ПРОГРАММАЛАУ ЖҮЙЕЛЕРІ

1.2.-тақырып. ПРОГРАММАЛАУ ЖҮЙЕЛЕРІ.

Программалау жүйелері деп компьютердегі есептетрді программалауды
автоматтандыруға арналған программалар жиынтығы аталады.
Әдетте программалау жүйесінде:
• қолданылатын программалау тілдерінің сипаттамалары;
• тілді жүзеге асыру құралдарын сипаттау –бұл осы тілдерден аударғыш
программалар;
• стандартты бағыныңқы программалар кітапханасы бар.
Программалау тілдері мен тілді жүзеге асыру құралдарын айыру қажет.
Программалау тілі – бұл программаны құрайтын жазбалар жүйесін,
пайдаланылатын грамматикалық құрылыс синтаксисі мен семантикасын
анықтайтын ережелер жинағы. Тілді жүзеге асыру құралы – бұл жоғары
дәрежелі тілдердегі жазбаларды машиналық командалар тізбегіне
айналдыратын жүйелік программа.
Компилятор үздіксіз процесс барысында жоғары дәрежелі тілде жазылған
программаның бүкіл мәтінін аударады. Бұл кезде машиналық кодта толық
программа жасалынады, кейін оны компьютер компилятордың қатысуынсыз
орындайды.
Интерпретатор программаның операторын бір-бірлеп ретпен талдайды.
Сонымен қатар жоғары дәрежелі тілде жазылған әрбір синтаксистік
құрылымды машиналық кодқа бірін соң бірін орындай отырып айналдырады.
Әрбір программалау тілі интерпретациялануы да, компиляциялануы да
мүмкін екенін айта кеткен жөн, бірақ көптеген жағдайларда әрбір тілдің
өзінің артық көретін жүзеге асыру әдісі бар. Фортран, Паскаль тілдері
негізінен компиляцияланады, Ассемблер тілі негізінде
интерпретацияланады, Бейсик пен Лисп тілдері осы екі әдісті де кең
қолданады.
Мұнымен қатар бұл жүйелердің бірқатар жетіспеушіліктері де бар:
• тиімді программалар жасау үшін берілген компьютердің командалар
жүйесі мен қызмет ету ерекшеліктерін білу қажет;
• қателер пайда болуынан аз қорғалған программалар құру процесінің
қиындығы (әсіресе машиналық тілдерде және символдық кодтау тілдерінде);
• программалау жылдамдығының төмендігі;
• бұл тілдерде құрылған программаларды, компьютерлердің басқа
типтерінде пайдалану мүмкіндігінің жоқтығы.
Машиналық-бағытталған программалау жүйелерінің операторлар жиынтығы
және бейнелеу құралдары компьютердің ерекшеліктерінен (ішкі тілі, жад
құрылымы ) едәуір тәуелді ішкі тілі бар.
Қазіргі программалау жүйелерінің негізгі тізімі және олардың қызметтік
арналуы:
Объекті – бағытталған визуалды программалау жүйелері. Олар графикалық
интерфейсті пайдалану арқылы программалардың күрделі жинағын жасау
процесін тиімдірек етуге мүмкіндік береді.
Логикалық программалау жүйелері. Программист фактілер мен ережелер
көмегімен мәселені тек қана тұжырымдайды және логикалық қорытынды
механизмінің көмегімен барлық мүмкін нәтижелерді алады, яғни мәселенің
шешуін іздеген кезде білім ұсынудың мәлімдеу әдісін іске асырады.

Процедуралық программалау.
Тарихи пікір бойынша, программалау процедуралық программалау ретінде пайда
болып дамыған, программаның негізгі алгоритм мен деректерді өңдеу
процедурасы дейді. Процедуралық программалау 40 жылдары Фон Нейман ұсынған
дәстүрлі ЭЕМ сәулетінің бейнесі болып табылады. Процедуралық
программалаудың идеологиясы мынадай:
• программа мәселені шешу процедурасын беретін операторлардың
(нұсқаулардың) тізбегінен тұрады
• негізгі оператор жады аймағындағындағыларды өзгерту үшін қызмет ететін
меншіктеу операторы болып табылады;
• компьютер жады мәндердің сақтау қоймасы ретінде көрсетіледі. Ондағы
мәліметтерді программа операторы жаңартады.
• программаны орындау жадының алғашқы күйін, яғни алғашқы деректердің
мәндерін қорытынды, яғни нәтижелерге түрлендіру мақсатында операторларды
ретпен саяды.
Осылайша, программисттің көзқарасы бойынша программа және жад болады, мұнда
біріншісі екіншісінің мәліметтерін ретпен жаңартып отырады.
Процедуралық тілдер келесі ерекшеліктермен :
• жадты нақты түрде басқару, оның ішінде айнымалыларды сипаттау
қажеттілігімен ;
• символды есептеу үшін аз жарамдылығымен;
• қатаң математикалық негіздің жоқтығымен;
• әдеттегі ЭЕМ-да іске асырудың жоғары нәтижелілігімен сипатталады.
Екінші тіл машинаның тілі болып табылады. Қазіргі кезде мұндай тілдерді
программисттер қолданбайды.
Ассемблер тілі – машина тілінде жазылған, программаның оқуға жеңіл
символдық түрінде ұсыну үшін арналған. Ол программистке операциялардың
мнемоникалық кілттерімен қолдану, жадтың аймақтарына және ұяшықтарға өзіне
қолайлы аттарды беру, және де адресациялаудың аса қолайлы схемаларын беру
мүмкіндігін береді.
