Ұйымның қаржылық жағдайын талдау

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ

Қорғауға рұқсат етілген
Есеп және аудит кафедрасының меңгерушісі
_______________ А.С. Биктеубаева

ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЖӘНЕ КАПИТАЛЫНЫҢ АУДИТІ

Есеп және аудит мамандығы 6М050800

Экономика және бизнес магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Орындаған ___________________________ Иманғазы Айдана Еркінқызы
(магистранттың қолы) (Т.Ә.Ж)

Ғылыми жетекші
PhD, аға оқытушы ____________________________ Оразлиева Майра Сагидоллаевна
(ғылыми дәрежесі) (жетекшінің қолы) (Т.Ә.Ж)

Алматы - 2019
Магистрлік диссертацияның жобаның құрылымы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1. Ұйымның қаржылық жағдайының есебі, аудиті және талдауы ... ... ... ... ..2
1.1. Ұйымның жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Қаржылық есеп беру нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3. Ұйымның қаржылық-шаруашылық іс-әрекеттерінің нәтижелері және қорытынды есеп элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4. Қаржылық қорытынды есеп мәліметтерін пайдаланушылардың жіктелуі...
1.5. Ұйымның қаржылық нәтижелерінің есебін жүргізудің шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Ұйымның қаржылық жағдайын талдау және аудиттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Ұйымның табыстары мен шығыстарын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
2.2. Ұйымның қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Қаржылық қорытынды есеп аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Ұйымның қаржылық жағдайын жетілдіру бойынша шаралар ... ... ... ... .
3.1. Қаржылық қорытынды есеп үшін бухгалтерлік есеп қағидаларын унификациалауға өтудегі халықаралық стандарттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2. Халықаралық стандарттағы қаржылық қорытынды есеп берудің концепциясына көшу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

КІРІСПЕ

Экономиканың барлық саласындағы ұйымдардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, ұйымның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Бүгінде бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең басты орын алады. Ол ұйымның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржылық − шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының типтік есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетігінің бірі ретінде пайдаланады.
Экономика саласының мамандары, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа да нормативтік актілердің қатаң сақтаулары қажет.
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр.Тәуелсіз бақылауды өз қызметін тапсырыс иесі-клиент есебінен шартты коммерциялық негізінде іске асыратын аудиторлар, аудиторлық ұйымдар (фирмалар) жүргізеді.Соңғы жылдары елімізде тәуелсіз аудиторлық бақылау жүйесін құру, аудитор кадрларды дайындау және олардың қызметін лицензиялау, қабылданған жекелеген заң актілеріне сай аудиторлардың кәсіби міндеттерін, құқықтары мен жауапкершіліктерін реттеу жөнінде көптеген жұмыстар жүргізілді.
Ұйымның шаруашылық қызметін жүргізуде, сонымен қатар қаржылық-шаруашылық талдаудың да орны ерекше. Ұйымның қаржылық жағдайына қаржылық−шаруашылық талдау жасау арқылы, сол ұйымның бәсекеге қарсы тұру қабілеттілігін анықтайды. Сонымен қатар қаржылық-шаруашылық талдау ұйымның қаржылық тұрақтылығын бағалау үшін қажет. Қаржылық талдау ұйымның қаржылық жағдайы мен оның қаржылық тұрақтылығын анықтап қана қоймай, болашақта ұйым жұмыстарының жақсаруына бағыт береді.
Есепке алынған ақпараттың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланылады.
Қазақстан экономикасының дамуында, оның стратегиялық маңызды салаларында қызмет ететін ірі және орта ұйымдар ерекше орын алады. Олардың балансында мемлекеттің ұлттық байлығының маңызды бөлігін құрайтын негізгі құралдардың басым бөлігі шоғырланған. Ал ұйым өз алдына олардың есебін жүргізуі тиіс. Ұйымның қаржылық жағдайы - ол мекеменің ішкі ортадағы экономикалық саласына сипаттама болып табылады.
Жалпы бұл диссертациялық жұмысты жазудың мақсаты - ұйымның бухгалтерлік есебінің, аудитінің, қаржылық-шаруашылық талдауының іс жүзінде дұрыс, нақты, толық жүргізілуін зерттеу болып табылады. Диссертациялық жұмыста зерттеліп отырған объект - ол RG Brands АҚ болып отыр.

1. ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ ЕСЕБІ, АУДИТІ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ

0.3.1 RG Brands АҚ жалпы сипаттамасы
RG Brands холдингі бастапқыда 1998 жылғы 22 маусымда жауапкершілігі шектеулі серіктестік түрінде тіркелген. Компания акционерлік қоғам ретінде 2001 жылғы 27 наурызда қайта тіркелді.
Казақстандағы сусындар мен азық-түлік саласындағы озық компания. 1994 жылы негізін қалаған RGBrands компаниясының бүгінгі таңда Қазақстанның солтүстігі мен оңтүстігінде жалпы қуаты жылына 750 миллион литрді құрайтын 4 өндірістік алаңы бар.
RGBrands күшті брендтер шоғырын өндіреді және барлық бизнес сегменттерінде жетекші нарықтық орындар алады. Сауда бойынша ауқымды жалпы ұлттық жеке платформасы мен тікелей сатудың жоғары үлесті дистрибуциясы компанияға алдыңғы қатарлы позицияларды мықты ұстауға мүмкіндік береді.
Орта Азиядағы 21 га аумақты алып жатқан алдыңғы қатарлы және заманауи зауыттардың бірі - Ақсеңгір өндірістік-логистикалық орталығы Компания мақтанышы болып табылады.
RGBrands шамамен 2000 адамды жұмыс орнымен қамтамасыз етеді. Қызметкерлер командасында жергілікті дарындар да, таяу және қиыр шетелден келген білікті мамандар да бар.
RG Brands АҚ және оның еншілес компанияларының (Топ) негізгі қызметі шырындар, алкогольсіз сусындар, сүт, құйылған ауыз су, чиптерді өндіру, сату және тарату, сондай-ақ шайды орау және сату болып табылады. Топтың қызметі негізінен Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асырылады. 18 сауда филиалдары Қазақстанның ең ірі қалаларында орналасқан: Алматы, Астана, Қарағанды, Қызылорда, Қостанай, Павлодар, Талдықорған, Орал, Өскемен, Шымкент, сондай-ақ в Бішкек (Қырғызстан) және Ташкент (Өзбекістан).
Өндірілетін өнім: Piala Gold маркасы негізіндегі жоғары сапалы шай (Пиала Голд). Зауыт жұмысшыларының ұраны: Әркімнің жоғары сапалы жұмысынан - ұжымның жоғары тиімді еңбегін дейін. Өндірілетін өнім ISO 9001:2000. сапа стандарты талаптарына сәйкес сертификатталған.
Tealand RG Brands Kazakhstan ЖШС өндірістік филиалы 2001 жылы құрылған және Қазақстан республикасы территориясында өзінің қызметін жүргізеді. Өндірістік алаңның өзі Алматы қаласында орналасқан.
2001 жылы қызметкерлер саны 23 адамды құрады. Ай сайынғы шай өндірісі - 47 тонна.
2010 жылы қызметкерлер саны 105 адамға, ал ай сайынғы шай өндірісі - 650 тоннаға жеткен.
Tealand Голландия, Кения, Үндістан, Шри-Ланка, Қытай, Вьетнам, Германия, Ресей, Қырғызстан мемлекеттеріндегі шай мен орамаларды жеткізетін компаниялармен ұзақ мерзімді әріптестік қатынастар орнатуда.
Топтың құрамына Компания және келесі еншілес компаниялар кіреді:

Үлестік қатысу
Дауыс беру құқығы

2017 ж.
2016 ж.
2017 ж.
2016 ж.
"RG Brands Kazakhstan" ЖШС
100%
100%
100%
100%
"Uni Commerce Almaty" ЖШС
100%
100%
100%
100%
"RG Brands Kyrgyzstan" ЖШС
100%
100%
100%
100%
"RG Brands Tashkent" ЖШС
100%
100%
100%
100%
"PRG Bottlers Kazakhstan" ЖШС
100%
100%
100%
100%
"ЭрДжи Брэндс Север" ЖШС
100%
100%
100%
100%

