Бала Тұрар әңгімесінің мазмұнына шолу

Сабақтың тақырыбы: Тұтқын бала.

Сабақтың мақсаты:

а) Оқушылардың қазақ әдебиетінің көркемсөз зергері Ш. Мұртаза өмірінің,
шығармаларынан алған алған мәліметтерін кеңейту. «Тұтқын бала»
әңгімесінің мазмұнын бекіту, кейіпкерлерге талдау жасау дағдысын дамыту.

ә) Оқушылардың пәнге қызығушылықтарын арттыру, ауызекі сөйлеу стилін, тіл
мәдениетін, ой –өрісін дамыту, қосымша деректер арқылы дүниетанымдарын
кеңейту.

б) Оқушыларды адамгершілікке, елжандылыққа, достыққа, ұйымшылдыққа
тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жинақтау, пысықтау сабағы.

Сабақтың түрі: Сайыс сабақ.

Оқытудың әдіс – тәсілдері: Әңгімелесу, сұрақ –жауап, талдау.

Сабақтың көрнекілігі: Ш. Мұртаза, Т. Рысқұлов портреттері, шығармалар
жинағы, үлестірме қағаздар, кадаскоп, күйтабақ.

Пәнаралық байланыс: Тарих, орыс әдебиеті, биология.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі.

«Атадан асыл ұл туса, елінің қамын жейді»,- деп халық даналығында
айтылғандай, қазақ халқы тарихында елі үшін еңіреген, халқы үшін күңіренген
ұлдар аз болған жоқ. Солардың бірі- «Қызыл жебе» романының басты кейіпкері
Тұрар Рысқұлов. Ендеше осы романның «Тұтқын бала» тарауы бойынша алған
білімдеріңізді ортаға салайық.

II. Не білеміз?

«Балық аулау» ойыны. « Бала Тұрар» әңгімесінің мазмұнына шолу.

Ойын сұрақтары:

1. «Қызыл жебе» романының авторы кім, ол туралы не білеміз?

2. Романның «Тұтқын бала» тарауында кім, не туралы айтылған?

3. Романның басты кейіпкері кім? Ол туралы не білесіңдер?

4. Осы тараудағы басты- басты оқиғаларды ата?

5. Рысқұл не себепті Тұрарды қасына алдырды?

6. Приходько мырзаның үйінде Тұрар қандай қызметтер атқарды?

7. «Кафедральді сборды» көргенде Тұрардың ойына не түсті?

8. Тұрар оқу мен жазуды, орыс тілін кімнен үйренді?

9. Гимназияның алдында тұрып Тұрар нені армандады?

10. Надзиратель Тұрарға қандай қысым көрсетті?

11. Бронников қандай адам? Ойыңды дәлелде.

12. Тұрармен қоштасар күннің алдында қандай күй кешті? Мысал келтір?

13. Тұрар әкесімен қалай қоштасты?

14. Тұрар мектепте қалай барды?

15. Тұрардың фамилиясын не себептен Қырғызбаев деп өзгертті?

16. Тұрардың дәптеріне алғаш жазған сөздерін ата? Оларды Тұрар қалай
түсіндірді? (күйді тыңдау).

17. Айбаров тақтада тұрған Тұрарға неге күлді?

18. Семашко кім? Не себептен Тұрарды көмекші етіп алды?

19. Тұрар мен Иван Владимирович алдында қандай қандай қылмыс жасадым
ақталды?

20. Тұрарға Иван Владимировичтің берген жауабын айт, қандай кеңес берді?

Кадоскоптан сұрақтарды қөрсету.

III. Не білгіміз келеді ?

I . Топ Әдебиетшілер

Әңгіменің композисиялы құрлысына жоспар құру.

Әңгіменің басталуы
Рысқұлдың Тұрарды түрмеге алдыруы

Әңгіменің дамуы
Надзиратель қыспағы

Әңгіменің байланысуы Әке мен
баланың айырылысуы

Әңгіменің шиеленісуі Тұрардың
фамилиясын өзгертуі

Шарықтау шегі
Тұрардың қылмысы

Әңгіменің шешімі Иван
Владимировичтің көмегі

ІІ – топ. Тарихшылар.

Тірек сигналдары арқылы Т. Рысқұловтың өмірінің өсу жолдарын көрсету.

Алматы Мерекедегі Бішкектегі
Ташкенттегі Ұлт - азаттық

Талғар туыстарына баруы 1- дәрежелі
мұғалім көтерілістің

Бесағашта Орыс –қазақ бастауыш шаруашылық
институтына басталуы, оған

дүниеге келуі мектебін оқып, мектебін
түсуі. қатысуы.

үздік бітіруі.
тәмамдауы.

ІІІ – топ. Талдаушылар.

Түркістан Монғолияға Қазақ
халқының жер Сталиндік

Республикасы өкіл етіп
бетінен жойылып репрессияның

күрес жібереді.
кетпеуі үшін бел буып құрбаны болған.

орталығының
күреседі.

комиссия төрағасы

болады.

Әңгіме мәтініне сатылай кешенді талдау.

Кейіпкерлері

Рысқұл Тұрардың әкесі, Тұрар
Рысқұлдың баласы, қазақ

халқының болашақ қайраткері.
Приходько - түрме бастығы

И. Владимировичке – мұғалім
Атамырза – Айбар мырзаның

ұлы Семашко – тергеуші Қырғызбай
– әкесінің туысы Салиха

бәйбіше – Қырғызбайдың кемпірі.
Броников - жазасын өтеуші.

Портрет

Кейіпкердің бет – бейнесін сыртқы
пішінін суреттеу. Аркаша -

жасына жетпей сеп –семіз, пәуескеге
қорбаңдап әрең мінеді.