Раscal(Паскаль) програмисттердің арасында әсіресе ЖК үшін аса танымал
процедуралық қолданбалы тілдердің бірі болып танылады. 1970 ж. есептеу
техникасы саласындағы швейцар маманы профессор Н.Витрум ойлап тапқан тіл
француз матаматигінің құрметіне аталып автордың ойынша программа-лауды
үйретуге арналған. Алайда тілдің сәттілігі сонша, есептеу және инфор-мация-
логикалы сипаттағы мәселелерді шешу үшін программисттердің қолданбалы және
жүйелі негізгі құралдарының біріне айналды. 1979 ж. Раscal ВS 6192
программалау тілінің британдық стандартының жобасы дайындал-ды., сонымен
қатар ол ISQ 7185 халыкаралық стандарты болды. Раscal тілінде «дұрыс»
программалаудың негізі болып қаралатын және кейінен көптеген тілдерді
жасаушылар пайдаланған бірқатар концепциялар іске асырылған. Бұл тіл
алдында айтылған программалау тілдерінен өзгешілігі мыналармен мінезделеді:
• жоғары дәрежемен;
• кең мүмкіндіктерімен;
• пішінділікпен, қарапайымдылықпен, қысқашалықпен;
• нәтижесі және сенімді программа жасауға керекті қаталдықпен;
• ЭЕМ-да іске асырылудың жоғары нәтижелілігі.
Раscal тілінің маңызды белгілерінің бірі құрылымды программалау концепция-
сының толық іске қосылуы және кезектемелілігі.
Құрылымдық программалау.
Процедуралық программалаудың дамуында құрылымдық программалаудың
принциптері үлкен роль атқарды. Программаны белгілі бір мәселені шешіп
жатқан орындаушы ретінде қарастырайық. Программа жазып болған кезде,
бастапқы мәселе көптеген бөліктерге бөлінеді, оларрдың әрқайсысы элемен-
тарлық (базалық) орындаушы-нұсқаумен шешіледі. Бұл жерден бөлінуде қоры-
тындылайтын, жоғары-төмен программалау әдістемесі деп аталатын келесі қа-
тынас туындайды:
• мәселелер мен бөліктер өзінің аралық орындаушымен («процедура» деп
аталатын бір кіруі мен бір шығуы бар код фрагменттерімен);
• әрбір бөлшек өзінің бөлшектеріне базалық орындаушылар (нұсқаулар)
дәрежесіне жетпейінше өзінің аралық орындаушысымен.
Мұндай әдістемесінің теориялық негізі келесі 4 типті элементарлы блок-
схемалардан тұратын кез келген алгоритмнің құрылымдық блок-схемасын ұсыну
мүмкіндігі болып табылады.
Сипатталған процестің әрбір қадамында кезекті аралық орындаушы жасай
отырып, біріншіден, ағымдағы орындаушының жұмысының үлкен үлесін оларға
арту қажет, екіншіден, оларда базалық орындаушылардың аяққы дәрежесіне
жақындауы қажет. Жазылған құрастырудың құрылымдық технологиясы бойынша
өңделген алгоритмдер ішіне еңгізілген дұрыс қасиеттері бар:
• кезекті мәселенің келесі бөлімдерінің дұрыс мағлұматтануын, аралық
орындаушылардың дұрыстығын, кезекті орындаушының дұрыстығын қамтамасыз
етеді, оларда қате аз;
• оларды түсіну мен модификациясының оңайлатылғанын.
Программаларды өңдеудегі модульдік қатынас.
Программалық жабдықтама өңдеуіндегі модульдік қатынас түсінігін оңдаған,
жүз мыңдаған операторлары бар программалар мысалында қарастырамыз. Мұндай
үлкен күрделі алгоритмдік программалардың құрылысы, оларды программалық
өнім деп атайық, бөлінбейтін бүтін болып табылмайды. Программалық өнім
өзара байланысқан – программалық модульдер жиынтығы болып көрінеді.
Модуль – бұл анықталған тағайындалуы және басқа программалық модульдерден
автономды өңдеу берілген функцияларын қамтамасыз ететін программаның
тәуелсіз бөлігі. Өзара байланысқан бөлік-модульдер жиыны түріндегі жасалып
жатқан программалық өнім көрінуі, ыңғайлылығы үшін орындалады: • өңдеу;
• программалау;
• жөндеу;
• программалық өнімге өзгертулер енгізу.
Программалық өнімнің модульдік көрінуі келесі мақсаттарды көздейді:
• өндеудің қажет мерзімін қамтамасыз етіп
орындаушыларға жұмысты үлестіру;
• жобалық жұмыстарға күнтізбектік график құрау
және программалық өнімдерді жасау процесінде оларды үйлестіру;
• жобалық жұмыстардың еңбек шығыны мен бағасын
бақылау.
Көптеген модульдер арасынан ерекшелейді:
• басты модуль – программалық өнімнің іске қосуын басқарады;
• басқарушы модуль – басқа модульдерді өндеуге шақыруын қамтамасыз етеді;
• жұмыс модульдері - өндеу функцияларын орындайды;
• сервистік модульде және кітапханалар, утилиттер – қызмет ету функцияларын
атқарады.
Объектті-бағытталған программалау.
Программалаудың осы бағытының негізін салушылардың бірі Алан Кэйдің
баяндамасында Объектті-бағытталған программалаудың мынадай принциптері
берілген:
1. Барлығы объект болып саналады.
