Ток көздері

Сабақтың тақырыбы: Электр тогы. Ток көздері
Сабақтың мақсаттары:
Білімділік;
1. Оқушылардың электр тоғы туралы теориялық білімдерін қалыптастыру;
2. Оқушылардың эксперименттік дағдыларын дамытуды жалғастыру;
а) электр тізбегінің элементтерін (ток көздері) салуды үйрету;
Дамытушылық;
1. Оқу материалын талдай білу дағдысын дамыту; бақылау, салыстыру,
оқылған құбылыстар мен фактілерді салыстыра білу, қорытынды жасау.
2. Сапалы ойлауды дамыту: дәлелдік, мақсаттық, қабылдау, бағалай
білуге бейімділік, сыни ойлау.
Тәрбиелік:
Тұрақты ток өндіру мен пайдалану проблемаларымен таныстыру.
Көрнекіліктер:
Диагностикалық карталар, семантикалық карталар, карточкалар
Тәжрибелер:
1. Денелердің зарядтталып, ток көзіне айналатынын эбонит таяқшасы және
элоктроскоп арқылы көрсету.
2. Әр түрлі ток көздері, галвонометр, жалғағыш сымдар, 1,5 в эл.ламапсы.
3. Метал шәугім, тұзды су, галвонометр, алюминий стаканмен жасалатын
тәжрибе
Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
Әдіс-тәсілі: Сұрақ-жауап, талдау, баяндау.
|Құрал-жабдық: |Сабақ жоспары. |
|1. Демонстрациялық: |1. Сабаққа оқушылардың назарын |
|а) электрофорн машина, гальваникалық|аудару. |
|элемент, аккумулятор, термобатарея, |2. Сабақтың мақсатын қою. |
|күн батареясы. |3. Оқылатын материалмен жұмыс: |
|2. Лабораторялық: |а) ток көздерінің жұмысын бақылау; |
|а) ток көзі; |б) фронталді тәжрибе жасау. |
|б) мыс, мырыш, көмір электродтар; |5. Жаңа материалды тереңдету: |
|в) тұз ертіндісі; |а) әртүрлі ток көздерінінің |
|г) вольтметр; |ерекшеліктері туралы қорытындылар |
|д) кілт; |жасау; |
|е) жалғағыш сымдар. |б) ток көзіндегі энергияның |
| |түрленісін қарастыру |
| |6. Үйге тапсырма. |
| |7. Қорытынды. |

Сабақтың барысы
|Бөлімі|Мұғалімнің әректі |Оқушының әрекеті |
|Білім |І. Ұйымдастыру | |
| |Бағалау жүйесімен таныстырады. Диагностикалық | |
| |картаға өз фамилияңды жаз. Сабақ | |
| |бөлімдеріндегі тапсырманы орындаған оқушы | |
| |диагностикалық картаға өзіне тиісті ұпайын | |
| |қойып отырады. | |
| |Денгейі | |
| |баға | |
| |ұпай | |
| | | |
| |жоғары | |
| |«5» | |
| |21-42 | |
| | | |
| |жеткілікті | |
| |«4» | |
| |10- 20 | |
| | | |
| |ауытку | |
| |«3» | |
| |2 - 9 | |
| | | |
| |төмен | |
| |«2» | |
| |0-1 | |
| | | |
| |1. Сабаққа оқушылардың назарын аудару. |Дұрыс жауап бергендер өздеріне |
| |Жалпы сұрақтар. |2 ұпай қояды |
| |Зарядталған бөлшектерді қозғалысқа келтіретін |Электр өрісі. |
| |не? |Денелелерді электрлеу арқылы. |
| |Электр өрісін қалай шығаруға болады? |Үйкеліс жасау арқылы. |
| |Денелерді қалай электрлеуге болады? | |
| |Үй тапсырмасын қарап шығу. | |

