Қышқылдар. 8-сынып

Cабақтың тақырыбы: Қышқылдар.
Сынып: 8
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: Оқушылардың өз бетімен, топ болып жұмыс істеуін негізге
ала отырып, қышқылдардың құрамын, физикалық, химиялық қасиеттерін
сипаттай білу және химиялық қасиеттерін сипаттайтын химиялық реакция
теңдеулерін жаза білуге баулу;
2. Дамытушылық: Заттарды бір-бірінен ажырата білу, қышқылдардың
химиялық формуласын жазу, теңдеу құру біліктерін дамыту;
3. Тәрбиелік: Оқушылардың бірлесіп жұмыс жасауға бірін-бірі
құрметтеуге, баға беруге үйрету, ұйымшылдыққа, жауапкершілікке,
уақытты үнемдей білуге, қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Демонстрациялық сабақ.
Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, интерактивті оқытудың комплексті әдісі.
Көрнекілігі: Интерактивті тақта, электронды оқулық, химиялық реактивтер,
үлестірмелер, тірек-сызбалар, суреттер, металдардың активтік қатары.

Сабақтың барысы:
І. Кіріспе.

«Заттар» планетасында 4 үлкен мемлекет бар. Оксидтер, негіздер,
қышқылдар, тұздар. Олардың әрқайсысында алуан түрлі ұлт өкілдері өмір
сүрген. Ұлт өкілдерінің ұқсастығы және өзіндік ерекшеліктері болады. Бүгін
сіздермен «Қышқылдар» атты мемлекетке саяхат жасайық. Оның тұрғындарымен,
олардың ерекшеліктерімен танысамыз.

Сыныптық тапсырмалар:

1. Сіздердің алдарыңызда: құрт, лимон тілімі, айран бар. Дәмін
татыңыздар, не байқадыңыздар?
Бұл мемлекет тұрғындарын «Қышқылдар» деп неге атаған?
Тәтті, дәмді қышқылдарда болады (салицил қышқылы), ащы (никотин
қышқылы), көпшілігі – қышқыл дәмді.

2. Қиықшалар бойынша қышқылдардың формуласын құрастырыңыз:

, , , ,
, .

3. Мына берілген қышқылдарды кестеге орналастырыңыз:
І-топ. НСІ, Н2S, Н3РО4
ІІ-топ. НВr, Н2SО4, Н3ВО3
ІІІ-топ. Н2СО3, НF, Н2SіО3

| | | | | |
|1 негізді |2 негізді |3 негізді |Оттекті |Оттексіз |
| | | | | |

4. Қышқылдардың құрылымдық формуласын кескіндеңдер:
Сызбанұсқа: Н – О
Бме = О
Н – О

1-топ: Н2SО3, НСІ
2-топ: Н2SО4, НF
3-топ: Н3РО4, Н2S

5.

Электронды оқулықтан тәжірибелер:

Р2О5 + Н2О = NаNО3 + Н2SО4 = Н2 + СІ2 =
SО2 + Н2О = NаСІ + Н2SО4 = Н2 + S =

6.

+ =
+

+ =
+

+ =
+

+
= + +

Эксперименттік бөлім:

1. Инструкциялық карта:

| | | |
|Тәжірибе |Не байқадыңдар? |Химиялық реакция теңдеуі |
| | | |
|НСІ + Zn → | | |
|+ Cu → | | |
| t | | |
|CuО + НСІ → | | |
| | | |
|НСІ лакмус + NаОН → | | |
| | | |
|НСІ + Nа2СО3 → | | |

2. 3 сынауықта Н2SО4
І-сынауыққа – фенофталеин Не байқадыңдар?
ІІ-сынауыққа – лакмус Қорытынды шығар.
ІІІ-сынауыққа – әмбебап

7. Қышқылдардың қолданылуы:

Оқушылардың жеке жұмысы

1-топ
1. Венн диаграммасын сызыңыз.

Оттекті қышқыл
Оттексіз қышқыл
Ұқсастығы

2. Берілген металдардың қайсысы күкірт қышқылымен әрекеттеседі: Мg, Нg,
Nа, Аg. Сәйкес реакция теңдеуін жазыңыз.

3. 6, 7 г алюминий тұз қышқылымен өзара әрекеттескенде неше литр (қ.ж.)
сутек газы бөлінетінін есептеңіз.

2-топ
1. Мына берілген заттардың қайсысы тұз қышқылымен әрекеттеседі? Сәйкес
реакция теңдеуін жазыңыз.
а) Hg ә) ZnO б) Fe(OH)3
в) AI г) CO2

2. Мына химиялық реакция теңдеулерін толықтырыңыз:
Са + ... → СаSО4 + ...
СаО + ... → СаСІ2 + ...
АІ(ОН)3 + ... → АІ(NО3)3 + ...