2. Объекттер бір-бірімен хабарлама жіберу арқылы әрекеттеседі.
3. Хабарлама- қимылға келтіру үшін керекті аргументтер жиынтығымен
қамтылған әрекетті жасауға сұрау.
4. Әрбір объекттің онда басқа объекттер орналасқан тәуелсіз жадысы бар.
5. Әрбір объект объекттердің жалпы қасиеттерін білдіретін кластың өкілі
болып саналады.
6. Класта объекттің іс-әрекеті беріледі. Бір кластың барлық объекттері
бірдей әрекеттерді жасай алады.
7. Кластар жалпыға бірдей, біріңғай иерархиялық ағаш тәріздес құрылым
ретінде ұйымдастырылған. Кейбір класт объекттерінің жадысы мен іс-
әрекеті иерархиялық ағаштың төменгі сатысында орналысқан әрекеттерді
қайталайды.
Операциялық жүйелер және олардың дамуы.
Операциялық жүйелердің (ОЖ) дамуы көбінесе компьютерлердің аппараттық
базасының жетілдіруімен байланысты. Ең бірінші компьютерлердің
операциялық жүйесі болған жоқ – олар бір ғана енгізілген программаны
орындады; программаны дайындау мен енгізу бойынша барлық әрекетті,
сонымен қатар деректер мен нәтижелерді енгізу/шығару пайдаланушыдың
өзімен қамтамасыздандырылды. Сонымен бірге ОЖ шығу тарихы компьютерлердің
ең алғаш пайда болуынан басталды, 1949 жылы ағылшын компьютері ЕDSАС
өзінің бірінші автоматтық есептеуін жасады. Оның оған дейінгі
компьютерлерден негізгі айырмашылығы программалық жабдықтаманы
ұйымдастыру жаңа концепциясында болды: оперативті жадта сақталатын
программа, жиі пайдаланылатын есептеулер үшін стандартты программалар
кітапханасы және программалардағы қателерді табу құралы. ЕDSАС үшін
есептеу процесін автоматты басқаратын және компьютер ресурстарын
жобалауды қамтамасыз ететін программалар жиыны ретінде бірінші ОЖ
жасалды. Компьютерлердің 1 және 2 кезендері үшін операциялық жүйелер
өзінің дамуының бірінші қадамдарында, негізгі зейінін дестені орындау
процесінде пайдалунышы мәселелерін автоматты ауыстыруына бөліп, бірінен
соң бірі жүретін мәселелер дестелерін автоматты орындау функцияларын
қолдайтын. ОЖ-нің ары қарай дамуы олардың басқарушылық және жоспарлаушы
функцияларының күрделенуінде, қарапайым мультипрограммалық және диалогтық
режимдердің т.б. пайда болуында көрінеді.
3-кезендегі компьютерлердің аппараттық құралдарының дамуы ОЖ-нің ары
қарай дамуына түрткі берді. Бұл кезде аппараттандырудың жоғары дәрежелі
пайдаланушылардың көптеген тапсырмалар ағымын бір уақытта орындауға
мүмкіндік беретін дестелік өндеу режимінің қалыптасуы аяқталды.
Қазіргі заманғы ОЖ-ге мынадай талаптар қойылады:
• сыйымдылық – ОЖ басқа ОЖ-лер үшін әзірленген қосымшаларды орындайтын
құралдарды қамтуы тиіс;
• көшірушілік – ОЖ- ні бір аппараттық тұғырнамадан басқасына көшіру
мүмкіндігін қамтамасыз ету;
• сенімділігі мен бас тартуға төзімділігі – ОЖ-ні ішкі және сыртқы
қателіктерден, іркілестерден және бас тартулардан қорғауды ойластырады;
• қауіпсіздік – ОЖ-де бір пайдаланушының ресурстарын екінші
пайдаланушыдан қорғау құралдары болуы тиіс;
• ұлғайтылымдығы – ОЖ келесі өзгерістер мен толықтыруларды енгізудің
қолайлылығын қамтамасыз етуге тиіс;
• өнімділігі – жүйе жеткілікті тез әрекет ету қасиетіне ие болуы тиіс.
ОЖ Windows 2000.

Windows 95-тің пайда болуы операциялық жүйе MS-DOS кезеңінен дербес
компьютерлер әлемінде жаңа эраға өтуі болды. Келесі нұсқа - Windows 98-
ті пайдаланушыларға одан да көп құрал және жұмыс өнімділігін арттыру мен
Internet-те жұмыс істеу үшін ыңғайлы интерфейс мүмкіндігін ұсынды. 2000
жылғы қарай - Windows NТ дің мирасқоры болып табылатын, жаңа
операциялық жүйе Windows 2000 шығарылды. Windows 2000-да өндірістік
операциялық жүйе Windows NТ- дің мүмкіндіктері мен Windows 98-дің
қарапайым интерфейсі мен қуаты қосылды. Мағлұматты ары қарай беру
барысында Windows 2000-дағы жұмыс қарастырылады, бірақ айтылған Windows
98-ге қатысы бар.
Бірнеше бағдарламамен жұмыс істеген кезде есте болатын ережелер бар:
• әрбір бағдарлама өзінің терезесінде жұмыс істейді;
• уақыттың әр сәтінде бір ғана бағдарлама пәрменді;
• пәрменді бағдарламаның тақырыбы ерекшеленген, пәрменді емес
бағдарламалар «сөндірілген».
• пәрменді бағдарламаның терезесі әманда алдыңғы қатарда болады.
