Оқушыларды Ахмет Байтұрсынов аударма өлеңімен таныстыру

АБАЙ ҚҰНАНБАЕВ <<АҚҚУ,ШОРТАН ҺӘМ ШАЯН>>
ана тілі 4 сынып
Р.Т. Ещанова бастауыш сынып мұғалімі
Қостанай қаласы №10 орта мектебі

Сабақ тақырыбы: Ахмет Байтұрсынов
И.А.Крыловтан <<Аққу, шорман һәм шаян>>
Сабақ мақсаты:
Білімділік: Оқушыларды Ахмет Байтұрсынов аударма өлеңімен
таныстыру.
Дамытушылық: Ой-өрісін кеңейту, сөздік қорын молайту, тіл
дамыту.Іздемпаздыққа және топпен жұмыс істеуді үйрету.
Тәрбиелік:Ауыз біршілеке, татулыққа, ынтымақ,достыққа тәрбиелеу
К. құралдар: мультимедия, интерактивті тақта,оқулық,
Сабақ әдісі: әңгімелеу,түсіндіру,оқу, пантомимо, топпен жұмыс,
<<ой толғау>>.
Сабақ түрі: пәнаралық.
Сабаққа алдын ала дайындық:Кітапханадан мәлімет жинақтау
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезені: Оқушыларды бес топқа бөлу.
Психологикалық ойын: <<Сәттілік тілегі>>
Әр топтағы оқушылар тізбектеп қол ұстаса отырып, бір-біріне тілек айтады.
(1-2слайд)
Мұғалім: Балалар, бүгінгі сабақта Иван Андреевич Крыловтын Ахмет Байтұрсынов аударған <<Аққу, шорман һәм шаян>> деген мысалымен танысамыз.
Сабақ мақсаты:1.Мысалмен танысу.
2.Топпен жұмыс істеуге үйрену, мәлімет жинақтау.
3. Ауыз біршілеке, татулыққа,ынтымақ, достыққа үйрену

3-слайд.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: Мақал жарысы.
Тақырыбы: <<Достық, бірлік, ынтымақ>>
Интерақтивті тақтамен жұмыс.Оқушылар жарысып өздері тақтада бағалау парағы арқылы қаламмен фигураларды бояйды. Жеңімпаз оқушылар тақтада көрінеді.

ІІІ. Жаңа сабақ:
Қызығушылығын ояту.
Мұғалім: Ал балалар, бүгінгі сабақта не туралы айтылатыны жұмбақ шешу арқылы білеміз.
Слайд ашу.

Жұмбақ шешу.
1. Су бетін сызып, 2. Қомағайлық жасайды,
Ақ құман жүр жүзіп. Шабақтарды асайды.
(Аққу) (Шортан)

3. Мойны жуан,
Жұқалтаң қабақты.
Тірсегі ұзын,
Қоян тобықты.
Іс тікпейді, бірақ
Тастамайтын бізін,
Білесің бе ...?
(шаянды)

Мұғалім. Балалар, сендер бес топқа бөлініп отырсындар.
Бұл: 1топ - Иван Андреевич Крылов
2топ - Ахмет Байтұрсынов
3топ - Аққу
4топ - Шортан
5топ- Шаян
Топпен жұмыс:
Топтағы алғыр оқушы жинақтаған мәліметті оқып береді. Қалғандары дәптерлеріне кластер құрып жинақтайды, негізгі ойды жазады.
Әр топ жинақтаған мәліметтерін айтып береді.(оқушылар бір - бірін толықтырып отыруға тиісті)