1.2 Қаржылық есеп беру нысандары
Қаржылық қорытынды есепті құру ұйымда жүргізілетін есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады. Қаржылық қорытынды есептің мәліметтері бойынша ұйымның қаржы-шаруашылық қызметі қорытындыланады және де ол талдау жасау, ұйымның шаруашылық қызметін жоспарлау үшін негізгі ақпарат көзі болып табылады.
Қаржылық жағдай деп шаруашылық жүргізуші субъектіге қатысты активтердің нақты бары мен оларға қарама - қарсы қойылған олардың құралу көздерін (меншікті капитал мен міндеттемелерді) түсіну керек:
Σ Α = Σ MK + M.
Қаржылық қорытынды есеп беру деп - ұйымның (шаруашылық жүргізуші субъектінің) өткен кезеңдегі қызметінің жағдайы мен нәтижесін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін атаймыз. Ол белгілі бір кезеңде субъектінің шаруашылық қызметінің жағдайы мен нәтижелері туралы жинақталған мәліметтерден тұратын ағымдағы есептің қысқаша мәлімдемесі болып табылатын есеп жазбаларының ерекше түрі.
Ұйым қызметіндегі нақты нәтижелердің шынайы және дәл көрсетілуі, барлық көрсеткіштерінің бір - бірімен тығыз байланысты болуы, есепті құруда әдістемелік және басқадай ережелердің сақталуы, қорытынды есеп деректерінің инвесторлар мен басқадай пайдаланушыларға түсінікті болуы қаржылық қорытынды есеп беруге қойылатын негізгі талаптар болып табылады.
Қаржылық қорытынды есепті дайындаудың және тапсырудың концептуалдық негіздерінде қаржылық қорытынды есептің бухгалтерлік есеп жүйесін реттеудің екінші деңгейін құрайтын және барлық шаруашылық жүргізуші құрылымдар басшылыққа алуға міндетті нормативтік - құқықтық құжат болып табылатын бухгалтерлік есеп стандарттарымен айқындалатындығы атап көрсетілген.
Қаржылық қорытынды есеп мерзім сайын дайындалып тапсырылады және оны пайдаланушы қалың топтың ақпарат жөніндегі қажеттерін қанағаттандырып отырады. Кейбір пайдаланушылар өкілеттіктері болған жағдайда қаржылық қорытынды есепте бар ақпаратқа қосымша ақпарат талап ете алады. Пайдаланушылардың көпшілігі қаржылық мәліметтердің негізгі қайнар көзі ретінде қаржылық қорытынды есепке сенім артуға тиісті.
Субъектілер жылдық қаржылық қорытынды есепті меншік иелеріне-құрылтай құжаттарына сәйкес, мемлекеттік статистика органдарына - тіркелген жеріне, мемлекеттік бақылау және қадағалау органдарына - олардың құзіретіне сәйкес тапсырады.
Қаржылық қорытынды есеп Қазақстан Республикасының валютасымен жасалуға тиісті. Өлшем бірлігі мың теңге.
Қаржылық қорытынды есепке дер кезінде орындалуына және дұрыстығына жауап беретін субъектінің басшысы және бас бухгалтері қол қояды.
Жылдық қаржылық қорытынды есеп есепті кезеңнен кейінгі жылдың 30 сәуіріне дейін тапсырылуға тиісті. Меншік иелері осы мерзім шегінде қаржылық қорытынды есепті тапсырудың мерзімін анықтап тағайындай алады, бірақ ол жылына 1 реттен аспауы тиіс.
Жылдық қаржылық қорытынды есеп үшін есепті кезең болып 1 қаңтардан 31 желтоқсанға дейінгі күнтізбелік жыл алынады.
Жаңадан құрылған субъект үшін бірінші есепті жыл оның мемлекеттік тіркеуден өткен сәтінен басталып, сол жылдың 31 желтоқсанымен аяқталады.
Субъект тіркеуге алынған немесе заңды тұлға мәртебесін алғанға дейінгі жасалған операциялар бірінші есепті жылдық қаржылық есебіне кіреді.
Заңды тұлғаның қаржылық қорытынды есебі оларды пайдаланушылар үшін жариялауға ашық болып табылады. Жылдың қаржылық қорытынды есептің дұрыстығы заңды тұлға немесе тәуелсіз аудитор ұсынған тәуелсіз аудиторлық қорытындымен расталады.
Қаржылық есептер қаржылық қорытынды есеп берудің құрамдас бөліктері болып табылады.
Субъектінің қаржылық қорытынды есебі төмендегі қаржылық есептерден тұрады:
1. Бухгалтерлік баланс
2. Қаржылық қызмет нәтижелері туралы қорытынды есеп
3. Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есеп
4. Капитал қозғалысы жөніндегі қорытынды есеп
5. Қаржылық қорытынды есепке түсіндірме хат.
Төменде субъектінің қаржылық қорытынды есепті құру (жасау) бойынша әдістемелік ұсыныстардың негізінде құрылған қаржы - шаруашылық қызметінің нәтижесі жөніндегі қорытынды есебі келтірілді.
Кесте 1- Қаржы - шаруашылық қызметтің нәтижесі жөніндегі
қорытынды есеп
RG BRANDS АҚ және оның қосалқы фирмалары
Табыс пен шығыс және және басқа да жиынтық кіріс туралы шоғырландырылған есеп, 2017 жыл 31 желтоқсан
(мың теңге)
2017 жыл
Өнімді (жұмысты, қызметті) сатып - өткізуден түскен табыс

52 430 945
Сатып - өткізілген өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны

(30 699 232)
Жалпы табыс

21 731 713
Сатып-өткізу шығыстары

(12 578 658)
Жалпы және әкімшілік шығыстар

(4 189 241)
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ПАЙДА

4 963 814
Қаржыландыру шығыстары

(1 651 110)
Айырбас бағамы бойыншы шығыстар

(499 163)
Инвестициялық табысшығыс, нетто

44 616
Басқа да шығыстартабыстар, нетто

(245 970)
Салық салынғанға дейінгі табыс

2 612 187
Табыс салығы бойынша шығыстар

(617 165)
ЖЫЛ ІШІНДЕГІ ПАЙДА

1 995 022
Негізгі құралдарды қайта бағалаудан түскен табыс

Шетелдік бөлімшені есептілік валютасына қайта есептеуден болған бағамдық айырма

14 003
Басқа да жиынтық табыс

14 003
БАРЛЫҚ ЖИЫНТЫҚ ТАБЫС

2 009 025
Бір жай акцияға шаққандағы ПАЙДА, теңге

634

Субъектінің қаржылық қорытынды есебінің барлық нысандары белгілі бір мақсатпен құрылады. Баланста субъектінің экономикалық ресурстарының (активінің) белгілі бір мерзімдегі нақты бары мен оларды қаржыландыру көздерінің жағдайы көрсетіледі.
Субъектінің қаржы - шаруашылық қызметінің нәтижесі жөніндегі қорытынды есебінде оның есеп беру мерзімінде алған табысы көрсетіледі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы жөнінде қорытынды есептің негізгі мақсаттары:
1. Есеп беру мерзімі ішінде заңды тұлғаларға ақша қаражаттарының келіп түсуі және шығуы жөнінде ақпараттарды беру;
2. Есеп беру мерзімінде заңды тұлғаларға операциялық және қаржылық қызметі жөніндегі ақпараттарды беру.
Төменде Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есеп деп аталатын ұлттық стандартының, қаржылық қорытынды есепті құру бойынша әдістемелік ұсыныстардың негізінде құрылған субъектінің Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есебі келтірілді.
Кесте 2 - Субъектінің ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі
шоғырландырылған қорытынды есебі
RG BRANDS АҚ және оның қосалқы фирмалары
Ақша қаражаттары қозғалысы жөніндегі шоғырландырылған есеп, 2017 жыл 31 желтоқсан
(мың теңге)
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ:
2017 ж.

Салық салынғанға дейінгі табыc
2 612 187
Түзетулер:

Тозу және амортизация
2 127 523

Қаржыландыру бойынша шығыстар
1 651 110

Айырбас бағамы бойыншы шығыстар
499 163

Негізгі құралдардың шығуынан шығын (пайда)
27 577

Сату бойынша шығындарды өтеу
(528 764)

Инвестициялық (пайда)шығын
(44 616)

Ақаулы тауарлар мен материалдарды есептен шығару
241 986

Өткізілмейтін және ескірген тауарлы-материалдық қорлар бойынша резерв
4 347

Демалысқа және өзге де болжанған шығындарға арналған резерв
10 593

Күмәнді борыштар бойынша резерв
241 296

Басқа да табыстар
(89 495)

Айналым капиталының өзгеруіне дейін операциялық қызметтен ақша ағымы
6 752 907

Тауарлы-матаериалдық қорлардың өзгеруі
(427 816)

Саудалық дебиторлық берешектің өзгеруі
224 362

Төленген аванстардың өзгеруі
(464 513)

Басқа ағымдағы активтердің өзгеруі
(190 972)

Кредиторлық берешектің өзгеруі
(2 140 312)

Төленуге жататын салықтың өзгеруі
(352 787)

Басқа да кредиторлық берешектің және есептелген міндеттемелердің өзгеруі
(76 242)

Операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттары
3 324 627

Төленген пайыздар
(1 651 778)

Төленген табыс салығы
(606 861)

Операциялық қызметтен түскен таза ақша қаражаты
(1 065 988)

Есеп беру деп ұйымның өткен кезеңдегі қаржылық-шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтады. Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып табылады.
Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектінің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және ннвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: ұйым қызметінің нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқада ережелерді сақтау болып табылады.