• пәрменді емес бағдарламамен жұмыс істеу үшін оның терезесін пәрменді
ету керек;
• бағдарламалардың ашық терезелерінің барлығының міндеттер панелінде
өздерінің батырмалары болады.
Анықтаманың инструменттер панелінде (құралдар панелінде) мына командалар
бар:
Начало – мұнда анықтама бөлімдерінің мазмұны, ақауларды жою жөнінде
ұсынымдар мен қосымша анықтамалық ресурстар тізімі бар.
Указатель – шешуші терминдер мен сөз тіркестері бойынша анықтама бөлімін
табуға мүмкіндік береді.
Іздеу үшін: 1. Тізімнің жай-күйін қадағалай отырып, мәтін өрісіне сөзді
енгізе баста.
2.Тізімде керек термин (сөз тіркесі) пайда
болған кезде, оны

тышқанды шертіп ерекшелейсің.
3. Показать батырмасын шертесің, егер
термин бірнеше бөлімдерде
түсіндірілетін болса, қажет бөлімді таңдап аласың.
Пайдаланушы интерфейсі және файл қосымша жүйесі.
Windows 2000-ның пайдаланушы интерфейсі Internet Explorer 5 ықпалдасқан
қосымшасы бар Windows 98 интерфейсі еске салады. Интерфейстің негізі –
Жұмыс үстелінің тұжырымдамасы. Айталып кеткендей, Windows 2000 объективті-
бағдарлық жүйе болып саналады. Мұндай жүйелердегі объектінің әрбір түріне
өзінің белгішесін және осы объектіні пайдалану әдісін анықтайтын кейбір
қасиеттер тобын береді. Қапшықтар қоймалар болып табылады, оларда
таңбашалар, файлдар, басқа да қапшықтар және әр түрлі құрылымдағы
пиктограммалар(дискілер, принтерлер, компьютер желілері) бар.
Белгішелер мен таңбашаларды жұмыс үстелінің кез келген жеріне орналастыру
үшін оларды осы жерге апару керек. Оны апару (тасымалдау) тышқанның сол
жақ батырмасын (левой кнопки мыши) басу кезінде жүзеге асырылады.
Белгішелерге, таңбашаларға және қапшықтарға шерту көмегімен, Открытие
(Ореn) - Windowsтің тиісті объектілеріне қол жеткізуге (Windowsті
пәрменді етуге) мүмкіндік береді.
Мой компьютер (Му Соmputer), Сетевое окружение (Му Network Рlaсе),
Корзина (Reсусlе Віn) белгішелері типтік белгішелері типтік белгішелер
болып табылады. Мой компьютер (Му Соmputer) белгішесі компьютердің
файлдарына, қапшықтарына және басқа да тұрақты ресурстарына (басқару
тақтасына, принтерлерге )қол жеткізеді. Сетевое окружение желінің
ресурстарымен қатынас жасауға мүмкіндік береді. Бұл ретте желімен жұмыс
істеу желілік бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалануға байланысты
болмайды. Корзина – пайдаланушы алып тастаған объектілер болады. Оларды
қалпына келтіру үшін маустың оң жақ батырмасымен контексті менюді
шақырып, ондағы Восстановить пунктін таңдап алса болғаны.
Windows-те терезелердің бірнеше түрі пайдаланылады:
• Қосымша терезесі нақты қосымшамен байланысты болады және меню,
инструменттер панельдері, жай-күй жолдары сияқты және басқа да қосымша
элементтердің болуымен сипатталады
• Құжат терезесі қосымшаның өзінен туындайды. Мысалы, Мicrosoft Word
редакторы құжатының терезесі
• Диалогтық терезесі пайдаланушының ОЖ-нің әр түрлі қосымшаларымен өзара
әрекетін ұйымдастыруды қамтамасыз етеді, оны тек жабуға немесе көшіруге
ғана болады.
• Жүйелік хабарлар терезесі ОЖ немесе қосымша жасайтын әр түрлі алдын
алулар мен хабарларды шығаруға арналған
Мicrosoft Оffice панелі қосымшаларды тез жіберуді қамтамасыз етеді.
Міндеттер панелі пайдаланушыға жұмыс істеу үшін құралдарды береді және
жұмыс үстелінің кез келген шетінде (әдетте оның төменгі бөлігінде)
орналасады. Панель сүйретіп әкелінеді. Міндеттер панелінде Пуск (Start)
батырмасы мен ағымдағы кездегі қосымшалардың пәрменді батырмалары
орналасады.
Пайдаланушы бастапқыда DOS ОЖ-де жұмыс істей отырып мәтіндік және
графикалық редакторларды жеке пайдаланады, содан соң оларды біріктіріп
тұтас басып шығарады. Бұл бірқатар ыңғайсыздықтар туғызады:деректерді әр
түрлі файлдарда сақтауға тура келеді, бұл жағдайда құжатты қабылдау
өзінің тұтастығынан айырылады, беттерді нөмірлеуде және басқа да
қиындықтар туады.
1. Қосымша-тұпнұсқада деректер үзіндісін ерекшелеу керек.
2. Алмасу буферінде ерекшеленген үзіндіні Правка-Копировать немесе Правка-
Вырезать(Еdit-Сору немесе Еdit-Сui) командасымен көшірмелеу керек.
