Қазақ тілін оқыту
Қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы сөз болғанда бұл проблеманың ішінен басқа ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқыту мәселесін жеке бөліп қарастырмаса болмайды. Өйткені, қазіргі таңдағы көп жұмыс істеліп, жан жақты қарастырылып отырған проблема – орыс аудиториясында қазақ тілін оқыту проблемасы. Сонымен қатар, бұл мәселе тілдік коммуникацияның тікелей зерттеу объектісі бола келіп, қазіргі кезеңде өзекті мәселе болып отырған қазақша сөйлеуге үйретудің тиімді жолдарын табуға көмектеседі.
Орыс аудиториясында қазақ тілі сабағын жүргізу мәселесімен айналысып жүрген ұстаздар, тілшілер, ғалымдар көптеп саналады. Олардың әрқайсысы әр түрлі мәселелерді қарастыра келіп, қазақ тілін оқыту саласының дамып, жетілуіне үлес қосуда. Бұл еңбектердің авторлары Ш.Х.Сарыбаев, И.В.Маманов, Ғ.Бегалиев, С.Жиенбаев, Т.Аяпова, Ш.Бектуров, К.Сариева, А.Жүнісбеков, Ф.Р.Ахметжанова, М.Жанпейісова, Ф.Оразбаева, Қ.Бітібаева т.б.
Бүгін біздің алдымызда тұрған мақсат - өзге тілді аудиторияны қазақ тіліне үйрету ғана емес, сонымен қатар алдымызда отырған шәкірттердің Отанының қасиетін сезініп, оның алдындағы ұлт жауапкершілігін ұғынып, ол үшін басын бәйгеге тігер тәуекелге баруы болып саналады. Сол сияқты, барлық отандастардың отанымен рухани және материалдық тығыз байланыста болуы, өзі өсіп - өнген аймаққа деген сүйіспеншілігі патриотизмнің қайнар көзі.
Бізідің облысымыздың 2005 – 2010 жылдырға арналған Білім беру жүйесінің даму бағдарлама жобасында бұл мәселе жөнінде былай делінген:
- Жоғары Қазақстандық ұлтжандылық, жоғары мәдениет, ымырашылдық және адамдардың құқығы мен бостандығын сыйлауға тәрбиелеу;
- Облыс жұртшылығының тіл мәдениетін дамытып, үштілділік принципін іске асыру, мемлекеттік, орыс және шет тілдерін меңгеру.
Орыс аудиториясында қазақ тілі сабағын жүргізу мәселесімен айналысып жүрген ұстаздар, тілшілер, ғалымдар көптеп саналады. Олардың әрқайсысы әр түрлі мәселелерді қарастыра келіп, қазақ тілін оқыту саласының дамып, жетілуіне үлес қосуда. Бұл еңбектердің авторлары Ш.Х.Сарыбаев, И.В.Маманов, Ғ.Бегалиев, С.Жиенбаев, Т.Аяпова, Ш.Бектуров, К.Сариева, А.Жүнісбеков, Ф.Р.Ахметжанова, М.Жанпейісова, Ф.Оразбаева, Қ.Бітібаева т.б.
Бүгін біздің алдымызда тұрған мақсат - өзге тілді аудиторияны қазақ тіліне үйрету ғана емес, сонымен қатар алдымызда отырған шәкірттердің Отанының қасиетін сезініп, оның алдындағы ұлт жауапкершілігін ұғынып, ол үшін басын бәйгеге тігер тәуекелге баруы болып саналады. Сол сияқты, барлық отандастардың отанымен рухани және материалдық тығыз байланыста болуы, өзі өсіп - өнген аймаққа деген сүйіспеншілігі патриотизмнің қайнар көзі.