Слайд ашып отыру:
1топ - Иван Андреевич Крылов
2топ - Ахмет Байтұрсынов
3топ - Шортан
4топ - Шаян
1топ. Крылов Иван Андреевич
(1769-1844)
Санк-Петербургте жазғы бағындаескерткіш бар. Бұл:Иван Андреевич Крылов. Оның аяқ жағында қоладан құйылған хайуанаттар бейнесі толы. Хайуандар оның мысалдарындағы кейіпкерлері.
И. А.Крылов ұзақ өмір сүрген. И. А.Крылов өз замандастарына қатты ұнаған, бірнеше күлдіргі пьеса жазған. Ол 30 жылдай Петербург кітапханасында қызмет еткен. Ал оның атын әлемге әйгілі еткен нәрсе ғажайып мысалдары болды.
Мысал деген көбінесе өлең түрінде жазылатын шағын шығарма, онда міндетті түрде ақыл-кеңес айтылады (нені істеп, нені істемеу керектігі жөнінде) немесе біреудің ақмақтығы ажуа етіледі. Мысал сәл-пәл ертегіге ұқсайды: әдетте онда адамдар емес, жан-жануар, кейде тіпті жансыз заттар әрекет етіп жатады.
Дүниеден талай-талай тамаша мысалшылар өткен. Россиядан сондай ғажап мысалшы И.А.Крылов болған еді.
Қрыловтың мысалдары әрқашан да халықтың мұң-мүддесін қорғады. Сонымен қоса ұлы мысалшы жатып ішер жалқауларды, қорқақтарды, жақсылық білмейтін көпирме мақтаншақтарды әбден ажуа қылады.
И.А.Крыловтың мысалдары өте түсінікті әрі жатық, қалай жаттап алғаныңды білмей де қаласың. Сол мысалдарды қазақ ақын аудармашылар атап кетсек Абай Құнанбаев <<Шегірке мен құмырсқа>>, Ахмет Байтұрсынов <<Аққу, Шортан және Шаян>>, т.б.аударып бізге жеткізген екен.
2топ. Ахмет Байтұрсынов
(1873-1938)
Ахмет Байтұрсынов -қоғам қайраткері, ақын әдебиет танушы , лингвист, аудармашы, публицист, ағартушы-ғалым, ұлт ұстазы.
1873 жылы, қаңтар айында Қостанай облысы,Жангелдин ауданы, Сарытүбек деген жерде дүниеге келді.
1886-1891ж. Торғай қаласындағы екі сыныптық мектепте,1891-1895 жылдары Орынбордағы мұғалімдер даярлайтын мектепте оқыды.
1895-1909 жылдары ұстаздыққпен айналысып, бала оқытады.
Халықтың ой-санасын оятуға бар күшін қаламгерлік қуатын салып,
1909 жылы И.А.Крылов мысалдарын аударып, <<Қырық мысал>> жинағын шығарады. А. Байтұрсыновтың ағартушылық, демократтық гуманистік идеяларын халыққа жеткізеді.
3топ. Аққу
Аққу-өте ірі және күшті құстардың бірі, ол сонау көне заманнан бері сұсулық пен махабаттың тазалық пен нәзіктің белгісі болып саналады. Оны көп халықтар киелі құс санап, ерекше құрметтеген. Аққулар аңыздар мен ертегілерде жырланды.
Аққулар көктемде оңтүстіктен қайта оралады, олардың қанатының сыңғыры мен әсем үнін аспанда жұп-жұбымен кербез ұшып өткен сол бір сәтінде тыңдаған тамаша-ақ.
Қалың орман ішіндегі көлде оңаша жүзген аққу-сұлу құбылыс. Аққу суда дыбыс шығармай, жеңіл сырғып жүреді.
Аққу түрлері: сұңқылдақ аққу, қарақу және сыбырлауық аққу.
Сыбырлауық аққу мен сұңқылдауық аққу-біздің ең ірі құстардың бірі .
Сыбырлауық - 8-13кг, сұңқылдақ -7-10кг, ішінары-13кг болады екен. Австралиялық карақу сұңқылдақтан едәуір кіші. Қарақу мен сыбырлауық аққу қолға тез үйреніп кетеді.
Аққулар-қалың қамыс арасына ұялайды. Олар ерекше сезгіш және сақ құс. Балапандарын ата-енесі бірлікте тәрбиелеп өсіреді.
Біздің елімізде аққуларды аулауға тыйым салынған.
4топ. Шортан
Шортан - еліміздің өзен, көлдерін түгелдей мекендейтін ірі балық.Оның ұзындығы 1,5 метрден, салмағы 35 килограмнан асып түседі.Шортандардың өте ұзақ жасайтын жөнінде аңыз көп, ал шын мәнінде ең ұзақ жасағаның ғұмыры 20 жылдан аспады. Бірен-саран отыз үш жыл жасаған шортанның ұсталғаны жөнінде де мәлімет бар.
Әдетте ірі шортандардың салмағы 6-8кг тартады. Тым үлкен болмаса да шортан оңайлықпен тоя қоймайды.Сондықтан да ол күні бойы жем аулауменболады. Бірақ шортан жемін қуып жүріп ұстамайды, оның келуін күтіп тұрады. Балықтар балдыр арасында жасырынып тұрған қарақшы шортанды байқай бермейді. Оның үстіндегі сұрғылт, сұрғылт жасыл,тарғыл түсті дақтары мен жолақтарын су өсімдіктерінен айыру қиын. Балық қатарласа берген сәтте шотан бас салады.
Шортан - жыртқыш балық. Ол ұсақ шабақтарға да, ірі балықтарға да шабуылдай береді.Үйрек-қаздардың балапандарын талғамай жұтып жібереді. Шортан ең алдымен ауру,әлсіз балықтарды ұстап, өзен-көлдерде ауру тарауына бөгет жасайды.
5 топ Шаян
Шаян-өрмекші тектес буынаяқтылардың көне топтарына жатады.Оның салмағы 50г-нан 200-ға дейін болады. Шаяндар кішкентаі балықтармен көректенеді. Тропикада да, шөл далаларда да тіршілік етеді. Тұнгі мезгіл де түрлі жәндіктерді бір орнында қозғалыссыз тұрып, өз жемтігін ұлы ұстап алады. Адам шаянның алаққанынан өліп кетпесе де қатты ауырып, шаққан жері ісінеді, қалтырап тонады. Шаяндар ұзақ уақыт, бірнеше ай бойы тамақ ішпей-ақ жүре алады.
Тақтадағы кластермен салыстыру және өз жазғандарын толықтыру.
Слайд ашу.
аудармашы
жазушы
1873-1938 ақын қоғам қайраткер ұлы ұстаз
Ахмет Байтұрсынов
әдебиеттанушы лингвист публицист1769-1844 ақын буынаяқты
Иван Андреевич Крылов
Мысал
мысалшы салмағы50-200г тропика,шөлдала шаян


