Қазақстан ХVIII ғасырдағы саяси - әлеуметтік, экономикалық дамуы

Сабақтың тақырыбы: Қазақстан ХVIII ғасырдағы саяси - әлеуметтік,
экономикалық дамуы

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың алған білімін қайталау арқылы бекіту;
Оқушылардың білім деңгейін байқау, танымдық
қабілеттерін дамыту.
Елін, жерін сүюге, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Қайталау – жинақтау сабағы.
Әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, сөзжұмбақ шешу, картамен жұмыс, тестілік
тапсырма орындау.
Сабақтың көрнекілігі: Карта, қиықшалар, тестілік тапсырма, азаттық
күрестің батырларының суреттері, сөзжұмбақ.

САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ:

І. Ұйымдастыру кезеңі: а) Сәлемдесу;
б) Оқушылардың көңіл-күйін сабаққа аудару;

Сабақ жоспары:
1. Сергіту сәті
2. Хронологиялық жұмыс
3. Карта бойынша жұмыс
4. Бұл кім?
5. Тппен жұмыс «Тапқырлық»
6. Сөзжұмбақ шешу
7. Тестік тапсырма орындау

І кезең – Сергіту сәті.
Шарты: Сұраққа – жауап.
1. Кіші жүз билеушісі (Әбілхайыр)
2. ХVIII ғ. қазақ елі үшін қауіп төндірген ел (Жоңғар хандығы)
3. Жоңғар әскері қазақ жерінің қай бөлігін жаулап алды? (Жетісу)
4. Жоңғар шапқыншылығына қарсы үш жүздің басын біріктіру жиынтығы
(1710ж.)
5. Жәміш, Омбы бекіністерінің салынуы (1916ж.)
6. Аягөз маңындағы қалмақтармен соғыс (1718ж.)
7. Ел басынан кешкен қайғы-қасырет туралы ән («Елім – ай»)
8. Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай кімдер (Батырлар)
9. Аңырақай шайқасы (1729ж.)
10. Торғай бойындағы қазақ жасақтарының жоңғарларды талқандауы (1726ж.)
11. Әбілхайыр өмір сүрген жылдар (1680-1748)
12. Кіші жүзді Ресей құрамына қабылдау жөніндегі жарлығы (1731ж. 19 ақпан)
13. Ресей елшісі (Тевкелеев)
14. Жоңғарияның талқандалуы (1758)
15. ХVIII ғ. сауда орталықтары (Омбы, Семей, Өскемен, Бұқытырма)
16. Абылай өмір сүрген жылдар (1711-1781)
17. Абылайдың кеңесшісі болған ақын (Бұқар жырау)
18. Абылай билік құрған жылдар (1771-1781)
19. Е.И. Пугачев бастаған шаруалар соғысы (1773-1775)
20. Е.И. Пугачев бастаған соғысқа қай жүздің қазақтары қатысты (кіші, орта
жүз)
21. С. Датұлы бастаған көтеріліс (1783-1797)
22. С. Датұлы бастаған көтеріліс неше жылға созылды (14 жыл)
23. Орынбор өлкесінің губернаторы (барон О. Игельстром)
24. «Қырғыз – қайсақ даласы туралы күнделік жазбалар» еңбегі (Н.П. Рычков)
25. Қазақстандағы зерттеуде еңбек сіңірген өлкеде болған шетел
саяхатшылары (П.С. Паллас, И. Фальк, И. Георги)
ІІ кезең – Хронологиялық жұмыс.
Шарты: Дата жазылған қиықша көосетіледі, оқушылар даталардың қандай
мағына беретіні, яғни жауабын береді.
1710ж. – Жоңғар шапқыншылығына қарсы үш жүздің басын біріктіру жөніндегі
жиын.
1716ж. – Жәмиш, Омбы бекінісіның салынуы.
1718ж. – Семей бекінісінің салынуы, Аягөз меңындағы қалмақтармен соғыс.
1726ж. – Қалмақ қырылған шайқас.
1729ж. – Аңырақай шайқасы.
1723-1727ж. – «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» жылдары.
1731ж. 19 ақпан – Кіші жүзді Ресей құрамына қабылдау жөніндегі Жарлыққа қол
қойылды.
1783-1797ж. – С.Датұлы бастаған көтеріліс.
1773-1795ж. – Е.И.Пугачев бастаған шаруалар көтерілісі.
1771-1781ж. – Абылай өмір сүрген жылдар.