| |2. Сабақтың мақсатын қою (3 мин.) | |
| |- Қалта шамы ненің көмегімен жанады? |- Электр батареяның көмегімен |
| |- Үйдеге электр шамы тоқты қайдан алады? |жанады. |
| |- Олай болса балалар электр тогы үздіксіз келіп|- Электр станциясынан. |
| |тұру үшін оны шығарып тұратын көздер болады | |
| |екен. Оны қалай деп атауға болады? | |
| |- Көшедегі электр жарығы кенет өшіп қалса, ол |- Ток көздері. |
| |нені білдіреді? |- Бағандағы сымдарда ток жоқ |
| |- Ток деген не? |екенін білдіреді. |
| | |- ?! |
| |- Яғни бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: | |
| |Электр тогы. Ток көздері | |
|Түсіну|1. Электр тогы. Бұған дейін тыныштықтағы электр зарядымен |Дұрыс жауап |
| |таныстық. Іс жүзінде, яғни адам өмірінде реттелген |бергендер өздеріне 2|
| |қозғалыстағы эл. зарядтарының маңызы зор. |ұпай қояды |
| |Еркін заряд тасымалдаушылардың реттелген қозғалысын электр| |
| |тогы дейміз. | |
| |Зарядталған денемен зарядталмаған денені қосатын | |
| |өткізгіште электр тогы пайда болады. Ток зарядталған | |
| |денеден зарядталмаған денеге қарай жүреді. Себебі |Оқушылар өз ойларын |
| |зарядталмаған дененің потенциалы әрқашан төмен болады да, |айтады. |
| |олардың арасында бағытталған электр өрісі бар болады. Осы | |
| |бағытпен ток жүреді. | |
| |- сонымен, өткізгіште электр тогы жүру үшін басты шарт не |- электр өрісі, |
| |деп ойлайсыңдар? |- жүрмейді, |
| |- Өткізгіште еркін заряд болмаса ток жүре ме? |- зарядталған |
| |- Электр өрісі қайда пайда болады? |денелерде |
| |қорытынды: | |
| |электр тогы жүріп тұру үшін: | |
| |өткізгіште еркін зарядтар болу керек; | |
| |еркін зарядты қозғалтатын электр өрісі болу керек; | |
| |электр өрісін үздіксіз шығарып тұратын ток көзі керек. | |
| |2. Электр тогының әрекеттері. | |
| |Өткізгіште токтың бар-жоғын оның әрекетінен байқауға | |
| |болады: | |
| |Токтың жылулық әрекеті. Өткізгіштен ток өткенде ол қызады.|Оқушылар өз ойларын |
| |Бұл тұрмыстық техникада (эл.шам, үтік, эл.плитка...) |айтады. |
| |кеңінен қолданыста екенін жақсы білеміз. | |
| |Токтың химиялық әрекеті. Химиялық ертіндіге батырылған | |
| |өткізгіш арқылы ток өткенде ертінді құрамындағы заттар | |
| |бөлінеді. Осы тәсілмен таза мыс алуға, металл бетін | |
| |күміспен қаптауға болады. (сыртына күміс шеңбер, гүл | |
| |салынған стаканды көрсету) | |
| |Токтың магниттік әрекеті. Өткізгіштен ток өткенде оның | |
| |айналасында магниттік қасиет пайда болады. Темір заттарын | |
| |магнит сияқты тартады. Токтың бұл қасиеті электрмагниттік | |
| |крандарда қолданылады. | |
| |Токтың физиологиялық қасиеттері. Бұл қасиеттің бір атап |- эл.батареялар.. |
| |өтерлігі, осы қасиеттің арқасында физикадағы ұлы жаңалық, | |
| |электр тогы ашылған. Жануарлар денесінен ток өтсе онда |- ішкі энергия |
| |бұлшық еттер жиырылады. Үлкен токтардың адам денесіне |эл.энегр. түрленеді.|
| |әсері қатты, сондықтан токпен жұмыс істегенде абай болу | |
| |керек. |- механикалық |
| |- Ток көздеріне нені жатқызуға болады? |энергия эл.энегр. |
| |Сонымен қатар ток көздеріне мыналар жатады: |түрленеді. |
| |♦ Гальвани элементтерінде (эл.батареясы) – химиялық | |
| |реакция әсерінен зарядттар бөлінеді. Бұл элементте қандай | |
| |энегрия эл.энергиясына түрленеді? | |
| |♦ электрофор машинасында оның дискілері металл шеткамен |- жарық/жылу энергия|
| |үйкеліп зарядтар оң және теріс полюске жиналады да ток |эл.энегр. түрленеді.|