3. Қосымша-қабылдаушыға көшіп, меңзерді (курсор) буфердегі деректерді қою
қажет болатын жерге орналастырып, Правка-Вставить командасын орындау
керек. Алмасу буфері арқылы деректерді алмасудың артықшылығы әр түрлі
қосымшалармен жасалған(құрымды құжаттар) бір құжатта объектілердің
ұштасуы болып табылады. Мұндай алмасудың кемшіліктері:
Аралық сақтау буферінде деректерді жинақтау мүмкіндігінің болмауы.
СІірboardқа жаңа үзіндіні орналастырған кезде ескісі өздігінен жойылады.
Сондықтан, мысалы, бір құжаттың әр түрлі жерінен екінші құжатқа бірнеше
үзіндіні көшірмелеген кезде пайдаланушыға қосымша-түпнұсқа мен қосымша
қабылдағыш арасында талай рет қайталап қосылып отыруына тура келеді.
Сіірboard арқылы берілетін ақпарат көлемінің шектелуі;
Ауыстыру буфері арқылы құжат-қабылдағышқа кірістірілген деректер оларды
құжат көзінде өзгерткенде жаңармайды.
OLE-де байланыстыру кезінде:
• объектінің екінші көшірмесін жасау қажеттігі болмайды, мұның өзі
дискілік кеңістікті қажетті қысқартуға мүмкіндік береді;
• байланысқан объектіге өзгерістер енгізу объект байланысқан құжаттардың
бәрінде олардың қосарлануын қамтамасыз етеді;
• түпнұсқаға баратын жол есте қалады, сондықтан басқа компьютерге
көшірген кезде осы құжатқа енгізілген объектілер мазмұндалатын барлық
файлдарды қайта жазу керек.
OLE-ге енгізу кезінде :
• қойылған объектіні өзгерту түпнұсқада көрінбейді;
• барлық ақпарат бір файлда сақталады және басқа компьютерге көшірген
кезде ешқандай проблема туындамайды.
Мicrosoft 2000 орнату

Мicrosoft 2000 Рrofessional күрделі жүйе болғанымен оған көшу аса
айтарлықтай оңай, себебі орнатудың бұл түрі көбіне автоматтандырылған. Ең
оңайы толық модернизация жүргізу, бұл кезде Windows 2000 бұрынғы
(алдындағы) ОС-ті «өшіріп» тастайды, алайда машинада Windows 95, Windows
98, немесе Windows NТ қалдырып, «таза» инсталяцияны жүргізу де қиынға
соқпайды. Егер Сіз өзіңіздің барлық документтеріңізді(тексті, процессор
файлдары) қатқыл дисктің айрықша бөліміне орналастырсаңыз, ескі жүйеге
оралу оңайға түседі. Осы жағдайда Сіздің файлдарыңызға басқа бөлімдерді
жою, переформатирование немесе қалпына келтіру ешқандай зиянын
тигізбейді. Айрықша бөлімге қолданбалы программаларды да орнатуға болады.
СD-ROM драйверімен салынатын Windows дискісін дайындау да артық болмайды.
Автоматты жалғасу. Процедура мүлдем автоматты болады, алайда бір немесе
одан көп уақытты қажет етеді. Орнату бағдарламасы компьютерді бірнеше рет
өшіріп-қосады, барлық керекті файлдардың көшірмесін жасап, ертеректе
қойылған Windows-тағы настройкалар мен бағдарламаларды Windows 2000-ға
көшіреді. Ұзақ кезендер (5-10 мин) бойы машина (қатқыл дискті қосып
отырып) істемей, өшіп қалғандай тұрады. Қобалжымаңыз:бұл процесс жүріп
жатыр деген сөз.
Соңғы қадамдар. Windows 2000-ды бірінші рет қосқан кезде ол жүйеге кіру
үшін пароль сұрайды, тек содан кейін ғана жұмыс бастауға болады. Windows
2000-ға кірген соң ең алдымен танысып, дұрыс істеп жатқандығын
тексеріңіз. Проблемалар туындаса, Интернетке www.microsoft.com/
windows2000/рrofessional адресі бойынша Мicrosoft Windows 2000 жетекші
аймағына жүгіну қажет.
Графикалық файлдарды ендіру.
Ағымдағы cлайдқа бейнесі бар файлды ендіру үшін, келесі әрекеттерді
орындау керек :
1. Слайдтың жұмыс аумағында тышқанның оң жақ батырмасын басыңыз.
2. Фон менюі пунктін таңданыз.
3. Исключить фон образца пунктінте жалаушаны алыңыз және оң жақтағы
үшбұрышы тышқанмен шертіңіз.
4. Способы заливки таңдаңыз.
5. Способы заливки терезесінде Рисунок жапсырмасын таңдаңыз.
6. Способы заливки терезесінің төменгі бөлігінде Рисунок пунктін
таңдаңыз.
Дыбыспен жұмыс.
Егер презентация Интернетте ұсыну, компьютерде автономды көру және басқа
да электронды жариялым үшін болса, оны дыбыстық көркемдеумен сүйемелдеуге
болады. Бұл музыка, сөз, дыбыстық эффектілер болуы мүмкін. Әдетте
дыбыстық эффектілерді жекелеген слайдтарға зейін аудару элементі ретінде
пайдаланады, ал музыка шығармашылық тақырыпты ұсыну кезінде баяндаманың
дербес элементі ретінде болады. Сөзді әдетте автономды көруге бағытталған
презентацияны түсіндіру үшін пайдаланады. Сонымен қатар, сөздің жазбасын
аудиториялық баяндама дайындау үшін де қолдануға болады.
