Құм терапиясы

  Құм терапиясының маңызы:  Бала  өзін жайлы, қорғалған күйде сезініп,
шығармашылық белсенділік танытатын табиғи стимулдық орта қалыптастырады
және танымдық, психикалық процестерді дамытады ол түйсік (форманы, түсті,
тұтас түйсік), есті, зейінді, қиялды, кеңістік түсінікті, тактильді-
кинестетикалық сезімділік пен қолдардың ұсақ  моторикасын дамиды.
Құм терапиясының мақсаты: Балалардың  құм терапиясында  қиял, көрнекі –
бейнелік ойлауды, сөздік – логикалық ойлауды, көрнекі            іс-
әрекеттік ойлауды, шығармашылық  және сын тұрғысынан ойлауды дамыту.
 Құм терапиясы арқылы баланың қандай құзіреттіліктері дамиды:
● Шығармашылық
● Танымдық
● Интеллектуалдық
● қарым –қатынас
Құм терапиясын қолданудың әдіс - тәсілдері:
1. Әңгімелесу
2. Түрлі – түсті құммен сурет салу
3. Танымдық ойындар
4. Коммуникативтік ойындар
5. Пікірталастар
Құм терапиясы негізгі принциптері
1. Шығармашылық белсенділікті таныта отырып, бала өзін ыңғайлы әрі
қорғалған күйде сезініп табиғи ынталандыратын орта жасау.
2. Абстрактылы нышандар әріптердің сандық тиімді және осы принциптің
жүзеге асырылуы болып жатқан оқиғаға баланың жеке қызығушылығымен іс-
әрекетіне оң мотивацияны қалыптастыруға және күшейтуге мүмкіндік
береді.
3. Ертегі ойындарының кейіпкерлерімен бірге әртүрлі жағдаяттарды ойнау
шынайы бірге тұру.
4.  
Баланың бүкіл өмірі – ойын.
К.Макаренко
«Құм терапиясы» принципі аналитикалық терапияның негізін салушы Карл Густав
Юнгпен ұсынылған. Мүмкін ұлы Юнгке адамның құммен «әлектенуінің»
қажеттілігі, оның құрылысы осы идеяны ұсынуға себепші болған шығар. Себебі
көптеген психологтар жекелеген құм түйіршіктерінде жеке тұлғаның нышандық
айқындамасын, ал құм массасында – жаһандағы Өмірді көреді.
Құм – миллион жыл бұрын пайда болған. Ол бүкіл әлем бойы жайылған. Құм –
өте ұсақ  ақ түсті, сары, қоңыр, сұр және қызғылт түсті болады. Құм бала
үшін магнит сияқты өзіне тартымды зат. Бала құмды не екенің сезінгенше
қолдары сарай, қоршау т.б. жасай бастайды. Ал оған ойыншықтар, кішігірім
фигураларды қосса, онда баламен түрлі ертегілерді драмалау, ойын процесіне
кіреді.
         Құммен ойын - балалар мен ересектердің эмоционалдық хал-
жағдайларына оң әсер етеді, бұл баланың өзіндік дамуы үшін тамаша құрал
болып табылады.
         Құммен ойнау кеңестік әдіс ретінде 1939 жылы ағылшын педиатры
Маргарет Ловенфельд  сипаттама берген.
«Құм терапиясы» концепциясының құрылуымен негізінде юнгиан мектебінің
өкілдері айналысты, мысалы швейцар аналитигі Дора Каалфф.
         Құмдағы ойындар - баланың табиғи әрекеті формаларының бір түрі.
Сондықтан да біз, ересектер, құммен ойнайтын орындарды оқыту және дамыту
сабақтарында қолдана аламыз. Құмнан суреттер салып, әртүрлі оқиғаларды
ойлап тауып, біз бала үшін әлдеқайда қызықты түрде оған өзіміздің біліміміз
бен өмірлік тәжірибемізді, қоршаған әлемнің заңдылықтары мен оқиғаларын
жеткізе аламыз.
Оған қажетті материалдар мен жабдықтар:
1.Су өткізбейтін ағаш қорап, түрлі-түсті құм, таза өзен құмы, шағын
фигуралар «коллекциясы» (биіктігі 8 см аспайтын «Киндер-сюрприздан»).
Ойыншықтар жиынтығы:
● адам кейіпкерлері;
● жануарлар (үй, жабайы, тарихқа дейінгі, теңіз және т.б.)
● көліктер
● өсімдіктер
● Табиғи заттар
● ертегі кейіпкерлері
● лақтырым материалдар
● пластикалық немесе ағаш әріптер мен сандар, әртүрлі геометриялық
фигуралар.
