Қазақ халқының әдебиеті мен мәдениеті

01.03.2013 жыл
10 «а» сынып

Қазақстан тарихы
Ашық сабақ

Сабақтың тақырыбы: «Қазақ халқының әдебиеті мен мәдениеті»
Сабақтың мақсаты:
Білімділік:Қазақ халқының шығармашылық дәстүрінің ерекшеліктерін, ауыз
әдебиетінің түрлерін,
олардың тарихи  маңызын түсіндіру
 Дамытушылық:Халық шығармашылығы дәстүрлерін қазіргі әдеби дәстүрлермен
тығыз
байланыста қарастыру.
Тәрбиелік: Ұлт мәдениетіне деген құрметін қарастыру.
Тірек ұғымдар: Мәдениет салалары,олардың халық өміріндегі рөлі.
Сабақтың түрі: Аралас
Пәнаралық байланыс: Әдебиет және география
Сабақтың типі: Жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдісі: Пікірталас, топпен жұмыс
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылардың назарын сабаққа аудару
 ІІ.Үй тапсырмасын тексеру
.А)үй тапсырмасы:Қазақ даласында туған тарихи шығармалар.Бұл тақырыпты
оқушылар үш топқа бөлініп жауап береді.
Сұрақтарды үш топ кезектесіп алып, жауап береді. 
1-ші топтың сұрағы:  «Тарихи –и -Рашидидің» еңбегі. 
Жауабы:Мұхаммед Хайдар Дулати
2-ші топтың сұрағы:  «Жылнамалар жинағының» авторы.
Жауабы: Қадырғали Қосымұлы Жалайыри
3-ші топтың сұрағы:   «Шығыснама» және   «Әбілғазы шежіресі»
Жауабы: Өтеміс Қажы бек Маулен
Мұхаммед Дос
                Әбілғазы Бахадүр
хан
ә) Үйге тапсырмасын қорытындылау үшін үш топқа сұрақтар таратылады.
1-ші топ:  «Орта ғасырдағы ғалымдар мен жазба әдебиетінің өкілдерін»
кестеге жазады.
2-ші топ:  «Тарихи -и –Рашиди» еңбегінің құндылығына сызба жасайды
3-ші топ:  «Халық болып қалыптасу шартына» ассосация құрайды
                     
Жаңа сабақ
Жоспары:1. Қазақ халқының шығармашылық дәстүрі
                   2.Ауыз әдебетінің түрлері,олардың тарихи маңызы.
                   3.Қазақ халқының мәдениетінің негізгі көріністері.
Әдебиет (сөзжұмбақ шешу)
1. Дүние жүзінің синонимі ( әлем)
2. Мұхаммет пайғамбар нені уағыздады ( дін)
3. .... қадірін ел білер (ел)
4. ..... бар жерде тірлік бар ( бірлік)
5. Білім ..... құдық қазғандай
6. Тәуелсіз сөзінің синонимі
7. Біліммен.... егіз
Қазақ халқының ауыз әдебеті мен мәдениеті ертеден дамығандығы белгілі. Бұл
негізінен халықтың шаруашылығына байланысты дамып отырған.  «Мәдениет»
деген ұғымның аясы өте кең.Оны екіге бөлеміз. Рухани мәдениетке осы ауыз
әдебиетіне жатқызамыз.

1-ші топ.Аңыздар,ертегілер,жоқтау,беташар осылардың анықтамасымен айтылу
кезеңдері жайында баяндайды.
2-ші топ.Айтыс,қайым өлең.қара өлең,жар-жар, ауыз әдебиетінің
салалары,олардың қолданылатын кезеңдері жайында баяндайды.
3-ші топ.Батырлар жыры, мақал -мәтелдер, жарапазан, жұмбақтардың шығу
түрлерін айтады.Оқушылар жауап береді.
Сәйкестендіру тесті: Қазақ халқының әдебиеті мен мәдениетіндегі
аңыз әңгімелер, батырлар жыры, салт дәстүрге байланысты , қара
өлеңдерді сәйкестендіру

