Сіздермен Мұқағали Мақатаевтың шығармаларындағы сөз байлығын қарастырып шықтық

Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы

№13 жалпы орта білім беретін мектеп

Аймухамбетова Жанна Намазбайқызы қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Қазақ тілінің сөз байлығы. 10 «А» сынып

Сабақтың мақсаты: Жаңаның жыршысы, шешендік шеберлікпен қаруланған, келешек ұрпаққа тарихи мұра, рухани азық қалдырған ғасыр ақыны, дара тұлға Мұқағали Мақатаевтың шығармаларын талдай отырып қазақ тілінің сөз байлығының ерекшеліктерін анықтау.

Сабақтың міндеттері: 1. Қазақ тілінің сөз байлығы жағынан өзге тілдерден озықтығын дәлелді түрде сараптайды. 2. Оралымды тілге қойылар талаптарды, сөз мағынасының қыр - сырын, сөздердің ойға қосар реңктерін ашады. 3. Аталмыш коммуникациялық сапаның шынайы құбылыс екендігіне көз жеткізеді.

Сабақтың мақсаты: Жаңаның жыршысы, шешендік шеберлікпен қаруланған, келешек ұрпаққа тарихи мұра, рухани азық қалдырған ғасыр ақыны, дара тұлға Мұқағали Мақатаевтың шығармаларын талдай отырып қазақ тілінің сөз байлығының ерекшеліктерін анықтау.

Сабақтың түрі: ізденіс сабақ

Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгерту.

Сабақтың әдісі: СТО стратегиялары. (топтастыру, ЕТК, Эссе)

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың көрнекілігі: кесте карталары, суреттер, интерактивтік тақта слайдтар т. б.

Құрметті оқушылар бүгін біз «Қазақ тілінің сөз байлығымен » танысамыз. Сабағымызды Мұқағали Мақатаевтың шығармашылығымен байланыстырып өтеміз.

Жаңаның жыршысы, шешендік шеберлікпен қаруланған, келешек ұрпаққа тарихи мұра, рухани азық қалдырған ғасыр ақыны, дара тұлға Мұқағали Мақатаевтың шығармаларын талдай отырып қазақ тілінің сөз байлығын қарастырып, көзімізді жеткізейік.

І. Ой қозғау. Топтастыру стратегиясы.

Оқушылар үш топқа бөлініп отырады.

Сөз байлығы деген не?

мақал-мәтелдер

шешендік сөздер сөз сапасы

сөз дұрыстығы

сөз тазалығы сөз әдебі ақын, жазушы шығармалары

ғасыр ақыны

«Қайран, Қарасазым -ай » «Аққулар ұйықтағанда»

өлеңі поэмасы

Алматы облысы, «Жырлайды жүрек

Нарыңқол ауданына жинағы

қарасты Қарасаз

ауылында туған

шығармалары «Өмір дастаны» жинағы

сөзге бай Жаңаның жыршысы

Мұқағали Мақатаевтың бір өлеңін оқу.

Мағынаны ашу. Сіздерге Мұқағалидың шығармаларынан алынған мәтіндерден үзінді беріледі.

Бірінші топ. Мұқағали афоризмдері.

Екінші топ. Мұқағалидың өлеңдері.

Үшінші топ. Мұқағалидың «Әже» әңгімесінен үзінді

ЕТК. І топ

Мәтіннен алынған үзінді

Түсінік

Мәтіннен алынған үзінді:

Адамның ғұмырынан қысқа не бар,

Күн еңкейсе болғаны, кеш кіреді.

Түсінік:

Бұл үзіндіге түсінік беретін болсақ адам өмірі өлшеулі, мәңгілік жасамайды, жас шамасы келгеннен соң, қартаяды деген ұғымды білдіреді.

Тілімізде «Қамшының сабындай ғана қысқа ғұмыр» деген мәтел бар.

Мәтіннен алынған үзінді:

Тау бұлағы да ағады,

Ой бұлағы да ағады.

Түсінік:

Мұнда «тау бұлағы» - тура мағынада айтылып тұр.

«Ой бұлағы ауыспалы мағынада». Адам ойы қиырсыз, қиялмен қиырға барар шексіз деген мағынада.

Ой түбінде алтын бар,

Ойлай берсең табарсың,

Қанша ұзақ болғанмен,

Жүре берсең табарсың. Деген мақалмен аяқтағым келіп отыр.

Мәтіннен алынған үзінді:

Шындық көзге шұқиды қашаннан да,

Ар - ақиқат үкімі жасалғанда.

Түсінік:

Мұнда шындық, ақиқат синоним сөздер.

«Шындық көзге шұқиды» тіркесі ауыспалы мағынада айтылып тұр.

Бал тамған өтіріктен, қан тамған шындық артық дегендей, шындықты айту қашанда дұрыс.

ІІ. топ

Мәтіннен алынған үзінді

Түсінік

Мәтіннен алынған үзінді:

Өкінбен, мұнайман да, өксімеймін,

Өмірім, осылай - ақ өшті мейлің.

Алайда, аласапыран тіршіліктің,

Алдында күресе алмай тек сілейдім!