Дыбыстық эффектілер бүтіндей слайдқа немесе оның объектілеріне
аудиторияның көңілің аударту үшін ендіреді. Интернетте дыбысты жіберу
белгілі бір қиыншылықтармен байланысты болуын көңілде ұстау керек, себебі
дыбыстық файлдардың көлемі өте үлкен болуы мүмкін. Дыбыстық файлдардың
арнайы пішімдерін, сапасын басқару мүмкіншілігімен қысудың жоғары
дәрежесін қамтамасыз ететін, мысалы МРЗ пішімі қолдану ұсынылады.
Ағымдағы слайдқа дыбыстық файлды ендіру үшін, келесі әрекеттерді орындау
қажет:
1. Встака – Фильмы и звук – Звук из файла менюі пунктін тандаңыз.
2. Вставка звука терезесінде сендердің компьютерлерінде сақталған
дыбыстық файлдардың біріне жол көрсетіңіз.
Слайдтарды демонстрациялау.
Слайдта объектілердің пайда болу ретін басқару үшін қажет:
1. Показ слайдов – Настройка анимации командасын орындау.
2. Тізімде объектіні таңдау және оның реті мен пайда болу уақытын, түр
өзгертуін, дыбыстық сүйемелдеуін және т.с.с. анықтау керек.
3. Берілген процедураны слайдтағы әрбір объекті үшін кезекпен қайталау.
Анимация эффектілерін беруде тиісті құралдар панелін пайдалануға болады:
Слайдтар алмасуын басқару және демонстрация кезінде арнайы эффектілердің
тандалуы Показ слайдов – Смена слайдов командасының көмегімен орындалады.
Презентацияның әрбір слайдты экранда белгілі бір уақыт бойы болады, оның
ұзақтығын басқа слайдқа өткенде қолмен реттеуге болады немесе белгілі бір
уақыт аралығында слайд алмасуын беріп алдын ала жасауға болады(Показ
слайдов – Настройка времени командасы). Уақыт интервалдары жайлы
ақпаратты алу үшін презентацияны слайдтарды сорттаушы режимінде ашу
керек, ол жерде әрбір слайд астында оның экранда болу ұзақтылығы
көрсетіледі. Слайдтарды көрсетудің үш әдісі бар:
1. Слайдтар толық экранды режимде бейнеленетін, баяндамашымен
басқарылатын көрсетуді өткізудің әдеттегі әдісі. Жетекші
презентацияны қолмен немесе автоматты режимде өткізе алады, оны
ескертулер немесе әрекеттер жазу үшін тоқтата және тіпті презентация
кезінде сөздік сүйемелдеуді жаза алады. Бұл режим презентацияны үлкен
экранда көрсету, желі арқылы жиналыс өткізу немесе презентацияны
трансляциялау үшін ыңғайлы.
2. Пайдаланушымен басқарылатын презентация кішкентай терезеде
бейнеленеді (желі бойынша немесе Интернет арқылы бір пайдаланушы көру
кезінде ), слайдтарды ауыстыру, редакциялау, көшіру және басу
командалары бар. Бұл режимде басқа слайдқа өту айналдыру жолының
немесе және батырмалары көмегімен
жасалынады. Жұмыстың ыңғайлылығы үшін Web құралдар панелін шығаруға
болады.
3. Автоматты – презентация толығымен автоматты түрде толық экранда
өтеді. Бұл режимді көрмелік стендте немесе жиналыста пайдалануға
болады. Сонымен қатар көптеген меню мен командаларға тыйым салуға
және циклдық көрсету режимін қосуға болады.
Әдісті таңдау үшін, Настройка презентации (Показ слайдов менюі)
диалогтық терезесінде ауыстырып қосқышты тиісті күйге орнату керек.
Слайдтартды көрсету процесін басқару үшін басқару батырмаларын да
пайдалануға болады. Егер әрбір слайдқа бірдей батырмаларды орналастыру
керек болса, оларды слайд үлгісінде орналастыру ұсынылады.

POWER POINT 2000
Презентация (Тұсаукесер) және POWER POINT .
Презентация ұғымы өзінің толық мағанасында (лат.рrаеsеntо тапсырамын
немесе ағыл. рrеsеnt – ұсыну ) өзін көрсету, баяндама, жобаны, есеп
беруді қорғау, жұмыс жоспарын, дайын өнім мен қызмет, енгізу нәтижесін
бақылауды, сынауларды және басқа да көптеген дүниені ұсыну. Қорытып
айтқанда, ойды, адамдар мен өнімдерді, шикізат пен қызмет түрлерін ұсыну
– бұл әрдайым презентация.
Біз презентация деген кезде оның техникалық жағын, яғни белгілі бір
тақырыпқа байланысты слайдтардың сатылы жиынтығын түсінеміз. Слайд деп
көзге көрінетін күрделі объектті айтамыз. Оның құрамына тақырыптар,
мәтін, кестелер, графикалық кескіндемелер, ұйымдастыру схемалары, дыбыс
үзінділері, бейнеклиптер мен гиперсілтемелер кіреді. Әрбір слайд ескерту
парағымен бірге келеді. Бұл параққа түсініктеме мәтінді оны жасау кезінде
де, демонстрация кезінде де енгізуге болады. Бұл мәтін презентацияның
басты, керекті сәттерін және оған қатысты жағдайларды фиксациялау кезінде
қолданылады. Ескерту, парақтарын слайдтардың әр түрлі саны үшін
қалыптастыруға болады, және де, осы парақтарға презентациямен бірге
жүретін сценарийді енгізуге болады. Презентацияны белгілі тақырыптағы
слайд-фильм деп те атайды. Слайд-фильмдерді жасап шығаруға арналған
арнайы құралдар – графикалық пакеттер де бар. Осы құралдардың бірі – МS
Offiсе құрамдасы Windows-тың қосымшасы Роwer Рoint программасы.
