (37 жыл бойы
35 доллар 1 унция алтынға тең болды) тоқтатты.
Бұл жүейні реттеулі ауытқулы валюта бағамы деп атаған дүрыс болады.
Қалыпты валюта бағамын кейбір кезде Орталық банк интервенция жасау арқылы
ауытқуларды реттеп, елдің саясаттын көздейді. Ел экономикасының өзгеруі
бағамды реттеді қажет етеді. Ал тапшылық немесе артықшылық пайда болмауы
үшін әдетте бағамға сұраныс пен ұсыныс арақатынасынан қалыптасқан нүктеге
дейін еркін өзгеріп, автоматты түрде жоюға мүмкіндік туғызады.
Осы жүйенің жақтаушылары мен қарсыластары да болған. Жақтаушылардың
келтіретін дәлелі :
- сауда көлемінің өсуі;
- келеңсіз жағдайлардың басқарылуы.
Қарсыластары бұл жүйенің келесідей кемшіліктерін айтуда :
- ауыспалықпен бейімделу.Валюта бағамы экономикалық көрсеткіштер
бірқалыпты болған жағдайдың өзінде де өзгеріп отыруы ;
- жүйелі еместігі.
Үшінші халықаралық валюталық жүйенің құрылымы 1976 жылдын қантарында
Ямайканың Кингстон қаласында өткен жиналыста қабылданды. Осы валюта жүйенің
негізі еркін айналымдағы валюталық бағам және көп валюталық стандарт болды.
1.2 Халықаралық валюталық қор
Халықаралық валюталық қор дегеніміз ұйым мүше-елдері арасындағы
валюталық-несиелік қатынастарды реттеуге және оларға валюталық,қаржылык
қиындықтар жағдайында қысқа және ұзақ мерзімді несиелер беру арқылы
қаржылық көмек көрсетуге арналған халықаралық ұйым. Қор БҰҰ-ның арнайы
ұйымы. Халықаралық валюталық қор 1944 жылы 1 шілде мен 22 шілде аралығында
Бреттон-Вуд қаласында БҰҰ-ның өткен конференциясында құрылды.
Халықаралық валюталық қордың басқару жүйесіне тоқтала кетсек,
Халықаралық валюталық қордың басқару жүйесі Басқарушылар кеңесі, уақытша
комитет, даму комитеті, атқарушы кеңес, басқарушы, персонал кіреді:
- басқарушылар кеңесі - әрбір мүше-елдің бес жылға тағайындалатын
өзінің басқарушысы мен оның орынбасарынан құралатын Халықаралық валюталық
қордың жоғарғы басқару органы.Әдетте оларға қаржы министрлері немесе
орталық банктердің басқарушылары жатады және олар сессияға жылына бір рет
жиналады.
- уақытша комитет. Атқарушы кеңестің шешімдерін іске асыру қызметін
атқарады. Халықаралық валюталық қордың 24 басқарушысынан тұрады. Уақытша
комитет жылына 2 рет жиналып, Басқарушылар кеңесінің алдында істелінген
жұмыс нәтижелері мен болашақ жоспарлар туралы жауап ұстайды.
- даму комитеті. Уақытша комитет сияқты Халықаралық валюталық қордың
24 басқарушысынан тұрады және Халықаралық валюталық қордың Басқарушылар
кеңесінің алдында жауап ұстайды.
- атқарушы кеңес. Басқарушылар кеңесінің өкілеттіліктерінің едәуір
бөлігін атқарады. Сонымен қатар Халықаралық валюталық қордың мүше-ел
қатынасында саясаттың кандай да бір мәселелерін шешумен айналысады.
- басқарушы. Атқарушы кеңеспен ұйымның персоналына басшылық етеді.
Басқарушы Халықаралық валюталық қордың күнделікті жұмысына жауапты.
Басқарушы Атқарушы кеңеспен бес жылға тағайындалып,содан кейін қайтадан
келесі мерзімге тағайындалуы мүмкін. Халықаралық валюталық қордың әр мүшесі
СДР түрінде көрсетілген, квотаға ие. Квота мүше-елдер мен Қор арасындағы
қаржылық және ұйымдастырушылық сипаттағы қарым-қатынастардың негізгі
элементі болып табылады. Сонымен қатар ол ХВҚ мүшелерінің дауыс саның
анықтайды және әрбір елге 250 базистік дауыс беріледі. Әрбір елге 1 млн.
СДР үшін 1 дауыс қосылып отырады.
2008 жылдың 1 қаңтарына ХВҚ-дың капиталы 217 млрд. СДР-ға тең болды.
Ол қордың мүшелерінің жарналарынан құралады. Әдетте, әрқайсысы өз
квотасының 25%-ын СДР-да немесе басқа мүшелердің валютасында, ал қалған 75%-
ын өзінің ұлттық валютасында төлейді. Қор мүшелері арасындағы дауыстар
әрбір мүшенің квотасының мөлшеріне байланысты бөлінеді. 2006 жылдың 16
маусымына дейінгі мәлеметтер бойынша ең көп дауыс иеленушілер:
1 США-17.8%;
2 Германия - 6.99% ;
З Жапония-6.13%;
4 Ұлыбритания - 4.95% ;
5 Франция - 4.95% ;
6 Италия-4.18%;
7 Сауд Арабиясы - 3.22% ;
8 Ресей - 2.74% .
ХВҚ-дың негізгі функциялары:
- халықаралық сауданы кеңейту;
- несиелендіру;
- ақша айырбастау бағамдарын тұрақтандыру;
- дебитор елдерге кеңес беру.
Қазақстан Республикасы мен Халыкаралық Валюта Қорының арасындағы
кредиттік келісімдерге тоқталуын маңызды деп ойлаймын.
Қазақстан Республикасы мен Халықаралық Валюта Қорының арасында мынадай
кредиттік келісімдер жасалды:
1 1993 жылғы 2 ақпанда макроэкономикалық тұрақтылық және жүйелі қайта
құру (SТF) үшін Қазақстан Республикасында 123.75 млн. СДР сомасына
ресурстар беру бағдарламасы қабылданды.
2 1994 жылғы 26 қаңтарда ХВҚ Қазақстандағы макроэкономикалық
тұрақтылық және құрылымдық реформалар бағдарламасын мақұлдады және осы
бағдарламаны қолдау үшін резервтік капитал (Stand-by) туралы алғашқы
Келісімді жасады. 185.6 млн. СДР сомасына 1995-1996 жылдарға жаңа
Келісімге қол қойып, Stand-by бағдарламасын кеңейту туралы шешім қабылдады.
3 1996 жылғы 17 шілдеде EFF Келісіміне қол қойылды, осыған сәйкес
Қазақстан EFF бағдарламасының іс-әрекет ету кезеңі ішінде Үкімет пен ҚҰБ
қандай да бір валюталық шектеуліктерді енгізуге немесе күшейтуге, қандай да
бір болмасын көптеген валюталық бағамдарды қолдануды тәжірибеге енгізуге
немесе модификациялауға, Келісім Баптарындағы VIII Бапқа қайшы келетін. кез
келген екіжақты төлем келісімдерін жасауға немесе төлем балансына
байланысты себептер бойынша импортқа шектеулер енгізуге немесе күшеитуге
тиіс емес деген міндеттеме алады.
4 1999 жылғы 13 желтоқсанда 329,10 млн. СДР сомасына EFF -2 Келісіміне
қол қойылды. Оның мақсаты мемлекеттік бюджет тапшылығын қысқарту және
халықаралық резервтерді жинақтау болып табылады.
2000 жылғы 24 мамырда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ХВҚ кредиттік
желісі бойынша 295,8 млн. СДР мөлшеріндегі өз міндеттемелерін уақытынан
бұрын өтеді.
Ұлттық Банк ХВҚ-ына апта сайынғы және ай сайынғы негізде монетарлық
статистика жөнінде деректер ұсынады. Статистикалық деректер сондай-ақ ХВҚ-
ының АКС-ға қатысты жыл сайынғы (сәуірдегі) миссиясы үшін, сондай-ақ қаржы
тұрақтылығы көрсеткіштері бойынша (сұрақтарға жауап беру) ұсынылады.
