Абылай тұлғасы

Күні: 13.12.2013 ж.
Сыныбы: 10 «Б»
Пәні: Қазақстан тарихы
Пән мұғалімі: Рустемова Г.Р.
Тақырыбы: «Қазақ жерлерін біріктіру жолындағы Абылай ханның күресі».
Сабақтың мақсаты: Абылай ханның XVIII ғасырда әлемдік деңгейдегі мемлекет
басшысы, қолбасшы, дипломат болғанын айқындау.
Білімділік міндеті:
1. Абылайдың жеке тұлғасына тоқталу;
2. Қазақ хандығының жоңғарлармен, Ресей, Қытай, Орта Азия
мемлекеттерімен саяси байланысын ашып көрсету;
3. Абылай ханның жүргізген реформаларын талдау;
4. Абылай ханның қазақ тарихында алған рөліне баға беру.
Дамытушылық міндеті: Оқушылардың өздігінен мәліметтерді игеру, ойын жүйелі
жеткізу, нақты фактілермен, даталармен, картамен жұмыс істеу қабілеттерін
дамыту.
Тәрбиелік міндеті: Азаматтық, патриоттық тәрбие беру, туған елінің тарихына
деген құрмет сезімін ояту.
Сабақтың түрі: Ізденіс, дамыту сабағы
Пәнаралық байланыс: География, әдебиет
Сабақтың әдісі: топпен жұмыс, сұрақ-жауап, картамен жұмыс, ЖИГСО
стратегиясы, салыстыру, «миға шабуыл», шығармашылық ізденіс (өлең шығару,
сурет салу, көрініс)
Сабақтың көрнекілігі:
1. Интерактивті тақта;
2. Әр топтың презентациялары;
3. Абылай ханға арналған қабырға газеті;

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастырушылық кезең
Сәлеметсіздер ме оқушылар! (Оқушыларды түгендеу)
ІІ. Жаңа сабақ
Жоспары:
1. Абылай қазақ хандығының аса көрнекті саяси және мемлекет қайраткері
2. Абылай ханның сыртқы саясаты
3. Абылай және 18 ғасырдағы қазақтың би, батыр, жыраулары
4. Абылай тұлғасы және оның қазақ тарихындағы орны

Мұғалімнің кіріспе сөзі.
“Қазақтың дербес ел болуына, әрі-беріден соң қазақтың қазақ болуына,
басы қосылып, бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаруына ерен еңбек сіңірген
Абылайдан артық адам болмас”,- деп М.О.Әуезов айтқандай, биылғы жылы 300
жылдық мерейтойы аталып жатқан Абылай ханның қазақ тарихында алар орны
ерекше. Бүгінгі жаңа сабағымыздың тақырыбы: «Қазақ жерлерін біріктіру
жолындағы Абылай ханның күресі». Бүгінгі сабағымызда біз қандай мақсатқа
жетуіміз керек деп ойлайсыздар?
Сабақтың түрі: ізденіс сабағы. Сынып оқушылары 4 топқа бөлініп, алдын-
ала тапсырмалар берілген. 1-топтың ізденіс тақырыбы: «Абылай ханның
саясаты», 2-топтың ізденіс тақырыбы: «Абылай хан билігі кезіндегі Қазақ
хандығының жоңғарлармен, Ресей, Қытай, Орта Азия мемлекеттерімен саяси
байланысы», 3-топтың ізденіс тақырыбы: «Абылай және қазақтың би, батыр,
жыраулары», 4-топтың ізденіс тақырыбы: Абылайдың тұлғасы және оның қазақ
тарихында алатын орны».
Оқушылар топ ережесімен таныстырылады.
1. Әр топқа презентацияларын қорғауға 8 минуттан уақыт беріледі.
2. Барлық топтар бір-бірін назар салып мұқият тыңдауы қажет
3. Қажетті мәліметтерді дәптерлеріне жазып алуға болады
Әр топқа бағалау парағы үлестіріледі. 1 топ 2 топ
3 топ
4 топ
Бағалау критерийлері
|Презентация |Слайдтың тақырыпқа|Сұрақтарға жауап |Қорытынды жасауы |
|мазмұны (2 балл) |сай болуы (1 балл)|беруі (1 балл) |(1 балл) |
| | | | |

Ал енді әр топты өздеріне берілген тақырыптарымен таныстыруға шақырамыз.
1-ші топ: «Абылай - хан»
Қаралатын мәселелері: Абылайдың қысқаша шығу тегі, билікке келу жолы,
Абылайдың хандық билік құрған кездегі жасаған реформалары.
2-ші топ: «Абылай - дипломат»
Қаралатын мәселелері: Абылайдың кезіндегі қазақ-жоңғар, қазақ-орыс, қазақ-
қытай қарым-қатынастары. «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында Абылайдың
дипломатиялық қызметіне қатысты табылған тың мәліметтер.
3-топ: «Абылай және оның айналасы».
Қаралатын мәселелер: Ел билігі тізгінін қолда ұстаған қазақ билері,
жоңғарға қарсы күрескен қазақ батырлары, батырлардың ерлігін, халықтың
бірлігін т.б. мәселелерді жырлаған жыраулар. Олардың Абылай ханмен қарым-
қатынасы.
4-топ: «Абылай тұлғасы»
Қаралатын мәселелер: Абылайдың мінезі, тұлғалық қасиеттері, замандастары
мен тарихшылардың оған берген бағасы. Абылай ханның қазақ тарихында алатын
орны.