ІІІ кезең – Карта бойынша жұмыс.
Шарты: Сұраққа жауап беріп, картадан көрсетеді.
1. Жоғары Ертіс бойында салынған әскери бекіністер (Жәміш, Омбы,
Семипалатинск, Железинск, Павлодар, Өскемен)
2. Абылайханның атасы қай жердің билеушісі болды (Түркістан)
3. 1786 жылы қай жерде Шекаралық комиссия құрылды (Орымборда)
4. Шыңжанмен жлға қойыла бастаған сауда орталығы (Семей, Өскемен,
Бұқтырма)
5. Ташкент, Бұқар, Қоқанд және Қашқар көпестері жиі келген сауда
орталықтары (Қызылжар, Петропавл)

ІV кезең – «Бұл кім?
Шарты: Жасырған адамның есімін табу және көрсетілген портрет бойынша
қайраткерге сипаттама беру.
1. Өз шығармашылығын Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай батырларға
арнаған кім? (Ақтамберді жырау)
2. Абылайдың қасиеттерін жырлаған (Тәтіқара)
3. Абылайдың кеңесшісі болған (Бұқаржырау)
4. «Қозы Көрпеш-Баянсұлу» поэмасының нұсқасын жазған (Жанақ ақын)
5. Арғы атасы қанішер деп аталған қолбасшы, қазақтардың басын біріктірген
(Абылай)
6. Орынбор комиссиясының басшысы, тарихшы, Орынборда қазақ съезін
өткізген (ТатищевВ.Н.)
7. Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай, Әбілхайыр.

V кезең – Топпен жұмыс «Тапқырлық»
Шарты: Берілген тапсырма бойынша суреттелген оқиғаны табу.
1. Мұндай жеңілісті бұрын – соңды көрмеген жоңғарлар осы жолы жаппай
қырғынға ұшырап, ұрыс даласы қан сасыды. Қазақ әскерінің тегіреуіне
шыдамаған жоңғарлар Іле өзенін бойлап, еліне қарай шегінеді.
(Аңырақай шайқасы)
2. « . . . 1756 жылы Боғдыханға тәуелділігін мойындады, князь деген
лауазам ат және күнтізбе алды. . . . Іле цзянь-цзунымен (генерал
губернаторымен) Сайрамкөл онымен сауда келісіміне қолын қойды. Осыған
орай Тарбағатайда (Шәуешекте) және Іледе (Құлжада) Айырбас базарлары
ашылды»
(Абылай)
3. . . . батырдың алдында екі жол тұрды: біріншісі патша үкіметімен
күресті тоқтатып, оның кіші жүзді отарлауына қарсылық көрсетпеу,
екіншісі қазақ руларының басын біріктіріп, патша үкіметіне және оның
қазақ даласындағы құйыршықтарына қарсы табанды күресті жалғастыру.
(Сырым Датұлы бастаған көтеріліс)
4. 1723 жылы қазақ феодалдары өзара қырқысып жатқан кезде жоңғардың қалың
қолы Қазақ жеріне тұтқиылдан баса көктеп кірді. Жетісуды жапыра,
Қаратауды басып өтіп, Талас алқабына көшіп жүрген қазақ ауылдарына
ойран салды.
(«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламаның» басы)

VІ кезең – Сөзжұмбақ «Азаттық күресті ұйымдастыру»
Шарты: Оқушының ой-өрісін, білімділік дағдыларын анықтау:

| | | | | | |Б |  |  |  |  |  |  |  | | | | | | |  |  |А |  |  |  | | | |
| | | | | | | | |Т |  |  |  |  |  |  | | | | | |  |  |  |  |Ы |  |  |  |  |
| | | | | | | | |  |  |Р |  |  |  |  |  |  | | | | | | | |  |  |Л |  |  | |
| | | | | | | | | | |  |А |  |  |  |  | | | | |  |  |  |  |  |  |  |Р | | |
| | | | | |
1. Абылай заманындағы Наурызбайдың жанама аты (Басбатыр)
2. Қабанбайдың шын есімі (Ерасыл)
3. Бөгенбайдың білім алған жері (Ташкент)
4. Бөгенбайдың руы (Қанжығалы)
5. Бөгенбай жерленген жер (Түркістан)
6. Наурызбай жекпе-жекк шыққан жоңғар ханы (Шолал)
7. Қабанбай жары (Гаухар)
8. Бөгенбайды тәрбиелеген адам (Жомайдар)

VІІ кезең – Тестілік тапсырма
Шарты: Тестілік тапсырманы жазбаша орындау.
1. ХVII ғасырда қазақ еліне Шығыстан қауіп төндірген ел (Жоңғария)
2. «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» оқиғасы (1723-1727ж.)
3. Жоңғар шапқыншылығынан қатты ойрандалған қазақ өлкесі (Жетісу)
4. «Қалмақ қырылған» шайқасы (1726ж.)
5. Кіші жүз ханы Петербугке елшілікті қай жылы жіберді? (1730ж.)
6. 1731 жылы 10 ақпанда кіші жүздің неше старшинасы Ресейдің қол астына
кіруге ант берді? (27 старшина)
7. Жоңғар мемлекетінің толық талқандалуы (1758ж.)
8. Абылайханға Төле би қойған бала кезіндегі аты (Сабалақ)
9. 1742 жылы Абылай сұлтан кімнің тұтқынында болды? (Жоңғарлардың)
10. Е.И.Пугачев бастаған шаруалар көтерілісі (1773-1775ж.)
11. 1782-1783 жылдар кіші жүз жеріндегі ауыр жағдай (Жұт)
12. Сырым Датұлы бастаған кіші жүз қазақтарының көтерілісі (1783-1794ж.)
13. 1784 жылы қарашада Сырым тобындағы көтерілісшілер саны (900)
14. 1786 жылы Орынборда қандай комиссия құрылды (Шекаралық)
15. Ресей патшасының Жайық бойында мал жаюға тиым салған Жарлығы қай жылы
шықты (1742ж. 19 қазан)