ХВҚ Статистикалық Департаментінің Сарапшылары ақша-кредит
статистикасын жасау жөнінде әдіснамалық мәселелер туындаған кезде
консультациялық көмек береді.
Халықаралық Валюта Қоры үш жылда 1 рет макроэкономикалық статистикаға,
оның ішінде акша-кредит статистикасына 2003 жылы Қазақстанға қосылған ДТАС
(Деректер таратудың арнайы стандарттары) жүйесіне сәйкес бағалау
жүргізіледі. Бағалаудың негізінде Стандарттарды және кодекстерді сақтау
туралы есеп (ROSC) жасалады.
Соңғы рет ХВҚ-ның Стандарттарды және кодекстерді сақталуын тексеру
жөніндегі миссиясы Алматыда 2006 жылғы караша желтоқсанда жұмыс істеді.
2004 жылы ХВҚ-ның миссиясы инфляциялық таргеттеуді ендіру миссиясы
бойынша техникалық көмек көрсетті.
2008 жылы мынадай жұмыстар жүзеге асырылды:
- Қазақстандағы ХВҚ миссиясының жұмысы шеңберінде (21-30 сәуір) миссия
мүшелерімен ақша-кредит статистикасы мәселелері жөнінде талқылау өткізілді,
миссияның жұмысы үшін материалдарды тексеру және дайындау жүзеге асырылды;
- ROSC есебінің ақырғы нұсқасы тексерілді және оны жариялауға келісім
берілді;
- монетарлық статистика мен осы мәселеде техникалық көмек көрсету
деректеріндегі айырмаға қатысты ХВҚ миссиясының басшысымен және мүшелерімен
хат жазысу жүргізілді;
- ХВҚ мен Әлемдік Банктің Қаржы секторын бағалау бағдарламасы деген
бірлескен баяндамасындағы ақпаратты тексеру жүргізілді;
- ХВҚ мен Даму Банкінің экономика секторын нақтылау жөнінде хат
алмасу жүзеге асырылды;
- ұлттық шоттардың жаңартылған жүйесі жөнінде, ұлттық шоттар бойынша
деректер ұсыну жөнінде ХВҚ-ның сұратуы бойынша есептер ұсынылды, ҚРҰБ
деректемелері жөнінде ақпарат ұсынылды;
- ХВҚ-ның мүше мемлекеттермен өзара іс-қимылын бағалау: елдердін
ресми органдарымен байланыс жасау сауалнамасын толтыру бойынша ХВҚ-ның
сұратуына жауаптар ұсынылды.
Сонымен қатар, ХВҚ ҚРҰБ қызметкерлерін БВИ-да, ХВҚ-да, РФ оқу
орталығының базасында ақша-кредит статистикасының негіздерін жасаудын
әдіснамалық негіздеріне оқытуды жүргізеді.
ХВҚ миссиясы ХВҚ Келісімі Баптарының IV Баптарына сәйкес жыл сайынғы
консультацияларды жүргізу үшін жыл сайын Қазақстанға келеді.
2008 жылғы 7 қарашада Банктік қадағалау жөніндегі жобаны қаржыландыру
туралы Ұлттық Банк пен Халықаралық Валюта Қоры арасындағы өзара түсіністік
туралы Меморандумға қол қойды.
Халықаралық Валюта Қорының жарғылық капиталындағы Қазақстан
Республикасының квотасын ұлғайту мәселесі жөнінде.
Қазақстан Республикасы Халықаралық Валюта қоры (бұдан әрі -- ХВҚ)
Келісімдерінің Баптарына 1992 жылғы 15 шілдеде қосылды. 1992 жылғы 11
қарашадан бастап Халықаралық Валюта Қорының жарғылық капиталындағы
Қазақстан Республикасының квотасы 247 500 000 СДР құрады. Осыған байланысты
Халықаралық Валюта Қорының жарғылық капиталындағы Қазақстан Республикасының
жазылу шотына 247 500 000 СДР сомасына №1 Қазынашылық векселі шығарылды
(1995 жылғы 27 ақпандағы №1 Қазынашылық векселі).
ХВҚ Басқарушылары Кеңесінің ХВҚ мүше елдердің квоталарын ұлғайту
жөнінде 11 жалпы шолу 1998 жылғы 30 қаңтардағы №53-2 шешіміне сәйкес ХВҚ
жарғылық капиталы 146,2 млрд. СДР-дан 212,0 млрд. ҚАҚ-ға дейін немесе 45%
ұлғайды. Қол жеткізілген уағдаластыққа сәйкес, квоталар есептеу кезінде
1994 жылғы статистикалық деректер пайдаланылды. Қазақстан Республикасы үшін
есептелген квота 365,7 млн. СДР күрады. СДР жарғылық капиталындағы
Қазақстан Республикасы квотасының үлғаюына байланысты 1999 жылғы 11 ақпанда
¥лттық Банк 118 200 000 СДР мөлшерінде квотаның жалпы үлғаю сомасына
пайызсыз, берілмейтін №1901850 векселін шығарды.
Қазақстан Республикасының ¥лттық Банкі Қазақстан Республикасынын ХВҚ
жарғылық капиталындағы квотасын 62 100000 СДР мөлшеріне дейінгі сомаға
вексель шығаоүлы камтамасыз етүі кажет.
2 Валюта бағамы: негізгі түсініктер
2.1 Валюта бағамы және оған әсер ететін факторлар
Валюта - бұл тауар жэне эрбір тауардың бағасы болады .Влюта тауарының
бағасы - валюта бағамы . Валюта бағамы белгілі бір елдің ақша бійлігін
қандай да бір басқа елдің ақша бірлігімен салыстырғанда онын қжа;ылығы.
Валюта бағамының негізгі рөлі:
1 Халықаралық операциялар жүргізген кезде белгілі бір ақша бірліктерін
баскшварға айырбасталу кажеттілігімен ;
2 Халықаралык тауар нарығындағы бағалардың салыстыруымен, сонымен
қатар әр түрлі елдердің көрсеткіштерімен ;
Фирмалардың,банктердің, үкіметтердің есеп шотының шетелдік валютаға
кезеңдік қайта бағалауымен байланысты.
Валюта бағамына келесі факторлар әсер етеді :
- валюта нарығындағы сүраным жэне ұсыным;
- елдің төлеу қабілеттілігі;
- төлем балансының сальдосы ;
- инфляция.
Бұлардың ішіндегі маңыздылары:
- инфляция екпіні;
- пайыздық қойылымның өзгеруі ;
- елдің төлем балансы ;
- ұлттық табыс ;
- жағдаятты факторлар .
Инфляция екпіні және валюта бағамы. Басқа шарттар тең жағдайында
инфляция деңгейі ұлттық валютаның бағамының көлеміне кері пропорционалды
эсер етеді.Басқаша айтқанда инфляция деңгейінің өсуі ұлттык валюта
бағамының төмендеуіне, ал инфляция деңгейінің азаюы керіснше үлттық валюта
бағамының жоғарлауына экеліп соқтырады.
Пайыздық қойылымның өзгеруі жэне валюта бағамы. Пайыздык қойылымның
өзгеруі валюта бағамына екі түрлі эсер етеді. Бір жағынан олардың номиналды
өсуі ел ішіндегі ұлттық валютаға деген сүранымнын азаюына экеледі. Себебі
кәсіпкерлерге несие алу қымбатқа айналады.Ал несие алған жағдайда, кәсіпкер
өз өнімінің өзіндік қүнын көбейтеді жэне ол өз кезегінде ел ішіндегі
тауарлар бағасының өсуіне экеледі. Бұл ұлттық валютаны шетелдік валютаға
деген қатынасында салыстырмалы түрде құнсыздандырады.