Түсінік: Өкінбеу, мұңаймау, өксімеу лексикалық синонимдер қатарын түзе отырып, сатылы көріністі көз алдыңа келтіреді. Бұл шумақта адамның сезімдері үш құбылысты қамтиды. Алдымен өкіну, одан соң мұңаю, өксу. Ақынның сөз саптау шеберлігінің өзі - әр сөздің мағыналық деңгейін реңктік деңгейіне қарай сараптай білуі.

Мәтіннен алынған үзінді:

Күнін көріп жүргем жоқ жетім құлдың,

Бірақта не бітірдім, не тындырдым.

Шөп жинаған ініне суырдайын,

Әйтеуір тіршілікке бетім бұрдым.

Түсінік:

«Не бітірдім, не тындырдым» синонимдік айырым белгілері.

«Шөп жинаған ініне суырдайын» деп салыстыру арқылы тіршілік қамын ойлайтынын көрсетеді.

Мәтіннен алынған үзінді:

Не пайда күрсінгеннен, өкінгеннен,

Не пайда дәтке қуат бекінгеннен,

Алайда емханада көз жұмғаннан,

Жақсы еді ғой майданның өтінде өлген

Түсінік: «күрсіну, өкіну» сатылы синонимдер, синонимдердің айырым белгілерін заттық атаулар ұғымымен қатар, әрекеттік ұғымды білдіретін сөздерден де тізбек арқылы ажыратуға болады. Келтірілген мысалдардағы ерекшеленген етістіктер бір мезгілде жүзеге асатын әрекеттер емес, өз кезегі мен ретін күтуге тиісті құбылыстар. Мағына жағына келетін болсақ, бұл жерде ақынның патриоттық сезімі, ешкімге қажетсіз боп өмір сүргеннен халқыңның қажетіне жарап өлуді артық санайтынын байқаймыз.

ІІІ топ «Әже»

Бір күні студент кезімде, Алматыда, Максим Горький көшесіндегі универмагтан плащ алғалы барып, күтпеген жерден ауылдың екі адамына кездесіп қалдым. Сәлемдесіп болғаннан соң сөзуар, пысықтау біреуі:

Е, шырағым, өлмейтін өмір, сынбайтын темір жоқ. Әжеңді атандырдың бұл өмірден. Жасын өзіңе берсін, - дегенде, қойныма жылан кіріп кеткендей денем суып сала берді.

Не дерімді білмей сәл кідірдім де, теріс айналып шыға жөнелдім. Аяқ астынан естіген оқыс суық хабарға нанарымды, нанбасымды білмей жатақханаға жетсем, жолдастарым да әдеттегідей емес, тіпті төреше қарсы алып жатыр. Мәселенің растығына көзім жетті. Ішім езіліп барады. Сылқ етіп төсегіме құладым да, жастықты қаба тістеп, егіле бердім, егіле бердім.

Кім еді, қандай жан еді менің сүйкімді ғазиз әжем?

Мәтіннен алынған үзінді

Түсінік

Мәтіннен алынған үзінді: -Е, шырағым, өлмейтін өмір, сынбайтын темір жоқ.

Түсінік:

Өлмейтін өмір, сынбайтын темір -

афоризмдер

Мәтіннен алынған үзінді: Жасын өзіңе берсін, - дегенде, қойныма жылан кіріп кеткендей денем суып сала берді.

Түсінік:

Қойныма жылан кіріп кеткендей -

тұрақты тіркес (суық дегенді білдіреді) .

Мәтіннен алынған үзінді: Аяқ астынан естіген оқыс суық хабарға нанарымды, нанбасымды білмей жатақханаға жетсем, жолдастарым да әдеттегідей емес, тіпті төреше қарсы алып жатыр.

Түсінік:

Суық хабар тұрақты тіркес

Төреше қарсы алу - фразеологизм

Мәтіннен алынған үзінді: Сылқ етіп төсегіме құладым да, жастықты қаба тістеп, егіле бердім, егіле бердім.

Түсінік:

жастықты қаба тістеп,

егіле бердім - өкіну. Адамның мұңаю, қайғырудағы бейнесі.

Мұқағали Мақатаевтың шығармаларынан қандай сөз байлығын кездестірдік?

ІІІ Ой толғаныс. Эссе. Сыр толғау. Бәріміздің аналарымыз, әжелеріміз бар, осы ардақты, мейірімді, жанға жақын жандар туралы сөз байлығын қолдана отырып ой толғау ретінде, өз қағаз бетіне түсірсеңіздер деймін. Ендеше « . . . Ақ кимешек көрінсе . . . » деген тақырыпта сыр толғау жазсақ.

Ұқсас жұмыстар

Мұқағалиды аңсау

Мұқағали өлеңдерінің құдіреттілігін таныту

Мұқағали мақатаев өлеңдері үш тұғырлы тілде

35 күз, 35 қыс, 35 жаз

М.мақатаев "есіңе мені алғайсың" әдеби кеші

Сөз байлығы 10 сынып

Мұқағали мақатаев

Қазақ поэзиясының хан-тәңірі - мұқағали

Мұқағали Мақатаевтың Елім барда және Анау-аспан, мынау-бақ өлеңі

М.мақатаев " мен өмірді жырлау үшін келгенмін" ашық тәрбие сағаты. 5-сынып

Пәндер