аққу
ұзақ өмір сүрген
кітапханаш жыртқыш балық
шортан
сұңқылдақ, қарақу,сыбырлауық сұлу, киелі емші өзен-көлдерде өмір сүреді Австралия салмағы 8-13кг
салмағы35кг ұзындығы1,5м
Слайд ашу.
ІІ. Пантомимо: <<Аққу, шортан һәм шаян>>
Слайд ашу.
ІІІ. Оқулықпен жұмыс:
1.Мұғалім мәнерлеп оқып береді.
Сұрақтар бойынша жұмыс жасау.
2. Тізбектеп оқу.
Қорытындылау: <<Ой толғау>> стратегиясы.
Мұғалім: Балалар, осы мысал арқылы ақын-жазушылар бізді неге үйретеді?
(ауыз біршілікке,ынтымақ, достыққа шақырады)
Неге И.А.Крылов кейіпкер ретінде аққу, шортан,шаяндарды алған?
Мұғалім: Бірлік, ынтымақ достық туралы қандай мақалдар білесіндер?

Мақал.
1. Ынтымақ болмай, іс болмас
2.Көп біріксе ел болар, көп тілегі көл болар.
3. Татулық - табылмас бақыт
4. Бірлігі жоқ ел тозады,
Бірлігі күшті ел озар.
Үй тапсырмасы:Ахмет Байтұрсынов, И. А. Крыловтан <<Аққұ, шортан һәм шаян>> мәнерлеп оқу, сурет салу.
Рахмет.