ІІ. Қорытындылау: Оқушыларды бағалау
ІІІ. Үйге тапсырма: §1-7 қайталау.
1. Сынақ хат даярлау
2. Қысқа-нұсқа 10 сұрақтан даярлап келу
3. Эссе жазу
4. Басқатырғыш даярлау (өз қалауы бойынша)

Хронологиялық жұмыс.

Шарты: Оқиғаның датасын көрсет:

1. Жоңғар шапқыншылығына қарсы үш жүздің басын біріктіру жөніндегі жиын.

2. Жәмиш, Омбы бекінісіның салынуы.

3. Семей бекінісінің салынуы, Аягөз меңындағы қалмақтармен соғыс.

4. Қалмақ қырылған шайқас.

5. Аңырақай шайқасы.

6. «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» жылдары.

7. Кіші жүзді Ресей құрамына қабылдау жөніндегі Жарлыққа қол қойылды.

8. С.Датұлы бастаған көтеріліс.

9. Е.И.Пугачев бастаған шаруалар көтерілісі.

10. Абылай өмір сүрген жылдар.

Кілті:

1. 1710ж.
2. 1716ж.
3. 1718ж.
4. 1726ж.
5. 1729ж.
6. 1723-1727ж.
7. 1731ж. 19 ақпан
8. 1783-1797ж.
9. 1773-1795ж.
10. 1771-1781ж.

Шарты: Берілген тапсырма бойынша суреттелген оқиғаны табу.

1. . . . батырдың алдында екі жол тұрды: біріншісі патша үкіметімен
күресті тоқтатып, оның кіші жүзді отарлауына қарсылық көрсетпеу,
екіншісі қазақ руларының басын біріктіріп, патша үкіметіне және оның
қазақ даласындағы құйыршықтарына қарсы табанды күресті жалғастыру.

2. 1723 жылы қазақ феодалдары өзара қырқысып жатқан кезде жоңғардың қалың
қолы Қазақ жеріне тұтқиылдан баса көктеп кірді. Жетісуды жапыра,
Қаратауды басып өтіп, Талас алқабына көшіп жүрген қазақ ауылдарына
ойран салды.

Шарты: Берілген тапсырма бойынша суреттелген оқиғаны табу.

1. Мұндай жеңілісті бұрын – соңды көрмеген жоңғарлар осы жолы жаппай
қырғынға ұшырап, ұрыс даласы қан сасыды. Қазақ әскерінің тегіреуіне
шыдамаған жоңғарлар Іле өзенін бойлап, еліне қарай шегінеді.

2. « . . . 1756 жылы Боғдыханға тәуелділігін мойындады, князь деген
лауазам ат және күнтізбе алды. . . . Іле цзянь-цзунымен (генерал
губернаторымен) Сайрамкөл онымен сауда келісіміне қолын қойды. Осыған
орай Тарбағатайда (Шәуешекте) және Іледе (Құлжада) Айырбас базарлары
ашылды»

Тестілік тапсырма

Шарты: Тестілік тапсырманы жазбаша орындау.

1. ХVII ғасырда қазақ еліне Шығыстан қауіп төндірген ел
2. «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» оқиғасы
3. Жоңғар шапқыншылығынан қатты ойрандалған қазақ өлкесі
4. «Қалмақ қырылған» шайқасы
5. Кіші жүз ханы Петербугке елшілікті қай жылы жіберді?
6. 1731 жылы 10 ақпанда кіші жүздің неше старшинасы Ресейдің қол астына
кіруге ант берді?
7. Жоңғар мемлекетінің толық талқандалуы
8. Абылайханға Төле би қойған бала кезіндегі аты
9. 1742 жылы Абылай сұлтан кімнің тұтқынында болды?
10. Е.И.Пугачев бастаған шаруалар көтерілісі
11. 1782-1783 жылдар кіші жүз жеріндегі ауыр жағдай
12. Сырым Датұлы бастаған кіші жүз қазақтарының көтерілісі
13. 1784 жылы қарашада Сырым тобындағы көтерілісшілер саны
14. 1786 жылы Орынборда қандай комиссия құрылды
15. Ресей патшасының Жайық бойында мал жаюға тиым салған Жарлығы қай жылы
шықты