Қалау рай

Қарағанды облысы
Шет ауданы
С.Сейфуллин кенті
Жарық орта мектебі
Сабақтың тақырыбы: Қалау рай
Сабақтың мақсаты :
Білімділік: Етістіктің рай категориясын топтастыра отырып , қалау райдың
жасалу жолдарын игереді.Жаттығу жұмысын орындайды
Дамытушылық : Ойлау , есте сақтау қабілеттерін дамиды , сауатты жаза
біледі, ойларын еркін жеткізеді.
Тәрбиелік : Адамгершілікке тәрбиеленеді , отансүйгіштікке тәрбиеленеді
Мақсаты :Қалау райдың жасалу жолдарын үйреніп , оның ерекше рай екеніне
оқушылардың көңілі аударылады.
Пәнаралық байланыс : орыс тілі , әдебиет.
Сабақтың көрнекілігі : Сызбалар. Суреттер. Тақта , бор, кітап.
Сабақтың түрі :Жаңа сабақ.
Сабақта қолданылатын әдіс –тәсілдер : СТО технологиясы
Қызығушылығын ояту : 1. Ұйымдастыру кезеңі:
А) амандасу
Ә)кезекші диалогы

2.Нені білеміз?
Шартты рай дегеніміз не?
Шартты рай қалай жасалады?
Мысал келтіріңдер.

3. Мағынаны тану .
Ой қозғау.

Етістіктің рай категориясы дегеніміз не?
Рай сөзі қандай сөздермен мәндес келеді ?.

Етістіктің рай категориясын топтайық
Ашық рай

Бұйрық
рай

Шартты рай

Қалау рай

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Қалау рай.
Қалау – ниет , тілек дегенді білдіреді
Сонда қалау рай дегеніміз іс иесінің қимылды , іс- әрекетті қалауын,
соған ынтасын , ниетін білдіреді , бірақ беретін мағынасы нақтылы емес
және белгілі бір жолдармен жасалады.
Мысалы : Менің кітап оқығым келеді.
Сабақтан шыққан соң үйлеріңе аман жетсеңдер игі еді. .

Қалау райдың жасалу жолдары.
1. –ғы/гі ; -қы/кі жұрнақтары және тәуелдік жалғауы жалғанып , кел
көмекші етістігімен тіркеседі.

Мысалы : Менің теледидар көр-гі-м келеді
Менің қалаға бар-ғы-м келеді.
2. Етістікке –ғай/-гей; -қай/-кей жұрнақтары мен жіктік жалғауы
жалғанып жасалады. Мысалы : Сен досыңа хат жаз-ғай-сың.
Ол ертерек кел-гей.
3. Етістікке –ғай/-гей; -қай/-кей жұрнақтары жалғанып еді көмекші
етістігімен тіркесіп те қолданылады.
Мысалы : Мен оны көр-гей едім.
Ол барғай еді .

4. Етістіктің шартты рай тұлғасына екен сөзі тіркесіп , қалау рай
жасалады.
Мысалы: Анам қаладан кел-се екен . Мен оны жақсы біл-се-м екен .
Енді қалау райының жіктелуіне тоқталайық ( кесте арқылы түсіндіру),
Мысалдар келтіреді.
Кестеге сүйене отырып 175 –жаттығуды орындау ( тақтамен жұмыс ).
І қатар: Көргісі келеді ,

ІІ қатар : Орындағым келді.

ІІІ қатар : Жазғайсың

174- жаттығу. ( ауызша)

177- жаттығу Етістіктерді тауып , оларды рай түрлеріне қарай
талдаңыздар .
Шығармашылық жұмыс :
Болар адам он бесінде бас болар ,
Болмас адам қырық бесінде жас болар
мақалдың мазмұнына байланысты , мағынасы ашылатындай шағын эссе
құраңдар.
Оқыту .Тәуелсіздікке кімдердің арқасында қол жеткенін айта кету
«Ойлан , тап »
Қалау рай жасауға қатысатын көмекші етістіктерді атаңдар . Оларсыз
қалау рай жасала ма?
Ойларыңды дәлелдеңдер .

Ой қорыту .
«Түртіп алу жүйесі »
Венн диаграммасы арқылы салыстыру

Шартты рай Қалау рай

Сабақты бекіту : Оқушыларды бағалау.
Үйге: «Кім болғым келеді?»тақырыбында шағын шығарма жазу .
Қорытынды :
«Біле бер қанша білсең , тағы тіле. Жетерсің мақсатыңа біле-біле ».
( Жүсіп Баласағұн).

-----------------------
Етістіктің рай категориясы

Қимылдың іс-әрекеттің болу-болмау мүмкіндігінің шартын білдіреді
-са,-се жұрнақтары арқылы жасалады.

Негізгі не туынды , болымсыз етістік тұлғасына –ғы,-гі, шартты рай тұлғасы
–са,-се игі еді, -ғай,-гей