Екінші жағынан, басқа шарттар тең жағдайында, белгілі бір елдегі
пайыздық қойылымның өсуі шетелдіктерге осы елде өз капиталын үстауь^өте
табысты болады. Екі түрлі пайызды үтыс тігулердің өзгертуі валюталык
бағытқа әсер етеді.
Сондықтан пайыздык қойылымның өзгеруі валюта бағамына тікелей жэне
кері пропорционлды эсер етеді. Елдің төлем балансы жэне валюта бағамы.
Елдің төлем балансы валюта бағамына тікелей эсер етеді. Оң немесе активті
төлем баланс үлттық валюта бағамының өсуіне мүмкіндік жасайды. Себебі
шетелдік дебиторлар тарапынан оған деген сұраныс көбейе түседі. Ал теріс
немесе пассивті төлем баланс керісінше үлттық валюта бағамының төмендеуін
туындатады.Төлем балансының валюта бағамына эсерінің көлемі елдің
экономикасының ашықтылығының дэрежесімен анықталады. Неғұрлым ЖҰӨ-де
экспорт үлесі жоғары (неғүрлым экономиканың ашықтылығы жоғары), соғүрлым
төлем балансының өзгеруіне байланысты валюта бағамының икемділігі жоғары.
Ұлттық табыс жэне валюта бағамы. ¥лттық табыс өзі-өзінен өзгеретін
тэуелсіз құрылым емес. Алайда үлттық табыстың өзгеруіне эсер ететін
факторлар, сонымен қатар валюта бағамына да эсер етеді. Демек тауарлар
үсынылымының өсуі валюта бағамын жоғарлатады, ал ішкі сүранымның өсуі
валюта бағамын төмендетеді. Үзақ мерзімді кезеңде үлттық табыс неғүрлым
жоғарғы болса, соғүрлым елдің валютасының құны жоғарғы болады. Қысқа
мерзімде бүл үрдіс кері жүреді.
Жағдаятты факторлар және валюта бағамы. Жағдаятты факторлар қысқа
мерзім уақыт кезеңінде үлттық валюта бағамынын көлемін едәуір өзгерте
алады. Демек экономиканың дамуының перспективасы қатынасындағы күтулер,
бюджеттік жэне ішкі саудалық дефициттердің өзгеруі валюта бағамына тікелей
әсер етеді.
2.2 Валюта бағамын реттеу құралдары
Қазіргі заманда валюта бағамын белгілеуде бір-біріне қарама-қарсы екі
эдіс бар :
- валютаның еркін айналымдағы бағамы ;
- тағайындалатын валюта бағамы.
Валютаның еркін айналымдағы бағамы кезінде бағам үсыныс пен сүраныстың
эсерінен қалыптасады.
Валютаның еркін айналымдағы бағамына көптеген факторлар эсер етеді.
Олар :
- түтынушы талғамының өзгеруі. Басқа елдің тауарларына леген
тұтынушының талғамы, көзқарасы ол елдің валютасына қатты әсер етеді.
Мысалы, американдық машиналардың беделі артса, онда түтынушылар оны алуға
тырысып, долларға қосымша сұраныс тудырады. Немесе Қазақстанға Ресейден
демалушылар көп келсе, онда рубль үсынысы көбейіп, арзандайды.
- табыстың салыстырмалы азаюы. Бір елдің үлттық табысы басқа елдердің
үлттық табысына қараганда өсімі салыстырмалы жоғарғы болған жағдайда, ол
елдің валюта бағамы төмендейді. Себебі елдің импорты табыс деңгейіне
қатысты болады.
- бағаның салыстырмалы өзгеруі. Егер Қазақстанда баға өссе, ал Ресейде
қалыпты болса, онда қазақстандықтар ресейліктердің салыстырмалы арзан
тауарларын түлынуға тырысып, рубльге қосымша сұраныс тудырады. Ал
ресейліктердің керісінше, біздің тауарларды түтынуға деген ынтасы азайып,
рубль ұсынысын кемітеді. Бүл екі жағдай бірігіп, теңгені қүнсыздандырады.
- салыстырмалы нақты пайыздық қойылымының өзгеруі. Мүндай жағдайды
ойластырайық. Қазақстанда инфляцияны тежеу мақсатында қымбат ақша саясаты
жүргізілді. Нэтижесінде инфляцияны есептей отырып алынған нақты пайыздық
қойылым мөлшері басқа елдерге қарағанда жоғарғы болды. Соның арқасында
Қазақстан инвестициялауға өте тиімлі елге айналды, ал ол инвесторларды
теңгені алуға итермелейді.
- алыпсатарлық. Қазақстан экономикасында :
1 Ресей экономикасына қарағанда жылдам өсу қарқыны болады деген
жорамал бар;
2 Басқа елдерге қарағанда инфляция жоғары болады деген қаупі бар ;
3 Төмен қойылымның пайыздық мөлшері күтілуде.
Ондай жағдайда теңгесі бар тұлғалар қолындағы теңгені басқа, қалыпты
валютаға айырбастауға ұмтылады. Ал ол осы валютаға сүранысты жоғрлатып, оны
теңгеге қарағанда қымбаттады.
Еркін айналымдағы валюта бағамының кемшіліктері:
- белгісіздік және сауданың нашарлауы. Белгісіздік жэне қауіп сауда
жүргізгуде қиыншылықтарды туғызады. Мысалы, қазақстандық кэсіпкер АҚШ-тан
90 мың долларга машина алуға шартқа отырды. Ол есептегенде долларды 79
теңгемен санады, ал елдегі жағдайға байланысты төлем уақыты келген кезде
доллар 150 теңге болды. Сонда кэсіпкер екі есе көп ақша төлейтін болады.
- сауда жағдайы. Елдің экономикасы халықаралық нарық валютасының
бағамы төмендеген жағдайда нашарлайды. Валюта бағамына тэуелді болады.
- түрақсыздық. Ішкі экономикаға жағымсыз эсер етеді. Тағайындалатын
валюта бағамы эдісі жоғарғыда қарастырылған әдіске
қарама-қарсы эдіспен жасалынады. Оның қолданылуы мемлекеттің валюта
бағамын түрақтандырып отыру қажеттілігінің туындауымен қиындатылады.
Мысалы, жоғарыдағы жағдайда валюта жетіспеушілгі автоматты түрде жойылады,
ал тағайындау жағдайында тапшылықты мемлекет жою керек. Оны жою жалпы
келесі әдістермен жасалады:
- резервті қолдану. Бүл валюта бағамын түрақтандырудың ең бір жеңіл
тэсілі. Ол нарыққа мемлекеттің өзінің валюта қорымен эсер ету механизмі. Ал
валюта қоры қалай жиналады ? Мысалы, қарастырып отырған еліміз алдыңғы жылы
оң сальдолы болып, біраз валютаны иемденіп қалды, Ол қор мемлекеттің
иелігінде алтын ретінде сақталып, бағам ауытқулары байқалған кезде
қолданылады. Бұл тэсілдің тиімсіз жағы, егерде теріс сальдо ұзақ уақыт
байқалатын болса, онда мемлекеттің валюта қоры таусылып, бүл саясаттан бас
тартуға мэжбүр болады.
- сауда саясаты. Ол мемлекеттің бағамды бір қалыпта үстау мақсатындағы
импортты, яғни шетел валютасына деген сүранысты, шектеу, керісінше
экспортты ынталандыру саясаты. Импортты квота, қосымша салық салу арқылы
шектеуге болады. Ол жеңіл де, бірақ бүл қолдан жасалған щектеулер
экономиканың дамуына кедергілер жасайды.
- валюлық бақылау, оңтайландыру. Тағы бір балама валюталық бақылау.
Оның мэні келесіде, мемлекет өзінің шетке тауар шығарушылығына шетел
валютасын тапсыруға міндеттейді.
- ішкі макроэкономикалық реттеулер. Салық және ақша саясаттарын
жүргізу көмегімен шетел валютасына деген сұранысты азайтады.