Бала құм терапиясында тек қана  қиял, көрнекі – бейнелік ойлауды, сөздік –
логикалық ойлауды, көрнекі іс-әрекеттік ойлауды, шығармашылық  және сын
тұрғысынан ойлауды дамыта отыра  процесс барысында бала өзінің ішкі
қобалжуларын ішкі сезімдерін сыртқа ойын барысында фигураларды таңдау
барысында толығымен өз назарын  салады. Бала ойын барысында өзінің терең
эмоционалдық қобалжуларын айта алады.
Құм терапиясының  маңыздылығы:
• сөзбен айтып  жеткізе алмайтын ойлаумен қобалжуларды сыртқа шығаруға
көмектеседі.
• Іште туындаған қиын жағдайларды, шығармашылық потенциалдарын босатады.
Құм терапиясы 3 жастан бастап әр жастағы адамдармен өткізіледі. Кейбір
адамдар бұл әдісті психоанализге әкеледі деп ойлайды, бірақ біздің тәжірибе
терапияның еркін әдісі екенің көрсетеді. Юнгтің оқушыларымен бірнеше
жолдармен тәжірибе жинақталған, нәтижесінде олар қолайлы мінездемелерін
барынын қорытындысын келді. Мысалы осыған көгілдір түсті құмзар жатады,
онда бала мен ересек бірлесе ойнайды. Ойында ойыншықтар қолданылады.
Керекті пішіндердің тізімі бар.
Оларға;
• ағаштар   
● өсімдіктер
● Табиғи заттар, (тірі және өлі табиғат)
●  лақтырым материалдар
● пластикалық немесе ағаш қиқымдары мен әртүрлі пішіндер заттар.
Балабақшада тәрбиеші болып жұмыс  істеу барысында балалардың  байланыстырып
сөйлеуі және сөздік  қорларының  кемшіліктері басым болуда. Осымен қатар
оларда сөйлеу тілі  өте төмен дамыған олар агрессивті, бір-біріне қайрымды
болмауы және бір-біріне мейірімділік  шындамдылық танытпауы басым.
Балалардың тез және жиі шаршайтындықтары, сабаққа деген қызығушылақтарының
төмендеу,  байланыстырып сөйлеуін және сөздік қорларының аздғын болдырады,
комуникативтік дағдыларының дамуын тоқтады. Осындай ауытқулардың  бірнеше
себептері бар. Бұл экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуы және қоғамда
тудырылатын мәселелер: өмірдегі және теледидардағы қатыгездіктің өсуі,
дұрыс тамақтанбау және ата-аналардық денсаулыққа қайшы келетін қылықтары,
қиын отбасылардың көбеюі. Ата-аналардың көбі балалармен қарым-қатынас
жасауға және тәрбиелеуге уақыт бөлмейді және ниеттері жоқ, оларда  бірінші
орында отбасын қаражатпен қамтамасыз ету. Балаларға ата-анасымен тікелей
қарым-қатынасын компютер мен теледидар алмастырады. Тәрбиешіге түрлі
мінездегі балалармен жұмыс істеуге тура келеді. Біз өзіміздің тобымызда
балалардың  сөздік қорлардың дамуына және жалпы өзін -өзі ұстау жұмыстарына
назарымызды аударамыз.  Балалардың дамуын және тәрбиесіндегі кемшіліктерді
шешуге көптеген әдіс-тәсілдер бар. Мен бұл әдістердің ішінен балалармен
жұмыс жүргізудің бір түрі құммен ойынға  тоқталып өткім келеді. Біз топта
жыл бойы құмды қолданамыз. Балалар құммен ойнауды өте жақсы көреді. Жазғы
маусымда балалар шаршамастан бірнеше ай бойы құмзарда «еңбектенеді»: түрлі
кеңсарайларды жасап, түрлі тоқаштар «қуырып», тортарды жасайды. Құм
балалардың өзара түсінушіліктерін табуға көмектеседі. Құм агрессиялық
қуатты шешеді, сондықтан құмзарда ойнап отырған барлық балалар бірге ойын 
жоспарлап оны жүзеге асырады. Балалардың  бір-бірімен қарым- қатынас
жасауға мүмкіндігі  туады да, ол тілдік және комуникатвті дамыуына жағымды
әсерін тигізеді. Қыс мезгілінде де біз құммен ойындарымызды тоқтатпаймыз.
Мен өзімнің тобымда «шағынқұмзар» жасадық. Ол ағаш қорап ені мен ұзындығы
70 немесе 80 см биіктігі 20 см болу  керек. Құмзар топтын арнайы бөлінген
орнында орналасқан, тудырылған жағдайға байланысты  құмзарды басқа жерге
қоюға болады. Біздің шағынқұмзар кең қолданыста. Біз оны оқу әрекеттерінде,
балалармен бірлескен әрекеттерінде, дербес ойындарда және шығармашылық
жұмыстарда қолданамыз.