Бізідің облысымыздың 2005 – 2010 жылдырға арналған Білім беру жүйесінің даму бағдарлама жобасында бұл мәселе жөнінде былай делінген:
- Жоғары Қазақстандық ұлтжандылық, жоғары мәдениет, ымырашылдық және адамдардың құқығы мен бостандығын сыйлауға тәрбиелеу;
- Облыс жұртшылығының тіл мәдениетін дамытып, үштілділік принципін іске асыру, мемлекеттік, орыс және шет тілдерін меңгеру.
Қазақ тілін оқыту
Қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы сөз болғанда бұл проблеманың
ішінен басқа ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқыту мәселесін жеке бөліп
қарастырмаса болмайды. Өйткені, қазіргі таңдағы көп жұмыс істеліп, жан
жақты қарастырылып отырған проблема – орыс аудиториясында қазақ тілін оқыту
проблемасы. Сонымен қатар, бұл мәселе тілдік коммуникацияның тікелей
зерттеу объектісі бола келіп, қазіргі кезеңде өзекті мәселе болып отырған
қазақша сөйлеуге үйретудің тиімді жолдарын табуға көмектеседі.
Орыс аудиториясында қазақ тілі сабағын жүргізу мәселесімен айналысып
жүрген ұстаздар, тілшілер, ғалымдар көптеп саналады. Олардың әрқайсысы әр
түрлі мәселелерді қарастыра келіп, қазақ тілін оқыту саласының дамып,
жетілуіне үлес қосуда. Бұл еңбектердің авторлары Ш.Х.Сарыбаев, И.В.Маманов,
Ғ.Бегалиев, С.Жиенбаев, Т.Аяпова, Ш.Бектуров, К.Сариева, А.Жүнісбеков,
Ф.Р.Ахметжанова, М.Жанпейісова, Ф.Оразбаева, Қ.Бітібаева т.б.
Бүгін біздің алдымызда тұрған мақсат - өзге тілді аудиторияны қазақ
тіліне үйрету ғана емес, сонымен қатар алдымызда отырған шәкірттердің
Отанының қасиетін сезініп, оның алдындағы ұлт жауапкершілігін ұғынып, ол
үшін басын бәйгеге тігер тәуекелге баруы болып саналады. Сол сияқты, барлық
отандастардың отанымен рухани және материалдық тығыз байланыста болуы, өзі
өсіп - өнген аймаққа деген сүйіспеншілігі патриотизмнің қайнар көзі.
Бізідің облысымыздың 2005 – 2010 жылдырға арналған Білім беру
жүйесінің даму бағдарлама жобасында бұл мәселе жөнінде былай делінген:
- Жоғары Қазақстандық ұлтжандылық, жоғары мәдениет, ымырашылдық
және адамдардың құқығы мен бостандығын сыйлауға тәрбиелеу;
- Облыс жұртшылығының тіл мәдениетін дамытып, үштілділік
принципін іске асыру, мемлекеттік, орыс және шет тілдерін
меңгеру.
Міне, бүгінгі біздің күн тәртібімізде тұрған өзекті мәселелердің бірі
осылар.
Бұл мәселелерді іс жүзіне асыру үшін не істеу керек?
Алдында аталып өткен авторлардың еңбегінің зор екендігін айта келе,
өзімнің жұмысымда Ә. Жүнісбектің үндестік заңы технологиясы және Е.И.
Пассовтың және бұл әдісті қазақ тілін үйретуге бейімдеген Ф. Оразбаеваның
қатысым әдіс технологиясын басшылыққа алып келемін.