Сонымен қатар, мемлекет валюта бағамын реттеу мақсатында қолдаулық
немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 Халықаралық валюта жүйесі 5
1.1 Халықаралық валюта жүйесі және оның кезеңдері 5
1.2 Халықаралық валюталық қор 9
2 Валюта бағамы: негізгі түсініктер 13
2.1 Валюта бағамы және оған әсер ететін факторлар 13
2.2 Валюта бағамын реттеу құралдары 14
2.3 Ұлттық валюта қызметін қамтамасыз етудегі негізгі
қаржы-экономикалық шараларды талдау 16
3 Қазақстан Республикасындағы валюталық саясат және валюталық
операциялардың заңды анықтамасы 24
Қорытынды 28
Пайдалынған әдебиеттер тізімі 29
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы халықаралық
сауда саласында және ел ішіндегі макроэкономикалық жағдайға бейімделумен
халықаралық экономикалық айырбас барысында өзгерістер мәселелеріне жиі
кезігеді. Қазақстан экономикасын әлемдік экономикамен байланыстыратын
негізгі буын – валюта саясаты мен ұлттық ақша бірлігінің валюталық
бағамындағы өзгерісі. Сыртқы экономикалық саясат жүйесінде валюталық саясат
ең маңызды орынды алатыны белгілі. Қазақстан Республикасы Президентінің жыл
сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында сыртқы және ішкі саясаттың негізгі
бағыттарының бірі деп, ақша-несие саясаты, сондай-ақ қаржы нарығы және
ұлттық валютаның айырбас бағамының тұрақтылығына, инфляция деңгейіне аса
назар аударуы осының айғағы.
Валюта саясаты мәселесі, ұлттық валютаның айырбас бағамын
қалыптастыру және әлемдік валюта нарығында оның тұрақты жұмыс істеу
проблемалары тәрізді валюталық қатынастарға Қазақстандағы нарық
реформаларының байланыстылығы оның ерекшелігі болып саналады.
Валюталық бағамның өзгеру перспективасы бойынша мәселеге ғалымдар
және көптеген сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар арасында қызу
пікірталастар ұдайы жалғасуда. Осы көзқарастан валюталық саясат және
ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандару мәселесін зерттеудің өте
өзекті екені айқын. Бұл тұрғыдан осы мәселенің тиімділігін зерттеу және
оның мүмкіндігінше тұрақты экономикалық өсуі стратегиясын жүзеге асыруды
қамтамасыз ету қажеттілігі туындайды.
Зерттеудің мақсаты және міндеттері. Курстық жұмысының мақсаты:
Валюталық реттеуді, ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандырудағы,
қолданылатын әдістердің және осы процеске пайдаланылатын валюта-қаржы
құралдарының тиімділігін анықтау арқылы тұрақты экономикалық өсуді
қамтамасыз ету үшін жүргізілетін валюта саясатын жетілдіруге бағытталған
ғылыми негізделген ұсыныстарды әзірлеу болып табылады. Қойылған мақсатқа
қол жеткізу үшін, курстық жұмысының мазмұнын және қисынды дәйектілігін
анықтаған келесі міндеттерді шешу қажет:
- ұлттық валютаның айырбас бағамының қалыптасуына және оның тұрақтануына
ықпал ететін факторлар әсерін анықтау;
- сыртқы тепе-теңдікті сақтауда валюталық саясаттың, басқа да
экономикалық салалармен тығыз байланыстылығына теориялық негізді
сипаттама беру;
- ұлттық валютаның жұмыс істеу тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін
экономикалық шараларды айқындау;
- валюталық тәртіптемені ырықтандыруға Қазақстандағы қаржы нарығының
ықпал ету мүмкіндіктерін айқындау;
- экономикалық көрсеткіштерді теңдестіру мақсатында валюталық саясат
механизмін жетілдіруге қатысты нақты ұсыныстар жасау.
Зерттеу объектісі ұлттық валюта нарығы дамуының тереңдеуі жағдайында
ұлттық валютаның айырбас бағамын тұрақтандыруға бағытталған Қазақстанның
валюталық реттеуі.
Курстық жұмысының құрылымы және көлемі. Курстық жұмысы кіріспеден, үш
тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Халықаралық валюта жүйесі. Халықаралық валюталық қор
1.1 Халықаралық валюта жүйесі және оның кезеңдері
Халықаралық валюта жүйесі дүниежүзәләк нарықтың маңызды элементі болып
табылады. Валюта жүйесін ұлттық және халықаралық валюта жүйелері деп
ажыратады.
¥лттық валюта жүйесі - белгілі бір елдегі,сол елдің заңдарымен
анықталатын валюталық қатынастарды ұйымдастыру формасы.
Әлемдік валюта жүйесі - мемлекет аралық келісімдермен бекітілген,
тарихи қалыптасқан халықаралық ақшалай қатынастарды ұйымдастыру формасы
болып табылады. Оның пайда болуы және дамуы халықаралық ақша саласында
парапар шарттарды талап етуші капиталдың интернационализацияндырудың
дамуының обьективті көрінісі ретінде қарастыруға болады.
Әлемдік шаруашылық байланыстар - валюталық қатынастарды тұрақты
жүйесіз елестету қиын. Валюталық қатынастар шаруашылық байланыстардың әр
түрлі салаларында қызмет етеді.
Халықаралық валюта жүйесі дүниежүзілік ақшалардың функциясын
орындайды, атап айтқанда, әлемдік ақшалар айналдыру құралы, төлем құралы ,
байлық қорлану құралы ретінде қолданылады.
Халықаралық валюта жүйесіне бірқатар құрылымдық элементтер тән,
олардың ішінде аса маңыздылары :
- халықаралық ақшалай тауар ;
- халықаралық өтемпаздық;
- валюта бағамы ;
- валюталық нарықтар ;
- халықаралық қаржы-валюталық ұйымдар ;
- халықаралық келісім шарттар.
Халықаралық ақшалай тауар - әрбір елмен, оның аумағынан әкетілген
байлықтың эквиваленті ретінде қабылданады. Алғашқы халықаралық ақшалай
тауар ретінде алтын болды. Кейіннен экономикасы жоғарғы дамыған елдердің
валюталары әлемдік ақша болып қабылданды .
Валюта - бұл халықаралық экономикалық қатынастарда қолданылатын ақша.
Оның негізгі екі түрі бар:
- халықаралық сауда валютасы ;
- халықаралық резервтік валюта .
Халықаралық сауда валютасы - халықаралық сауда операциялардың бағалауы
үшін қызмет етеді (тауарлар мен қызметтердің экспортты және импорты), ол
өзі сату - сатып алу объектісі бола алады.
Халықаралық резервтік валюта елдер арасындағы қатынастардағы
халықаралық ақша айналымымен байланысты. Ол елдің валюта жүйесіне қажетті
жағдайда көмек көрсетуге қолданылатын мемлекеттің валюта резерві.Сонымен
қатар валюта белгілі бір критерийлер бойынша жіктеледі.Біз оны 1- кестеден
көре аламыз.
Критерий Валюталардың түрлері
валюта статусымен үлттық шетел халықаралық
аймақтық
қолдану тәртібімен еркін айырбасталатын жартылай
айырбасталатын айырбасталмайтын
валюталық операциялардың түрлерімен келісім бағасының валютасы
төлем валютасы несие валютасы
вексель валютасы
басқа валюталардың бағамына қатынасы күшті әлсіз
бойынша
Кесте 1— валютаның жіктелуі
Негізгілеріне назар аударсақ. Ұлттық валюта дегеніміз мемлекеттің
заңымен тағайындалған сол мемлекеттің ақша бірлігі.
Шетелдік валютаға шетелдік банкноталар мен монеталар және банктік
вексельдер мен чектер түрінде көрсетілген талаптар жатады
Осыған қоса, резервтік валюта ұғымы аса маңызды.Резервтік валюта
дегеніміз бұл мемлекеттің орталық банктері жинақтайтын және сыртқы сауда
операциялар мен шетелдік инвестициялар үшін халықаралық есеп айырысуға
сақталатын шетелдік валюта. Сондай валюталарға АҚШ доллары , неміс маркасы
, жапон иенасы , фунт стерлингі жэне швейцария франкісі жатады .