1.3 Ұйымның қаржылық - шаруашылық іс - әрекеттерінің нәтижелері және қорытынды есеп элементтері
Ұйымның қаржылық жағдайының баланстағы өлшемімен тікелей байланысты элементтер болып активтер, міндеттемелер және меншікті капитал танылады. Ал, ұйым қызметінің нәтижесін қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижесі жөніндегі қорытынды есепте өлшеумен тікелей байланысты элементтер болып табыстар мен шығыстар танылады.
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Бухгалтерлік есепке алу туралы Жарлығына сәйкес активтер, меншікті капитал, міндеттемелер және ұйымның қаржы шаруашылық қызметін жүзеге асыру барысында орындалған шаруашылық операциялары - бухгалтерлік есеп объектілері болып табылады.
Активтер дегеніміз - өткен кезеңдегі шаруашылық процестері нәтижесінде алынып, келешекте ұйым одан экономикалық пайда табады деп күтілетін, ұйым бақылауындағы ресурстар. Активтердің ең басты үш сипаты бар:
1. Өздерінде келешек экономикалық пайданы, яғни ақша қаражаттарының немесе олардың эквиваленттерінің кірісіне (қосылуына) тікелей немесе жанама салынған потенциалды сақтайды;
2. Ұйымның келешек экономикалық пайдасын бақылауға қабілеті бар;
3. Олар өткен келісімдердің немесе басқа да оқиғалардың нәтижесі
болып табылады.
Активтер екі категорияға жіктеледі: ұзақ мерзімді активтер және ағымдағы активтер.
Ұйымның шаруашылық қызметіне бір жылдан артық мерзімде пайдаланылатын активтер ұзақ мерзімді активтер деп аталады. Ұзақ мерзімді активтерге: материалдық емес активтер, негізгі құралдар, ұзақ мерзімді инвестициялар, ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар, алдағы кезеңнің есебіне жататын ұзақ мерзімді шығыстар және т.б. жатады.
Халықаралық бухгалтерлік есептің 1 Қаржылық қорытынды есепті дайындап тапсыру деп аталатын стандартына сәйкес актив төиендегі жағдайларда ғана ағымдағы активтер ретінде есепке алынуға тиісті:
oo оны сатып өткізу немесе сату үшін ұстау не болмаса ұйымның
операциялық қызметінің әдеттегі жағдайында пайдалану ұйғарылған кезде;
oo оның ұйымда көбінесе коммерциялық мақсаттар үшін немесе қысқа
мерзім ішінде болатындығы және есепті кезеңнің басынан бастап 12 айдың ішінде сатып - өткізілетіндігі болжанған кезде;
oo ол ақша қаражаттары немесе пайдалануына шек қойылмайтын оның
эквиваленттері түріндегі актив ретінде танылған кезде.
Яғни, бір жыл ішіндегі немесе бір операциялық цикл ішінде жұмсалынатындығы, сатылатындығы, нақты ақшаға сатып өткізілетіндігі негізді түрде күтілетін активтер ағымдағы активтер деп аталады.
Ағымдағы активтерге: тауарлы - материалдық босақылар (өндірісте немесе жұмыстарды атқару мен қызмет көрсету үшін пайдаланылатын материалдар, шикізаттар, сатып алынған шала фабрикаттар мен құрастырушы бұйымдар, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер, құрылыс материалдары және басқадай материалдар); аяқталмаған өндіріс; субъектінің шаруашылық қызметі барысында сатып - өткізуге арналған дайын өнімдер, тауарлар; ақша қаражаттары (кассадағы, банкте ашылған шоттардағы), қаржылық инвестициялар (құнды қағаздарға салымдар), жабылуы (жойылу) мерзімі бір жылға дейінгі дебиторлық борыштар жатады.
Міндеттемелер деп - өтелуі (қайтарылуы) экономикалық пайдадан тұратын ресурстардың ұйымнан шығып кетуіне алып келетін өткен кезеңдердегі оқиғалардан туындаушы ұйымның борышын айтады.
Міндеттемелердің үш негізгі сипаты бар:
олар өздерінде активтердің шығып кетуі немесе қызмет көрсету арқылы төлем жасауға әкеліп соқтырушы бұрыннан бар (бірақ келешектегі емес) тұрақты міндеттерді нақтылы түрде көрсетеді;
міндеттемелерді орындау ұйым үшін міндетті және олардың орындалмай қалуы мүмкін емес;
міндеттемелер өткен келісімдердің немесе өткен оқиғалардың нәтижесі болып табылады.
Міндеттемелер екі категорияға жіктеледі: ұзақ мерзімді міндеттемелер және ағымдағы міндеттемелер.
Келесі есепті кезеңде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылуы (өтелуі) жоспарланбайтын ұйымның борыштары ұзақ мерзімді міндеттемелер болып табылады. Ұзақ мерзімді міндеттемелерге:ұзақ мерзімді банк несиесі, банктен тыс мекемелердің ұзақ мерзімді қарыздары және т.б. жатады.