Сонымен қатар, қазақ тілі сабақтарында қатысымдық әдісін қолданып,
аймақтық компонентін кеңінен пайдаланамын. Неліктен қатысымдық әдіске
тоқталдым? Мәселені дұрыс ашу үшін ең бірінші қатысымдық әдістің негізін
құрайтын принциптерін көрсетейік. Ф.Оразбаева басқа ұлт өкілдеріне қазақ
тілін оқыту барысында қолданылатын қатысымдық әдісті өзіндік принциптер
арқылы ажыратады. Олар:
1. Тіке байланыс
2. Адамның жеке қабілетін ескеру
3. Сөйлесуге үйретуде жүргізілетін жұмыстардың түрлерін айқындау
4. Сатылап даму
5. Динамикалық өзгеру
6. Өзектілік
Қатысымдық әдістің пайдаланудың тиімді жолы – оның тіке байланысқа
негізделіп, адаммен – адамның тікелей қарым-қатынасы арқылы тілді үйретуді
жүзеге асыруында. Тілді оқытуда үйренуші мен үйретушінің арасында бір-
бірімен көзбе-көз кездесу, ауызба-ауыз тілдесу, яғни, тікелей қатынас
болмаса, сөйлесім әрекеті де іске аспайды. Тілді үйретуге байланысты қандай
бағыт-бағдарды таңдап алу керек, оған қатысты орындалатын жұмыстармен
тапсырмалар қандай, оны іске асыруда бұл жұмыс түрлерінің алатын орны мен
қызметі қандай дегенді анықтап белгілемей, алға қойған мақсатқа жету мүмкін
емес. (ІІІ принцип)
Отан – от басынан басталады десек, туған облысымыздың, қаламыздың
көрнекі жері, тарихы, атаулы оқиғаларын, айтулы адамдардың өмір жолдарын
білгізудің мәні зор. 3, 4, 7 сыныптарды аймақтық компоненттерді
Қазақстан, Менің қалам, Менің көшем, Менің отбасым, Дүкенде,
Стадионда, Дәрігерде, Жыл мезгілдері тағы сол сияқты тақырыптарды
оқығанда әбден қолдануға болады. Аймақтық компоненттерді сабақта қолдануда
қандай шаралар арқылы жүзеге асыруға болатынын сызба бойынша көрсетуге
болады.
Тақырыпты қандай жұмыс түрлері арқылы ашуға болады?
- Диалог
- Викторина
- Карточкакмен жұмыс
- Сурет бойынша жұмыс
- Инсценировка
- Тест
- Экскурсия
- Оқушылардың шығармашылық жұмыстары шығарма, тақпақтар,
альбомдар)
- Пән бойынша шығармашылық жұмыстар
- Интеграцияланған сабақтар
Отан деген сөзді оқушылар төмендегі сөздермен байланыстырып түсінеді;
-
Енді осы тақырыптардың кейбіреулеріне тоқталайық.
Сабақта тілдік қатынас үш түрлі жолмен немесе қалыппен іске асады:
1. Жұптық
2. Топтық
3. Ұжымдық
Жетінші сыныпта Жалпы есім және жалқы есім атты грамматикалық және
менің қалам атты лексикалық тақырыпты оқығанда карточкамен жұмыс екеу ара
сөйлесу тағы сол сияқты жұптық қалыппен жұмыс істедім. Карточкаларды әр
жұпқа үлестірдім.
Үлгі: І Сөйлемнен жалпы есімді бір топқа, жалқы есімді екінші топқа
бөліп жаз: Өскемен қаласында көшелер кең, таза. Мен Өтепов көшесінде
тұрамын т.с.с. Бірінші оқушы оқиды, екіншісі тапсырманы орындайды. Осыдан
кейін карточкалар екінші жұппен алмасып, бірінші оқушы жазады, ал екінші
оқушы оқиды.
Үлгі: ІІ Екеу ара сөйлесуде тапсырманың желісі төмендегідей болады
Спросите друг у друга куда ты пойдешь отдыхать в ближайшие выходные?
Употребите в вопросах и ответах жалпы есім и жалқы есім. Диалог мынадай
үлгіде болды: Бірінші жұп:
- Сен жексенбі күні Сібе өзеніне дем алуға барасың ба?
- Жоқ, мен жексенбі күні Юбилейный кинотетрына кино көруге
барамын. Өзің ше?
- Мен жексенбі күні Князь тауларына шаңғы тебуге барамын.