Гимназия суретшісі - сақалы беліне
түскен , басына жез арқылы

фуражкасы бар қарт кісі.
Бронников – ұзын бойлы , кең иықты,

сары шашын жел дудыратқан, жирен
сақалды, ақ жарқын адам.

Атамырза –тайқы маңдай, бадырақ
көз, қара бала.

И. Владимиорович - сұлу мұртты,
бойлы, тіп –тік әскери кісі.

Теңеу

Синоним

Антоним

Омоним

Тұрақты тіркес

Мақал -мәтел

IV- Зерттеушілер

Тұрар мен әкесі туралы жазылған еңбектер.

1. Ш. Мұртаза «Қызыл жебе» романы

2. М. Әуезов «Қараш- қараш оқиғасы» повесті

Жазылу тарихы, қысқаша мазмұны.

20- жылдардың ортасында жас жазушы М. Әуезовке осындай шығарманы

Т.Рысқұлов берген. Шығарма сюжетінің негізіне Тұрардың әкесі Рысқұл
Жылқайдарұлының (1859- 1907) өмірінде нақтылы болған бір оқиға және соған
байланысты шығармалар арқау болған.

IY- Не білуге болады?

1. Көрініс «Тақтаға шыққан Тұрар»

2. Орыс ғалымы М.В. Ломоносов туралы дерек.

3. Салыстырмалы мінездеме беру.

Тентек Мейірімді

Ақылсыз Әдепті

Сеп- семіз Білімді

Өзімшіл Қыздар гимназиясында оқиды

Ұлдар гимназиясында оқиды

I- топ Әдебиетшілер

III- топ Талдаушылар

II- топ Тарихшылар

IY- топ Зерттеушілер

Y- топ Не білдік? Қорыту

I - топ Әдебиетшілер

Тергеушілерге еріп бара жатқан Тұрардың өз достарына деген пейілін
көрсететін тұсты тауып оқыңдар.

(212- бет)

Досқа кішіпейіл, тіпті Айдаровты да қимауы мені таңдандырады.

III- топ. Тарихшылар

Тұрар орысша сөйлеген тұста кластағы оқушылар, мұғалімі сілтідей тынып
қалғанда өз басынан қандай күй кешті?

IY- топ Зерттеушілер

Бала Тұрардың Надзирательден соққы көрген тұстағы халін суреттеген тұсты
тауып оқыңдар. (200 бет)

Шығармашылық жұмыс

Тұрардың басынан осындай қиындықтарды өткере отырып, небір сезімдерді
кешіре отырып көрсеткен бойындағы қасіреттерін саралай отырып, 5- 6 сөйлем
көлемінде мінездеме жазайық.

Тест.

1. Тұрар кім?

а) ақын

ә) қоғам қайраткері

б) жазушы

2. Рысқұлдың Тұрарды қасына алдыруының себебі неде?

а) сағыну

ә) жау кегінен сақтану

б) науқастану

3. Тұрар оқу мен жазуды кімнен үйренеді?

а) әкесінен

ә) Иван Владимировичтен

б) Наташадан

4. Тұрардың дәптерге жазған алғашқы сөздері?

а) көке, ауыл, сағыныш

ә) қызыл жебе, Аспара, әке

б) қызыл жебе, көке, Аспара

5. Тұрар кімге көмекші болды?

а) Семашко

ә) Айбаров

б) Бронников

6. Ұзын бойлы, кең иықты, сары шашын жел ыратқан , жирен сақалды, ак жарқын
адам? Кімнің портреті?

а) Аркаша

ә) Семашко

б) Бронников

7. Шығармадағы Салиха кім?

а) Тұрардың анасы

ә) Қырғызбайдың кемпірі

б) Мұғалім

8. Шығармадағы ұнамсыз кейіпкерлерді ата?

а) Атамырза, Аркаша, Надзиратель

ә) Қырғызбай, Бронников, Рысқұл

б) Рысқұл, Семашко, Атамырза

9. Тұрар мен әкесі Рысқұл туралы жазылған шығарманы кқрсет?

а) «Жаңа достар»

ә) «Қараш- қараш оқиғасы»

б) «Ақырғы бәйге»

10. Шерхар Мұртаза кім?

а) ақын, журналист

ә) журналист, жазушы

б) жазушы, ақын

11. Гимназия алдында Тұрар не арман етті?

а) алуды

ә) аулына қайтуды

б) кек алуды

12. Мектепте барғанда Тұрардың фамилиясы?

а) Рысқұлов

ә) Айдаров

б) Қырғызбаев

13. Шығармада аты аталған орыс ғалымы?

а) Менделеев

ә) Ломаносов

б) Королев

14. Мына мінездеме кімге ерілген? Шолжаң, дөрекі, ақылсыз

а) Надзиратель

ә) Наташа

б) Атамырза

15. Тұрардың өмір сүрген жылдары?

а) 1894- 1938 ж

ә) 1890- 1941 ж

б) 1896- 1930 ж

Үйге тапсырма: « Жақсы бала жеткізеді мұратқа» тақырыбына ой- толғау жазу.

Бағалау.

Қорытынды. Адамдардың бәрі де бақытты болғысы келеді. Бақыт құсы тек адал
еңбек адамдарының ғана басына қонатын көрінеді. Біздің басты бақытымыз
Тәуелсіздік – Адам құнымен өлшенеді. Осыны ұмытпаған ұтады.

-----------------------
1894. 26. ХІІ

1907- 1910

1910- 1914. ХІІ

1915 жыл

1916 жыл

1918 жыл

1924 жыл

1932- 1933 ж

1937-1938 ж