Жоғарыда аталған халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес міндеттеме, егер оны ұйымдағы операциялық циклдың әдеттегі жағдайында өтеу (қайтару) болжанса немесе ол есепті кезеңнің басынан бастап 12 айдың ішінде өтелуге (қайтарылуға) жататын болса ағымдағы міндеттемелер ретінде есепке алынады. Ағымдағы міндеттемелерге: қысқа мерзімді банк несиесі және овердрафт, кредиторлық борыштар жатады.
Меншікті капитал - ұйым активтерінің олардан міндеттемелерді шегеріп тастағаннан кейінгі қалған бөлігі. Яғни, меншікті капитал дегеніміз - меншік иесінің ұйымға иелік ету үлесі. Ұйым активтерінен міндеттемелер шегеріп тастағаннан кейінгі қалған сома болғандықтан, ол қалдық үлес болып табылады. Солай бола тұрса да, меншікті капитал баланста жіктеліп көрсетіле алады. Мысалы, корпоративтік ұйымда құрылтайшылар салған қаражаттарды (жарғылық капитал), бөлінбеген таза табысты, таза табыстан бөлінетін резервтерді (резервтік капитал), капиталды көбейтуді қамтамасыз етуші түзетулер (корректировкалар) және т.б. бөлек көрсетуге болады. Мұндай жіктеулер қаржылық қорытында есепті пайдаланушылардың қажеттіліктерін олардың шешім қабылдау кезеңінде, яғни, олар меншікті капиталды бөліп тарату немесе қандай болмасын пайдаланудағы ұйым қабілетіне заңдық немесе басқадай шектеулерді анықтаған кезде қанағаттандыру үшін орынды болуы мүмкін. Мұндай жіктеулер сонымен бірге құрылтайшылар (қатысушылар) жағының ұйымға қатысу үлесі арқылы дивидендтер алу немесе капиталдың орнын толтыруға қатысты әр түрлі құқытарға ие болу фактілерін көрсете алады.
Резервтерді құру ұйымға және оның кредиторына зиянның зардаптарынан қорғанудың қосымша шараларын белгілеп беру үшін кейде заңда немесе басқадай нормативтік - құқықтық актілерде қарастырылады.
Қайта бағалау немесе қорытынды есепте активтер мен міндеттемелерді қайталап көрсету меншікті капиталдың азаюына немесе кобеюіне алып келеді. Бұл кобеюлер мен азаюлар табыстар мен шығыстардың анықтамасына келетін болса да олар капиталға өолдау көрсетуші белгілі бір концепцияларға сәйкес қаржы - шаруашылық қызметінің нәтижесі жөніндегі қорытынды есепке енгізілмейді. Оның орнына бұл баптар капиталға қолдау көрсетуді қамтамасыз етуші түзетулер (корректировкалар) немесе қайта бағалау резерві ретінде меншікті капиталға кіреді.
Таза табыс (пайда) ұйым қызметі нәтижесін өлшемі ретінде жиі пайдаланылады. Таза табыстың (пайданың) өлшемімен тікелей байланысты элементтер табыстар (кірістері) мен шығыстар.
Табыстар (кірістер) дегеніміз - акционерлік капитал қатысушыларының салымымен байланысты емес меншікті капиталдың көбеюімен көрсетілетін активтердің қосылуы (кірісі) немесе көбеюі не болмаса міндеттемелердің азаюы нысанында пайда болатын экономикалық пайданың есепті кезең ішіндегі өсімі. Егер сенімді түрде өлшенуі мүмкін активтердің көбеюімен немесе міндеттемелердің азаюымен байланысты болашақ экономикалық пайданың өсуі туындайтын болса, онда қаржы - шаруашылық қызметтің нәтижесі жөніндегі қорытынды есепте табыстар (кірістер) есепке алынады. Шын мәнінде бұл, табыстың (кірістің) есепке алынуы (танылуы) активтердің көбеюінің немесе міндеттемелердің азаюының есепке алынуымен (танылуымен) бар уақытта болатындығын көрсетеді.
Шығыстар дегеніміз - акционерлік капиталдың қатысушылары арасында бөліп таратумен байланысты емес меншікті капиталдың азаюына апарушы активтердің шығып кетуі не болмаса таусылуы немесе міндеттемелердің көбеюі нысанында пайда болатын экономикалық пайданың есепті кезең ішіндегі азаюы.
Егер сенімді түрде өлшенуі мүмкін активтердің азаюымен немесе міндеттемелердің көбеюімен ьайланысты болашақ экономикалық пайдада азаю пайда болса, онда қаржы - шаруашылық қызметтің нәтижесі жөніндегі қорытынды есепте шығыстар ретінде есепке алынады. Тәжірибеде бұл, шығыстардың танылуы (есепке алынуы) міндеттемелердің көбеюінің немесе активтердің азаюының танылуымен (есепке алынуымен) бір уақытта пайда болатындығын көрсетеді (мысалы, еңбек ақыны есептеу немесе құрал - жабдықтардың тозуын есептеу).
Шығыстар қаржы - шаруашылық қызметтің нәтижесі жөніндегі қорытынды есепте шығарылған шығыстар мен табыстардың нақты баптары бойынша алынған қаржы сомаларының арасындағы тікелей салыстырулардың негізінде танылады. Бұл процесс әдетте шығындар мен табыстардың (кірістердің) салыстырылуы деп аталады.