| |көзі пайда болады, яғни электр энергиясы өндіріледі. | |
| |Қандай энегрия эл.энергиясына түрленеді? | |
| |♦ генераторларда магнит өрісінде өткізгішті айналдырғанда | |
| |электр тогы пайда болады. Бұл жерде өткізгішіті айналдыру | |
| |үшін, судың, будың, желдің мехнаикалық энегрялары | |
| |қолданылады. | |
| |♦ күн батареясында жылу әсерінен жартылай өткізгіш ішінде | |
| |зарядттар оң және теріс полюстерге жіктеліп ток көзі пайда| |
| |болалады. Қандай энегрия эл.энергиясына түрленеді деп | |
| |ойлайсыңдар? | |
| |3. Галвани элементінің ашылуы. | |
| |Италяндық анатом Луиджи Галвани 1786 жылы лабораториясында| |
| |жануарлардың нерів жүйесін зерттеп жатты. Жаңа сойлыған | |
| |бақаның аяқтарын мыс сымға байлап, жиегі темір балконға | |
| |іліп қояды. Жел шайқап темір жиекке тигенде бақа аяғы | |
| |жиырылатынын байқайды. Ол кезде ток жүргенде бақаның аяғы | |
| |жиырылатыны белгілі еді. Әртүрлі металдармен тәжрибе жасай| |
| |отырып олардың әсері де әртүрлі екенін көреді. | |
| |Физиолог болғандықтан Галвани бұл құбылысты дұрыс | |
| |түсіндіре алмады, бірақ «Бұлшық еттердің қозғалысы | |
| |кезіндегі электр күші туралы трактакттар» атты тәжрибесі | |
| |туралы жазды. Ол еңбекті оқыған Алектсандро Вольта | |
| |мынандай қорытынды жасайды. Галвани айтқандай бақаның | |
| |денесінде «тірі» электр жоқ, оның бұлшық етінің жиырылуы | |
| |екі өткізгішті жалғағанда пайда болған электр тогының бақа| |
| |денесінен өтуінен болған деп дәлелдеді. Мұнда бақаның аяғы| |
| |біздегі элоктрометрдің ролін атқарған. Осы тәжрибелерді | |
| |жалғастыра отырып Вольта 1800 жылы күкірт қышықылына | |
| |мырыш және күміс пластиналарды батырып, арасын қағазбен | |
| |бөліп тұңғыш ток көзін жасады. Қазіргі кезде Галвани |Оқушылар өз ойларын |
| |элементтері жетілдірілген. Мысалы оны қалта шамдарында |айтуы мүмкін. |
| |үнемі қолданамыз. | |
| |4. Ток көзін жасау. | |
| |Соынмен ток көзін жасау үшін зарядттарды бөлу керек. Аттас| |
| |зарядттар кулондық күш арқылы тебілетінін білеміз. Олай | |
| |болса оң зарядтты оң полюске, теріс зарядтты теріс полюске| |
| |қалай жинаймыз? | |
| |Ток көздерінде кулондық күштерге қарсы жұмыс істейтін | |
| |бөгде күштер қолданылады. Галвани элементінде бөгде күштің| |
| |ролін химиялық реакци күштері атқарады. | |
| |Бөгде күш жұмының зарядқа қатынасын электр қозғаушы күш | |
| |(ЭҚК) деп атаймыз. | |
| |Халықаралық жүйедегі өлшем бірлігі Вольт. . | |
| |ЭҚК ток көзінің энергетикалық сипаттамасы болып табылады. | |
| |Ток көздерінің полюстері «-»және «+» деп белгіленеді. | |
|Қолдан|Қызықты тәжрибе: Метал шәугімге тұзды су |Суда тұз ерігенде еркін |
|у |құйылған. Шәугім жалғағыш сым арқылы |зарядтар босап шығады да |
| |галвонометрге қосылған. Галвономтердің екінші |шәугімде электр өрісі пайда |
| |ұшы алюминий станканға жалғанған. Стаканға суды|болып, ол ток көзінің бір |
| |құйғанда галвонометр ток бар екенін көрсетеді. |полюсінің қызметін атқарады. |
| |Осы құбылысты кім түсіндіреді? |Алюминий стакан ток көзінің |
| | |екінші полюс. Құйылған су |
| | |өткізгіш қызметін атақарады. |
| | |Ток шамасы судың жуандығына, |
| |Оқулықпен жұмыс. |ұзындығына байланысты болады. |
| |Кестенің екі бағанын оқулықты және өз |Ток көздері |
| |білгендеріңді пайдаланып толтырыңыз, үшінші |№ |
| |бағанды үйден толтырып, келесі сабаққа |Ток көзі |
| |әкелесіз.. |Энергияның түрленуі (қандай |
| |Мысалы былай: |энергия электр энергиясына |
