Сырым датұлы бастаған қазақтардың ұлт-азаттық көтерілісі жайлы ақпарат

Батыс Қазақстан облысы
Ақжайық ауданы

Жаңабұлақ ауылы

Жаңабұлақ ОЖББМ-ің

І-санатты тарих пәнінің
мұғалімі
Молдашев
Сансызбай Пауетденұлы

§ 10 Сырым Датұлы бастаған қазақтардың ұлт-азаттық көтерілісі .

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:1783-1797 жылдардағы көтерілістің негізгі алғышарттары,себеп-
тері,мақсаты,көтеріліс барысы және жеңілу себептерімен таныстыра отырып,осы
көтерілістің дамуына Сырым Датұлының тигізген ықпалын ашып көрсету.

Дамытушылық: Өткен сабақтағы материалмен байланыстыраотырып,дерек

тердің ерекшелігі мен айырмашылығын,ұқсастығын айыра білуге баулу, пәнге
деген қызығушылығын ояту және ой-өрісін дамыту.

Тәрбиелік : Өздігінен іс-әрекетті қалыптастыра отырып,туған жерге деген

сүйіспеншілігін арттыру, ұлттық қасиеттерді үлгі ету,ерлікке, батылдыққа
тәрбиелеу.

Тірек ұғым : Қазақтардың ұлт-азаттық күресіне Кіші жүз қазақтарының
көтерілісінің ықпалын көрсету.

Сабақтың түрі: Жаңа танымдық сабақ .

Сабақтың әдісі : Әңгімелеу,салыстыру, талдау

Сабақтың көрнекілігі: Интербелсенді тақта. Қазақстан картасы,тақырыпқа
қатысты тарихи тұлғалар портреті,

Пәнаралық байланыс : Әдебиет, математика, география

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі-2 мин.

а) Сәлемдесу;

б) Сабаққа даярлығын байқау

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру -7мин.

а) Сұрақтар:

*Қазақтардың 1773-1775ж.ж. Е.Пугачев бастаған шаруалар соғысына қатысуына
не себеп болды?

*Орта Жүз қазақтары бұл соғысқа қалай қатысты,оның ерекшелігі неде?

*Кіші Жүз феодалдарының қолдауына соншама үміттенген Е.Пугачев кімге үндеу
жолдады? Оның үндеу жолдаудағы мақсаты қандай еді?

*Көтерілістің жеңілу себебі неде ?

б ) «Тапқыр болсаң тауып көр»

Өрнектің мәнін табу арқылы Сібір шебінде орналасқан үкімет әскерінің санын
білеміз:

( 750-345)+(816:4)-409

ІІІ. Жаңа сабақты меңгертуге дайындық- «Ой түрткі салу»

О

-Отар ел деп басқа елге толықтай тәуелді, бағынышты елді айтады.

Ұлт-азаттық қозғалыс ұғымы:

-Отарлық тәуелділіктегі халықтардың жатжұрттық езгіге қарсы жалпыұлттық
күресі.

-Отар елдерге тән табиғи құбылыс,ол көп халық қатысқан қарулы қарсылық.

-Ұлтты отарлық езгіден азат ету,оның ұлтық мүддесін қорғайтын
мемлекеттілігін,тәуелсіздігін қалпына келтіру.

IV. Жаңа сабақты меңгеру кезеңі:

1.Көтерілістің алғышарттары мен себептері

2.Көтерілістің басты мақсаты

3.Көтерілістің жетекшісі және қозғаушы күштері

4.Көтерілістің сипаттамасы

5. Көтерілістің жеңілу себептері

6. Көтерілістің тарихи маңызы

Топтастыру кестесі:

1.Көтерілістің алғышарттары:

-Патша үкіметінің қазақ жерін отарлауы

-Сұлтандардың патша үкіметіне қарсылығы

-1782 ж. патша Жарлығы бойынша:

1.Қазақ жерінің қазақтарға берілуіне тиым салу.

2.Жалға алынған жер үшін ақы төлеумен қатар аманат қалдыруға тиіс болды

-Кіші Жүздегі хандық биліктің әлсіреуі.

