Қазақ халқының ежелгі кеңістік өлшем бірліктері

Сабақтың тақырыбы: Тарих және кеңістік
Уақыты: 28. 09. 2010_

Сабақтың мақсаттары:

Білімділік: Ежелгі Қазақстан аумағын мекендеген тайпалар мен қазақ
халқының кеңістік туралы өзіндік өлшемі мен түсінігі болғандығы жайында
білім беру.
Дамытушылық: Кеңістік туралы алғашқы ғылыми түсініктері мен білімдерін
қалыптастыру, дүниетанымын, шығармашылық қызметін дамыту.
Тәрбиелік: Оқушыларды Отанын сүюге, туған жеріміздің тәуелсіздігі мен
бүтіндігі үшін күресуге тәрбиелеу

Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдістері: әңгімелеу, тест, мәтінмен жұмыс, мағынаны табу, кесте
толтыру
Сабақтың көрнекілігі: Қазақстанның картасы, тірек кестелер, суреттер
Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, қазақ әдебиеті, география,.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі. (5 мин.)

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. Тест:

1. Қазақ халқында күн райын болжай білетін адамдарды қалай атаған?

А) сынықшы; Ә) есепші; Б) жылнамашы;
В) бақсы;

2. Алғаш рет уақытты жылмен есептеу қай елде пайда болды?

А) Вавилон; Ә) Ассирия; Б) Египет;
В) Шумер;

3. Ислам дінінің жыл санау үлгісі қалай аталады?

А) Таурат; Ә) Забур; Б) хижра;
В) ғасыр;

4. Араб тілінен аударғанда хижра қандай мағына береді?

А) жыл санау; Ә)қоныс аудару; Б) жыл қайыру;
В) есептеу;

5. Қазақ халқының жыл санау үлгісі?

А) мүшел; Ә) үшем; Б) абыз; В) мешін;

6. Қазақ халқында өте көне заманды қай ханның атымен байланыстырған?

А) Оғыз хан; Ә) Алаша хан; Б) Керей хан;
В) Жәнібек хан;

7. Біздің дәуір қай пайғамбардың туған жылынан басталады?

А) Сүлеймен; Ә) Мұса; Б) Иса; В)
Мұхаммед;

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру. Сабақтың жоспары.

1. Кеңістік ұғымы.

2. Қазақстанның көршілес елдері.

3. Қазақ халқының кеңістік туралы ұғымдары.

Мұғалімнің кіріспе сөзі: Кеңістік - тоқтаусыз құбылыс. Жер бетіндегі
адамзаттың ежелден бері пайдаланатын ұзындық өлшемдерінің бәрі осы
кеңістікке байланысты. Кеңістіктің негізгі үш қасиеті бар: үш өлшемді
кеңістік, шексіз кеңістік және өзгермейтін, яғни мәңгі кеңістік.

Кеңістік - қандай да бір тарихи оқиға мен тарихи үрдістердің белгілі бір
уақыт пен ортада өтетін өлшем бірліктері.

Тарихтың үш қазығы: Тарихи уақыт = Тарихи кеңістік = Тарихи оқиға

Қазақ халқының ежелгі кеңістік өлшем бірліктері:

Таяқ тастам жер - қарулы адамның қолымен лақтырған таяқ ұшып жететін жер.

Шақырым - адамның даусы жететін жер

Тай шаптырым жер - бес шақырым жер.

Бір күндік жер - аттылы адам бір күн жүретін жер.

Айшылық жер - аттылы адам бір ай жүретін жер.

Картамен жұмыс: Мұғалім картадан балаларға Қазақстанмен көршілес
мемлекеттерді жіне олардың шекараларын көрсетеді.

Қазақ халқының кеңістік туралы ұғымдары:

Кестені толтыру:

|Сақтардың әлемнің үш құрылымы |Ежелгі түріктердің |Қазақтар кеңістікті |
|туралы түсінігі |кеңістік туралы ұғымы |қалай атаған |
| | | |
| | | |

IV. Сабақты бекіту. Тест.

1) Сақтардың түсінігінше әлем неше құрылымнан тұрды?

А) бес; Ә) жеті; Б) үш;

2) «Ер Төстік» ертегісіндегі жер астында бас кейіпкерге кездескен
күншілік жердегі сыбысты еститін адам.

А) Желаяқ; Ә) Саққұлақ; Б) Таусоғар;

3) Адамның даусы жететін жерді қазақтар қалай атаған?

А) шақырым; Ә) ат шаптырым; Б) таяқ тастам;

4) Қазақтар кеңістікті қалай атаған?

А) құбыла; Ә) шартарап; Б) көкжиек;

5) Түріктердің түсінігі бойынша балалар мен отбасының қамқоршысы болып
есептелген құдай-ана.

А) Ұшар; Ә) Ұмай; Б) Ұлар;

6) Сақ тайпалары Күннің құрметіне қандай жануарды құрбандыққа шалды?

А) жылқы; Ә) қой; Б) түйе;

7) Ежелгі түріктер адамзаттың әкесі ретінде кімді құрметтеген?

А) Тәңірі; Ә) Ұмай; Б) Күн;

V. Қорытынды.

|Білемін |Білдім |Білгім келеді |
| | | |

Үй тапсырмасы: 7-ші параграф(оқу, «Кеңістік» сөзіне сөзжұмбақ құрастыру).