Тілді топтық форма арқылы оқыту арнайы құрылған шағын топтарды
қатысымдық әдістің қағидаларына бейімдеудің нәтижесінде жүреді. Топтық
қалып бойынша бір адам кем дегенде екі не одан да көп адамдармен бірден
қарым – қатынасқа түседі. Яғни сөйлесуші ойын, пікірін, атқаратын жұмыстың
мақсатын бірнеше адамдарға қатар жеткізеді. Бұл қалып бойынша жұмыс
сұқбаттық түрінде де, монолог түрінде де іске асуы мүмкін.
4- сыныпта Қазақстан қалалары тақырыбын алайық. Нәтиже сабағында
сыныпты топқа бөліп, бірінші топқа: Теледидар бойынша ауа-райын болжау,
екінші топқа Аялдамада ауа-райы туралы сөйлесу, үшінші топқа Кеше
экскурсияға бардық. Ауа-рай туралы әңгімелеу, төртінші топқа Телефонмен
сөйлесу.
Бір қызығы осы топтық жұмыс барысында бірінші топ оқушыларының
жауабына бүкіл сынып араласып, соңы ұжымдық қалыпқа ауысты. Себебі,
оқушылардың назарын аудару үшін (тыңдап отырған) ситуациялық жағдаят
тудырдым: Мынау тікелей эфир. Сендер әр қалада тұрасыңдар. Өздерің тұрған
қаладағы ауа-райын сұрауларыңа болады – деп едім, Дикторлар сөйлеп
болысымен: Кешіріңіз, Таразда ауа-рай қандай болады, рахмет, Өскеменде
ауа-рай қандай болады? - деп әр жерден сұрақ қойып оқушылар сөйлесіп
кетті. Жалпы ұжымдық қалып жұптық және топтық қалыптарда өзара біріктіреді
деген Ф.Оразбаеваның пікірінің дұрыстығын осы сабақта өте айқын көріп,
ұқтым.
Менің қалам, Туған жерім модулі бойынша нәтиже сабағы тартымды
өтті. Әр топ оқушылары Өскемен туралы өте жақсы білетіндерін, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы сөз болғанда бұл проблеманың
ішінен басқа ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқыту мәселесін жеке бөліп
қарастырмаса болмайды. Өйткені, қазіргі таңдағы көп жұмыс істеліп, жан
жақты қарастырылып отырған проблема – орыс аудиториясында қазақ тілін оқыту
проблемасы. Сонымен қатар, бұл мәселе тілдік коммуникацияның тікелей
зерттеу объектісі бола келіп, қазіргі кезеңде өзекті мәселе болып отырған
қазақша сөйлеуге үйретудің тиімді жолдарын табуға көмектеседі.
Орыс аудиториясында қазақ тілі сабағын жүргізу мәселесімен айналысып
жүрген ұстаздар, тілшілер, ғалымдар көптеп саналады. Олардың әрқайсысы әр
түрлі мәселелерді қарастыра келіп, қазақ тілін оқыту саласының дамып,
жетілуіне үлес қосуда. Бұл еңбектердің авторлары Ш.Х.Сарыбаев, И.В.Маманов,
Ғ.Бегалиев, С.Жиенбаев, Т.Аяпова, Ш.Бектуров, К.Сариева, А.Жүнісбеков,
Ф.Р.Ахметжанова, М.Жанпейісова, Ф.Оразбаева, Қ.Бітібаева т.б.
Бүгін біздің алдымызда тұрған мақсат - өзге тілді аудиторияны қазақ
тіліне үйрету ғана емес, сонымен қатар алдымызда отырған шәкірттердің
Отанының қасиетін сезініп, оның алдындағы ұлт жауапкершілігін ұғынып, ол
үшін басын бәйгеге тігер тәуекелге баруы болып саналады. Сол сияқты, барлық
отандастардың отанымен рухани және материалдық тығыз байланыста болуы, өзі
өсіп - өнген аймаққа деген сүйіспеншілігі патриотизмнің қайнар көзі.