Ол бір операциядан немесе басқадай оқиғалардан тікелей және бірлесіп туындайтын таза табыс пен шығыстардың бір уақытта немесе құрамдастырылған түрде танылуын болжайды; мысалы, сатып - өткізілген тауардың өзіндік құнын құрушы шығыстардың әр түрлі компоненттері сол кезде осы тауарларды сатудан алынған табыс (кіріс) ретінде танылады. Бірақ, салыстырмалық принципінің қолданылуы баланста активтер немесе міндеттемелердің анықтамасына сәйкес келмейтін баптарды тануға (есепке алуға) мүмкіндік бермейді.
1.4 Қаржылық қорытынды есепті пайдаланушылардың жіктелуі
Қаржылық қорытынды есеп инвестициялық шешімдерді, несие беру шешімдерін қабылдау үшін, сондай - ақ субъектінің келешек ақша легін, ресурстары мен міндеттемелерін бағалау үшін пайдалы ақпараттардан тұрады.
Қаржылық қорытынды есеп оны пайдаланушылардың жалпы қажеттіліктерін қамтамасыз етеді, бірақ ол пайдалушыға экономикалық шешім қабылдау үшін керек болуы мүмкін барлық ақпараттармен қамтамасыз ете алмайды. Себебі қаржылық қорытынды есеп негізінен өткен оқиғалардың қаржылық нәтижесін көрсетеді және де одан қаржылық емес ақпараттардың көрсетілуі міндетті емес.
Нарықтық қатынастар жағдайында қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын пайдаланушылардың саны өлшеусіз өсіп отыр. Ондай пайдаланушыларды негізінен екі топқа бөлуге болады:
1. Ұйым қызметіне тікелей мүдделілер;
2. Ұйым қызметіне тікелей емес жанама түрде мүдделілер.
Бірінші топқа жататындар:
а) ұйым иелері;
б) басқару персоналы мен ұйым иелері;
в) ұйымда жұмыс істемейтін, бірақ тікелей қаржылық мүддесі бар тұлғалар - инвесторлар, әртүрлі кредиторлар және ұйымның коммерциялық партнерлары;
д) қоғамдық өндірісті мемлекеттік реттеу функциясын жүзеге асырушы билік органдары.
Қаржылық қорытынды есепті пайдаланушылардың екінші тобын құрайтындар ұйым қызметіне тікелей мүдделі болмағанымен, келісім - шарт бойынша қорытынды есепті пайдаланушылардың бірінші тобының мүддесін қорғаушылар - аудиторлар, кеңес берушілер, қаржылық талдаушылар, кәсіподақ, қоғамдық ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары және тағы басқалары. Бұл топтар төменде көрсетілді.
Олардың әрқайсысы қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын өз мүдделері негізінде зерттейді: мысалы, ұйым иелеріне (акционерлерге) меншікті капиталдың үлесінің көбейгендігін немесе азайғандығын анықтау, ұйым әкімшілігін (басшылардың) өздерінің міндетті қызметтерін (функцияларын) қаншалықты тиімді орындағандықтарын бағалау қажет. Ұйым қаншалықты орындағандықтарын бағалау қажет. Ұйым иелеріне оның ресурстарының қаншалықты тиімді пайдаланылатындығын, ұйымның жұмысын менеджерлердің қаншалықты табысты жүргізетіндігін білу қажет. Олар ұйымның дивиденд төлей алу қабілеті, акцияларды сатып алу, оларды иелену мәліметтер алуға мүдделі.
Ұйым басшылары, басқарушы персонал - ұйымның қызметіне басшылық жасаушы және оның алдында тұрған мақсаттарға жетуіне толық жауап беретін адамдар тобы. Оларды менеджерлер деп атайды. Ұйымның алдында қойылған мақсаттар көп болуы мүмкін, бірақ қатаң бәсекелестік жағдайында оның табысы мен үздіксіз қызмет атқаруы әкімшіліктен барлық күш - жігерді екі басты мақсатқа біріктіруді талап етеді:
1) таза табыс алу (пайда табу);
2) өтімділікке (ликвидтілікке) қол жеткізу.
Пайдалық (түсімділік) - инвестициялық капиталды тарту және ұстап тұру үшін жеткілікті таза табыс (пайда) табу қабілеттілігі.
Өтімділік (ликвидтілік) - белгіленген мерзімге борыштарды өтеу қаражаттарының болуы.
Шешім қабылдау үшін менеджерлерге ұйымның ағымдағы және келешек қаржылық жағдайы жөніндегі ақпараттар қажет. Ондай ақпараттардың негізінде менеджерлер ұйым дамуының ағымдағы және перспективалық жоспарын жасайды, оның жұмысындағы айқындалған кемшіліктерді жоюға бағытталған іс шараларды жүзеге асырады, ұйымды тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Ұйымды басқару персоналы қорытынды есеп мәліметтері бойынша қаржылық ресурстарға деген қажеттілікті айқындайды, қабылданған басқару шешімдерінің дұрыстығын бағалайды, дивиденттерді бөлу саясатының негізгі бағыттарын анықтайды, ұйым иелерінің құрылтайшылардың еңбек ұжымының, тиісті басқарушы құрылымдардың (қаржы органдары, банктер) және басқадай мүдделі ұйымдардың алдында есеп береді.
