Абайдың шығармалар жинағы

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
113-қосымша
Негізгі орта және жалпы орта білім беру деңгейлерінің 9-сыныптары үшін <<Абайтану>> курсының типтік оқу бағдарламасы
1. Түсінік хат
<<Абайтану>> курсының бағдарламасы 2012 жылы 27 сәуірде бекітілген <<Қазақстанның ішкі саясатындағы идеологиялық менеджментті қайта жаңғырту жөніндегі 2012-2013 жылдарға арналған Жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының>> 41 және 42-тармақтарына сәйкес әзірленді.
2. Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы - халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазынасы. Абайдың сөзі - қазақтың бойтұмары, Абайды тану, бағалау, насихаттау, оқыту - қоғамдық ой-санада тың серпілістер туғызып, мақсаткерлікке жұмылдырады. Заман, уақыт талабына орай Абайды жаңа қырынан тану, ғылыми тұрғыдан тың байламдар жасалуы - заңдылық.
Бағдарламада:
Абай мұрасының XX ғасырдың 30-60 жылдарындағы зерттелу жайы қарастырылды;
ақынның өмір жолынан, туып-өскен ортасы мен әдеби мектебі, тәлім-тәрбиелік мәні зор қарасөздері, өлеңдері, аудармалары мен поэмалары, поэзияға қойған биік мақсаттары, қазіргі абайтанудағы өзекті мәселелер топтастырылып берілді;
Абай шығармашылығындағы тұлға болмысы, толық адам танымдарының идеялық-көркемдік ұстаным негізіндегі байламдарын байыпты бағдарлауға назар аударылды;
Абайдың талантты ақын шәкірттерінің шығармашылығына көңіл бөлінді.
Бағдарлама Абай Құнанбайұлының:
қазақ әдебиетінің көшбасшысы ретіндегі құбылыстық сипатын;
ақындық әлемін, өлең өнеріндегі қайталанбас өзгешелігі мен шеберлігін;
шығыс пен еуропа, орыс әдебиеті классиктерінің туындыларымен жете танысуын және оның шығармашылық, ақындық өнеріне игі ықпалын тигізіп, поэзия мен қарасөз жанрында теңдессіз дүниелер тудырғандығын;
Абайдың әдеби мұрасының аударма арқылы дүниежүзі халықтары әдебиетінің алтын қорына қосылған жәдігер туындылар екендігін;
Абай шығармашылығының ұлттық әдебиетіміздің өркендеуіне жасаған идеялық-көркемдік ықпалын;
Абайтану ілімін қалыптастырған М.Әуезовтің Абайдың ақындық дәстүрінің негізгі арналарын сараптап, Абайдың ақындық мектебін айқындап, оның ақындық айналасын ғылыми жүйелеп беруінің маңызы мен мәнін оқушының ғылыми негізде ұғынуына және тарихи, ғылыми құнды нәтижелерін терең танып, білуіне;
курстың соңына қарай: <<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> деп өсиет қалдырған қайраткер, кемеңгер ойшыл Абай <<Қазақтың бас ақыны>> ретінде танылуына бағытталған.

Курсты оқытудың мақсаты:

1) ұлы ақын шығармаларын терең де, жан-жақты таныту арқылы елжанды, халқымыздың әдебиетін, өнерін, салт-дәстүрін, мәдениетін, тілін ұлттық құндылық ретінде бағалайтын, эстетикалық талғамы жоғары, білім, білік, дағдылармен қаруланған, түйген ойларын іс жүзінде өз кәдесіне жарата білетін, ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, өркениетті қоғамда өмір сүруге лайықты, терең ойлайтын дара тұлға қалыптастыру.

Курсты оқытудың міндеттері:

1) қазақ сөз өнеріндегі Абайдың орны мен ақындық болмысын тану. Абай шығармаларын оқып, білудің өзектілігін, абайтану ғылымының мол мұрасы - қазақ өмірінің тарихи факторы іспеттес екендігін ұғындыру;
2) ақынның мұрат-мақсаттарын, көркем-әдеби туындыларын, ғылым, білім, өнер, тәрбие мәселелері туралы өсиеттерінің маңыздылығын түсіндіру арқылы оқушылардың ұлттық танымын қалыптастыру, шығармашылық қиялын дамыту, автордың ұстанымын түсінуге баулу, көркем туындының тілдік ерекшеліктерін, идеялық мәнін талдауға, пікір алмасуға үйрету, жастардың өмірден өз орнын табуға бағыттау;
3) Абайдың ақындық мектебі, поэзиясындағы дәстүр мен жаңашылдық ұғымының мәні мен маңызын рухани кемелдік танымы тұрғысынан таныту, ақынның көркем-әдеби туындыларындағы ұлттық таным мен рухани-мәдени құндылықтарды оқушылардың бойына дарыту, ақын идеяларын күнделікті тұрмыста басшылыққа алуға тәрбиелеу, шығармаларының адамгершілікті, имандылықты, махаббатты, достықты, әділеттілікті, татулықты, бірлікті жырлайтындығын келер ұрпаққа үлгі-өнеге ету;
4) абайтанудың кезеңдерін саралап, шығармашылығындағы тұлға, толық адам концепциясына қатысты өзекті мәселелерді айқындау. Ұлы ақынның өмірбаяндық тың деректеріне сүйене отырып, қазақ әдебиетіндегі көшбасшылық орнын көрсету;
5) ғұлама ойшылдың философиялық ақыл-нақыл сөздерінің мән-мағынасын ашып, тәлімгерлік тағылымын сөз ету, қоғамдық құрылыс, азаматтық көңіл күй, тарихи таным үрдісі туралы жазған ғылыми-философиялық трактаттарындағы көзқарастарымен таныстыру;
6) ақынның шетел ақындарының шығармаларын аударудағы шеберлігі, қарасөздері, өлеңдері мен поэмаларындағы ақындық биік мұрат, адамгершілік идеяларын таныту;
7) Абай және қазіргі қазақ әдебиетінің рухани байланысын ғылыми негізде пайымдау. Қазіргі абайтанушы ғалымдардың ақын шығармаларын зерттеу, жинақтау, жариялау, насихаттау турасындағы жұмыстарынан хабардар ету

9 сынып <<Абайтану>> таңдау курс бағдарламасы Аптасына 1 сағат.
р/с
Сабақтың тақырыбы
Сағ
саны
Күні,айы
Сабақтың мақсаты
Сабақтың
түрі, әдісі
Көрнекілігі
1
2
3
4
5
6
7
1
Кіріспе Адамзаттың Абайы
1
8.09
Пән туралы түсінік, мақсат-міндеттері. Абайтанудың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті, Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Абайдың 150 жылдық мерейтойында сөйлеген сөзі. Абайды оқыту, түсіндіру, жұртқа таныту жолындағы абайтану ғылымы мен қазақ мектебінің міндеті туралы
баяндау
Интерактивті тақта
Абай портреті

<<Абайды білмек парыз ойлы жасқа>> тарауы - 10 сағат

2
Абайдың өмірі
1
15.09
Ақын өмір сүрген заман, ата-тегі, туып-өскен ортасы,алған тәлім-тәрбиесі; әлеумет ісіне араласуы, Абайдың рухани дүниетанымының өсу және қалыптасу кезеңдері
Танымдық, әңгімелесу

<<Абай>> энциклопедия
<<Атамұра>> баспасы
Абай <<Шығармаларының екі томдық толық жинағы>> Алматы <<Жазушы>> 2005 ж

Абайдың рухани дүниетанымының өсу және қалыптасу кезеңдері
1
22.09

3
Ақынның халық даналығын тануы
1
29.09
Абай ақындығының бастаулары, ақынның білім алған мектептері және білімін кеңейту арналары, ауыз әдебиеті Абайдың үлгі алған қайнар бұлағы, қазақтың халықтық өлең-жырларын, ертегі, қисса, аңыз әңгімелерін әжесі Зереден, халық ақындары Дулат, Шөже, Байкөкше, Балталардан есітіп, жадына тоқуы;
Жаңа тақырыпты меңгерту
<<Абай энциклопедиясы <<Атамұра>> 1995 ж;

4
Абай шығармаларындағы шығыстық сарындар
1
6.10
Абайдың араб, парсы, шағатай тілдерін жетік меңгеруі, шығыс әдебиеті Абайдың нәр алған рухани мектебі, Абайдың алғашқы шығармашылығына тән шығыстық сарындар, Абай шығармаларындағы шығыстық сипаттарды зерттеудің бүгінгі бағыт-бағдары, Абай шығармаларының шығысқа қатысы жайын түбегейлі қарастырып, ғылыми деңгейге көтерудегі Мұхтар Әуезовтің еңбегі, Абай шығармашылығына шығыс әсерінің М.Мырзахметұлының еңбектерінде жаңаша зерттелуі, Абай шығармашылығының шығыс әдебиетімен және шығыс мәдениетімен байланысын қарастырудағы жаңаша көзқарастар мен тың бағыт-бағдар;
Жаңа тақырыпты меңгерту
М.Мырзахметұлы <<Абай жүрген ізбенен>> Алматы <<Қазақстан>> 1985 ж;

5
Абай және орыс әдебиеті
1
13.10
Абайдың орыс әдебиетіне ден қоюы, орыстың ұлы классиктері Пушкин, Толстой, Лермонтов, Крылов, Салтыков-Щедрин, Некрасовтармен қатар революционер-

демократ ағартушылар Герцен, Чернышевский,
Добролюбовтардың еңбектерін оқуы, ақын аудармалары-ның қазақ әдебиетін жаңа ой орамдарымен байытуы, Абай аудармаларының ерекшеліктері;

<<Шырылдауық шегіртке>>, <<Қарға мен түлкі>>
6
Абай және Пушкин
1
20.10
Абайдың Пушкиннен аудармалары, ақын аудармасында көркем бейнелі ойдың ұлттық танымға сай тәржімалануы, <<Онегиннің өлердегі сөзі>> өлеңі Абайдың өзінің тапқан көркемдік шешімі екендігі, аударманы түпнұсқамен салыстыра оқығанда көрінетін ерекшеліктер;
Жаңа тақырыпты меңгерту
<<Евгений Онегин>>, <<Татьянаның хаты>>

Абайдың Пушкиннен аудармалары
1
27.10

7
Абай және батыс әдебиеті
2
3,17.
11
Абай шығармашылығына шығыс, орыс, батыс әдебиеті әсерінің тарихи-әлеуметтік негіздері, Абайдың қазақ тілінің қуатын көтеріп, құнарын арттырудағы шығарма-шылық ізденісіне ауыз әдебиетінің, шығыс, орыс, Еуропа әдебиеті мен мәдениетінің зор ықпалы болғандығы, Абайдың өлең құрылымында да, ойшылдық, сыншылдық алымында да орыс әдебиетінің ықпалы бар екендігі, Еуропаның ұлы ақын-жазушылары Шекспир, Байрон, Гете, Дюмалардың, философтар Сократ, Платон, Аристотель, Спенсер, Дарвин, т.б. еңбектерімен танысуы, Дж. Байрон <<Көңілім менің қараңғы>>, А.Мицкевич <<Тұтқындағы поляк жандаралының сөзі>>, И.В.Гете-М.Ю.Лермонтов <<Қараңғы түнде тау қалғып>> өлеңдері;
Аралас сабақ
Қ.Мұқамедханов <<Абай шығармаларының текстологиясы жайында>> Қаз.Мем.КӘБ, 1959 ж;

8
Абай мұрасының орыс және өзге тілдерде танылуы
1
24.11
Абай өлеңдерінің шет тілдерге аударылуы, өзге тілге тәржімаланған ақын өлеңдерінің көркемдік ерекшеліктері.

Жаңа тақырыпты меңгерту
Қ.Өмірәлиев Абай афоризмі
<<М.Әуезов және абайтану мәселелері>> тарауы - 4 сағат

9
Абай мұрасын зерттеушілер және абайтану ғылымының қалыптасуы
2
8,15.
12
Абайтану ғылымының негізін салушылар мен оның қалыптасу кезеңдерін және алғашқы зерттеушілердің еңбектері жайында білу Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, және т.б. зерттеушілердің ақын шығармалары жайында айтқан пікірлері;
Жаңа тақырыпты меңгерту
Т.Қожакеев <<Абай-сатирик>> <<Білім>> қоғамы, 1970 ж;

10
М.Әуезовтің абайтануға қатысты зерттеу еңбектері
1
22.12
Абай мұрасы жайында, ақын мұрасын тану, насихаттау, таныту жолындағы ізденістер, Абай шығармашылығы турасындағы шығыс және батыс әдебиетіне қатысты мәселелер;
Поэзия сағаты
К.Шаймерденова <<Абай Құнанбаевтың педагогикалық көзқарастары>> <<Рауан>> 1990 ж;

11
Ақын шығармаларының басылымдары
1
29.12
Ақын мұрасының XX ғасырдың алғашқы ширегінде жинақталуы, жариялануы және оған ықпал еткен адамдар, Кәкітай Ысқақұлының Абай шығармаларының ең алғашқы жинағын шығарудағы еңбегі.

Аралас сабақ
Абайдың шығармалар жинағы

<<Абай шығармаларындағы ғылым, білім тақырыбы>> тарауы - 10 сағат
12
<<Ғылымға көңіл берсеңіз>>, <<Жасымда ғылым бар деп ескермедім>>
1
12.01
<<Жасымда ғылым бар деп ескермедім>> өлеңінің басты идеясы - жастарды ғылым, білімге үндеу, халықтың болашағы үшін ғылым-білімнің маңызын, мақсат-міндетін айқындауы, ғылым, білімді уағыздаған ағартушы ақынның ақылды, білімді адамды аса жоғары бағалауы;

Жаңа тақырыпты меңгерту
Т.Қожакеев <<Абай-сатирик>> <<Білім>> қоғамы, 1970 ж;

13
<<Интернатта оқып жүр>> өлеңі
1
19.01
Өлеңінің негізгі тақырыбы, білім алу, ғылым, өнер үйрену, ақынның ағартушылық-демократтық көзқарастары, жас шәкірттерге <<Пайда ойлама, ар ойла>> деп, артық білуге талап қылуды аманаттауы, отаршыл патша өкіметінің жымысқы саясатына орай <<Қызмет қылма оязға, жанбай жатып сөнуге>> деп, өзі үміт еткен қазақ жастарына жар салуы, еңбексіз, ықылас-ынтасыз, михнатсыз нағыз ғылым, білімнің қолға түспейтінін айтуы;
Поэзия сағаты
К.Шаймерденова <<Абай Құнанбаевтың педагогикалық көзқарастары>> <<Рауан>> 1990 ж;

14
<<Ғылым таппай мақтанба>> өлеңі
1
26.01
Өлеңінде жастарды еңбек етіп, оқу оқып, білім алуға шақыруы, ақынның өсиет айтып, келешекке бағдарлама боларлық өлеңі, өлеңнің тағылымдық-тәрбиелік мәні, ғалым болу мен адам болу мәселесінің өзара сабақтастығы жайындағы ақын пікірі, Абайдың ғылыми ой-пікір қорытуы;
Аралас сабақ
Абайдың шығармалар жинағы
15
<<Сегізінші>> қарасөзі
1
2.02
Ақыл, насихат туралы пікірі, ғылым, білім, ар, ұят жайлы пайымдаулары, ақыл, білім жөніндегі философиялық тұжырымы;

Жаңа тақырыпты меңгерту
М.О.Әуезов <<Абайды білмек парыз ойлы жасқа>> Алматы <<Санат>> 1997 ж
16
<<Он жетінші>> қарасөзі
1
9.02
Адамгершілік, имандылық, адалдық, парасаттылық, еңбекқорлық, қайырымдылық сияқты ізгі қасиеттер жайындағы ойлары, ақыл, қайрат, жүрек туралы философиялық ой түйіні.
Жаңа тақырыпты меңгерту
М.Мырзахметұлы <<Абай жүрген ізбенен>> Алматы <<Қазақстан>> 1985 ж;

17
Абай қарасөздерін-дегі тәлім-тәрбие мәселесі. <<Баланың жақсысы-қызық, жаманы-күйік>>
1
16.02
Абай қарасөздерінде көтерілген негізгі мәселелер және даналық ой-пікірлері, ақынның халқына айтқан өсиет-насихаттары, қарасөздеріндегі пікірлерінің өлеңдерінде айтылатын ойларымен тығыз байланысы, өзіндік ерекшелігі;
Салыстыру,талдау
Абай өлеңдері
18
<<Екінші>> қарасөзі
1
23.02
Ақынның халқын намысқойлыққа, еңбексүйгіштікке, іскерлікке шақырған идеялары, халықтың бойындағы жағымсыз қылықтарды сынай отырып, одан арылудың жолдарын көрсетуі, ұлттық дамудың тиімді экономикалық маңызын назарға салуы, еліне еңбекқорлықты, іскерлікті, мал табу жолдарын айтқан өсиетнамасы;

