Ньютонның ІІІ заңы

Сабактыу түрі: Жаңа тақырып өту.
Сабактын максаты: Денелердің өзара әсерлесу кезінде әсер алатын
күштерін анықтау.
Білім: а) Динамометрдің өзараәсерлесуі арқылы пайда болған күштердің
өзара тең екенін көрсету;
б) арбашалардың әсерлесуін көрсетіп әсер алатын күштерінің
тең екенін көрсету
в) Тәжірибелердің нәтижесіне жүгініп Ньютонның ІІІ заңының
тұжырымдау.
Дамыту: Тәжірибелік фактілерді анализдеу арқылы оқушылардың ойлау
қабілетін дамыту. Ұжымдық өзара байланысты дамыту
Тәрбиелік: ұқыптылықты, ұжым алдында жауапкершілікті, мәдениеттілікті
тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: Місrosoft Word-та дайындаған құжаттар .
OPEN PHІSІCS компьютерлік бағдарламасы.
Пайдаланатын аспаптар: Динамометрлер.
Дидактикалық кезеңдер:
|Кезең | Кезенің аты |Берілетін |әдіс-тәсілдер |
| | |уақыты, мин | |
|І |Ұйымдастыру |2 |әңгіме |
|ІІ |Өткен тақырыпты қайталау |13 |Сұрақ-жауап, есеп|
| | | |шығару |
|ІІІ |Жаңа тақырып өту |15 | |
| |а) 1-ші сауалға жауап беру |3 |әңгіме |
| |Б) 1-ші тәжірибе өткізу |2 |Байқау, тыңдау, |
| | | |қорытынды жасау |
| |В) 2-ші тәжірибе өткізу |2 | |
| |Г) 3-ші тәжірибе өткізу |3 | |
| |Д) тұжырымдама жасау |5 |әңіме |
|ІV |Өткен тақырыпты бекіту |5 |Есеп шығару |
|V |2-ші сауалға жауап беру |3 |Дебат |
|VІ |Үйге тапсырма беру |2 |әңгіме |
|VІІ |Қорытынды жасау |2 | |
|VІІІ |Баға қою |3 | |

Сабактын журісі
I. Сәлеметсіздерме! Бүгін біз сіздермен Ньютонның ІІІ-ші заңын
қарастырамыз. Алдында айтылғандай Ньютонның заңдары өзара
байланысқан, сонжықтан жаңа тақырыпты өтер алдында оның І және ІІ
заңдарын қайталап өтейік.

II. Сұрақтар
1 топ: 1. Ньютонның І-ші заңының тұжырымдамасын айтып бер. Мысал
келтер.
2. Ньютонның ІІ-шізаңы қандай санақ жүйелерде орындалады
3. Массасы 2 кг денеге 5Н күш әсер еткенде оның алатын үдеуін
анықта.
2 топ: 1. Ньютонның ІІ-ші заңының тұжырымдамасын айтып бер. Мысал
келтер.
2. Қандай санақ жүйелер инерциялық санақ жүйелер деп аталады.
4. Массасы 5 кг дене 3 м/с2 үдеумен қозғалады. Денеге әсер
етіп тұрған күшті анықта.
3 топ: 1. Ньютонның ІІ-ші заңын қолданылып дененің массасын қалай
анықтауға болады?
2. Егер денеге бір күш емес бірнеше күш әсер етсе және ол
күштердің мәндері Ғ1, Ғ2, Ғ3, Ғ4,F.. Ғn, болса, онда
дененің алатын үдеуі қалай есептеледі.
3. Денеге 10Н күш әсер еткенде ол 0,2 м/с2 үдеумен қозғалады.
Дененің массасын анықта.
III. а)Балалар, жаңа қайталап өткенде І заңында былай делінді: денеге
ешқандай күш әсер етпегенде ол салыстырмалы тыныштықта немесе
бірқалыпты түзусызықты көзғалысьа болады . ІІ заңында денеге
белгілі бір күш әсер етсе оның алатын үдеуі түсірілген күшке
түра прапорцианал және оның массасына кері прапорцианал болады
делінген. Бірақ бұл екі заңның екеуінде де әсер беріп тұрған
дене түралы еш нәрсе делінбеген.

Қалай ойлайсыңдар екінщі денемен қандай өзгерістер болады? (топтадың
жауаптары)

б) Бұл проблеманы шешу үшін қазір бір тәжірибе жасап көрейік.
1 тәжірибені өткізу үшін компьютерлеріндегі OPEN PHІSІCS
бағдарламасын ашыңдар.
Әсерлесіп тұрған екі арбашалардың массаларын өзгертіп олардың алатын
жылдамдықтарын салыстырып көріңдер.

Қорытынды: әсерлесіп тұрған денелердің жағдайларына қарай олардың
жылдамдықтары өздерінің массаларына сай өзгереді.
в) Денелер өзара әсерлескенде олардың жылдамдықтары өзгереді дегенбіз.
Ал жылдамдқтың өзгерісінің себепшісі әсер етіп тұрған күш емес пе?
Ендеше әсерлесіп тұрған денелердің күштерін салыстырып көрейік?

2-ші тәжірибе. Екі динамометрді бір-біріне жалғап қарама-қарсы жаққа
тартып олардың көрсетулерін салыстыру.

Қорытынды: Тәжірибе көрсеткендей екі динамометрдің көрсетулері брдей,
яғни ол күштердің модулдері тең. Ал оларды қрама-қарсы жаққа
тартқандықтан бұлкүштердің бағыттары да қарам-қарсы болады.

Ендеше бірінші динамометрдің күшін Ғ1, ал екінші динамометрдің күшін
Ғ2 деп белгілесек, онда әлгі қорытынды мына түрде жазуға болады:
Ғ1 =- Ғ2

“-“ таңбасы күштердің қарама-қарсы жаққа қарай бағыталған білдіреді.

г) 3 тәжірибе. Арбашалардың өзара әсерлескенде жылдамдық-тарының
өзгерісін қарастырып олардың алған үдеулерін салыстыру.

m1=m2 a1=-a2 ma1=ma2 F1=-F2
m1=2m2 2a1=-a2 F1= m1a1 F2=m2a2 F2=(m1 /2) (a12) F2=m1a1

F1 =- F2

IV. Қарастырылған тәжірибелер бойынша қандай қорытынды жасауға
болады? (Топтардың жауаптары)

Өзара әсерлесүші денелердің бір-біріне әсер ететін күштері бір түзудің
бойымен бағыталады да модулі жағынан тең, ал бғыттары қарама-қарсы
болады.

V. Есеп шығару
Берілгені: шешуі:
m1=250 кг S1=a1t2/2 S2=a2t2/2
m1=200 кг a1=F1/ m1 a2=F2/ m2
t=10 c Ғ1 = Ғ2=F
S1,S2-? S1=Ft2/2 m1 S2= Ft2/2 m2

VI. Ал енді балалар біз Ньютонның ІІІ заңымен де таныстық.
Табиғаттағы барлық күштер еш қашан жалғызынан пайда болмайды,
олар парымен пайда болады деген ұйғарым жасауға болады. Ендеше
мынадай сұраққа жауап беріңдерші: Адамдардың қарым-қатынасы
кезінде Ньютонның ІІІ заңы орындала ма? (Топтардың жауаптары)

Қорытынды: Үлкендердің сөзі бар емеспе: “Жамандық қылма, өзіңе
оралады”, “Өзіңе нені ойласаң, басқаға да соны жаса”- деген
сөздердің мағанасын түсінсеңдер Ньютонның ІІІ заңының адамдардың
қарым-қатынасы кезінде орындалатынына көз жеткізуге болады.

Конец формы