Роwer Рoint қосымшасының неше түрлі объекттерді (мәтін, кесте, графика)
үшін керекті жеке мүмкіншіліктері болғанымен, оның Місrosoft Offiсе
дестесінің басқа да құрамдастарымен тығыз байланысуының арқасында
пайдаланушы әбден жасалған материалдарды қолдану мүмкіндігіне ие болады.
Мысалы :
Мәтін Word мәтіндік редакторында дайындала алады;
Формулалар - Місrosoft Еquatuon қосымшасында;
Кестелер - Місrosoft ЕхсеІ кестелік процессорында;
Бағаналар (диаграммы) - Місrosoft Graрһ қосымшасында;
Әдеби тақырыптар - Місrosoft Word Аrt қосымшасында және т.с.с.
Роwer Рoint әр түрдегі презентацияны көруді қамтамасыз етеді. Мыналарға
арналған:
-компьютер экранында автономды көрсету үшін;
-компьютерлі проектор арқылы көрсетуге;
-оптикалық құрал арқылы демонстрациялау мақсатында мөлдір қабықшаға басып
шығаруға;
-оптикалық слайд-проектор арқылы демонстрациялау мақсатында 35 мм
диапозитивті фотопленкаға басып шығаруға;
-дәл осы шақта жортада көрсету үшін;
-кейіннен пайдаланушының автономды көріп шығуына болатындай етіп желілік
ортада жариялау үшін;
-хат алушылардың автономды көріп шығуына болатындай етіп электронды почта
арқылы жіберу үшін;
-қызыққандарға тарату мақсатында қағазға басып шығару үшін.
Экрандық интерфейс және POWER POINT
МS Offiсе барлық қосымшаларының күмәнсіз қолайлылығы қолданылатын
интерфейсті біркелкі көрсетуінде, сондықтан Роwer Рoint интерфейсі осы
операциялық жүйе үшін үлгі(стандарт) болып табылады. Роwer Рoint мына
әдістердің бірімен іске қосуға болады:
1. Меню арқылы Пуск – Программа - Місrosoft Роwer Рoint .
2. Қолданушы тышқанның оң батырмасын басып, Создать – Презентация
Місrosoft Роwer Рoint-ты таңдайды.
Қосу барысында диалогты терезесі бар Роwer Рoint терезесі шығады, ол түрлі
әдіспен презентацияны дайындауды ұсынады. Стандартты баптау кезінде
Місrosoft Роwer Рoint терезесі келесі элементтерден тұрады:
1. терезе тақырыбы (Заголовок окна) – Windows терезесі үшін – стандартты.
2. Меню жолы тақырып жолының астында орналасқан.
3. Құралдар панелі (Панели инструментов) – үнсіз келісім бойынша
Стандартная және Форматирование панелдері көрсетіледі.
4. Жұмыс аумағы (Рабочая область) – құжат бейнеленетін және
редакцияланатын өріс. Оң жақтан жұмыс аумағы айналдыру жолымен
шектелген. Word немесе ЕхсеІ салыстырғандағы үлкен айырмашылық,
жүгірткі мәтін бойынша бір слайдтың ішінде емес, слайдтан слайдқа өту
мүмкіндігін береді. Жұмыс аумағының нақты түрі редактор жұмысының
режиміне тәуелді.
5. Жағдай долы (Строка состояния) – көру режимі және презентация жайлы әр
түрлі ақпарат : слайдтар саны, тіл, слайдты көркемдеу параметрлері
және т.с.с. көрсетілетін ақпараттық жол.
Роwer Рoint интерфейсінің Місrosoft Offiсе құрамына кіретін
программалардан негізгі айырмашылығы, құжаттың жұмыс үстеліндегі арнайы
бейнелену режимдері. Төрт негізгі бейнелену режимі қарастырылған:
1.Әдеттегі.
2.Құрылымдық.
3.Слайдтар.
4.Слайдтарды сорттаушы.
Слайдтарды сорттаушы режимінде кадрлар бүкіл жұмыс үстелін алатын эскиз
түрінде көрінеді, олардың әрқайсысының астында слайдтарды, анимацияларды
ауыстыру параметрін, кадр экспозиция уақытын көрсететін бағдаршалар
орналасқан. Әрине қажет басқару элементтері пайда болатын құралдар панелі
де, слайд эскизінде тышқанның оң жақ батырмасын басқанда ашылатын
контесттік меню де өзгереді. Слайдты көрсету режиміне ауысқан кезде
слайдтарды сорттаушы режимінде орналасқан параметрлерімен толық-экранды
демонстрация қосылады. Демонстрация таңдалған слайдтан басталады. Оны Еsс
батырмасын басып әр уақытта аяқтауға болады.
Роwer Рoint құжаттарының құрылымы
Кез келген Роwer Рoint құжаты слайд деп аталатын өзара байланысқан
жекеленген кадрлар жиыны болып табылады. Мұндай файлдар презентацияда көп
болуы мүмкін, бірақ олар маңызды болуы шарт, сіздің презентациядағы жүзінші
слайд ешкімге қызықты болып көрінбейді. Құжаттағы әрбір слайдтың оның
орналасу жеріне байланысты үнсіз келісім бойынша берілетін бірегей нөмірі
болады. Слайдтардың тізбектілігі (олардың байланысы, нөмірленуі) құжатта
сызықты. Мұндай сызықтық пайдаланушы әрекетіне тәуелсіз Роwer Рoint
Автоматты түрде сүйемелденеді. Яғни, слайдтарды жою, енгізу, алмастыру,
көрінбеуі немесе көрсету құжаттың сызықтық құрылымын бұзбайды.
Слайдтарда әр түрлі типті объекттер бар, олардың қиюласуы презентацияның
берілген кадрінің мазмұнын толығымен ашуға арналған. Әрбір слайдта, кем
дегенде бір объект – кадр фоны болады. Яғни толығымен бос слайд болуы
мүмкін емес және «бос» деп «фон» типті объектісі бар слайд түсініледі.
Слайдта орналастырылатын объектілерге:
• фон
• мәтін
• гиперсілтемелер (мәтіннің ерекше түрі ретінде);
• колонтитулдар (мәтіннің ерекше түрі ретінде);
• кестелер;
• графикалық бейнелер;
• жазулар;
• диаграммалар;
• дильм;
• дыбыс;
• бағдарша (ярлык) жатады.
Ерекше объект ретінде жиынтығында слайдтың түстік схемасын ұсынатын әр
түрлі объектілерді түстік көркемдеу шығады. Слайтда орналастырылған барлық
объектілер, Роwer Рoint-тің ішкі құралдарымен, сыртқы қосымшалармен немесе
бір мезгілде осы және басқа құралдарымен жасалына немесе көркемделіне
алады.
Презентацияның кез келген компонентін баспаға шығару үшін, оны ашып, Файл –
Печать командасын беріп, басылатын объектіні : слайдтар, берілулер, мақала
беттерін немесе құрылымын көрсету қажет. Содан соң басылатын слайдтар тобы
және басылатын көшірме саны анықталады.
Слайдтардың басылатын түрде көріну үшін (сұр түс өрбуі пайдаланумен ),
слайдтар режимінде Вид – Черно-белый командасын немесе оны контекстті
менюден таңдап, көркемдеудің қажетті вариантын орнату қажет. Мысалы , егер
Авто-ны таңдаса фон жасырылған және слайдта тек мәтін мен графика ғана
көрсетілінеді. Егер де Черный с белый заливкой таңдаса, сұрдың барлық
реңкі, объектінің құйылмалары қоса жасырылынады және барлығы қара-ала түрде
басылынады.
Ақ-қара түсті режимдегі жұмыс кезінде енгізілген өзгертулер, экрандағы
презентация түстеріне әсер етпейді. Сол себептен ең тиімді вариант – түрлі-
түсті презентация жасау және үлестірмелі материалдарды ақ-қара түсті
принтерде басып шағару.
Презентацияны жасау.
Жаңа презентацияны, (Word-та жаңа құжатты жасау сияқты) үш түрлі әдіспен
жасауға болады.
1. Мастер автосодержания көмегімен.
2. Ұсынылған қалыптар негізінде.
3. Бос презентацияны пайдаланып, яғни құжатты басынан бастап жасау.
Мастер автосодержания көмегімен презентацияны жасау. Роwer Рoint-ті
қосқан кезде Мастер автосодержания бағдаршасында тышқанды басу келесі
диалогтық терезені шақырылады.
Слайдты жасау процесі үш этаптан тұрады.
Бірінші этапта Вид презентации таңдау керек. Мұнда тиісті батырманы
басқанда ашылатын алты блок ұсынылады. Әрбір блокта презентацияның
бірнеше стандарты бар, сендер олардың тақырыбы сәйкесін таңдап аласындар.
Шебермен жұмыс істеудің ыңғайсыздығы, біз таңдап алғанды алдын-ала көре
алмаймыз. Бұдан басқа, егер сендер бір фирманың қызметкері болмасаңыз,
ұсынылған презентацияның 54 варианты және тақырыптары: «Стратегияны
ұсынамыз» , «Персоналды оқытамыз», «Қаржылық күйді шолу» және т.б.
ұнамайды.
Үшінші этапта ең бірінші слайдтың көркемдеуі жүреді. Мұнда презентацияның
аты беріледі, сонымен қатар барлық слайдтардың төменгі колонтитулы үшін
мәтін енгізіледі. Готово батырмасында тышқанмен басу шеберге жұмыстың
аяқталуы жайлы команданы береді, және ол жиналған ақпарат негізінде
слайдтардың базалық жиынын жасайды. Енді слайдтардың аяққы көркемдеумен
айналысуға болады, керекті деректерді енгізе отырып : мәтін, бейне,
суреттер,сонымен қатар, керек кезде, форматтау параметрлерін ауыстыра
отырып.
Автосодержание шебері көмегімен презентация жасау – бұл ең оңай, бірақ ең
стандартталған әдісі. Бұл жағдайда шебер, Місrosoft Offiсе-тің көптеген
шеберлері сияқты, белгілі бір сұрақтар қояды, сонымен қажет ақпаратты
жинап және соның негізінде берілген тақырып бойынша слайдтар жиынын
ұсынады. Алғаш пайдаланушы үшін бұл әдіс алғаш ең қарапайым және ыңғайлы
көрінеді, себебі шебер оны презентация дайындаудың барлық сатылары арқылы
өткізеді. Басқа жағынан, ол дербес барлық маңызды шешімдерді қабылдайды,
іс жүзінде тәуелсіз шығармашылық үшін мүмкіндікті қалдырмайды.