Сонымен қатар валютаның маңызды үш түрі бар:
1 Еркін - айырбасталатын валюта - елдердің әлемде өз валютасының
айналысына шектеулер қойылмайтын сол елдердің валютасы
2 Жартылай айырбасталатын валюта - елдердің белгілі бір шеңбер
ауқымында халықаралық операциялар
З Айырбасталмайтын - бұл елдердегі ерекше немесе әр түрлі
шектеуліктерді іс-жүзінде қолданылатын сол елдердің валютасы.Мысалы: қандай
да бір мемлекет валютаның әкеліп-әкетуге қарсы болуы.
Халықаралық валюта жүйесінің тұрақтылығы оның дүниежүзілік
шаруашылқтың құрылымына сай болуына тәуелді. Егерде дүниежүзілік
шаруашылығының құрылымы өзгерсе, сонымен қатар халықаралық валюта жүйесінің
формасы жаңаға ауысуы тиіс. 19 ғасырда пайда болып, халықаралық валюта
жүйесі эволюцияның үш сатысынан өткен.
Алғашқы халықаралық валюта жүйесі алтын стандарт жүйесі болған. Алтын
стандарт жүйесі 1879 - 1934 жылдар аралығында әлемдік валюта жүйесінде
қолданылды. Оның барысы мен құлдырауы тағайындалатын валюта бағамының
барлық жақсы және жаман жақтарын көрсетеді. Ақшаның алтын стандартталуы
болуы үшін келесі жағдайлар қажет деп саналды :
- ұлттық валютаның құрамындағы алтын салмағын белгілеу қажет ;
- алтың қоры мен ішкі ақша көлемі арасында тепе-теңдік қажет ;
- алтынның экспорты мен импортына кедергілердің болмауы қажет.
Әр ел валютасындағы алтын құрамын өзі тағайындайты және алтын
салмағының қатынасы валюталық бағамды білдіреді. Мысалы, АҚШ доллары = 25
грамм, фунт = 50 грамм, сонда 1 фунт = 2 доллар.
Бұл жердегі алтындық қатынасты есептегенде біз орауыштың құнын,
тасымалдау шығындарын, сақтандыру шығындарын есептемейміз. Бірақ бұл
шығындар үлкен емес. Біз 50 грамм алтынға мүндай шығындарды 3 цент деп
есептейік. Бұндай жағдайда американдықтар бір фунт үшін 2,03 доллар
төлейді. Бұл жағдайдан бағам үлкен болса Америкадан алтынның ағылуы
басталады. Бұл нүктені алтынның экспорттық нүктесі деп атайды.
Алтын Америкаға ағылу үшін бағам 1,97-ге дейін түсуі керек. Бұл
бағамнан төмен бағам қалыптасқан жағдайда алтын Америкаға ағыла бастайды.
Ал бұл нүкте алтынның импортттық нүктесі деп аталады.
Бұл жүйенің макроэкономикалық негіздерін қарастырайық. Мысалы, фунт
пен доллар тепе-теңдік жағдайында деп алайық. Белгілі бір себептердің
әсерінен фунтқа сұраныс артсын. Соның нәтижесінде Америка үшін бағам
алтынның экспорттық нүктелерінен артып, алтынның елден ағылуы пайда болсын.
Алтын стандартын алғашқы заңына сәйкес елдегі ақша көлемі мен алтын көлемі
тең болып, Америкада ақша көлемі қысқарады, ал Британияда ақша көлемі
керісінше үлкейеді. Ақша жиынының азаюы Америкада жалпы сұранысты азайтады
және оның нәтижесінде ұлттық өндірістің, жұмысшылар санының, баға
деңгейінің төмендеуіне әкеліп соғады. Оған қоса ақша жиынының азаюы
пайыздық мөлшерлеме деңгейін үлкейтеді. Ал Британияда керісінше жалпы
сұраныс деңгейінің, ұлттық табыс деңгейінің, жұмысшылар санының, баға
деңгейінің өсуі байқалады. Ал банктік несиенің пайыздық мөлшерлемесі
керіснше төмендейді. Осыдан барып фунтке деген сұраныс төмендеп, долларға
деген сұраныс артады. Себебі арзан америкалық тауарлар британдықтардың
салыстырмалы қымбат тауарларынан тиімді көрініп, доллар қажет бола бастайды
және үлкен пайыздық мөлшерлеме инвесторлардың қызығушылығын тудырады.
Осындай себептерден фунтқа деген сұраныс қайтадан бастапқы деңгейіне
түседі. Бүл жүйенің нашар жағы:
- жұмыссыздық деңгейінің өсуі;
- жалпы сұраныс деңгейінің төмендеу жағдайына ұшырауы.
1944 жылы АҚШ-тың Нью-Хемпшир штатының Бреттон-Вуд қаласында болған
халықаралық бас қосуда (саммитте) әсер етілетін байланған валюталык бағам
жүйесі туралы келісімге қол қойылды. Жаңа жүйе алтын стандарттын тиімді
жақтарымен оның келіңсіз әсерін жоятын жүйе болуы керек. Бұл конференцияда
- Халықаралық валюта қоры құрылды. Ол бұл жүйені қадағалау мен оған әсер
ету қызметін 1971 жылға дейін жүргізіп келді.
Бүл жүйенің пайда болуына не әсер етті ? Екінші дүниежүзілік соғыстан
кейін көпшілік елдер өз валютасын, ел өндірген тауарлардың бәсекелестік
мүмкіндігін жақсарту мақсатында девальвацияға ұшыратты. Себебі ел валютасы
басқа валюталарға қарағанда арзан болса, онда тауарлары да арзан болады.
Мысалы, а және б елдері бар және а елі өз валютасының құның б
елінің валютасына қарағанда арзан етіп, өзінің тауарларына сұранысты
үлкейтті.Соның нәтижесінде таза экспорт ұлғайып, елдің өндіріс көлемі мен
жұмыс орындары арта түсті. Бірақ өнімде а және б елдері жалғыз емес
және олардың көбі өзін а елінің жағдайына жеткізгісі келеді. Сондықтан
бұл жүйенің ең басты мақсаты - дүние жүзіндегі валюта бағамының
тұрақтылығын сақтау болды.
Егерде елдің сальдосы оң, теріс болып өзгеріп отырған жағдайда бір
жылдағы тиімділік екінші жылдағы шығындарды жабады. Ал теріс сальдо бірнеше
жылдар бойы қайталанып отырса, онда елдің қоры таусылып қалады немесе қарыз
алуға мәжбүр болады.
Бұл жүйеге алтын стандарты мен еркін баға жүйелерінің жақсы жақтары
тән. Ол тұрақты валюта бағамын қамтамасыз етіп, әлемдік сауданы
ынталандырады. ХВҚ-ның көмегімен валюта бағамын тұрақты ұстап тұруда
қиыншылықтарға ұшырамауын қамтамасыз етті.
Бұл жүйе неге жойылып кетті ? Оның себебі бұл жүйеде халықаралық
валюта ретінде алтын немесе доллар қолданылуы қажет болды. Алтынды қолдану
көптеген қиыншылықтар тудырғандықтан доллар баршаға танымал дүниежүзілік
валютаға айналды. Оған келесі жағдайлар әсер етті:
1 АҚШ екінші дүниежүзілік соғыстан экономикасы ең сау ел болып шықты.
2 Алтынның үлкен қоры құрап алды.
Осы себептерден доллар ең мықты валютаға айналып, дүниежүзілік ақша
рөлін атқарды. Доллар бұл рөлді атқару үшін ең алдымен алтынға тұрақты
бағамен жеңіл аударылуы керек. Сондықтан доллар Бреттон-Вуд жүйесінің ортақ
ақша рөлін, онымен бірге жалпы жүйенің тіршілігн жойды. Ол Американың
бірнеше жылдар бойы теріс сальдоны иемденіп, одан шығу жолдарын таба
алмауынан 1971 жылы 15 тамызда доллардың алтынға айналғыштығын (37 жыл бойы
35 доллар 1 унция алтынға тең болды) тоқтатты.