3. Мөлшері 0,5 моль күміс нитраты қанша моль тұз қышқылымен
әрекеттесетінін есептеңіз.

3-топ

1. Мына берілген реакция теңдеулерін жазып, түзілген қышқылдың атын
атаңыз:

+ →

+ →

2. Мына теңдеулерді аяқтаңыз:
Fе + НСІ → Са(ОН)2 + Н2SО4 →
Сu + Н2SО4 → К2СО3 +НСІ →

3. 27,5 кальций карбонатын тұз қышқылымен әрекеттестіргенде түзілген
тұздың массасын есептеңіз.

Проблемалық жағдай.

«Үшінші артықты табыңыз».
1) НСІ 1) НСІ 1) Н2SО3
2) Н2SО4 2) Н2SО3 2) Н2СО3
3) НNО3 3) Н2S 3) Н3РО4

Экологиялық проблема

«Қышқыл жаңбырлар және олардың қоршаған ортаға әсері»

Қазіргі күнгі экологиялық мәселелердің бірі – қышқылды
жаңбыр. Жаңбыр суы ең таза сулардың бірі болуы керек, бірақ олай емес.
Атмосфера құрамына енген өндіріс қалдықтары – күкірт диоксиді және азот
оксиді ондағы ылғалмен әрекеттесіп, күкірт және азот қышқылдарын түзеді.
Нәтижесінде жерге жауатын жаңбыр мен қар қышқылданады, әдетте рН мәні 5,6-
дан төмен жауын-шашынды қышқыл жаңбырлар деп атайды.

Қышқылды жаңбыр көлдердегі судың да қышқылдылығын арттырады.
Канада, Швеция, Финляндияның оңтүстігіндегі көлдердің қышқылдылығы жылдан-
жылға артып барады.
Көлдің қышқылдануы және ауыр металл иондарымен ластануы
балықтардың ұрықтанып көбеюіне ғана қауіп туғызып қоймай, ол
планктондардың, балдырлардың және басқа тіршіліктердің жойылуына әрі адам
денсаулығына да әсерін тигізеді.
Қышқылданған сулар металл құбырлармен аққан кезде металдарды
ерітеді, олардың улы иондары пайда болады. Нью-Иорк аумағынан алынған
қышқылды суды қорғасын ыдысқа құйып, бір түн қойғанда металл иондарының
мөлшері тиісті мөлшерінен асып кеткен.
Жаңбыр тамшыларында еріген күкірт қышқылы атмосферада тұман
түзіп, адамдардың аллергиямен және басқа аурулармен науқастануына
мүмкіндік туғызады.

Қышқылды жаңбыр орасан зиян келтіретін болса,
оны болдырмаудың қандай жолдарын ұсынар едіңіз?

Қазіргі химияның міндеті қалдықсыз өнім шығару. Ендеше
атмосфераға шығарылатын күкірт оксидтерін сіңіріп алатын қондырғылар
табу, оны сол жерде сумен қосып, күкірт қышқылын алу.
Қазақстандағы жауын-шашынның құрамындағы қышқылдардың, әр
түрлі элементтердің, олардың қосылыстарының ағзаға, өсімдікке,
жануарларға, адам денсаулығына әсерін зерттейтін қазіргі заманғы ең озық
құралдармен жабдықталған зертханалар салып зерттеу, сонымен бірге
атмосфераның ластануына жол бермеу.

Бағалау.

Үйге тапсырма. § 47. № 7, 9 есеп.

-----------------------
Қолданылуы

Құрылысы

Химиялық қасиеттері

Қышқылдар

Құрамы

Алынуы

Физикалық қасиеттері

Н

SО4

Н2

РО4

Н3

СІ

Қышқылдардың алынуы

қышқылдық оксидтен

тұздан
(НСІ, НNО3)

бейметалдан оттексіз қышқыл

Қышқылдардың химиялық қасиеттері

тұз

су

газ

тұз (карбонаттар, сульфиттер)

су

негіз

тұз

су

тұз

Қышқыл (НNО3 басқасы)

негіздік
оксид

сутек

тұз

металл
(Н дейінгі)

Жуғыш заттар өндірісі

Мұнай
өнімдерін
тазарту

Минералды тыңайтқыштар

Қышқыл

Тамақ өнеркәсібі сірке, тұз қышқылы

Бояу, дәрі өндіру

Күкірт (ІV) оксиді

Су

?

Сутек

Күкірт

?

72% жылу электр станцияларынан

8% транс-
порттан

20%өндірісте жағылатын отындардан