Жаңа тақырыпты меңгерту
<<Евгений Онегин>>, <<Татьянаның хаты>>
19
<<Оныншы>> қарасөзі
1
1.03
Бала тәрбиесі туралы ойы, <<Ғылымсыз ахирет те, дүние де жоқтығын>> айта отырып, баланы оқуға, білім алу жолына бағыттаудың маңызын көрсетуі;
Білімді тексеру сабағы
З.Қабдолов
<<Сөз өнері>>
20
<<Он сегізінші>> қарасөзі
1
15.03
киіну мәдениеті туралы көзқарасы, ақынның кербездік ұғымы жайындағы топшылау-тұжырымы, адам баласының ақыл, білім, ар, мінез сияқты нәрселермен озатындығын үлгі-өнеге етіп қалдыруы;
Жаңа тақырыпты меңгерту
Қ.Мұқамедханов <<Абай мұрагерлері>> Алматы <<Атамұра>> 1995 ж;

21
<<Он тоғызыншы>> және <<Отызыншы>> қарасөздері
1
5.04
Абайдың адамның естілігіне психологиялық, педагогикалық талдау жасауы, ақынның ес туралы ой тоқтамы, естігенді еске сақтаудың маңыздылығы жөніндегі ой-пікірі;Адам мінездеріндегі жағымсыз әрекеттерді сынауы, ар, есті, намысты білмей тұрып, адамдық, арлылық, батырлық болмайтындығына қатысты тұжырымы, өлімнің, өмірдің мәні туралы философиялық танымы.
Салыстыру, талдау
Абай қарасөздері
<<Абай танымындағы ән мен күй>> тарауы - 4 сағат

22
Абай әндерінің таралуы
1
12.04
Ән мен күй, өнер құдіреті туралы толғанысы, жақсы әннің көкейге ой салатын эстетикалық мәні, Абай әндерінің мазмұны, халық арасына таралуы турасында, Абай әндерінің халық әндерімен ұқсастықтары және айырмашылықтары, Абайдың музыкалық туындыларындағы әуен мен ырғақтар;

Жаңа тақырыпты меңгерту
<<Адамзаттың Абайы>> шығарма жазу
23
<<Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар>>
1
19.04
<<Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа>>, <<Құлақтан кіріп бойды алар>>, <<Өзгеге, көңілім, тоярсың>> өлеңдері мен күйлері, <<Сегіз аяқ>>, <<Көзімнің қарасы>>, <<Айттым сәлем, қалам қас>> әні, ән мен күйдің халықтың өмірінде алатын орны, ақынның ән және күй өнері туралы пікірі, Абайдың қазақ музыка өнеріне енгізген жаңалығы хақында, Абай әндерінің көркемдік-эстетикалық ерекшеліктері.

Поэзия сағаты
<<Абай энциклопедиясы <<Атамұра>> 1995 ж;

<<Құлақтан кіріп бойды алар>>
1
26.04
Көркем шығарманың,ән-күйді жоғары бағалайтындығын танытады
Аралас сабақ
Қ.Мұқамедханов <<Абайдың ақын шәкірттері>> Алматы 1994

<<Айттым сәлем, Қалам қас>> әні
1
3.05
Жастықты,сұлулықты,ғашықтықты жырға қосып,бірін-бірі сүйген екі жастың сүйіспеншілігін,ішкі сезімдерін ашып көрсететіндігін таныту

Жаңа тақырыпты меңгерту
Шәкәрім, Ақылбай, Мағауия, Көкбай, Әсет, Әріп, Әубәкір, т.б.

Поэмалары - 2 сағат
24

<<Ескендір>> поэмасы
1
10.05
поэманың тақырыбы мен идеясы және көркемдік маңызы, ақын поэмасының романтикалық және реалистік сипаты, поэманың сюжеті мен композициясы, эпикалық дастандағы Ескендір мен Аристотель образдары, Абайдың шағын поэма жазудағы шеберлігі.

Жаңа тақырыпты меңгерту
<<Абай энциклопедиясы <<Атамұра>> 1995 ж;

Эпикалық дастандағы Ескендір мен Аристотель образдары
1
17.05

25
Қорытынды
1
24.05
Жыл бойы өтілген тақырыптарды еске түсіру,қорытындылау
Білімді жинақтау