Жерге меншіктік қатынастар

Сабақтың тақырыбы:

§28. Ақ Орданың, Моғолстанның, Әбілқайыр хандығының, Ноғай Ордасының
мемлекеттік-әкімшілік құрылысы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Қазақстан жерінде өмір сүрген мемлекеттердің әлеуметтік
құрылысы, жерге меншік қатынастар, салықтар мен
міндеткерліктер, мемлекеттік-әкімшілік құрылысы жөнінде .
түсінік беру.

Тәрбиелік: Өз елінің тарихын білумен қатар, құрметтеуге,
ұлтжандылыққа,
адамгершілікке тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың тарихи оқиғалар жөнінде өз көзқарасын қалып-
тастырып, ой қорытуға дағдыландыру. Түрлі тірек-
сызбалар,
Түрлі танымдық тапсырмалар арқылы оқушылардың
тарихи
танымын кеңейту, өткен және қазіргі оқиғалармен
салыстыра
білуге үйрету.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Уақыт –сызбасы, тірек-сызбалар арқылы жаңа сабақты
түсіндіру, мағынаны ажырату,
салыстыру, пікір-сайыс,
танымдық ойындар.

Пән аралық байланыс: Ежелгі дүние тарихы, география

Сабақтың жүру барысы:

Ұйымдастыру:

А) әрбір мемлекеттке бір-бір оқушыдан шығарып, толтыру. Ауызша талдату.

|Мемлекет |Өмір сүрген |Орналасқан |Астанасы |Мемлекет |Саяси тарихы|
|атауы |кезеңі |жері | |билеушілері | |
|Алтын Орда | | | | | |
|Ақ Орда | | | | | |
|Моғолстан | | | | | |
|Әбілқайыр | | | | | |
|хандығы | | | | | |
|Ноғай Ордасы| | | | | |

Ә) Мемлекеттерді картадан көрсету.

Жаңа сабаққа көшу. Ақ Орданың, Моғолстанның, Әбілқайыр хандығының, Ноғай
Ордасының мемлекеттік-әкімшілік құрылысы.

Жоспары:

1.Мемлекеттердің әлеуметтік құрылысы
2.Жерге меншіктік қатынастар
3.Салықтар мен міндеткерліктер
4.Қоғамдық-әкімшілік құрылысы.

Алтын Орда мемлекеті ыдыраған кезде қандай хандықтар құрылды?
Бүгінгі тақырып бойынша не білеміз? Оқушылардың ой пікірін тыңдау.

Жаңа тақырыпты түсіндіру: Төмендегідей сызба бойынша түсіндіріледі.

І. Мемлекетті басқару құрылысы

ІІ.Жерге меншіктік қатынастар туралы

Монғол шапқыншылығынан кейін Қазақстан жері Монғол державасының иелігінде
болып келді.

Шыңғыс жаулап алған жерлерін балаларына бөліп берген. Осы жерлер «інжу»
деп аталған. Ол «жасау»деген мағынаны берген. Жерден немесе онда тұратын
халықтан түсетін алым-салық інжу болып, ханның қазынасына немесе оның
ұрпақтарының қолына түскен. Жазба деректерге қарағанда, жер иеленудің төрт
түрі болған.

Иқталық жерлерге мұрагерлік жолы жүрмейтін.Егер мұндай жер алған
әскербасы немесе мемлекеттік қызметкер сатқындық жасап, жау жағына шығып
кететін болса, жер қайтарылып алынатын болған.

ІІІ.Салық түрлері және міндеткерліктер.

Ақ Орда, Моғолстан, Әбілқайыр хандығы, Ноғай Ордасы сияқты хандықтардың күш-
қуаты көп жағдайда халықтан алынатын алым-салыққа, міндетті төлемдерге
байланысты болды.

IV. Қоғамдық және әкімшілік құрылысы

|Лауазым атауы |Атқарған қызметтері |
|Ұлысбек | Мұрагерді таққа отырғызу, әскер басқару, көрші |
| |мемлекеттермен дипломатиялық қатынастар жасау |
|Атабек |Хан баласы- мұрагердің тәрбиешісі |
|Көкілташ | Мұрагердің «тел бауыры» |
|Наиб, Моғол |Жастайынан сайланған хандарға ақыл-кеңес беруші |
|хандығында | |
|Жасауыл |Жиын –той, мерекелерде тәртіп, салт-дәстүрдің |
| |сақталуын қадағалаушы |
|Ішік аға басы |Сарай қызметінің басшысы |
|Инақ |Хан кеңесі |
|Миршикар |Ханның аңшылық ісін басқарушы |
|Даруғалар |Алым-салық жинап, тәртіпті қадағалаушы |

Қорытынды:

Бекіту : сабақты бекіту үшін оқушыларға жаңа тақырып бойынша тапсырмалар
беріледі.

Бағалау:

Үйге тапсырма: 28 параграфты оқу.

Тапсырма №1

Жеке оқушылармен жұмыс. Әр оқушыға таратылып беріледі.

|Жаңа сөздер |Қате жауап |Дұрыс жауап |
|Құрылтай |Әскер басқаратын, дипломатиялық | |
| |қатынас жасайтын лауазымды адам | |
|Ясы |Отырықшылардан алынатын жер салығы| |
|Тағар |Дін иелерінің жерлері | |
|Құшыр |Ең жоғарғы жиын жылына 1 рет | |
| |шақырылды | |
|Қалан |Отырықшылардан алынатын жер салығы| |
|Зекет |Хан баласы-мұрагердің тәрбиешісі | |
|Харадж |Сарай қызметкерінің басшысы | |
|Баж |Заң жинағы | |
|Ұлысбек |Хан кеңесшісі | |
|Атабек |Мұсылмандардың кемтарлар үшін | |
| |мешітке беретін ақшасы | |
|Көкілташ |Хандарға ақыл-кеңес беруші | |
|Наиб |Ханның аңшылық ісін басқарушысы | |
|Жасауыл |Әскерді қамтамасыз ету үшін | |
| |жиналатын салық | |
|Ішік аға |Мемлекетке адал қызмет істегені | |
|басы |үшін сыйға берілген жер | |
|Инақ |Алым-салық жинап, тәртіпті | |
| |қадағалаушы | |
|Мишикар |Жан басы салығы және мал салығы | |
|Даруғар |Жер көлеміне байланысты | |
| |егіншілерден жиналатын салық | |
|Вакф |Жиын-той, мерекелерде тәртіп, | |
| |салт-дәстүрдің сақталуын | |
| |қадағалаушы | |
|Иқта |Мұрагердің «тел бауыры» | |

№2 тапсырма. Дискуссиялық өрнек

Келісемін Келіспеймін

1.Хандық билік мұрагерлік жолмен берілді. +

2.Хан кеңесшісінің уәзірі болған жоқ. +

3.Түрік тайпаларының басшыларын баһадүр деп атады
+

4. Қарапайым халық «қараша» аталды +

5. «Інжудің» мағынасы «жасау» +

6. Жазба деректеріне қарап жер иеліктерін

6 топқа бөлеміз +

7. Салықтардың халыққа әсері болған жоқ +

8. Тағар, құшыр, зекет-егін салығы +

9. «Ұлыс» сөзі «ел» деген мағына білдіреді +

№3 тапсырма. Симантикалық карта. Мағынаны айыру. Топтық жұмыс.

Әр топқа беріледі.

| |Жер атауы |Лауазым атауы |Салық атауы |
|Ұлысбек | |+ | |
|Атабек | |+ | |
|Тағар | | |+ |
|Инақ | |+ | |
|Ваф |+ | | |
|Даруғалар | |+ | |
|Зекет | | |+ |
|Баж | | |+ |
|Иқта |+ | | |
|Миршикар | |+ | |
|Харадж | | |+ |
|Инжу |+ | | |
|Құшыр | | |+ |
|Қалан | | |+ |
|Жасауыл | |+ | |

-----------------------
Ұлы хан

Хан кеңесі (мемлекеттік істер шешілді)

Хан тұқымдары, ұлысбектер, әмірлер мен бектер, билер

«Яса» заң жинағы

Құрылтай (ең жоғарғы жиын)

Ж
Е
Р

И
Е
Л
Е
Н
У
Д
І
Ң

Т
Ү
Р
Л
Е
Р
І

Мемлекеттік жер

Ішкі саясат

Сыртқы саясат

Інжу

Вакфтық жерлер

Шаруалардың мүліктік жерлері

Сойырғал, иқта

Тікелей ханның қарамағындағы жерлер

Шыңғыс тұқымдарының жасау ретінде алған жерлері

Дін иелерінің қарамағындағы жерлер

Отырықшылық аудандардағы егіншілік жерлер

Әскери немесе мемлекеттік басқару ісінде ханға адал қызмет істегені үшін
берілетін жер

Негізгі түрлері

С т
А ү
Л р
Ы л
Қ е
Т р
Ы і
Ң

Тағар

Әскерді қамтамасыз ету

Жан басына,
мал басына

Жер көлеміне

Құшыр

Қалан

Зекет

Мұсылмандардың кемтарларға

Баж

Харадж

Жер, егін

Жер, егін