Бастауыш сынып оқушыларының денсаулығын сақтай отырып білім беру

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ
ДЕНСАУЛЫҒЫН САҚТАЙ ОТЫРЫП БІЛІМ БЕРУ

ТҰМАРБАЕВА МЕЙІЗ ЗАРЫҚБЕКҚЫЗЫ,
КММ №27 ЖББОМ
БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМІ

Қазіргі кездегі білім беру мекемелерінің алдында тұрған міндеттердің
бірі оқушыға терең білім мен тәрбие беруде оның денсаулығын сақтай
отырып, дені сау, қабілетті тұлға қалыптастыру болып отыр.
Мектепте оқушы өзінің 11 жылын өткізеді. Ал мектепке келген оқушының
денсаулығы жақсы, дене бітімінің мықты болуы шарт. Өйткені мектептегі
жетістіктері дене дамуының, денсаулығының мықтылығына тікелей байланысты
[1].
Ендеше баланың денсаулығын сақтай отырып, жұмысқа деген ынтасын
арттыруда, денсаулық сақтау технологиясының алатын орны ерекше.
Денсаулық сақтай отырып білім беру принципі – оқушының дене және
психологиялық денсаулығын дамытып, нығайтуға жағдай жасайды.
Оны келесі құралдар арқылы жүзеге асыруға болады:
- денсаулықты сақтап оқыту;
- дененің дамуын арттыру;
- санитарлық- гигиеналық ережелер мен нормаларды сақтау;
- салауатты өмір салтын насихаттау және т.б.
Денсаулық сақтау технологиясына негіздеп оқу–тәрбие үрдісін
ұйымдастыруды төмендегідей қарастыруға болады:
1) сабақты денсаулық сақтау принципіне сүйене отырып құру;
2) сабақта денсаулық сақтау техологияларын қолдану;
3) қозғалыс қоңырауларын ұйымдастыру.
Денсаулық сақтауға бағытталған сабақ құрылымының мынадай 4 тәртібін
анықтауға болады:
1) сабақты дұрыс ұйымдастыру;
2) қабылдау іс-әрекетін қолдану;
3) оқушының жұмыс қаблетінің кеңістігін анықтау;
4) баланың ақыл-ойының жеделдігін бөліп тастау;
1 суретте апта ішіндегі оқушының жұмыс қабілеті көрсетілген.
[pic]
1 сурет - Апта ішіндегі оқушының жұмыс қабілеті
Баланың күнделікті сабақ оқуға жұмыс қабілетін төмендегідей сипаттауға
болады:
- 1 сабақта - қалыптасады;
- 2,3 сабақта - ынтасы жоғары болады
- 4,5 сабақта - баланың ынтасы төмендейді.
Сондықтан мұғалім сабақ кестесін құрғанда осыған баса назар аудару
керек. 2 суретте 1-4 сынып оқушыларының оқу күніндегі жұмыс қабілетті
көрсетілген.
[pic]
2 сурет - 1-4 сынып оқушыларының оқу күніндегі жұмыс қабілетті

Баланың сабақ барысындағы білім меңгеруінің жеделдігі келесідей:
- 5-25мин - 80%;
- 25-30мин - 60-40%;
- 35-40мин - 10%.
Бірінші сынып оқушысының ағзасы бірнеше кезеңнен өтеді:
- алғашқы 2-3 аптасы физиологиялық екпінде өтеді. Осыған байланысты
қыркүйек айында балалар жаңа талаптарға бейімделе алмай көп ауырып қалады;
- келесі бейімделу кезеңі - тұрақсыз ыңғайлану. Бала ағзасы жаңа
жағдайда өзіне жақын нұсқаны табады;
- бұдан кейінгі тұрақты ыңғайлану кезеңі басталады. Бала ағзасы
жүктемеге аз күш жұмсайды.
Баланың денсаулығын сақтай отырып, білімді меңгертуде оқытудың келесі
технологияларды сабақта күнделікті пайдаланамын:
- тұлғаға бағытталған оқыту;
- даралап оқыту;
- проблемалық оқыту;
- күштемей, ерікті оқыту;
- диалогты оқыту.
Сабақта әрекет түрлерінің ауысуы (бір сабақта оқушының әрекеті ету
нормасы 7-8 түрі болу керек. Мысалы: оқу, жазу, тындау, әңгімелеу,
сұрақтар, сұрақтарға жауап, көрнекі құралдарды қарау, есептер шығару және
т/б). Бағдарлы нормасы - 7-10 минут. Оқыту түрлерінің саны: ауызша,
көрнекілік, аудиовизуалды және т.б. Нормасы – 3-ден аз ауыспау керек. Ауысу
нормасы - 10-15 минуттен кем емес [2].
Баланың шаршауын болдырмай, көңіл күйін көтеріп сергітуде, ағзасының
қажетті бұлшық еттерінің дамуына сабақ үстінде орындалатын сергіту сәттері
үлкен роль аткарады. Сергіту сәттерін сабақтың 15-20 минуты өткеннен кейін
тіпті қиын сабақтарда екі рет орындауға тура келеді..
Сергіту жаттығуларын орындауға 1,5 – 3 минут уақыт бөлемін. Кейбір
жаттығуларды ән әуенімен орындаймыз. Сонда баланың көніл күйі де көтеріліп,
сабаққа деген ынтасы артады. Баланың көңілді болуы оның қан айналымының
айналуынада септігін тигізеді, көңілді күйде сабақты жақсы қабылдайды.
М.ғ.д. В.Ф.Базарныйдың методикасы бойынша 3 суретте көрсетілген
ватманға сызылған әр түрлі фигураларға көздерін жүгіртеді [2].
[pic]
3 сурет - М.ғ.д. В.Ф.Базарныйдың методикасы

«Салауатты жас ұрпақ» бағдарламасының бастауыш сатыдағы іс-жоспары 1
кестеде көрсетілген.

1 кесте - «Салауатты жас ұрпақ» бағдарламасының бастауыш сатыдағы іс-
жоспары
|Р/с|Жұмыс формасы |Өткізу уақыты |Жауаптылар |Нәтиже |
|1. |Сабақ алдындағы |Әр кезек |Мұғалім, |Бала сергиді, көңілі|
| |таңертеңгілік |сабағының |ден. шынық. |көтеріліді |
| |жаттығулар |алдында |пән мұғалімі| |
|2. |Сабақта ойын |Әр сабақта |Мұғалім |Шаршағаны басылып, |
| |элементтерін қолдану| | |ынтасы артады |
|3. |Сабақтағы сергіту |Әр сабақта |Мұғалім |Бұлшық еттері |
| |сәттері | | |дамиды, ынтасы |
| | | | |артады |
|4. |Дыбыс терапия |Тіл |Мұғалім |Қан айналымы |
| |(артикуляциялық) |сабақтарында | |дұрысталып, жүйке |
| | | | |жүйесі жақсартылады |
|5. |Әуен терапия |Еңбек, ән |Мұғалім |Ағза тынығады |
| | |бейнелеу, | | |
| | |сабақтарында | | |
|6. |Витамино терапия |Қажетті уақытта|Ата-ана |Ағза дәруменмен |
| | | |көмегімен |толығады |
|7. |Динамикалық |Сабақ арасында |Мұғалім |Көңіл күй көтеріледі|
| |үзілістер |2-3 рет | | |
|8. |Сарымсақ |Тұмау кезінде |Мұғалім, |Ауруға қарсы тұрады |
| |медальондары | |ата-ана | |
|9. |Сынып бөлмесін |Үнемі |Мұғалім |Ауа тазарады |
| |желдетіп отыру | | | |
|10.|Сынып бөлмесінде гүл|Үнемі |Мұғалім |Шаң- тозаң ағзаға |
| |отырғызу | | |түспейді |
|11.|Фитотерапия (фиточай|Үзіліс кезінде |Мұғалім, |Ағзаға көмек |
| |) | |аспазшы | |
|12.|Тегін тамақтану |Үнемі |Мұғалім, |Қарны тоқ, көңіл |
| | | |аспазшы |күйі тоқ |
|13.|Тапсырманың баланың |Үнемі |Мұғалім |Ағзаға салмақ |
| |жас ерекшелігі | | |түспейді |
| |ескеріліп, шамадан | | | |
| |тыс берілмеуін | | | |
| |қадағалау | | | |

Бала денсаулығын сақтауда сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстар

2 кестеде бала денсаулығын сақтауда сыныптан тыс жүргізілетін жұмыс
түрлері көрсетілген [3].

2 кесте - Бала денсаулығын сақтауда сыныптан тыс жүргізілетін жұмыс
түрлері
|Р/с |Жұмыс формасы |Өткізу уақыты |Жауаптылар |Нәтиже |
|1. |Табиғат аясында топ |Каникул |Ата-ана, |Дене шынығады |
| |серуен ұйымдастыру |кездерінде, |медбике, | |
| | |оқу жыл ішінде|мұғалім | |
|2. |Денсаулық күнін , |Оқу жыл ішінде|Дене шынықтыру|Ағза сауығады |
| |денсаулық аптасын, | |пән мұғалімі | |
| |спорттық мерекелер | | | |
|3. |Бастауыш сыныпта спорт |Оқу жыл ішінде|Дене шынықтыру|Денсаулығы |
| |секцияларын, үйірмелерін| |пән мұғалімі |нығаяды |
| |ашу | | | |
|4. |Балаларды жазғы мезгілде|Каникул |Мұғалім |Дем алады |
| |сауықтыру лагерлеріне |кезінде | | |
| |жіберу | | | |
|5. |Бастауыш сыныпта |Оқу жылы |Мұғалім |Ақпараттанады |
| |ақыл-кеңес аларлық |ішінде | | |
| |денсаулық бұрышын | | | |
| |ұйымдастыру | | | |
|6. |Медбикемен кездесу |Оқу жылы |Мұғалім |Ақыл-кеңес |
| | |ішінде | |алады |

Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында атап өткендей, оқушының мектептегі жетістіктері дене
дамуының және денсаулығының мықтылығына тікелей байланысты делінген.
Ендеше, бастауыш сынып оқушыларының денсаулығын сақтай отырып білім мен
тәрбие беруде, баланың оқу іс-әрекетіне ынтасы артады, тез шаршауы мен
ағзаның әлсіреуі болмайды, денсаулығында патологиялық ауытқуы бар
балалардың саны азаяды, физикалық және психологиялық тұрғыдан сау болуына,
дені сау, қабілетті тұлға қалыптастыруда тигізер пайдасы зор.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарты. Жалпы орта білім. Негізгі ереже.Астана - 2010.
2. Ахаев А.В. Здоровьесберегающие технологии обучения.- Усть-Каменогорск,
2004.
3. Жексенбаева Ү.Ж. 12 жылдық білім берудің құрылымдық - мазмұндық
ерекшеліктері. - 12 жылдық білім. №5 2006.