Әрекет үстіндегі құмды қолдану.
Тіл құзіреттілік дамыту сабақтарында мен келесі әдіс-тәсілдерді қолданамын:
1.Әңгімелесу « бөлмедегі құммен ойнау ережелері» бұл сабақта мен топттағы
не істеуге болады және не істеуге болмайтының талқылаймыз (құмды шашуға,
лақтыруға, басқа жерге тасуға т.б.)
2. Балаладың өз тәжірибесі туралы әңгімелесу «Құммен ойнағанда мен не
сеземін». Балалар өз сезімдері, құммен ойнау барысындағы туындаған қиялары
туралы әңгімейлейді.
3. ТРИЗ. Ойын «Құм: жақсы- жаман» балалар құмның  пайдалы және пайдасыз
қасиеттерін атайды.
4. Сусымалы құмды қарастыру (Құм сағаты) «Менің сезінулерім». Балалар
сусымалар құмды, бірнеше рет аударып отырып бұл процесті өте ұзақ қарастыра
алады. Бұл көрініс оларды қатты қызықтырады. Содан кейін олар өз сезінулері
туралы әңгімейлейді.
Математика сабақтарында төмендегіндей жаттығуларды қолданамыз:
1. «Өлше де сана». Балалар қасыкпен құмды өлшейді және санын санайды.
2. «Түрлі өлшемдермен өлше». Бірдей мөлшердегі құмды балалар түрлі
белгілері бар қасықтармен өлшеп салыстырылады және санын санайды.
Сурет сабақтарында келесі сабақ түрлерін қолданамыз:
1. «Құммен сурет салуды үйренеміз».  Осы сабақты балалармен бастапқы
кезеңде әрқайсысымен жекелеп өткіземіз. Бір заттың бейнесін саламыз
немесе көшірме қағаз арқылы бейнелейміз. Суреттің ортасына жіңішке
қылқаламмен желім жағып үстіне құм себеміз, 1-2 минуттан соң артық
құмды алып тастаймыз да, қайта өз ыдысына қалдық құмды саламыз.
2. «Суретті құммен саламыз».  Сабаққа түрлі түсті гуашпен боялған және
түрлі табиғи реңкі бар құмдарды  қолданамыз. Түрлі түсті құмды
біртіндеп желіммен әр түсті жеке алып отырып суретті шығарамыз.
3. «Бауырсақ және түрлі безендірілген қуыршақтар» дымқыл құмнан мүсіндеу.
 
Құм ойындары
         Қыстың суық күндерін де сырқа шығу мүмкін болмаған жағдайда
балалармен құммен ойнайтын түрлі ойындар және ойынсауықтар ұйымдастырылады.
Ойын түрлері:
1. «Ненің ізі».
2. «Келесіге бер»
3. «еркін ойындар»
Қорыта айтқанда құмзар ойыны баланы тәрбиелеуде дамытуда маңызды рөл
атқарады,. Құмзар ойындарды, жаттығуларды пайдалану балардың эмоциясын,
шығармашылығын, зейіндерін, қабілеттерін дұрыс көзқарастырын
қалыптастыруға  маңызды рөл атқарады.
Құм терапиясының әдістерінің  маңыздылығы:
Құм терапиясында  стандартты  өлшемде (50 х 70 х 80 см) ағаш тақтай, құм,
су және ұсақ пішіндер жиынтығы қолданылады. Құмзардың түбі мен жиегі
көгілдір түске боялады, ол аспан мен суды модулдеуге мүмкіндік береді. Адам
қолымен және табиғатпен жасалған шынайы және мифтік, тартымды және
тартымсыз  пішіндер қолданылады. Шынайы заттарды пайдалану табиғатпен
байланысты сезінуге қолданылады, ал қолдан жасалған заттар шындықты
қабылдауға көмектеседі.
         «Қиялдау- ол барлық мүмкіндіктердің анасы, онда қарама- қарсы 
сыртқы және ішкі  дүние бірге қосылады» (К.Г.Юнг.) К.Г.Юнгпен ұсынылған 
белсенді қиялдау техникасы құм терапиясының теориялық негізі ретінде
қарастырыла алады.
Бұл әдістің авторы швейцар аналитигі Дора Калфф – «дербес және қорғалған
кеністікті болдыруды» деген  негізгі жұмысына салынған басты принципі деп
санайды, онда  бала немесе ересек адам өз дүниесіндеге тәжірибесі мен
қобалжуларын, жиі мазалайтын және елестейтін түсініксіз бейнелерді 
көрсетеді.