ІІІ. Сабақты бекіту:
Әр топқа өз тақырыптары бойынша 2 сұрақтан құрау тапсырылады. 2 минут уақыт
беріледі. Сұрақтарды 1 топ 2 топ
3 топ
4 топ
Оқушылардың шығармашылық жұмысы:
Осы тақырыпқа қатысты көріністі тамашалайық. «Жоңғар тұтқынындағы Абылай».
(Қ.Жұмаділовтің «Дарабоз» романынан үзінді); Абылай ханға арналған өлең
оқу, сурет салу

Көрініс
«Абылай хан тұтқында» («Дарабоз» романынан)
Автор сөзі: Он екі қанатты орданың ішінде, сонау төрде жоңғардың ханы
Қалдан Церен алтын тақтың үстінде отыр. Есіктен кіріп келген Абылайды
көріп, басын көтеріп алды. Өткір көзімен ішіп-жеп, тұтқынға тесіле қараған.
Абылай:
- Уа, төрт ойраттың көш бастар серкесі, ұлы қонтайжы Қалдан Церен, аман-
есен барсың ба? Қазақтың орта жүзінің ханы, Шыңғыс әулеті Абылай дәм айдап
құзырыңа келіп тұр!
Қалдан-Церен:
- Ым-м... Солай де. «Абылай-Абылай» деп шулатып жүрген қазақ ханы сен
екенсің ғой?! Дегенмен анығын айтшы: сені мұнда дәм айдап келді ме,
әлде адам айдап келді ме?
Абылай:
- Біздің қазақта: «Адам айдаса барман, дәм айдаса қалман» деген сөз бар.
Соғыста аз адаммен қоршауда қалып, қапыда қолға түскенім рас. Бірақ ол
үшін өкінбеймін. Сірә, құдай-тағала ұлы қонтайжымен бет көрісудің
орайын осылай келтірген болар...
Қалдан-Церен:
- Солай де... Аяқты қалай-қалай тастайды қазақтың мына жас бөрісі?!
Айтпақшы, осыдан он жылдай бұрын Алакөл бойындағы ұрыста менің немере
інім Шарышты мерт қылған Абылай сен емессің бе?
Абылай:
- Иә, дұрыс айтып тұрсыз, мархабатты қонтайжы.
Қалдан-Церен:
- Ендеше, сенің мойнында біздің ханзаданың қаны бар. Осы сені дәм тартып
келмей, қан тартып келген жоқ па екен? Өзің білесің, біздің ойратта
қанға – қан, жанға – жан алмай тынбайды...
Абылай:
- Иә, ана бір жылдары менің қолымнан бір туысыңыздың мерт болғаны рас,
бірақ мен оны қан майданда, адал жекпе-жекте өлтірген сияқты едім.
Соғыс құрбандықсыз болмайды, Ұлы мәртебелім. Егер баяғыдан бері ұрыста
өлген қазақ пен қалмаққа түгел құн төленетін болса, онда екі жақта да
тігерге тұяқ қалмас еді.
Автор сөзі: Қалдан-Церен бұл жолы да сөзден ұтылғанын сезді. Өзінің сөзі
қандай ұтымды?! Мірдің оғындай... Түбі, Қазақ ордасының тізгінін осы Абылай
ұстап қалуы мүмкін-ау! деген ойға келді.
Қалдан-Церен:
- Ханның да, қасындағы серіктерінің де аяқ-қолын босатыңдар! Құрметті
қонаққа төрден орын сайландар!

ІV. Қорытындылау
Мұғалім: Әлемдік деңгейде белгілі тұлғалар енгізілген «Адамзат күнтізбесі»
атты энциклопедия бар. Осы құнды кітапта екі ғана қазақ туралы мәлімет бар.
Бірі – Абылай хан болса, екіншісі – Елбасы Н.Ә.Назарбаев. Ендеше, осынау
екі тұлғаның кезіндегі Қазақ елінің ішкі, сыртқы саясатында қандай
ұқсастықтар бар екенін анықтайық.

IV. Бағалау: топтар бір-бірін бағалайды

Үйге тапсырма: «Абылай хан есімі мәңгілік ел есінде» тақырыбына эссе жазу

Қолданылған әдебиеттер:

1. Қазақстан тарихы. 10 сынып
2. «Аңыз адам» журналдары (Бұқар жырау, Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы
Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай)
3. www.google.kz

-----------------------
Тәуелсіз Қазақстанның көшбасшысы

Қазақ хандығының
18 ғасырдағы
көшбасшысы