| |№ |айналады?) |
| |Ток көзі |Қолдану |
| |Энергияның түрленуі (қандай энергия электр | |
| |энергиясына айналады?) | |
| |Қолдану |1 |
| | |Галвани элементі |
| |1 |Химялық энергия |
| |АЭС гене-рато-ры |қалта фонары |
| |Будың ішкі энергиясы. | |
| |Эл.энер-гиясың өндіріс-тік мақсатта пайдала-ну | |
| | |2 |
| | |Генератор |
| | |Механикалық энергия |
| | |Айн. ток өндіру |
| | | |
| | |3 |
| | | |
| | |Күн батареясы |
| | |Жылу энергиясы |
| | |Ғарыштық станция |
| | | |
| | |4 |
| | | |
| | |Аккуму-лятор |
| | |Электр энергиясы |
| | |автомоб. тұрақ.ток |
| | | |
| | |(дұрыс болса оқушылар 2-6 ұпай |
| | |жазады) |
|Анализ|Тақтамен жұмыс. Мына кесте бойынша есептерді |q= 10 Кл |
| |тақатаға орындаймыз. |А= 30 Дж ; ع= |
| |№ |ع=? |
| |q |№ |
| |A |q |
| |ЭҚК |A |
| | |ЭҚК |
| |1 | |
| |10 Кл |1 |
| |30Дж |10 Кл |
| | |30Дж |
| | |3 В |
| |2 | |
| |10 Кл |2 |
| | |10 Кл |
| |4В |40 Дж |
| | |4В |
| |3 | |
| | |3 |
| |30Дж |5 Кл |
| |6В |30Дж |
| | |6В |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| |... | |
| | |(дұрыс орындаған оқушылар 1-8 |
| | |ұпай жазады) |
|Синтез|Енді түз ертіндісіне электродтарды жұп-жұбымен |Біртіндеп келіп тәжрибе жасап, |
| |кестедегі ретпен сала отырып, әртүрлі ток көзін|нәтижесін оқушыларға |
| |құрастырамыз. Галвани тәжрибесіндегі бақаның |хабарлайды. |
| |аяғының орнына,сезгіш элемент ретінде |№ |
| |электрометрді қолданып ток бар жағын |1 ЭЛЕКТРОД |
| |тексереміз. |1-электродтың заряд таңбасы |
| | |2 ЭЛЕКТРОД |
| |Тәжрибе нәтижелері бойынша кестені толтырыңыз |2-электродтың заряд таңбасы |
| | |Прибордың көрсетуі |
| | | |
| | |1 |
| | |мырыш |
| |Соңғы тәжрибеде прибор ток көрсетпейді. |- |
| |Электродтарды ток көзіні жалғап бірнеше минут |графит |
| |тұрамыз. Токты ағытып, орнына электрометрді |+ |
| |жалғаймыз. (электрометр ток жүргенін көрсетеді)| Бар |
| |Бұл құралды аккумулятор дейді. Енді қорытынды | |
| |жасаңдар: |2 |
| |Аккумулятор ... |мырыш |
| | | |
| | |мыс |
| | | |
| | | Бар |
| |- Басқа ток көздері ше.. | |
| | |3 |
| |Бүгінгі сабақтың жаңалығы не? |графит |
| | | + |
| | |мыс |
| | | - |
| | | Бар |
| | | |
| | |4 |
| | |мыс |
| | | 0 |
| | |мыс |
| | | 0 |
| | | Жоқ |
| | | |
| | | |
| | |- Аккумулятор – ток көзіне |
| | |қосылғанда біраз заряд |
| | |жинақтайды. Оны электрометрге |
| | |жалғағанда ток жүреді. Бұдан |
| | |аккумулытордың зарядтты |
| | |жинақтап алып ток беретін ток |
| | |көзі екенін көреміз. |
| | |- басқа ток көздері электр |
| | |тогын химимялық реакциялар |
| | |есебінен өздері өндіреді. |
| | | |
| | |- Электр тогы, ток көздері |
| | |туралы оқыдық. |
| | |(дұрыс орындаған оқушылар 3-10 |
| | |ұпай жазады) |
|Бағала|Енді бүгін алған және бұрынғы сабақтардығы |Оқушылар сем.картаны толтырады.|
|у |білімізді бағалау үшін мына семантикалық | |
| |картаны толытрамыз. Сол арқылы бүгінгі сабақтан| |
| |не білгенімізді анықтаймыз. | |
| |Дұрыстығын тексерңідер. |(дұрыс орындаған оқушылар 4-12 |
| | |ұпай жазады) |
| |Толтырып болған соң топ басшылары әркімнің | |
| |жалпы ұпайын айтады. Сол арқылы алған | |
| |бағаларымызды шығарамыз. | |
| |Бағалау: | |
| |Денгейі | |
| |баға | |
| |ұпай | |
| | | |
| |жоғары | |
| |«5» | |
| |21-42 | |
| | | |
| |жеткілікті | |
| |«4» | |
| |10- 20 | |
| | | |
| |ауытку | |
| |«3» | |
| |2 - 9 | |
| | | |
| | | |
| |Үйге тапсырма: | |
| |Ток көздері карточкасын толытырып келу, | |
| |§35, 133б №5,6 жаттығу. | |