Бұл жүейні реттеулі ауытқулы валюта бағамы деп атаған дүрыс болады.
Қалыпты валюта бағамын кейбір кезде Орталық банк интервенция жасау арқылы
ауытқуларды реттеп, елдің саясаттын көздейді. Ел экономикасының өзгеруі
бағамды реттеді қажет етеді. Ал тапшылық немесе артықшылық пайда болмауы
үшін әдетте бағамға сұраныс пен ұсыныс арақатынасынан қалыптасқан нүктеге
дейін еркін өзгеріп, автоматты түрде жоюға мүмкіндік туғызады.
Осы жүйенің жақтаушылары мен қарсыластары да болған. Жақтаушылардың
келтіретін дәлелі :
- сауда көлемінің өсуі;
- келеңсіз жағдайлардың басқарылуы.
Қарсыластары бұл жүйенің келесідей кемшіліктерін айтуда :
- ауыспалықпен бейімделу.Валюта бағамы экономикалық көрсеткіштер
бірқалыпты болған жағдайдың өзінде де өзгеріп отыруы ;
- жүйелі еместігі.
Үшінші халықаралық валюталық жүйенің құрылымы 1976 жылдын қантарында
Ямайканың Кингстон қаласында өткен жиналыста қабылданды. Осы валюта жүйенің
негізі еркін айналымдағы валюталық бағам және көп валюталық стандарт болды.
1.2 Халықаралық валюталық қор
Халықаралық валюталық қор дегеніміз ұйым мүше-елдері арасындағы
валюталық-несиелік қатынастарды реттеуге және оларға валюталық,қаржылык
қиындықтар жағдайында қысқа және ұзақ мерзімді несиелер беру арқылы
қаржылық көмек көрсетуге арналған халықаралық ұйым. Қор БҰҰ-ның арнайы
ұйымы. Халықаралық валюталық қор 1944 жылы 1 шілде мен 22 шілде аралығында
Бреттон-Вуд қаласында БҰҰ-ның өткен конференциясында құрылды.
Халықаралық валюталық қордың басқару жүйесіне тоқтала кетсек,
Халықаралық валюталық қордың басқару жүйесі Басқарушылар кеңесі, уақытша
комитет, даму комитеті, атқарушы кеңес, басқарушы, персонал кіреді:
- басқарушылар кеңесі - әрбір мүше-елдің бес жылға тағайындалатын
өзінің басқарушысы мен оның орынбасарынан құралатын Халықаралық валюталық
қордың жоғарғы басқару органы.Әдетте оларға қаржы министрлері немесе
орталық банктердің басқарушылары жатады және олар сессияға жылына бір рет
жиналады.
- уақытша комитет. Атқарушы кеңестің шешімдерін іске асыру қызметін
атқарады. Халықаралық валюталық қордың 24 басқарушысынан тұрады. Уақытша
комитет жылына 2 рет жиналып, Басқарушылар кеңесінің алдында істелінген
жұмыс нәтижелері мен болашақ жоспарлар туралы жауап ұстайды.
- даму комитеті. Уақытша комитет сияқты Халықаралық валюталық қордың
24 басқарушысынан тұрады және Халықаралық валюталық қордың Басқарушылар
кеңесінің алдында жауап ұстайды.
- атқарушы кеңес. Басқарушылар кеңесінің өкілеттіліктерінің едәуір
бөлігін атқарады. Сонымен қатар Халықаралық валюталық қордың мүше-ел
қатынасында саясаттың кандай да бір мәселелерін шешумен айналысады.
- басқарушы. Атқарушы кеңеспен ұйымның персоналына басшылық етеді.
Басқарушы Халықаралық валюталық қордың күнделікті жұмысына жауапты.
Басқарушы Атқарушы кеңеспен бес жылға тағайындалып,содан кейін қайтадан
келесі мерзімге тағайындалуы мүмкін. Халықаралық валюталық қордың әр мүшесі
СДР түрінде көрсетілген, квотаға ие. Квота мүше-елдер мен Қор арасындағы
қаржылық және ұйымдастырушылық сипаттағы қарым-қатынастардың негізгі
элементі болып табылады. Сонымен қатар ол ХВҚ мүшелерінің дауыс саның
анықтайды және әрбір елге 250 базистік дауыс беріледі. Әрбір елге 1 млн.
СДР үшін 1 дауыс қосылып отырады.
2008 жылдың 1 қаңтарына ХВҚ-дың капиталы 217 млрд. СДР-ға тең болды.
Ол қордың мүшелерінің жарналарынан құралады. Әдетте, әрқайсысы өз
квотасының 25%-ын СДР-да немесе басқа мүшелердің валютасында, ал қалған 75%-
ын өзінің ұлттық валютасында төлейді. Қор мүшелері арасындағы дауыстар
әрбір мүшенің квотасының мөлшеріне байланысты бөлінеді. 2006 жылдың 16
маусымына дейінгі мәлеметтер бойынша ең көп дауыс иеленушілер:
1 США-17.8%;
2 Германия - 6.99% ;
З Жапония-6.13%;
4 Ұлыбритания - 4.95% ;
5 Франция - 4.95% ;
6 Италия-4.18%;
7 Сауд Арабиясы - 3.22% ;
8 Ресей - 2.74% .
ХВҚ-дың негізгі функциялары:
- халықаралық сауданы кеңейту;
- несиелендіру;
- ақша айырбастау бағамдарын тұрақтандыру;
- дебитор елдерге кеңес беру.
Қазақстан Республикасы мен Халыкаралық Валюта Қорының арасындағы
кредиттік келісімдерге тоқталуын маңызды деп ойлаймын.
Қазақстан Республикасы мен Халықаралық Валюта Қорының арасында мынадай
кредиттік келісімдер жасалды:
1 1993 жылғы 2 ақпанда макроэкономикалық тұрақтылық және жүйелі қайта
құру (SТF) үшін Қазақстан Республикасында 123.75 млн. СДР сомасына
ресурстар беру бағдарламасы қабылданды.
2 1994 жылғы 26 қаңтарда ХВҚ Қазақстандағы макроэкономикалық
тұрақтылық және құрылымдық реформалар бағдарламасын мақұлдады және осы
бағдарламаны қолдау үшін резервтік капитал (Stand-by) туралы алғашқы
Келісімді жасады. 185.6 млн. СДР сомасына 1995-1996 жылдарға жаңа
Келісімге қол қойып, Stand-by бағдарламасын кеңейту туралы шешім қабылдады.
3 1996 жылғы 17 шілдеде EFF Келісіміне қол қойылды, осыған сәйкес
Қазақстан EFF бағдарламасының іс-әрекет ету кезеңі ішінде Үкімет пен ҚҰБ
қандай да бір валюталық шектеуліктерді енгізуге немесе күшейтуге, қандай да
бір болмасын көптеген валюталық бағамдарды қолдануды тәжірибеге енгізуге
немесе модификациялауға, Келісім Баптарындағы VIII Бапқа қайшы келетін. кез
келген екіжақты төлем келісімдерін жасауға немесе төлем балансына
байланысты себептер бойынша импортқа шектеулер енгізуге немесе күшеитуге
тиіс емес деген міндеттеме алады.
4 1999 жылғы 13 желтоқсанда 329,10 млн. СДР сомасына EFF -2 Келісіміне
қол қойылды. Оның мақсаты мемлекеттік бюджет тапшылығын қысқарту және
халықаралық резервтерді жинақтау болып табылады.
2000 жылғы 24 мамырда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ХВҚ кредиттік
желісі бойынша 295,8 млн. СДР мөлшеріндегі өз міндеттемелерін уақытынан
бұрын өтеді.