2.Көтерілістің басты мақсаты:

-Бұрыннан қалыптасқан жерді пайдалану жүйесін қалпына келтіру.

-Орал казак әскерлерінің қазақтың жерлерін тартып алуын тоқтату.

-Нұралы ханның патша үкіметін ашық түрде қолдауға көшуі.

3.Көтерілістің жетекшісі және қозғаушы күштері:

-Сырым Датұлы;

-Қарапайым қазақ шаруалары,

-Билер, Батырлар

4.Көтерілістің сипаттамасы:

-1783 ж.көтерілісшілер мен Орал казак әскерінің арасындағы күрес

-1785 ж. Смирнов,Колпаков,Назаров басқарған әскерлер қазақ ауылдарын тонады

-1785 ж. Кіші Жүз старшындарының Нұралы ханды тақтан түсіру туралы шешім
қабылдауы.

-1797 ж. Қаратайдың қуғынынан құтылу үшін Сырым Датұлы Хиуа

жағына өтіп кетті.

-1802 ж. Хиуа жерінде қаза тапты.

5.Көтерілістің жеңілу себептері:

-С.Датұлы бірден екі күшке қарсы күрес жүргізгені.

-Көтерілістің нашар ұйымдастырылуы

-Көтерілісшілердің әр кезеңде мақсаттарының өзгеруі

Руаралық қайшылықтар.

-Қару жарақтың аздығы.

6.Көтерілістің тарихи маңызы:

-Қазақ жеріндегі ең ұзаққа ,14жылға созылған отарлық езгіге қарсы
көтеріліс.

-Патша үкіметін қазақтармен санасуға мәжбүр етті.

-1801 ж. Патша үкіметі қазақ руларына Жайықтың оң жағасына өтуге. мал жаюға
рұқсат етті.

V.Жаңа сабақты бекіту:

С.Датұлы бастаған Ортақ белгілері Е.Пугачев бастаған

Көтеріліс
көтеріліс

С.Датұлы бастаған көтеріліс:

*Ресей отаршылдығына қарсы ашық күрес жүргізілді.

*Қазақ жеріндегі ең ұзаққа созылған көтеріліс

*Қазақ елінің батысындағы ірі халықтық бас көтеру.

Е.Пугачев бастаған көтеріліс:

*Орыс-қазақ шаруалары бірікті.

*Көтерілістің қозғаушы күші –қарапайым шаруалар.

*С.Датұлы бастаған қазақ шаруаларының көтерілісінің шығуын тездетті.

Ортақ белгілері:

*Отарлық езгінің күшеюіне қарсы.

*Қазақ жерінде патша әскерінің бекіністерінің көптеп салынуы.

*Нәтижесі: Патша үкіметі қазақтарға Жайық өзені бойында көшуге, мал жаюға
рұқсат етті.

Тарихи сынақ хат:

С.Датұлы Кіші жүздің он екі ата--------------бірлестігінің---------------
руынан шыққан. ------ жылы көтерілісшілер хан ордасына шабуыл жасап,--------
---------

ханды өлтірді.С.Датұлы бастаған көтерілістен кейін патша үкіметі -----------
мен ---------------- аралығында мал жаюға рұхсат етті. ------жылы Жайық
өзенінің оң жағалауында -----------------------------------құрылды.

VI. Қорыту:

-Қазіргі кездегі Сырым: -Батыс Қазақстанда Сырым ауданы бар,

- Орал қаласында, аудан
орталығында Сырым

Датұлына ескерткіш орнатылған.

-Орал қаласында мұражай бар.

VII.Бағалау:

Үй тапсырмасы: §10 .

С.Датұлының шешендік өнері туралы мәлімет
жинау

-----------------------
Отар ел деген не?

«Ұлт-азаттық қозғалыс» ұғымы:

Ұлт-азаттық қозғалыстың басты мақсаты:

Сырым датұлы

Терең ойлы

Батыр

Жігерлі

Айлалы

Шешен

Қолбасшы

Тапқыр

Сырым Датұлы