Оқушының сабаққа қатысу картасы (әр оқушыға бірден)
|№ |Диагности-калық карта |білім |түсіну |қолдану |анали|синтез |
| | | | | |з | |
| |Аты-жөні | | | | | |
|1 |Электр өрісінің энергетикалық| | | | | |
| |сипаттамасы | | | | | |
|2 |Су электр станциясы | | | | | |
|3 | қандай өлшем бірлікке | | | | | |
| |тең? | | | | | |
|4 |Фомуламен не есептеледі: | | | | | |
| | | | | | | |
|5 |Электр тогын тасымалдайтын | | | | | |
| |еркін заряд | | | | | |
|6 |Күн батареясы | | | | | |
|7 |Табиғаттағы ең кіші заряд | | | | | |
| |қалай аталады | | | | | |
|8 |Зарядталған денелер | | | | | |
| |арасындағы әсер ететін күш | | | | | |
|9 |Энергияның басқа түрін электр| | | | | |
| |энергиясына айналддыратын | | | | | |
| |құрылғыны ... дейді. | | | | | |

Кестенің екі бағанын толтырыңыз, үшінші бағанды үйден толтырып, келесі
сабаққа әкелесіз..
Ток көздері
|№ |ток көздері |энегрияның түрленуі |қолдану |
| | |(қандай энергия | |
| | |эл.энергиясына | |
| | |айналады) | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |

Мына кесте бойынша есептерді шығарыңыз.
|№ |q |A |ЭҚК |
|1 |10 Кл |30Дж | |
|2 |10 Кл | |4В |
|3 | |30Дж |6В |
| | | | |

Енді түз ертіндісіне электродттарды жұп-жұбымен кестедегі ретпен сала
отырып ток көзін құрастырамыз. Галвани тәжрибесіндегі бақаның аяғының
орнына электрометрді қолданып ток бар-жоғын тексереміз.
Кестедегі бос орындарды тәжрибе нәтижелері бойынша толтырыңыз
|№ |1 |1-элек|2 |2-элек|Прибордың |
| |ЭЛЕКТРО|тродты|ЭЛЕКТРО|тродты|көрсетуі |
| |Д |ң |Д |ң | |
| | |заряд | |заряд | |
| | |таңбас| |таңбас| |
| | |ы | |ы | |
|1 |мырыш |  |графит |  |  |
|2 |мырыш |  |мыс |  |  |
|3 |графит |  |мыс |  |  |
|4 |мыс |  |мыс |  |  |

Тексеру парағы
Семантикалық карта.
Сұрақ пен дұрыс жауаптың қилысына «+» таңбасын қойыңыз. (екі сұрақтың
жауабы біреу болуы мүмкін)
|№ |Сұрақ |Ток көзі |потенциял|Кулондық|Вольт|Электро|
| | | | |күш | |н |
|1 |Электр өрісінің | |+ | | | |
| |энергетикалық сипаттамасы | | | | | |
|2 |Су электр станциясы |+ | | | | |
|3 | қандай өлшем | | | |+ | |
| |бірлікке тең? | | | | | |
|4 |Фомуламен не есептеледі: | | |+ | | |
| | | | | | | |
|5 |Электр тогын тасымалдайтын| | | | |+ |
| |еркін заряд | | | | | |
|6 |Күн батареясы |+ | | | | |
|7 |Табиғаттағы ең кіші заряд | | | | |+ |
| |қалай аталады | | | | | |
|8 |Зарядталған денелер | | |+ | | |
| |арасындағы әсер ететін күш| | | | | |
|9 |Энергияның басқа түрін |+ | | | | |
| |электр энергиясына | | | | | |
| |айналддыратын құрылғыны | | | | | |
| |... дейді. | | | | | |

Кестенің екі бағанын толтырыңыз, үшінші бағанды үйден толтырып, келесі
сабаққа әкелесіз..
Ток көздері
|№ |ток көздері |энегрияның түрленуі |қолдану |
| | |(қандай энергия | |
| | |эл.энергиясына | |
| | |айналады) | |
|1 |Галвани |Химялық энергия |қалта фонары |
| |элементі | | |
|2 |Генератор |Механикалық энергия |Айн. ток өндіру |
|3 |Күн батареясы |Жылу энергиясы | Ғарыштық станция |
|4 |Аккуму-лятор |Электр энергиясы |автомоб. тұрақ.ток|
|5 |Галвани |Химялық энергия |қалта фонары |
| |элементі | | |
|6 |Генератор |Механикалық энергия |Айн. ток өндіру |

Мына кесте бойынша есептерді шығарыңыз.
|№ |q |A |ЭҚК |
|1 |10 Кл |30Дж |3 В |
|2 |10 Кл |40 Дж |4В |
|3 |5 Кл |30Дж |6В |
|4 |10 Кл |30Дж |3 В |

Енді түз ертіндісіне электродттарды жұп-жұбымен кестедегі ретпен сала
отырып ток көзін құрастырамыз. Галвани тәжрибесіндегі бақаның аяғының
орнына электрометрді қолданып ток бар-жоғын тексереміз.
Кестедегі бос орындарды тәжрибе нәтижелері бойынша толтырыңыз
|№ |1 |1-элек|2 |2-элек|Прибордың |
| |ЭЛЕКТРО|тродты|ЭЛЕКТРО|тродты|көрсетуі |
| |Д |ң |Д |ң | |
| | |заряд | |заряд | |
| | |таңбас| |таңбас| |
| | |ы | |ы | |
|1 |мырыш | - |графит | + | Иө |
|2 |мырыш | + |мыс | - | Иә |
|3 |графит | + |мыс | - | Иә |
|4 |мыс | 0 |мыс | 0 | жоқ |

-----------------------