Рухани мәдениет салаларына жататын ауыз әдебиетіндегі жырлар.
Ауыз әдебиетінің дамуындағы маңызды рөлді атқаратын салалардың бірі
–жырлар. Осы жырдың шығуы, оны өкілдері жайында мұғалім баяндап
түсіндіреді.Қазақ халқының ХҮ-ХҮІІ ғасырлардағы рухани мәдениеті өткен
замандар мәдениетімен,оны ең құнды  дәстүлерімен сабақтас болды.ХҮ-ХҮІІ
ғасырларда өмір кешкен  ақын жыраулардың поэзияларынан халықтың ой-өрісін,
салт-санасын, тілек-мақсатын, айқын аңғарамыз.Олар толғауларында халықтың
небір нәзік сырларын,келер ұрпаққа айтар өсиетін,мұң-мұқтажын,қайғы-
қасіретін аша білді.Біз оны ХҮ-ХҮІІ ғасырда өмір сүрген қазақ даласының 
қоғамдық саяси, әлеуметтік ой-пікірлерінің көшбасшысы болған жыраулар
Доспамбет.Сыпыр,Қазтуған,Асан Қайғы, Бұқар жырау толғауларынан байқап
білеміз.Жыраулар тарихы жайында баяндалады.

Келесі мәселе:  «Қазақ халқының мәдениеті». Оның ішінде  «Материалдық
мәдениет» жайында айтылады.Көшпенділердің материалдық мәдениеті көші-қонға
лайықтап жасалған.Мұндай таза көшпелі мәдениет үлгілеріне қазақ халқының
жасаған заттарынан байқауымызға болады.Қазақ халқында орта ғасырда дамыған
шаруашылық түрлері:
1.Көшпелі мал шаруашылығы
2.Отырықшылық-егіншілік бұл негізінен оңтүстік өңірлерде дамыды.

Қазақ халқы қосымша кәсіптермен айналысты.
1.Аң аулау
2.Қолөнер кәсібімен де айналысты.
Осы материалдық мәдениетінің түрлеріне байланысты үш топқа сипаттама беру.
1-ші топ.Қазақ халқының ұлттық киімдеріне сипаттама береді.
Жауабы:Бөрік,тымақ , қамзол, шапан, сәукеле, қазақша көйлек т.б  
2-ші топ.Қазақ халқының орта ғасырдағы баспанасы жайында  айтады.
Жауабы:Киіз үй, төрт дөңгелекті арбалар, екі-үш қабатты күркелі арбалар т.б
3-ші топ.   «Қазақтардың ұлттық тағамдары»  туралы өз ойларыңды айтыңдар.
Жауабы:Ет, қазы-қарта, жал-жая, қымыз,қымыран, наурыз көже т.б

Тарихпен әдебиеттің байланысы. Тарих бір рет қана жазылады, әдебиет
халықтың өмірінің бейнесі бүгінгісі, кешегісі. Бүгінгісі ертеңгі
өмірі жоқ халықтың тарихыда болмайды. Қазақ халқының әдебиеті мен
тарихын егіз ұғым десекте болады. Ассасация әдісімен жұмыс.
Термин сөздерге шолу жасау ( фольклор, этномәдениет, миф)

Жаңа сабақты үш топқа сұрақтар беру арқылы пысықтау
1-ші топ.Қазақ халқының шығармашылық дәстүрлерін атаңдар?
2-ші топ.Ауыз әдебиетінің түрлерін атаңдар?
3-ші топ.Қазақ халқының мәдениетін атаңдар?

Қорытындылау: Кестені толтыру: (білдім, білгім келеді, үйрендім)

Оқушыларды бағалау.
Үйге тапсырма:  «Қазақ халқының әдебиеті мен мәдениеті» тақырыбы
бойынша эссе жазу.