Ұлттық Банк ХВҚ-ына апта сайынғы және ай сайынғы негізде монетарлық
статистика жөнінде деректер ұсынады. Статистикалық деректер сондай-ақ ХВҚ-
ының АКС-ға қатысты жыл сайынғы (сәуірдегі) миссиясы үшін, сондай-ақ қаржы
тұрақтылығы көрсеткіштері бойынша (сұрақтарға жауап беру) ұсынылады.
ХВҚ Статистикалық Департаментінің Сарапшылары ақша-кредит
статистикасын жасау жөнінде әдіснамалық мәселелер туындаған кезде
консультациялық көмек береді.
Халықаралық Валюта Қоры үш жылда 1 рет макроэкономикалық статистикаға,
оның ішінде акша-кредит статистикасына 2003 жылы Қазақстанға қосылған ДТАС
(Деректер таратудың арнайы стандарттары) жүйесіне сәйкес бағалау
жүргізіледі. Бағалаудың негізінде Стандарттарды және кодекстерді сақтау
туралы есеп (ROSC) жасалады.
Соңғы рет ХВҚ-ның Стандарттарды және кодекстерді сақталуын тексеру
жөніндегі миссиясы Алматыда 2006 жылғы караша желтоқсанда жұмыс істеді.
2004 жылы ХВҚ-ның миссиясы инфляциялық таргеттеуді ендіру миссиясы
бойынша техникалық көмек көрсетті.
2008 жылы мынадай жұмыстар жүзеге асырылды:
- Қазақстандағы ХВҚ миссиясының жұмысы шеңберінде (21-30 сәуір) миссия
мүшелерімен ақша-кредит статистикасы мәселелері жөнінде талқылау өткізілді,
миссияның жұмысы үшін материалдарды тексеру және дайындау жүзеге асырылды;
- ROSC есебінің ақырғы нұсқасы тексерілді және оны жариялауға келісім
берілді;
- монетарлық статистика мен осы мәселеде техникалық көмек көрсету
деректеріндегі айырмаға қатысты ХВҚ миссиясының басшысымен және мүшелерімен
хат жазысу жүргізілді;
- ХВҚ мен Әлемдік Банктің Қаржы секторын бағалау бағдарламасы деген
бірлескен баяндамасындағы ақпаратты тексеру жүргізілді;
- ХВҚ мен Даму Банкінің экономика секторын нақтылау жөнінде хат
алмасу жүзеге асырылды;
- ұлттық шоттардың жаңартылған жүйесі жөнінде, ұлттық шоттар бойынша
деректер ұсыну жөнінде ХВҚ-ның сұратуы бойынша есептер ұсынылды, ҚРҰБ
деректемелері жөнінде ақпарат ұсынылды;
- ХВҚ-ның мүше мемлекеттермен өзара іс-қимылын бағалау: елдердін
ресми органдарымен байланыс жасау сауалнамасын толтыру бойынша ХВҚ-ның
сұратуына жауаптар ұсынылды.
Сонымен қатар, ХВҚ ҚРҰБ қызметкерлерін БВИ-да, ХВҚ-да, РФ оқу
орталығының базасында ақша-кредит статистикасының негіздерін жасаудын
әдіснамалық негіздеріне оқытуды жүргізеді.
ХВҚ миссиясы ХВҚ Келісімі Баптарының IV Баптарына сәйкес жыл сайынғы
консультацияларды жүргізу үшін жыл сайын Қазақстанға келеді.
2008 жылғы 7 қарашада Банктік қадағалау жөніндегі жобаны қаржыландыру
туралы Ұлттық Банк пен Халықаралық Валюта Қоры арасындағы өзара түсіністік
туралы Меморандумға қол қойды.
Халықаралық Валюта Қорының жарғылық капиталындағы Қазақстан
Республикасының квотасын ұлғайту мәселесі жөнінде.
Қазақстан Республикасы Халықаралық Валюта қоры (бұдан әрі -- ХВҚ)
Келісімдерінің Баптарына 1992 жылғы 15 шілдеде қосылды. 1992 жылғы 11
қарашадан бастап Халықаралық Валюта Қорының жарғылық капиталындағы
Қазақстан Республикасының квотасы 247 500 000 СДР құрады. Осыған байланысты
Халықаралық Валюта Қорының жарғылық капиталындағы Қазақстан Республикасының
жазылу шотына 247 500 000 СДР сомасына №1 Қазынашылық векселі шығарылды
(1995 жылғы 27 ақпандағы №1 Қазынашылық векселі).
ХВҚ Басқарушылары Кеңесінің ХВҚ мүше елдердің квоталарын ұлғайту
жөнінде 11 жалпы шолу 1998 жылғы 30 қаңтардағы №53-2 шешіміне сәйкес ХВҚ
жарғылық капиталы 146,2 млрд. СДР-дан 212,0 млрд. ҚАҚ-ға дейін немесе 45%
ұлғайды. Қол жеткізілген уағдаластыққа сәйкес, квоталар есептеу кезінде
1994 жылғы статистикалық деректер пайдаланылды. Қазақстан Республикасы үшін
есептелген квота 365,7 млн. СДР күрады. СДР жарғылық капиталындағы
Қазақстан Республикасы квотасының үлғаюына байланысты 1999 жылғы 11 ақпанда
¥лттық Банк 118 200 000 СДР мөлшерінде квотаның жалпы үлғаю сомасына
пайызсыз, берілмейтін №1901850 векселін шығарды.
Қазақстан Республикасының ¥лттық Банкі Қазақстан Республикасынын ХВҚ
жарғылық капиталындағы квотасын 62 100000 СДР мөлшеріне дейінгі сомаға
вексель шығаоүлы камтамасыз етүі кажет.
2 Валюта бағамы: негізгі түсініктер
2.1 Валюта бағамы және оған әсер ететін факторлар
Валюта - бұл тауар жэне эрбір тауардың бағасы болады .Влюта тауарының
бағасы - валюта бағамы . Валюта бағамы белгілі бір елдің ақша бійлігін
қандай да бір басқа елдің ақша бірлігімен салыстырғанда онын қжа;ылығы.
Валюта бағамының негізгі рөлі:
1 Халықаралық операциялар жүргізген кезде белгілі бір ақша бірліктерін
баскшварға айырбасталу кажеттілігімен ;
2 Халықаралык тауар нарығындағы бағалардың салыстыруымен, сонымен
қатар әр түрлі елдердің көрсеткіштерімен ;
Фирмалардың,банктердің, үкіметтердің есеп шотының шетелдік валютаға
кезеңдік қайта бағалауымен байланысты.
Валюта бағамына келесі факторлар әсер етеді :
- валюта нарығындағы сүраным жэне ұсыным;
- елдің төлеу қабілеттілігі;
- төлем балансының сальдосы ;
- инфляция.
Бұлардың ішіндегі маңыздылары:
- инфляция екпіні;
- пайыздық қойылымның өзгеруі ;
- елдің төлем балансы ;
- ұлттық табыс ;
- жағдаятты факторлар .
Инфляция екпіні және валюта бағамы. Басқа шарттар тең жағдайында
инфляция деңгейі ұлттық валютаның бағамының көлеміне кері пропорционалды
эсер етеді.Басқаша айтқанда инфляция деңгейінің өсуі ұлттык валюта
бағамының төмендеуіне, ал инфляция деңгейінің азаюы керіснше үлттық валюта
бағамының жоғарлауына экеліп соқтырады.
Пайыздық қойылымның өзгеруі жэне валюта бағамы. Пайыздык қойылымның
өзгеруі валюта бағамына екі түрлі эсер етеді. Бір жағынан олардың номиналды
өсуі ел ішіндегі ұлттық валютаға деген сүранымнын азаюына экеледі. Себебі
кәсіпкерлерге несие алу қымбатқа айналады.Ал несие алған жағдайда, кәсіпкер
өз өнімінің өзіндік қүнын көбейтеді жэне ол өз кезегінде ел ішіндегі
тауарлар бағасының өсуіне экеледі. Бұл ұлттық валютаны шетелдік валютаға
деген қатынасында салыстырмалы түрде құнсыздандырады.