Бізідің облысымыздың 2005 – 2010 жылдырға арналған Білім беру
жүйесінің даму бағдарлама жобасында бұл мәселе жөнінде былай делінген:
- Жоғары Қазақстандық ұлтжандылық, жоғары мәдениет, ымырашылдық
және адамдардың құқығы мен бостандығын сыйлауға тәрбиелеу;
- Облыс жұртшылығының тіл мәдениетін дамытып, үштілділік
принципін іске асыру, мемлекеттік, орыс және шет тілдерін
меңгеру.
Міне, бүгінгі біздің күн тәртібімізде тұрған өзекті мәселелердің бірі
осылар.
Бұл мәселелерді іс жүзіне асыру үшін не істеу керек?
Алдында аталып өткен авторлардың еңбегінің зор екендігін айта келе,
өзімнің жұмысымда Ә. Жүнісбектің үндестік заңы технологиясы және Е.И.
Пассовтың және бұл әдісті қазақ тілін үйретуге бейімдеген Ф. Оразбаеваның
қатысым әдіс технологиясын басшылыққа алып келемін.
Сонымен қатар, қазақ тілі сабақтарында қатысымдық әдісін қолданып,
аймақтық компонентін кеңінен пайдаланамын. Неліктен қатысымдық әдіске
тоқталдым? Мәселені дұрыс ашу үшін ең бірінші қатысымдық әдістің негізін
құрайтын принциптерін көрсетейік. Ф.Оразбаева басқа ұлт өкілдеріне қазақ
тілін оқыту барысында қолданылатын қатысымдық әдісті өзіндік принциптер
арқылы ажыратады. Олар:
1. Тіке байланыс
2. Адамның жеке қабілетін ескеру
3. Сөйлесуге үйретуде жүргізілетін жұмыстардың түрлерін айқындау
4. Сатылап даму
5. Динамикалық өзгеру
6. Өзектілік
Қатысымдық әдістің пайдаланудың тиімді жолы – оның тіке байланысқа
негізделіп, адаммен – адамның тікелей қарым-қатынасы арқылы тілді үйретуді
жүзеге асыруында. Тілді оқытуда үйренуші мен үйретушінің арасында бір-
бірімен көзбе-көз кездесу, ауызба-ауыз тілдесу, яғни, тікелей қатынас
болмаса, сөйлесім әрекеті де іске аспайды. Тілді үйретуге байланысты қандай
бағыт-бағдарды таңдап алу керек, оған қатысты орындалатын жұмыстармен
тапсырмалар қандай, оны іске асыруда бұл жұмыс түрлерінің алатын орны мен
қызметі қандай дегенді анықтап белгілемей, алға қойған мақсатқа жету мүмкін
емес. (ІІІ принцип)
Отан – от басынан басталады десек, туған облысымыздың, қаламыздың
көрнекі жері, тарихы, атаулы оқиғаларын, айтулы адамдардың өмір жолдарын
білгізудің мәні зор. 3, 4, 7 сыныптарды аймақтық компоненттерді
Қазақстан, Менің қалам, Менің көшем, Менің отбасым, Дүкенде,
Стадионда, Дәрігерде, Жыл мезгілдері тағы сол сияқты тақырыптарды
оқығанда әбден қолдануға болады. Аймақтық компоненттерді сабақта қолдануда
қандай шаралар арқылы жүзеге асыруға болатынын сызба бойынша көрсетуге
болады.
Тақырыпты қандай жұмыс түрлері арқылы ашуға болады?
- Диалог
- Викторина
- Карточкакмен жұмыс
- Сурет бойынша жұмыс
- Инсценировка
- Тест
- Экскурсия
- Оқушылардың шығармашылық жұмыстары шығарма, тақпақтар,
альбомдар)
- Пән бойынша шығармашылық жұмыстар
- Интеграцияланған сабақтар
Отан деген сөзді оқушылар төмендегі сөздермен байланыстырып түсінеді;
-
Енді осы тақырыптардың кейбіреулеріне тоқталайық.
Сабақта тілдік қатынас үш түрлі жолмен немесе қалыппен іске асады:
1. Жұптық
2. Топтық
3. Ұжымдық
Жетінші сыныпта Жалпы есім және жалқы есім атты грамматикалық және
менің қалам атты лексикалық тақырыпты оқығанда карточкамен жұмыс екеу ара
сөйлесу тағы сол сияқты жұптық қалыппен жұмыс істедім. Карточкаларды әр
жұпқа үлестірдім.
Үлгі: І Сөйлемнен жалпы есімді бір топқа, жалқы есімді екінші топқа
бөліп жаз: Өскемен қаласында көшелер кең, таза. Мен Өтепов көшесінде
тұрамын т.с.с. Бірінші оқушы оқиды, екіншісі тапсырманы орындайды. Осыдан
кейін карточкалар екінші жұппен алмасып, бірінші оқушы жазады, ал екінші
оқушы оқиды.
Үлгі: ІІ Екеу ара сөйлесуде тапсырманың желісі төмендегідей болады
Спросите друг у друга куда ты пойдешь отдыхать в ближайшие выходные?
Употребите в вопросах и ответах жалпы есім и жалқы есім. Диалог мынадай
үлгіде болды: Бірінші жұп:
- Сен жексенбі күні Сібе өзеніне дем алуға барасың ба?
- Жоқ, мен жексенбі күні Юбилейный кинотетрына кино көруге
барамын. Өзің ше?
- Мен жексенбі күні Князь тауларына шаңғы тебуге барамын.
Тілді топтық форма арқылы оқыту арнайы құрылған шағын топтарды
қатысымдық әдістің қағидаларына бейімдеудің нәтижесінде жүреді. Топтық
қалып бойынша бір адам кем дегенде екі не одан да көп адамдармен бірден
қарым – қатынасқа түседі. Яғни сөйлесуші ойын, пікірін, атқаратын жұмыстың
мақсатын бірнеше адамдарға қатар жеткізеді. Бұл қалып бойынша жұмыс
сұқбаттық түрінде де, монолог түрінде де іске асуы мүмкін.
4- сыныпта Қазақстан қалалары тақырыбын алайық. Нәтиже сабағында
сыныпты топқа бөліп, бірінші топқа: Теледидар бойынша ауа-райын болжау,
екінші топқа Аялдамада ауа-райы туралы сөйлесу, үшінші топқа Кеше
экскурсияға бардық. Ауа-рай туралы әңгімелеу, төртінші топқа Телефонмен
сөйлесу.
Бір қызығы осы топтық жұмыс барысында бірінші топ оқушыларының
жауабына бүкіл сынып араласып, соңы ұжымдық қалыпқа ауысты. Себебі,
оқушылардың назарын аудару үшін (тыңдап отырған) ситуациялық жағдаят
тудырдым: Мынау тікелей эфир. Сендер әр қалада тұрасыңдар. Өздерің тұрған
қаладағы ауа-райын сұрауларыңа болады – деп едім, Дикторлар сөйлеп
болысымен: Кешіріңіз, Таразда ауа-рай қандай болады, рахмет, Өскеменде
ауа-рай қандай болады? - деп әр жерден сұрақ қойып оқушылар сөйлесіп
кетті. Жалпы ұжымдық қалып жұптық және топтық қалыптарда өзара біріктіреді
деген Ф.Оразбаеваның пікірінің дұрыстығын осы сабақта өте айқын көріп,
ұқтым.
Менің қалам, Туған жерім модулі бойынша нәтиже сабағы тартымды
өтті. Әр топ оқушылары Өскемен туралы өте жақсы білетіндерін, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz