Монғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы. 7 сынып

Е.Ниетқалиев атындағы ЖББОМ
Мукатов Ринат Геннадиевич тарих пәнінің мұғалімі


7 класс

Монғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: оқушыларға монғол империясының құрылуы, қоғамдық құрылысы және басқынышылық саясаты, жаулап алудың зардаптары, оларға қарсы халықтар күресі жөнінде түсінік беру.

Дамытушылық: сатылай кешенді талдау технологиясын қолдана отырып, оқушылардың ойлау жүйесін жетілдіру, тарихи білімді шығармашылықпен қолдана білу дағдысын дамыту, оқиғалармен құбылыстарды талдау қабілетін қалыптастыру.

Тәрбиелік: оқушылардың өз еліне, жеріне деген сүйіспеншілігін арттыру, елін, жерін қорғау сезіміне тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.
Сабақтың типі: жаңа материалды түсіндіру.
Пәнаралық байланыс: дүние жүзі тарихы, география, қазақ әдебиеті.
Көрнекілігі: карта, схема.
Техникалық құрал: белсенді тақта.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
№
Ғұламалар
Туған жылдары
870 - 950 жж.
973 - 1050 жж.
1030 - 1090 жж.
1021 - 1075 жж.
1103 - 1167 жж
Шамамен
ХІІ ғ.с - ХІІІ ғ.б.
1
Ахмет Иүгнеки

+
2
Махмуд Қашғари

+

3
Әбу Насыр әл - Фараби
+

4
Жүсіп Баласағұни

+

5
Ахмет Йасауи

+

6
Әл - Бируни

+

Сәйкестендіру тесті
А
260223098425"Данышпандықтың інжу-маржаны"
"Ақиқат сыйы"
"Асыл тастар"
"Даналық кітабы"
"Түрік тілдерінің сөздігі"
"Құт негізі - білік"
00"Данышпандықтың інжу-маржаны"
"Ақиқат сыйы"
"Асыл тастар"
"Даналық кітабы"
"Түрік тілдерінің сөздігі"
"Құт негізі - білік"
-441960984251. Әл - Бируни
2. Махмуд Қашғари
3. Жүсіп Баласағұни
4. Ахмет Иүгнеки
5. Ахмет Йасауи
6. Әбу Насыр әл - Фараби
001. Әл - Бируни
2. Махмуд Қашғари
3. Жүсіп Баласағұни
4. Ахмет Иүгнеки
5. Ахмет Йасауи
6. Әбу Насыр әл - Фараби

-4419601974861. Әл - Бируни
2. Махмуд Қашғари
3. Жүсіп Баласағұни
4. Ахмет Иүгнеки
5. Ахмет Йасауи
6. Әбу Насыр әл - Фараби
001. Әл - Бируни
2. Махмуд Қашғари
3. Жүсіп Баласағұни
4. Ахмет Иүгнеки
5. Ахмет Йасауи
6. Әбу Насыр әл - Фараби
Б
26536651906Отырар
Сайрам
Түркістанға қарасты қыстақ
Белгісіз
Баласағұн
Қашғар
00Отырар
Сайрам
Түркістанға қарасты қыстақ
Белгісіз
Баласағұн
Қашғар
1510030-254000

ІІІ. Жаңа сабақ

Жоспар:

* Монғол империясының құрылуы.
* Монғол империясының қоғамдық құрылысы
* Монғолдардың Қазақстанды жаулап алуы.
* Жаулап алудың зардаптары.
* Ұлыстардың құрылуы.
Қызығушылықты ояту.

* Балалар, сендер Отан туралы, ел, туған жер туралы қандай мақал мәтел білесіңдер?
* Иә, біздің тарихымыз ерлікке бай, еліміздің бостандығы үшін күрескен батырларымыз, бабаларымыз аз болған жоқ. Олар жерін, елін жаудан қорғап қалу мақсатында жан аямай күресті. Бүгінгі біздің ұлт болып қалыптасуымызды көздеген небір көсемдер ел қамы үшін, түн ұйқысын төрт бөліп, ат үстінен түспей, қолдағы найзасынан бір сәт ажырамаған.
Монғол- татар шапқыншылығы - бұл қазақ халқының өміріндегі сұмдық ауыр кезең болды.
Бүгінгі тақырып жөнінде жалпы не білесіңдер?
Оқушылар Шыңғысхан жөнінде білетіндерін айтады.

Көшпелі тайпаларға сатылай кешенді талдау.
-2286046990003295654699000634365374650021526537465001200154699000824865469910049149046990009677403746500571546990001. Орхон, Керулен өзендері бойын мекендеген көшпелі тайпаларға талдау.
Керейт;
Найман;
Жалайыр;
Меркіт;
Қоңырат;
Татар;
571510668000Жалпы монғол;

Осы тайпалардың ішінде жалпы монғол тайпасы Шыңғысханның шыққан тегін білдіреді.
2152658382000215265838200042481583820006343658382000815340838200096774083820002. Монғол мемлекетінің құрылуы, хронологиялық талдау.
1155ж. (1162ж.) Темучиннің тууы.
1189 - 1206ж.Көршілес тайпаларды бағындыру жорықтары.
1206ж. монғол мемлекетінің құрылуы. Темучиннің Шыңғысхан атануы.


Жеке басын қорғайтың жасауыл "кешіктен"



Монғол империясының қоғамдық құрылысы
20154909905900
Әскери аймақ
283464016065500283464015684500167259015684500401574015557500-39433515557500
Оң қанат Сол қанат
(Барунгар) (Жоңғар)

19297653492400
Орталық қанат
(Кул)



2606040121920
00
Құқықтық негізі:
Хан
2063115100330
00

95 түмен
1529080143510
00

Әр түмен 10 мың әскерден тұрды
1529080138430
00

Мыңдық
1529080144145
00

Жүздік
1510030176530
00

Ондық

1882140196850
00
1529715155575 Заңдар жинағы
"ЖАСАҚ" (Яса)
00 Заңдар жинағы
"ЖАСАҚ" (Яса)

413004083185ІІ - бөлім
00 ІІ - бөлім
-49910983185 І - бөлім
00 І - бөлім

276860048895003597910635000136779021590

1882140112395
00
1418516118702 Құрылтай жылына
бір рет жазда
00 Құрылтай жылына
бір рет жазда
385381519050 Әскери, азаматтық
жалпы заңдар
00 Әскери, азаматтық
жалпы заңдар
-49911019050 Айтқан нақыл сөздері
00 Айтқан нақыл сөздері




1207 - 08 жж. Жошы Енисей қырғыздары мен Сібір халықтарын
1207 - 09 жж. Тұрфан кінәздігін қаратып, ұйғырларды бағындырды
1211 - 15 жж. Қытайды басып алып, соғыс техникаларын қолға түсірді
1217ж. Шыңғысхан Күшліктің Жетісудағы иеліктерін басып алуға Жебе ноянды аттандырды
3110865622301219 жылы Шағатай мен Үгедей
150 мың әскерімен Отырарды қоршады
00 1219 жылы Шағатай мен Үгедей
150 мың әскерімен Отырарды қоршады
-52768562230 <<Отырар опаты>>
450 адам 500 керуен 1218
00 <<Отырар опаты>>
450 адам 500 керуен 1218



31908757493000-3181357429500







Қарсылық көрсеткен қалалар:
Отырар - 6 ай Баршынкент -
Сығанақ - 3 ай Үзкент -
Ашнас - 15 күн 1219 - 1224жж. Қазақстан мен Орта Азия
163639544450Ұлыстардың құрылуы
Ұлыстардың құрылуы

-3276605080Шыңғысхан
Жошы ұлысы
Шағатай ұлысы
Үгедей ұлысы
Төле ұлысы
Шыңғысхан
Жошы ұлысы
Шағатай ұлысы
Үгедей ұлысы
Төле ұлысы

235775511493500



жерлері жерлері жерлері жерлері
862965158750Жаулап алудың зардаптары
00 Жаулап алудың зардаптары