Ұйым жұмыскерлерін қаржылық қорытынды есеп ақпараттары өздерінің еңбек ақыларының деңгейін көтеру мүмкіншілігі және олардың осы ұйымда жұмыс істеу келешегі тұрғысынан қызықтырады. Себебі, олардың еңбек ақыларының мөлшері және ары қарай жалданып жұмыс істеу мүмкіншілігі ұйымның қаржылық жағдайымен байланысты.
Инвесторларға өздерінің капиталдарын ұйымға салудың тиімділігін анықтау қажет. Үлеске, пайға кіре отырып, ұйым акцияларын салып ала отырып, инвестор өзінің капиталын салушы іскер партнерлар - қарыз берушілер. Банктер мен қарыз берушілер ұйымның оған берілген несиені өз уақытында қайтара алатындығына және процентті төлей алатындығына сенімді болуы қажет. Осы мақсатпен олар несиелерді және қарыздарды берген кезде тәуекелдік деңгейін бағалайды, бұл ұйымға несие (қарыз) беру және оны ұзарту, несиелендіру шарттары, несиелерді (қарыздарды) қайтару кепілдіктері туралы мәселелерді қарайды.
Коммерциялық партнерлар - ұйым несиеге тауарларын сатып алатын жабдықтаушылар және ұйымның тауарларын сатып алушылар мен қызметін пайдаланушылар. Жабдықтаушыға ұйымның өзінің алдындағы борышын өтей алу қабілеті жөніндегі ақпараттар қажет, ал сатып алушылардың ұйымның сенімді жабдықтау көзі болып табылатындындығына және келешекте дағдырысқа ұщырап қалмайтындығына (нанымы) сенімі болуға тиісті.
Олар ұйымның төлей алу қабілетін және қаржылық тұрақтылығын бағалайды, баға динамикасын болжау және жабдықтаудың кеңірек мүмкіншіліктерін іздестіру үшін қорытынды есепке зерттеу жүргізеді. Яғни, олар ұйымның өзіне алған міндеттемелерін орындау қабілетін бағалауға мүдделі.
Басқарушы өкімет органдары ұйым қызметінің ағымдағы жағдайы және болашағы, сонымен бірге оның мемлекет алдындағы міндеттемелерін орындауы туралы ақпараттарды пайдалануға мүдделі. Ондай ақпараттар субъект қызметін реттеу үшін ұлттық табысты есептеуде негіз болатын салық саясатын және статистикалық көрсеткіштерді айқындау үшін қажет.
Аудиторлар қаржылық қорытынды есепті тапсырыс берушіге оның толықтығы, дұрыстығы ұйымның есеп саясатының қазіргі кезде басшылыққа алынып жүрген заңдарға және қабылданған стандарттарға сәйкестігі туралы қорытынды дайындап тапсыру мақсатымен зерттейді.
Кеңес берушілерге, қаржылық талдаушыларға, әртүрлі қаржылық институттар қызметкерлеріне, бұқаралық ақпарат құралдары көздерінің қызметкерлеріне ақпараттар олардың клиенттері мен көпшілік үшін қажет. Мысалы, қор биржасының қызметкерлеріне ақпараттар инвесторларға акцияларды және басқа құнды қағаздарды сатып алу мәселелері бойынша кеңес беру үшін, ал журналистерге - олардың оқырмандары үшін қажет.
Кәсіподақтар ұйымның жоғарырақ еңбек ақы, жәрдем ақы төлей алу, жұмыскерлердің және олардың жанұяларының әлеуметтік, тұрмыстық жағдайларын жақсарту қабілеті туралы білуге мүдделі.
Қоғамның ұйым жөніндегі ақпараттарды алуға заңды құқығы бар. Себебі ұйым қызметінің қоғам мүшелеріне - салық төлеушілерге, тұтынушыларға т.б. тигізетін әсері бар. Көптеген адамдар ұйыммен келешекте іскерлік байланыста болу үшін ол туралы білгісі келеді.
Сонымен, біз қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын пайдаланушыларды кеңінен қарастырдық. Қаржылық қорытында есеп оның барлық пайдаланушыларының сұранысын қанағаттандыруға тиісті.

1.5 Ұйымның қаржылық нәтижелерінің есебін жүргізудің шетелдік тәжірибесі
Әлемдік экономиканың, кәсіпкерліктің және сауданың интернациалануына байланысты халықаралық дәрежедегі бухгалтерлік есептің және қаржылық қорытынды есеп беру көлемінің өсіп, маңызының артып келе жатқандығы белгілі. Қазіргі кезде бухгалтерлік есепті ұйымдастыру тәжірибесіне және қаржылық қорытынды есеп беруге елеулі әсер ететін төмендегі халықаралық ұйымдар жұмыс істейді.
1. Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары жөніндегі комитет.
Халықаралық стандарттар жасау мақсатымен 1973 жылы құрылған. Оған 75 мемлекеттен 100 - ден астам бухгалтерлік ұйымдар мүше.
2. Бухгалтерлердің халықаралық федерациясы. Негізгі мақсаты
бухгалтер кәсібін әлемдік масштабта координациялауды дамыту және бухгалтерлік есеп стандарттарын жетілдіру.
3. Біріккен ұлттар ұйымының жанынан құрылған бухгалтерлік есеп пен
қорытынды есеп берудің халықаралық стандарттары бойынша өкімет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.