Дауыссыз дыбыстар

Қазақ тілі 5 – сынып.
Сабақтың тақырыбы: Дауыссыз дыбыстар.
Сабақтың мақсаты. 1.Білімділік: Дыбыс пен әріптің бір емес екендігін, олардың алмасып отыратындығын түрлі жаттығулар арқылы түсіндіре отырып, теориялық білімдерін жетілдіру.
2.Дамытушылық: Оқушыларды зеріктірмеу мақсатында фонетика сабағына қызықтыру, ассонансты, аллитерациялы өлеңдерді оқып беру, үнемі іздену барысында қажетті материалдар жинақтау, логикалық сұрақтармен көбірек жұмыс жасау.
3.Тәрбиелік мәні: Ана тілін сүйіп, құрметтеуге тәрбиелеу, ұлттық қасиетті сақтауға, тілді ұлттық мұра ретінде қадірлеуге үйрету.

Сабақтың көрнекілігі: Оқулық, интерактивтік тақта, дидактикалық материалдар, плакат(дыбыстар сөйлейді), сөзжұмбақ, т.б.
Сабақтың түрі: Фонетика тарауын жақсы меңгерту.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: Жаттығу жұмыстарын орындау, дыбысқа талдау, өз бетімен жұмыс, топпен жұмыс жасау.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу
Кезекшілікті қадағалау
Сыныпты және оқу-құралдарын түгендеу.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
Тіл туралы жазып келген нақыл сөздері мен мақал-мәтелдерін оқыту. Сол жазғандарына сүйеніп, өз пікірлерін, түсінгендерін айтқызу. Балалардың сөздерін қорытып, тілдің қызметі жөнінде түйін жасау. Сабақтың тақырыбына қызығушылығын оятуға байланысты мынадай жұмыстар жүргізу:
Сабақтың мақсатымен таныстыру
Бастауышта алған білімдерін еске түсіру
Сұрақ-жауап арқылы төмендегідей мәселелерді еске түсіру:
дыбыс пен әріптің айырмашылығы
дыбыстардың дауысты және дауыссыз болып жіктелуі
дауысты дыбыстардың іштей жіктелуі
дауыссыз дыбыстардың іштей жіктелуі
дыбыс пен сөз мағыналарының арақатынасы.
Әрбір оқушыға сұрақ жазылған бетшелер таратылады. Мәселен, Балалар мектепке келді. (Сөйлем құрамындағы дауыстылардың астын бір, дауыссыздардың астын екі сыз). Мерей, батыр, сән сөздеріндегі дауыссыз дыбыстарды үлгі бойынша талда. Үлгі: м – үнді т.б.

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
Өкпеден шыққан ауаның кедергіге ұшырап шығуынан жасалатын дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейміз. Дауыссыз дыбыстар мыналар:
б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,ң,п,р,с,т,ф,х,ц,ч,ш,щ,һ, (у).
Дауыссыз дыбыстарды айтқанда, өкпеден шыққан ауа сөйлеу мүшелеріне соқтығып, салдыр пайда болады. Сондықтан дауыссыз дыбыстарда үн болмайды немесе өте аз болады.
Дауыссыз дыбыстардың түрлері
Дауыссыздар салдыр мен үннің қатысына қарай қатаң, ұяң,үнді болып үш топқа бөлінеді. Салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыссыздар деп атаймыз.Қатаң дауыссыздар мыналар: п,ф,к,қ,т,с,ш,щ,х,ц,ч,һ.
Салдыр мен үннің қатысы арқылы жасалған, бірақ үннен салдыры басым дауыссыз дыбыстарды ұяң дауыссыздар деп атаймыз.Ұяң дауыссыздар мыналар: б,в,г,ғ,д,ж,з.
Үн мен салдырдың қатысынан жасалып, бірақ салдырдан үн басым болатын дауыссыз дыбыстарды үнді дыбыстар деп атаймыз. Үнді дауыссыздар мыналар: р,л,й,у,м,н,ң.

Дидактикалық ойын: «Кім тапқыр?» Ойынның шарты:
Басқы және соңғы дыбыстары бірдей, қай жағынан оқысаң да бірдей сөздерді табу. Үлгі: қазақ, мақам, тарат, қырық, ана, ата, т.б.
Жомарт сөзінің құрамындағы дыбыстардан мағыналы сөздер құраңдар. Үлгі: тор, жат, арт, т.б.
264 – жаттығу. Түсініп оқыңдар. Мәтінді көшіріп, қатаң дауыссыздардың астын бір, ұяң дауыссыздардың астын екі, үнді дауыссыздардың астын ирек сызықпен сызыңдар. Мәтіндегі ақыл мен ғылымның не дегенін түсінуге тырысыңдар.
265 – жаттығу. Төменде берілген жұмбақтардың шешуі болатын дыбыстарға сипаттама беріңдер.
Жаңада жоқ, Тарақта бар, Ләззатта бар, Нанда бар,
Ескіде бар. Шашта жоқ. Жанатта жоқ. Етте жоқ.
Танада жоқ, Тамақта бар, Азатта бар, Айранда бар
Ешкіде бар. Аста жоқ. Қанатта жоқ. Сүтте жоқ.

266 – жаттығу. Мына сияқты сөйлемдер құрастырыңдар. Үлгі:
Таудың табиғаты тамаша. Талғат, Тұрарбек, Темір төртеуі тау табиғатын тамашалап, таңқурай терді.
Оразды ойлаушы ек,
Орнықты, ойлы деп.
Олай боп шықпады,
Орынсыз ойыны көп.

Сабақты қорытындылау.
Сонымен балалар:
тіл дыбыстарынан сөз құралады
тіл дыбыстары сөз мағыналарын ажыратуға негіз болады
дыбыстарды дұрыс жазып, дұрыс айта білу – сөйлеу мәдениетін қалыптастырады.
5 – сыныптан бастап тіл дыбыстарының арнайы заңдылықтары оқытылады.
Адам баласы бір-бірімен тілдесу арқылы қатынас жасайды, өз ойларын сөз арқылы білдіреді. Сол сөздердің ең кіші бөлшегі тіл дыбысы деп аталады.

Үйге тапсырма беру.
Дауыссыз дыбыстардан басталатын жер-су , аңдардың, ән мен күй аттарын, өсімдіктердің түрлерін жазып, ережелерді қайталап, жаттап келу.

Бағалау.

Мемлекеттік мекеме Құрық гимназиясы

Ашық сабақ
Тақырыбы: «Дауыссыз дыбыстар»

Өткізген: Рахметова Эльмира Аратовна
5 – сынып.