-34648870603* Шапқыншылыққа дейін 200 - ден астам елді мекен болса, шапқыншылықтан кейін 20 - ға жуық қала қалды
* Қалалық мәдениеттің дамуына кедергі болды
* Отырықшылық мәдениет тоқырады, егін шаруашылығы бұзылды
* Елдер арасында қарым - қатынас бұзылып,
* Қазақ халқының қалыптасуын кешеуілдетті
00* Шапқыншылыққа дейін 200 - ден астам елді мекен болса, шапқыншылықтан кейін 20 - ға жуық қала қалды
* Қалалық мәдениеттің дамуына кедергі болды
* Отырықшылық мәдениет тоқырады, егін шаруашылығы бұзылды
* Елдер арасында қарым - қатынас бұзылып,
* Қазақ халқының қалыптасуын кешеуілдетті

Шыңғысхан Монғол мемлекетін құрғаннан бастап, өзі дүниеден өткенге дейін, 21 жыл ішінде 70 рет сыртқа соғыстар жүргізген. Шыңғысхан Македондық Александрдың басып алған жер көлемінен 2 есе, Корсикандық Наполеоннан 7 есе көп.

IV. Сабақты бекіту
Тест

1.Монғол империясының негізін қалаған:
А) Батый хан В) Жошы хан С) Шыңғыс хан Д) Торы хан Е) Берке
2. Монғол хандығы құрылды:
А) 1155 ж. В) 1205 ж. С) 1206 ж. Д) 1207 ж. Е) 1227 ж.
3. Темүжін дүниеге келді:
А) 1154 ж. В) 1154 ж. С) 1155ж. Д) 1156 ж. Е) 1157 ж.
4. Шыңғысхан өз империясын қанша түмен әкімшілік билікке бөлді?
А) 65 түмен В) 75 түмен С) 85 түмен Д) 95 түмен Е) 100 түмен

5. Шыңғысхан мемлекетінің Оң қанаты қалай аталды?
А) кешіктен В) Яса С) Кул Д) Жоңғар Е) Барунгар
6. Шыңғысханның өзін қорғайтын жасауыл:
А) <<Батыр>> В) <<Кешіктен>> С) <<Жасақ>> Д) <<Уәзір>> Е)<<Түмен>>
7. Отырар опаты болған жыл:
А) 1218 ж. В) 1219 ж. С) 1216 ж. Д) 1211 ж. Е) 1217 ж.

8. Шыңғысхан Отырарды жаулап алуды жүктеді:
А) Жошы мен Үгедейге В) Жошы мен Төлеге С) Шағатай мен Үгедейге
Д) Шағатай мен Төлеге Е) Жошы мен Шағатайға
9. Сыр бойындағы қалалардың толығымен монғолдардың иелігіне өткен жер:
А) 1219-1220 жж. В) 1220-1222 жж. С) 1223-1224 жж.
Д) 1225-1226 жж. Е) 1227-1228 жж.
10. Шағатай ұлысының орталығы:
А) Сығанақ В) Алмалық С) Сарайшық Д) Қарақорым Е) Ұлытау


Шарт: диктант ішінен бүгінгі сабаққа қатысты есімдерді (адам аттарын) ғана теріп жазу.
Әл - Фараби, Айша, Торы, Әл - Бируни, Жеңіс хан, Гауһар - Шахназ, Жошы, Арыстан баб, Темүжін, Сүлеймен Бақырғани, Жебе, Жүсіп - Зылиха, Шағатай, Әли, Жүсіп Баласағұн, Әл - Макдиси, Төле, Хамадани, Мөңке, Ибраһим, Үгедей.

V.Бағалау.

Үй тапсырмасы. 21 оқу. Шыңғысханға мінездеме жазу, қосымша деректер жинақтау.






Пайдаланылған әдебиеттер


* <<Аңыз адам>> журналы, №5 2011 ж.
* М.Шаханов <<Танакөз>> жинағынан 1996 жыл <<Жеңілген жеңімпаз хақындағы Отырар дастаны немесе Шыңғысханның қателігі>> шығармасы.
* М.Шаханов <<Жаңа қазақтар>> жинағы 2000 жыл, <<Отырар қамалы>> 180-бет. Өлең.
* С.Жолдасбаев. Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы, 7 сынып, 2012 ж.



-60388514224000