Екінші жағынан, басқа шарттар тең жағдайында, белгілі бір елдегі
пайыздық қойылымның өсуі шетелдіктерге осы елде өз капиталын үстауь^өте
табысты болады. Екі түрлі пайызды үтыс тігулердің өзгертуі валюталык
бағытқа әсер етеді.
Сондықтан пайыздык қойылымның өзгеруі валюта бағамына тікелей жэне
кері пропорционлды эсер етеді. Елдің төлем балансы жэне валюта бағамы.
Елдің төлем балансы валюта бағамына тікелей эсер етеді. Оң немесе активті
төлем баланс үлттық валюта бағамының өсуіне мүмкіндік жасайды. Себебі
шетелдік дебиторлар тарапынан оған деген сұраныс көбейе түседі. Ал теріс
немесе пассивті төлем баланс керісінше үлттық валюта бағамының төмендеуін
туындатады.Төлем балансының валюта бағамына эсерінің көлемі елдің
экономикасының ашықтылығының дэрежесімен анықталады. Неғұрлым ЖҰӨ-де
экспорт үлесі жоғары (неғүрлым экономиканың ашықтылығы жоғары), соғүрлым
төлем балансының өзгеруіне байланысты валюта бағамының икемділігі жоғары.
Ұлттық табыс жэне валюта бағамы. ¥лттық табыс өзі-өзінен өзгеретін
тэуелсіз құрылым емес. Алайда үлттық табыстың өзгеруіне эсер ететін
факторлар, сонымен қатар валюта бағамына да эсер етеді. Демек тауарлар
үсынылымының өсуі валюта бағамын жоғарлатады, ал ішкі сүранымның өсуі
валюта бағамын төмендетеді. Үзақ мерзімді кезеңде үлттық табыс неғүрлым
жоғарғы болса, соғүрлым елдің валютасының құны жоғарғы болады. Қысқа
мерзімде бүл үрдіс кері жүреді.
Жағдаятты факторлар және валюта бағамы. Жағдаятты факторлар қысқа
мерзім уақыт кезеңінде үлттық валюта бағамынын көлемін едәуір өзгерте
алады. Демек экономиканың дамуының перспективасы қатынасындағы күтулер,
бюджеттік жэне ішкі саудалық дефициттердің өзгеруі валюта бағамына тікелей
әсер етеді.
2.2 Валюта бағамын реттеу құралдары
Қазіргі заманда валюта бағамын белгілеуде бір-біріне қарама-қарсы екі
эдіс бар :
- валютаның еркін айналымдағы бағамы ;
- тағайындалатын валюта бағамы.
Валютаның еркін айналымдағы бағамы кезінде бағам үсыныс пен сүраныстың
эсерінен қалыптасады.
Валютаның еркін айналымдағы бағамына көптеген факторлар эсер етеді.
Олар :
- түтынушы талғамының өзгеруі. Басқа елдің тауарларына леген
тұтынушының талғамы, көзқарасы ол елдің валютасына қатты әсер етеді.
Мысалы, американдық машиналардың беделі артса, онда түтынушылар оны алуға
тырысып, долларға қосымша сұраныс тудырады. Немесе Қазақстанға Ресейден
демалушылар көп келсе, онда рубль үсынысы көбейіп, арзандайды.
- табыстың салыстырмалы азаюы. Бір елдің үлттық табысы басқа елдердің
үлттық табысына қараганда өсімі салыстырмалы жоғарғы болған жағдайда, ол
елдің валюта бағамы төмендейді. Себебі елдің импорты табыс деңгейіне
қатысты болады.
- бағаның салыстырмалы өзгеруі. Егер Қазақстанда баға өссе, ал Ресейде
қалыпты болса, онда қазақстандықтар ресейліктердің салыстырмалы арзан
тауарларын түлынуға тырысып, рубльге қосымша сұраныс тудырады. Ал
ресейліктердің керісінше, біздің тауарларды түтынуға деген ынтасы азайып,
рубль ұсынысын кемітеді. Бүл екі жағдай бірігіп, теңгені қүнсыздандырады.
- салыстырмалы нақты пайыздық қойылымының өзгеруі. Мүндай жағдайды
ойластырайық. Қазақстанда инфляцияны тежеу мақсатында қымбат ақша саясаты
жүргізілді. Нэтижесінде инфляцияны есептей отырып алынған нақты пайыздық
қойылым мөлшері басқа елдерге қарағанда жоғарғы болды. Соның арқасында
Қазақстан инвестициялауға өте тиімлі елге айналды, ал ол инвесторларды
теңгені алуға итермелейді.
- алыпсатарлық. Қазақстан экономикасында :
1 Ресей экономикасына қарағанда жылдам өсу қарқыны болады деген
жорамал бар;
2 Басқа елдерге қарағанда инфляция жоғары болады деген қаупі бар ;
3 Төмен қойылымның пайыздық мөлшері күтілуде.
Ондай жағдайда теңгесі бар тұлғалар қолындағы теңгені басқа, қалыпты
валютаға айырбастауға ұмтылады. Ал ол осы валютаға сүранысты жоғрлатып, оны
теңгеге қарағанда қымбаттады.
Еркін айналымдағы валюта бағамының кемшіліктері:
- белгісіздік және сауданың нашарлауы. Белгісіздік жэне қауіп сауда
жүргізгуде қиыншылықтарды туғызады. Мысалы, қазақстандық кэсіпкер АҚШ-тан
90 мың долларга машина алуға шартқа отырды. Ол есептегенде долларды 79
теңгемен санады, ал елдегі жағдайға байланысты төлем уақыты келген кезде
доллар 150 теңге болды. Сонда кэсіпкер екі есе көп ақша төлейтін болады.
- сауда жағдайы. Елдің экономикасы халықаралық нарық валютасының
бағамы төмендеген жағдайда нашарлайды. Валюта бағамына тэуелді болады.
- түрақсыздық. Ішкі экономикаға жағымсыз эсер етеді. Тағайындалатын
валюта бағамы эдісі жоғарғыда қарастырылған әдіске
қарама-қарсы эдіспен жасалынады. Оның қолданылуы мемлекеттің валюта
бағамын түрақтандырып отыру қажеттілігінің туындауымен қиындатылады.
Мысалы, жоғарыдағы жағдайда валюта жетіспеушілгі автоматты түрде жойылады,
ал тағайындау жағдайында тапшылықты мемлекет жою керек. Оны жою жалпы
келесі әдістермен жасалады:
- резервті қолдану. Бүл валюта бағамын түрақтандырудың ең бір жеңіл
тэсілі. Ол нарыққа мемлекеттің өзінің валюта қорымен эсер ету механизмі. Ал
валюта қоры қалай жиналады ? Мысалы, қарастырып отырған еліміз алдыңғы жылы
оң сальдолы болып, біраз валютаны иемденіп қалды, Ол қор мемлекеттің
иелігінде алтын ретінде сақталып, бағам ауытқулары байқалған кезде
қолданылады. Бұл тэсілдің тиімсіз жағы, егерде теріс сальдо ұзақ уақыт
байқалатын болса, онда мемлекеттің валюта қоры таусылып, бүл саясаттан бас
тартуға мэжбүр болады.
- сауда саясаты. Ол мемлекеттің бағамды бір қалыпта үстау мақсатындағы
импортты, яғни шетел валютасына деген сүранысты, шектеу, керісінше
экспортты ынталандыру саясаты. Импортты квота, қосымша салық салу арқылы
шектеуге болады. Ол жеңіл де, бірақ бүл қолдан жасалған щектеулер
экономиканың дамуына кедергілер жасайды.
- валюлық бақылау, оңтайландыру. Тағы бір балама валюталық бақылау.
Оның мэні келесіде, мемлекет өзінің шетке тауар шығарушылығына шетел
валютасын тапсыруға міндеттейді.
- ішкі макроэкономикалық реттеулер. Салық және ақша саясаттарын
жүргізу көмегімен шетел валютасына деген сұранысты азайтады.
Сонымен қатар, мемлекет валюта бағамын реттеу мақсатында қолдаулық
немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz